Identiteti Islam i shqiptarėve
Mit apo Realitet?
Identiteti musliman dhe/ose identiteti europian i shqiptarėve, kohėt e fundit ėshtė bėrė njė problem bukur i madh ndėrmjet personaliteteve tė shquara, akademikėve dhe studjuesve tė ndryshėm tė trojeve shqiptare.
Problemet mbi kėtė ēėshtje mund tė themi se nuk janė risi pėr ne shqiptarėt e vuajtur gjatė historisė, por mė shumė po i hasim nė kohėn e fundit, kur pėr njė kohė tė gjatė nėpėr gazetat dhe mediat e ndryshme tė shkruara dhe elektronike nė Shqipėri dhe Kosovė u hap debati pėr atė se shqiptarėt a kanė identitet musliman (qė i pėrkasin fesė Islame) apo kanė identitet europian (qė do tė thotė qė duhet tė jenė tė krishterė-katoliko-latin apo greko-sllavo-orthodoks)?
Nuk e kuptoj xhanėn, pikė sė pari, se pėrse duhet bėrė ky lloj debati kot mė kot, duke marrė parasysh se e gjithė Europa dhe bota nė pėrgjithėsi e dinė shumė mirė dhe shumė qartė qė shumica e popullit shqiptar i pėrket fesė Islame, me vepra ose pa to, me dije apo me injorancė (si shumica e disa tė paditurve shqiptarė tė cilėt kanė emėr musliman, por nuk e kanė fare haberin nga feja e tyre).
Sė dyti, unė nuk arrij tė kuptoj se pėrse po bėhet kjo politikė kaq e poshtėr anti-islame nė Shqipėri. Islami ėshtė njė besim i cili kurrė nuk ka krijuar probleme tek ata tė cilėt e praktikojnė, dhe askush tjetėr nuk ka parė ndonjė gjė tė keqe nga ai besim dhe nga kėta besimtarė.
Nėse tė mohuarit e identitetit musliman tė shqiptarėve, dhe frika se nėse paraqitemi si muslimanė nuk mund tė hyjmė nė Europė ėshtė arsyeja e vetme e kėtyre personaliteteve, atėherė ne i pėrgjigjemi se frika ėshtė bashkudhėtare e pėrhershme e sė padrejtės (U. Shekspir), dhe se guximi pa arsyen ėshtė vetėm njė nga llojet e frikės (Seneka).
Por pėr t'u kthyer pėrsėri nė temėn pėr tė cilėn po flasim, doja tė citoja kėtu njė pyetje-thėnie tė hoxhės, atdhetarit, mėsuesit, ish-kėshilltarit tė Ministrisė sė Arsimit dhe politikanit tė madh shqiptar Hafiz Ali Korēės kur nė vitin 1944, nė botimin e dytė tė librit tė tij "Shtatė Ėndrrat e Shqipėrisė" (libėr i cili sė shpejti do tė dalė edhe ribotimi i tij), thotė se: "Kur Europa vendosi qė tė krijonte kėtė copė Shqipėri, a nuk na vuri pėrpara kushtin se nė rast se do tė largoheshim nga feja Islame do ta ndėrtonin kėtė copė Shqipėri, pėrndryshe do ta copėtonin krejtėsisht. Por kjo nuk ėshtė aspak e drejtė, sepse ne e dimė shumė mirė se po tė mos ishte shumica e popullsisė muslimane edhe kjo copė do tė ishte pjesėtuar dhe do tė ishte ndarė".
