Odiseas Elitis

[macia_blu]

Nje kronike nga jeta dhe vepra e ELITIS
(1911-1996)

Lindi ne Iraklio te Kretes. Prinderit e tij nga Militini transferojne fabriken e tyre ne Pire dhe banojne ne Athine.
Odiseas elitis ndjek shkollen e mesme dhe eshte adhurues i Egjeut.
Bie ne kontakt me poezine e Kavafis dhe shfaq preferencat letrare. Zbulon surrealizmin e poezise franceze, lexon Elyar dhe Lorka.
Ne Universitetin filozofik te Athines shkruan poezite e para. Me e1935 boton me pseudonimin Elitis, pasi emri i tij i vertete eshte Odiseas Alepudhelis.
Njihet me Seferis, Empirikos, Karandonis,gacos. Perkthen elyarin.
Ne 1937 eshte oficer rezervist ne Korfuz. Boton "Klepsidrat e se panjohures", "Sporades".Me 1938 shkruan "Marina e shkembinjeve", "Mosha e kujtimit te kaltert", "Kthjelltesite". Me 1939 botohen "Orientimet"
Njihet me Henri Myler.Me 1940, poezite e tij botohen ne frengjisht.
Ne luften Italo-Greke si nentogermerr pjese ne luftimet ne Sarande, Delvine, Kuc,Kallarat,Bolene,Nivice, Shen Vasil.
Kthehet ne spitalin e Athines gati per vdekje nga tifoja. Me 1943 botohet "Dielli i pare".
Me 1945, "Kenge heroike dhe e perzishme per nentogrein e rene ne Shqiperi.
Ne France botohet vellimi i tij i zgjedhur poetik.Takohet me Elyarin ne vitin 1948, stabilizohet ne Paris, ku njihet me personalitet te medhasi Pikaso,Teriant,Leger,Shagall.
Udheton ne Spanje. Ne Londer eshte bashkepunetorr i BBC dhe shkruan versionin e pare te kryevepres "AKSION ESTI".
Ne itali njohet me Ungaretin dhe Mario Vitin dhe ketu perkthehen poezite e tij. Ne Athine punon me radiofonine, por largohet shpejt.Me 1955 shkruan"Gjashte edhe nje goditje per qiellin" Perkthehet ne anglisht dhe ne gjermanisht, kurse vete perkthen Brehtin.
Versioni i plote perfundimtar i kryevepres "Aksion esti" botohet ne vitin 1959 dhe me 1960 merr cmimin e pare shtetrore te poezise.
Udheton ne USa, dhe ne Bashkimin Sovjetik , ku takohet me Jevtushenkon.
Shkruan esse per vellimi "Letra te hapura".
Me 1969, gjate pucit te koloneleve largohet prap ne Paris. Dhe per disa muaj ne Qipro.
Shkruan "Druri i drites". Mohon Cmimin qe i akordojne kolonelet. Nuk pranon te behet akademik.
"Aksion esti" qarkullon edhe ne USA. Botohet "Maria Nefeli".
Ne dhjetor te viti 1979fiton cmimin "Nobel". Vepra e Elitis perkthehet ne shume gjuhe te botes.
Poezia e tij eshte kompozuar nga MIkis Teodor raqis.
Nderkohe ekspozohet veprimtaria e tij ne pikture. Shpallet lektor nderi i shume universiteteve, Athine , Rome.
Perkthen ne greqishten e re safon, "Apokalipsin"
Do te vijne njeri pas tjetrit vellimet poetike
"Monogram", "Re -te e dashurise", "Lundertari i vogel", "Udhe vetjake", "Elegjite e Oksopetras", "Perendimi i pikellimit". Ky vellimi i fundit poetik eshte "Kenga e mjelmes" botuar para vdekjes.

ps;
Ky autor eshte perkthyer ne shqip nga NIKO KACALIDHA dhe eshte botuar ne vitin 2001 nga Onufri. Titulli i librit eshte "Poezi boterore"
eshte pak te thuash se eshte liber i bukur. Lexojeni qe te besoni e te ndjeni POEZI.
pershendet macia blu.

[Askusho]

(1911-1996)

Në vitin 1939, studenti i fakultetit Juridik të Universitetit të Athinës, Odhysseas Alepudhelis (i lindur në Iraklio të Kretës, më 2 nëntor 1911), vendosi përfundimisht të braktiste studimet dhe t’i përkushtohej letërsisë, më saktë poezisë. 40 vjet më vonë, vendimi i tij do të përligjej në mënyrën më të mirë, teksa Akademia Suedeze i akordoi meritën më të madhe, Çmimin Nobel. Ky ishte suksesi i dytë i poezisë greke, pas Nobelit që kishte fituar Jorgos Seferis, më 1963.
1939-a ishte një vit përcaktues, pasi shënon afirmimin e poetit, me emrin Odhysses Elitis. Atë vit u botua përmbledhja e parë e tij, “Orientime”, që e renditi menjëherë ndër poetët e vijës së parë.
I përket një brezi që jo vetëm ndryshoi rrënjësisht vokacionin e poezisë greke, por edhe i dha dimensione ndërkombëtare asaj (Seferis dhe Elitis i përkasin atij brezi). Ishte brezi që predikonte se Greqia duhej të pushtonte së qeni pjesë e Ballkanit dhe të integrohej në Europë, ndërsa poezia greke duhej të kërkonte rrugë të reja.
Këtë rrugë, siç shënon kritika, Elitis e gjeti në territorin grek, në traditën antike dhe bizantine. Me zbulimin e surrealizmit, ai gjeti metodën e vet të shprehjes që përngjasonte me mënyrën se si e konceptonte dritën një tjetër shkrimtar i madh i Masdheut, Alber Kamy.
Deri në gjallje (ai vdiq në Athinë, më 18 mars 1996), botoi 19 vëllime poetike, që përbënin ngjarje të mëdha, ende pa marrë çmimin Nobel.
Me rastin e 100 vjetorit të lindjes, viti 2011 është shpallur si Viti i Elitis-it.

