Dilemat për monumentin e Azemit

[Brari]

Dilemat për monumentin e Azemit


Nga Marjan GRYKA*

Pushteti i sotëm duket se ka nevojë të mbahet e vetëmotivohet, ndërmjet të tjerash, edhe nëpërmjet figurës më emblematike të pluralizmit politik, themeluesit të PD-së dhe liderit të dhjetorit, Azem Hajdari. Vendimi i fundit i pushtetit aktual për përjetësimin e kujtimit të Azemit, në kuadër të përvjetorit të vrasjes së tij, nëpërmjet ngritjes së një monumenti në parkun “Rinia” të kryeqytetit, ka nxitur debate të natyrshme midis miqve të heroit, krijuesve dhe sidomos midis anëtarëve të shoqatës që mban emrin “Azem Hajdari”.
Nxitimi për krijimin e një komisioni apo bordi drejtues që do të merret me ndjekjen e këtij problemi, miratimi i fondeve përkatëse dhe sidomos emërimi im arbitrar (pa më pyetur fare), në postin e nënkryetarit të kësaj krijese të urdhrave administrativë, ma shton detyrimin të shprehem në emër të anëtarësisë së shoqatës dhe si një nga bashkëluftëtarët më të afërt të Azemit, lidhur me rezervat dhe objeksionet ndaj vendimit mbi këtë projekt.
Pas konsultimeve të zgjeruara me anëtarësinë e shoqatës, forumet drejtuese, specialistë të fushës së arteve figurative, arkitektë dhe urbanistë, njëzëri kemi vendosur dhe deklarojmë se kemi qenë dhe do të jemi kategorikisht kundër vendosjes së monumentit të Azem Hajdarit në parkun “Rinia”, sikundër është paravendosur dhe për këtë do të mundohem të parashtroj arsyet e këtij vendimi ekstrem, por që e gjykojmë të drejtë.
Në praktikën mbarëbotërore, lidhur me raste të tilla, janë jetësuar dhe respektohen me rigorozitet parime dhe ligjësi morale e profesionale, që diktojnë domosdoshmërinë e lidhjes biunivoke, logjike e konceptuale midis personalitetit, grupimit, ngjarjes (apo mesazhit që bart një dukuri me konotacion të fortë politik e shoqëror, e të cilëve u kushtohet vepra e artit) - me mjedisin urban apo sfondin ku do të qëndrojë bashkëlidhur dhe ku do të ekspozohet kjo vepër.
Sepse, në të kundërt, kjo mospërputhje, në një kohë më të largët, mund të diktojë parimisht e për qëllime madhore apo edhe për shkak të dashakeqësisë, zhvendosjen e veprës së artit nga ky mjedis apo ndryshimin e këtij të fundit për arsye utilitare, çka do të shkaktonte një dëm të madh e të parikuperueshëm, përfshirë denigrimin e figurës së cilës i është kushtuar. Shembull unikal i kësaj mynxyre publike, kur turresh vetëm e vetëm të realizosh synime politike në funksion të pushtetit, pa pyetur për ligjësitë universale të sipërcituara - është masakrimi i sheshit më të madh të Shqipërisë (atij midis Bankës së Shtetit dhe Muzeut Historik Kombëtar) nga ish-diktatura, me zellin për të vendosur në këtë shesh doemos shtatoren e E. Hoxhës. Sheshi u deformua e u shkatërrua përfundimisht nga një bazament dhe kompozicion që e ka shndërruar në një gërmadhe arkitektonike të cilën nuk po e merr askush guximin ta rehabilitojë, që pas 20 shkurtit 1991. Sipas specialistëve, po i njëjti gabim është bërë edhe në vendosjen e shtatores së Mustafa Pashë Bargjinit në mes të kryqëzimit pranë ish-kinema “Partizanit”, duke e shndërruar themeluesin e madh të Tiranës në një polic trafiku në mes të rotondës dhe duke e asfiksuar veprën artistike në tri anë të saj.
Më pas, gafat e nxitimit dhe mosrespektimi i parimit të shenjtë të korrelacionit midis monumentit dhe mjedisit urban, nxorën jashtë funksionit dhe vëmendjes edhe monumentin kushtuar së madhes Nënë Terezë, në sheshin që mban emrin e saj, teksa jo vetëm i dhanë pamjen e një “lypsareje”, sikundër shprehet një artist i njohur, por e kanë spostuar në një skutë të padenjë për këtë personazh me përmasa botërore, dhe tashmë ne shqiptarët kemi humbur funksionin komemorativ të sheshit të pagëzuar me emrin e saj. I njëjti krim i dhunshëm, shkaktuar nga politikanë që bëjnë urbanistin e arkitektin apo pseudoartistë të politizuar, është bërë edhe ndaj njërës nga kryeveprat e trashëguara nga i madhi Odhise Paskali në Korçë, gjegjësisht ndaj statujës së “Luftëtarit kombëtar”, vlerat e së cilës tashmë janë dëmtuar rëndë, teksa sfondi urban i mrekullueshëm i tij dhe i arreduar nga mjeshtra të mëdhenj, u dhunua nga ngritja e një kishe të stërmadhe në vendin më të papërshtatshëm. Dhe për ta mbyllur me gafat e së kaluarës e të cilat nuk duhen përsëritur më, po sjellim mospërputhjen logjike dhe të mesazhit ideor midis veprës arkitektonike dhe emërtimit, që dikur komunizmi imponoi teksa i dha stadiumit kombëtar emrin e të ndjerit Qemal Stafa, çka edhe sot përfaqëson paradoksin më unikal.