Nė lidhje me bisedimet dhe debatet e shumta tė cilat po shtrohen nė media dhe propagandėn e madhe se gjoja shqiptarėt janė dhe kanė njė shtet laik (kjo sigurisht qė ėshtė bėrė pėr tė mėnjanuar shumicėn muslimane shqiptare), doja tė shtoja njė thėnie tė Napoleon Bonopartit, nė kohėn kur ai pa se liberalizmi i pakufishėm pati kapėrcyer kulmin dhe feja ishte marrė nėpėr kėmbė, ku thotė: "Feja (besimi) duhet, sepse edhe nėse nuk do tė ekzistonte asnjė fe (besim), neve na duhet tė krijonim njė tė tillė, sepse moralin dhe disiplinėn e njė kombi vetėm feja mund ta sigurojė, dhe pasi tha kėtė pėrgatiti njė kler tė pajisur ashtu siē e deshti nevoja".
Gjermanėt thonė: "Njė profesor, sado i ditur tė jetė, po ishte afetar (laik) nuk duhet qė tė hyjė as nė shkollat fillore e as nė universitete".
Shprehja e fundit ėshtė e pėrshtatshme pėr ata tė cilėt tė gjithė shqiptarėt kėrkojnė qė t'i kthejnė nė fenė e krishterė, tė cilėt deri dje e sulmonin Islamin dhe muslimanėt shqiptarė nė mėnyrė tė fshehtė, ndėrsa tani na dalin si trima nėpėr media elektronike dhe tė shkruara duke e pohuar pėrsėri me njė kėmbėngulje si derri se shqiptarėt nuk i pėrkasin identitetit oriental musliman, por i pėrkasin atij europian tė krishterė.
Mė e keqja ėshtė se kėta personalitete nga ana e emrit i pėrkasin edhe vetė besimit Islam, pavarėsisht se nga xhahiliteti (injoranca) e tyre mbi Islamin i ngatėrrojnė termat si: myslimanizmi me Islamin, muhamedanė me muslimanė etj. Islami nuk ka marrė emrin e profetit i cili ka zbritur pėr t'iu shpallur kėtė besim dhe program jetese njerėzve, ashtu si e ka marrė krishtėrizmi nga Krishti (Isa sipas Islamit), Budizmi nga Buda etj.
Por nėse kėta personalitete nuk kanė dėshirė qė ta shpallin besimin islam tė tyre, kanė tė drejtė edhe tė pranojnė njė besim tjetėr (pavarėsisht se sipas kushtetutės islame, ai i cili nė fillim ka qenė musliman e mė pas e ndėrron atė mė njė besim tjetėr, duhet vrarė), dhe nė kėtė rast mund tė ndryshojnė edhe emrat e tyre, si p.sh. nga Hajrullah nė Thanas ose Vangjel, nga Abdullah nė Pal ose Gjin, nga Ismail (emėr profeti i madhėruar - Ishmail pėr tė krishterėt) nė Gjon, nga Fahri (i cili e ka kuptimin "gėzues") nė Franēesk etj., por nuk kanė aspak tė drejtė qė tė ndėrhyjnė nė punėt personale tė individėve tė tjerė ose tė njė shumice tė njė besimi tė caktuar, sepse nė kėtė mėnyrė vetvetiu krijohen pėrēarjet ndėrmjet komuniteteve dhe pėrgjegjėsia mė vonė u mbetet atyre pėr situatėn qė mund tė krijohet, si nė rastin kur ndodhi ajo pėrēarja mes komunitetit me shumicė muslimane dhe atij katolik nė Shkodėr pėr ēėshtjen e vendosjes sė kryqit nė kodėr, dhe pikėrisht nė njė vend ku shumica e banorėve tė asaj zone i pėrkasin besimit Islam).
Ėshtė e vėrtetė se tani shqiptarėt po jetojnė nė liri dhe nė demokraci, por liria dhe demokracia e kanė njė sllogan: "Liri dhe demokraci do thotė qė je i lirė tė bėsh dhe tė thuash gjithēka qė dėshiron, me pėrjashtim qė tė mos i bėsh dėm vetes dhe tė tjerėve".
Nė kėtė kontekst, kėtu hyn edhe ideja se ēdokush ėshtė i lirė qė tė zgjedhė atė qė dėshiron, por nuk mundet dhe nuk ka tė drejtė qė t'ia imponojė tė tjerėve mendimin e vet.