Përktheu: Robert Goro
(Tribuna)

NAUTILIUS I VOGËL

Çka munda të marr një jetë të tërë prej veprash të pashme nga të gjithë,
rrjedhimisht
Të fitoj vetë tejdukshmërinë, ia detyroj një farë kuraje të posaçme që ma
Dha Poezia: të bëhem erë për balonën e balonë për erën,
Madje edhe kur qielli nuk ekziston.
Nuk bëj lojë fjalësh. Flas për at’ lëvizjen që ndokush e zbulon
Brenda “Çastit”, kur arrin ta hapë e t’i japë vazhdimësi. Atëbotë
Kur dhe trishtimi bëhet Gëzim dhe Gëzimi Engjëll; Lumturia Murgeshë dhe Murgesha Lumturi
Me plepa, krahë të gjatë mbi zbrazëti, një zbrazëti e mbushur me pikla zogjsh,
fllade borziloku e fëshfërima të mbytura parajse.

MOSHË E KUJTIMIT TË MJEGULLT

Ullishte dhe vreshta gjer tej në det
Kaike të kuqe gjer tej në kujtesë
Membranë e artë e gushtit në gjumin pasdrekor
Me alga apo molusqe. Dhe ai skaf
I saponxjerrë, i gjelbër, që e lexon ende
Në paqen e ujrave të gjirit, ka zoti.
Vitet kaluan mbi fletë dhe guacka

Kujtoj djemtë marinarë që shkonin,
I ngjyenin velat si zemrën e tyre
Dhe kishin tatuazhe stuhish në gjokse.
Ç’kërkoja kur mbërrite e ngjyer
nga p’rendimi i diellit;
Me moshën e detit në sy
Dhe me hiret e diellit në trup – ç’kërkoja
Thellë shpellave të detit me ëndrrat pa kufi
Ku shkumonte era ndjenjat e veta?
I panjohur e i zbardhur – emblemën pellazgjike
Skalitur në gjoks.
Me rërën nëpër duar i mbyllja gishtrinjtë,
Me rërën në sy i shtrëngoja gishtat,
Ishte ankthi.
Mbaj mend ishte prill kur ndjeva së pari
Peshën tënde njerëzore
Trupin njerëzor argjil dhe mëkat
Si ditën tonë të parë mbi tokë.
Festonin zambakët – Por mbaj mend
të dhembi
Ishte një kafshim i thellë në buzët
Një gëvishtje e thellë në lëkurë kah
Vendi ku skalitet përjetësisht koha.
Të lashë atëbotë
Dhe një frymë gjëmuese i ngriti
peshë shtëpitë
Ndjenjat e bardha të porsalara mbi
Qiellin që ndriçonte me një buzëqeshje.
Tash do të kem afër një shtambë me
ujë pavdekësie
Dhe ato duart e tua ku do të vuajë dashuria
Dhe atë guackën tënde ku do të
jehojë Egjeu.

MONOGRAMË
(fragment)

Të dua, dëgjon?
Qaj, si ndryshe, përderisa njerëzit duhen
Qaj për vitet që vijnë pa ne
Dhe këndoj për ato që shkuan, nëse është e vërtetë.
Për “besomë”-t dhe “Mos”-ët.
Herë në erë, herë në muzikë
Nëse këto janë të vërteta këndoj
Qaj për trupin që preka dhe pashë botën.
Kështu flas për ty dhe për mua.
Sepse të dua dhe në dashuri
Di të hyj si hënë e plotë
Nga gjithkah, për ty

Brenda shtrojave thumboj lule dhe e kam forcën
Të fryj e të përgjumur të t’shpie gjithandej.
Të kanë dëgjuar valët si përkdhel,
Si puth, si thua “çfarë” dhe “si”.
Gjithmonë ne drita dhe hija.
Gjithmonë ti ylli dhe unë errësira,
Gjithmonë ti statuja e gurtë dhe unë hija që rritet
Dritarja e mbyllur ti, era që e hap unë.
Sepse të dua e të dua.

..............................

Është ende herët në këtë botë, e dashura ime,
Të flas për ty e për mua.
Është ende herët në këtë botë, dëgjon?
Jam unë, dëgjon? Të dua, dëgjon?
Ku po më lë, ku po shkon, më dëgjon?

TRUP NË VERË

O, trup në verë, lakuriq i djegur
I ngrënë prej vajit e prej kripës
Trupi i shkëmbit dhe ethe e zemrës
Valëvitje e krifës së xunkthit
Re borziloku mbi kaçurrelat e pubisit
Mbushur yllza dhe gjëlpëra pishe
O trup i thellë notues i ditës.