***
Duke përqasur shembujt e mësipërm, mendojmë se, fillimisht, komisioni i ngarkuar me realizimin e monumentit të Azem Hjadarit, në bashkëpunim me një grup të specializuar skulptorësh, arkitektësh dhe urbanistësh, duhet të përzgjedhë dhe të arredojë një mjedis urban dhe shesh që minimalisht të garantojnë se sfondi i monumentit nuk do të preket dhe nuk do të ndryshohet më, për asnjë arsye. Ky shesh njëkohësisht duhet ta ketë fituar të “drejtën e qytetarisë” në planin arkitekturor, social dhe funksional.
Grupi i punës (komisioni apo bordi), duhet të ketë parasysh faktin se Azem Hajdari, së pari, ia ngriti monumentin vetvetes me veprën e tij dhe se mbetet vetëm të gjendet një shesh që t’i përshtatet mesazheve shumëdimensionale që figura e Azemit na la. Njëkohësisht, lipset që përmasat, zgjidhja kompozicionale dhe realizimi plastik i veprës, - jo të paracaktohen dhe të bëhen të përshtatshme për interierat, sikundër ka ndodhur me shtatoren e Nënë Terezës, - por të jenë në harmoni me sheshin, ambientin e përgjithshëm dhe sfondin urban, si dhe të përfaqësojnë një vepër arti eksterierë, me kuptim dhe me mesazh kompozicional të lexueshëm nga të gjitha pikat e shikimit, për të mos na e dhënë me kurriz dhe me kapota e pardesyra heroin, që kurrë nuk ua ktheu shpinën bashkatdhetarëve.
Në lidhje me përzgjedhjen nga politika të parkut “Rinia”, ne si shoqatë që mban emrin e Azemit, nuk jemi aspak dakord, për arsyet e poshtëshënuara: Duke u vendosur në këtë park, monumenti i Azemit do të kishte si sfond një objekt tregtar, i cili nuk mund të luajë dot funksionin e një sfondi për shkak të defekteve fatale arkitektonike (ky është mendimi i specialistëve). Ky objekt nuk është të paktën kulturor, por është thjesht kafehane e stërmadhe e kombinuar me lokale bixhozi e lojërash fati. Veç kësaj, për shqiptarin e madh Azem Hajdari dhe thelbin e bindjeve e të aksionit të tij politik, ishin të huaja konvencionet që të kujtojnë komunizmin. (emri i këtij kompleksi). Njëkohësisht, ky është një objekt biznesi dhe si sfond është vazhdimisht i rrezikuar të ndryshohet konform interesave të kuptueshme komerciale, çka rrezikon përfundimisht edhe korrelacionin midis tij dhe monumentit.
Përsërisim se shoqata që mban emrin e Azemit, sigurisht që nuk lakmon sheshin më të “mirë” e më të madh që mund të gjendet në Tiranë për vendosjen e monumentit, por ambientin më të përshtatshëm nga pikëpamja morale, profesionale dhe e brendisë ideore. Si të tillë, ne propozojmë mjedisin urban dhe sheshin para parlamentit aktual.
Ky mjedis përmbush funksionin hapësinor e plotësisht të përshtatshëm nga pikëpamja arkitekturore dhe funksionale, por ajo që është më e rëndësishmja, ky mjedis pranë parlamentit përmbush komponentët moralë e ideorë e që lidhen me thelbin e mesazhit të jetës dhe veprës së Azemit - parlamentarizmin, ngaqë ai ishte hero i shembjes së diktaturës moniste dhe themelues i pluralizmit parlamentar. Por si ambient me fizionomi të përshtatshme morale dhe konceptuale, mund të shërbejë edhe përzgjedhja e kompleksit të ri parlamentar që do të ndërtohet në të ardhmen, çka do të mundësonte fitimin e kohës dhe evitimin e ngutjes së pashpjegueshme aktuale. Kjo do të na jepte kohën e mjaftueshme për t’i pjekur gjërat para realizimit të kësaj sipërmarrjeje madhore për nga qëllimi edukativ, detyrimi moral, dhe funksioni i përjetshëm qytetar.
Gjithsesi, ne si shoqatë kërkojmë hapjen e një debati publik për këtë problem, debat në të cilin fjalën ta thonë dhe vendimin ta marrin përfundimisht artistët, arkitektët, urbanistët, sociologët dhe filozofët, dhe kurrsesi politika, e cila gjithmonë paragjykon e paravendos duke na vënë para faktit të kryer, duke i paraprirë dështimit, pavarësisht qëllimit të mirë apo interesave pragmatiste. Madje, duke i qëndruar besnikë filozofisë politike dhe vizionit prej shtetari të Azemit, do të dëshironim që një zgjidhje e tillë nëpërmjet debatit publik (që respekton ligjësitë kulturore e profesionalizmin), të shërbente si precedent dhe shembull i përhershëm i debateve të gjera për të gjitha problemet e rëndësishme. Për pasojë, të shërbejë edhe si fillesa e zgjidhjeve optimale që kërkon zhvillimi ynë spontan, viktimë e përjetshme e vullneteve të të gjithëfuqishmëve që vendoskan për çdo gjë. Dhe kjo sepse ne synojmë që fati i monumentit të Azemit të mos ndjekë fatin e hidhur të monumenteve të injoruar apo të flakur nga kohërat dhe zhvillimi, pavarësisht kahjeve të politikës që alternohen aktualisht në pushtet, apo që do të shfaqen më vonë. Për këtë arsye, ne si shoqatë kërkojmë që për këtë problem të prononcohet publikisht skulptori i përzgjedhur si fitues i konkursit të organizuar, dhe ai të na njohë me projektin e tij kompozicional dhe stafin e urbanistëve e arkitektëve me të cilët bashkëpunon për një vepër sa më cilësore, e denjë për formatin e figurës dhe kontributet politike e atdhetare të Azem Hajdarit.