Ne (e kam fjalėn pėr pseudo-muslimanėt shqiptarė) nuk mund tė bėhemi "mė katolikė se Papa".
Atėherė pėrse tė debatojmė kot sė koti pėr njė ēėshtje e cila ėshtė zgjidhur nga vetė ne shqiptarėt qė me pranimin e Islamit para rreth 600 e ca vjetėsh (para ardhjes sė turqve) nga shumica e popullit, dhe siē dihet mirė populli shqiptar e ka pranuar me vetėdije dhe me dėshirė Islamin, pėr arsye objektive dhe subjektive tė cilat dihen, dhe kurrė me dhunė, dhe pėr ato periudha pėr tė cilat ka pasur "dhunė", ato kurrė nuk kanė ndodhur pėr tė pranuar Islamin me dhunė, por pėr ēėshtje politike dhe personale.
Kjo tregon shumė qartė se edhe shqiptarėt kurrė nuk kanė luftuar ndėrmjet tyre pėr ēėshtje fetare, por vetėm pėr ēėshtje personale dhe fisnore.
Ndėrsa kėtė kohė nė Shqipėri dihet fare mirė se personat qė drejtojnė shumicėn e politikės, artit, kulturės, biznesit, kinematografisė, mediave, publikimit tė librave etj. janė persona tė besimit tė krishterė (katolikė e veēanėrisht orthodoks, ku shumica e tyre janė me origjinė jo-shqiptare, por tė vendosur prej disa kohėsh nė Shqipėri), dhe pėr tė cilėt asnjėherė nuk u tha ndonjė gjė kundėr tyre.
Njė ditė, prej njė shoku dėgjova se publicisti dhe deputeti Nikollė Lesi, nė gazetėn qė ai drejton, para disa kohėsh (bėhet fjalė pėr kėtė vit) kishte botuar njė artikull ku kishte treguar pėr origjinėn e disa prej politikanėve tė njė partie, ku shumica e tyre ishin tė besimit orthodoks por nuk ishin me origjinė shqiptare, dhe nuk dėgjuam se u bė ndonjė problem ose deklaratė nga muslimanėt shqiptarė pse ata ishin tė krishterė, sepse Islami e pranon edhe sundimin e jomuslimanėve nė gjendjen kur nuk mund tė gjendet njė person i pėrshtatshėm pėr tė qeverisur ose kur njė vend musliman pushtohet, vetėm e vetėm nė rastet kur ata janė tė drejtė dhe qeverisin me drejtėsi.
Por, fatkeqėsisht, besimet e tjera nuk e kanė kėtė tolerancė, por ata kėrkojnė qė medoemos ai popull tė kthehet nė fenė e atyre qė sundojnė.
Evropa (perėndimi) e krishterė nuk e shikon Islamin vetėm si njė mur ose si njė bllokadė pėrballė dėshirave ose pretendimeve tė tyre, por ata (Evropa dhe perėndimi) besojnė dhe janė tė bindur se Islami ėshtė rreziku i vetėm kundėr tyre dhe shteteve tė tyre.
Orientalisti i krishterė europian Gardner thotė: "Ėshtė forca e fshehtė e Islamit ajo qė e frikėson Europėn".
Identiteti kristiano-europian i shqiptarėve ėshtė njė parrullė e shpallur qė nga fillimet e shekullit XX (kjo i pėrgjigjet asaj thėnies qė pėrmendėm mė lart, tė thėnė nga Hafiz Ali Korēa), dhe e cila mori pėrmasa mė tė mėdha pas viteve '90 tė shekullit XX.
Me tė madhe po sulmohet edhe prania e Shqipėrisė nė Konferencėn Islamike me qendėr nė Arabinė Saudite, ku Shqipėria ka edhe pėrfaqėsinė e saj atje. Pėr kėtė antarėsim nė atė organizatė u fol shumė edhe nė debatin i cili u mbajt para disa ditėsh nė Tiranė, mbi ēėshtjen e identitetit europian tė Shqiptarėve, ku morėn pjesė disa prej personaliteteve tė cilėt e pėrkrahin identitetin europian tė krishterė tė shqiptarėve. Por, fatkeqėsisht, aty nuk kishin ftuar (si duket me ndonjė qėllim tė caktuar) dhe nuk ishte prezent asnjė i ftuar nga Komuniteti Musliman Shqiptar (KMSH) ose ndonjė personalitet musliman i njohur ose pak i njohur (pėr tė mos thėnė aspak) nga mediat, por aty ishin ftuar vetėm personalitete tė komuniteteve tė krishtera, katolike dhe orthodokse (si dhe priftėrinj tė kėtyre besimeve), studjues tė ndryshėm tė cilėt pėrkrahin identitetin europian tė krishterė tė shqiptarėve, drejtori i librotekės (e jo biblio-tekės) kombėtare, i cili ėshtė vlleh orthodoks e tė tjera personalitete tė krishterė ose pseudo-krishterė.
Nėse ne debatojmė se pse Shqipėria, me njė pėrqindje prej 80 % tė fesė Islame, ėshtė anėtare e Konferencės Islamike, atėherė ēfarė duhet tė themi pėr Ukrainėn (nė mos gabohem) qė edhe ajo ėshtė pjesėtare e po tė njėjtės konferencė, ku pėrqindja e muslimanėve atje ėshtė tepėr e ulėt.
Sa pėr identitetin "gjysmak" tė shqiptarėve, qė ose duhet t'i pėrkasim Orientit ose Europės, kjo ėshtė njė ēėshtje delikate pėr tė cilėn nuk mund tė sqarohet vetėm me njė tė shkruar tė lapsit ose vetėm me njė tė hapur tė gojės. Islami nė kohėn mbas sistemit komunisto-ateist nė Shqipėri ėshtė treguar ashtu siē ėshtė nė tė vėrtetė, d.m.th. ai Islam i cili ka ekzistuar gjithmonė, dhe kjo korrespondon me thėnien e orientalistit Gardner tė cilėn e pėrmendėm mė lart, qė Europėn e frikėson forca e fshehtė e Islamit. Zaten, edhe kėta persona qė kėrkojnė medoemos tė identifikohen me identitet tė krishterė europian, janė pjellė e atij sistemi.
Nuk ėshtė e vėrtetė se muslimanėt shqiptarė nuk e duan Europėn, sepse me dashje ose padashje, ėshtė Zoti qė na ka vendosur nė kėtė pjesė tė botės e tė Europės, dhe ne jemi shumė mė tė lidhur mė tė (me Europėn) sesa me Orientin, por problemi qėndron nė atė se, duke iu kthyer pėrsėri fjalėve tė pėrmendura mė lart dhe thėnies sė Gardnerit, duhet qė Europa tė mos ia ketė frikėn Islamit te shqiptarėt, por duhet tė na pranojė kėshtu siē jemi, e tė mos na zhvarrisė mu ashtu siē po e zvarrit edhe Turqinė prej disa vitesh.
Identiteti fetar musliman te shumica e shqiptarėve si pjesėtarė tė kontinentit kurvė-plakė do tė ekzistojė derisa Europa ose do tė mundohet tė na kthejė neve me forcė nė krishtėrizėm nėpėrmjet misionarėve dhe delegatėve tė saj, tė brendshėm dhe tė jashtėm, siē po i kthen disa nga personalitetet e njohura shqiptare (me dėshirė ose kundrejt ndonjė pagese tė majme, ndonjė ēmimi apo ndonjė posti), ose do tė na pėrēajė dhe tė durojė derisa vetė ne tė pranojmė kushtet qė ajo kėrkon nga populli ynė shqiptar.
Krijoni Kontakt