(Autori është kryetar i shoqatës që mban emrin e Heroit të Demokracisë, Azem Hajdari)




16/09/2006

shekulli

[evertet]

Nuk diskutohet qe Azemi eshte "hero i demokracise" ka qene nga te rrallet qe shante figuren e Ramiz Alise e kompani

Ne fillim duhet te zbardhet kush ishin ideatoret e vrasjes , pse u hoq qafe , cfare pune prishte?? dihet qe kishte armiq nga e majta por edhe nga njerez nga demokratikja

Neqoftese e kan bere krimin komunistet , pse te vrasin Ademin e jo Berishen???
apo,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, pastaj u vra nga bodiguardet r Berishes me makine me targa te Vlores (fallsifikuar me qellim djallzor)

[mario_kingu]

alamet pas atije ku eshte ce zini ne goj me ????

[kurkushi]

Nuk diskutohet qe Azemi eshte "hero i demokracise" ka qene nga te rrallet qe shante figuren e Ramiz Alise e kompani

Sa per fyerje kjo dihet.Demokracia eshte ajo qe fillon me fyerje,thyerje,djegeje,vrasje,dhune,permbysje te shtepise sate ne dobi te hasmit tend i cili te ka premtuar ndihme materiale dhe dhurata te ndertimit posa ta shkaterrosh ti shtepine tende teresisht ... Keto jane A-ja e saj!

Ne fillim duhet te zbardhet kush ishin ideatoret e vrasjes , pse u hoq qafe , cfare pune prishte?? dihet qe kishte armiq nga e majta por edhe nga njerez nga demokratikja

Neqoftese e kan bere krimin komunistet , pse te vrasin Ademin e jo Berishen???
apo,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, pastaj u vra nga bodiguardet r Berishes me makine me targa te Vlores (fallsifikuar me qellim djallzor)

[/QUOTE]
Ketu qenke pergjigjur vet dhe per mua s`paska asgje te shtoj!
Kjo fjala "hero i demokracise" eshte njesoj sikurse ajo e vjetra Hero i Spanjes,Vullnetar i Spanjes apo iinternacionalist qe ne shqip do te thot:
Vetvrasje personale ne dobi te atyre qe s`i njoh se kush jane,por qe e dij se s`jane keta qe i shoh dhe i njoh!

[Alket123]

Nuk diskutohet qe Azemi eshte "hero i demokracise" ka qene nga te rrallet qe shante figuren e Ramiz Alise e kompani

ai nuk dinte te kritikonte, bente debat si nje ne politike por dinte vetem te shante sic the vete ti. sharje, sharje, sharje. vajti deri diku u ndesh me nje qe sduroi sharjen dhe e hengri.

ai ka share dike sa s'mban me qe e hoqen qafe. eshte ofenduar jaho salihum, mendo temperamentin e "nje maloku" dhe e hoqi qafe ate idiot.

per cfare monumenti e keni fjalen juve?