Libri i Servet Pëllumbit: "Edhe politika do moral"

[Albo]

Ish-kryeparlamentari kujton konfliktet në parti


Servet Pëllumbi: Përplasjet e mia me Fatos Nanon


"Edhe politika do moral", libri më i fundit i ish-kryetarit të Parlamentit, Servet Pëllumbi, përmbledh zhvillimet intensive brenda PS-së, në mënyrë të veçantë pas kongresit të dhjetorit të 2003.

Autori ka pasqyruar në këtë libër, momente kyçe të marrëdhënieve midis ish-kryetarit të kësaj partie, Fatos Nano, me figura të tjera të rëndësishme të PS-së. Pëllumbi shpalos në këtë libër, përplasjet që ka pasur me Nanon në momente të ndryshme, por edhe përplasje të Nanos me Metën, Meidanin apo edhe kryetarin aktual të PS-së, Edi Rama. Pëllumbi kujton nëpërmjet këtij libri zhvillimet që ndodhen brenda PS-së, në kohën kur u ngrit komisioni Hetimor parlamentar për hetimin e veprimtarisë së Edi Ramës në krye të bashkisë dhe Ministrisë së Kulturës. Pëllumbi hedh hije dyshimi mbi figurat qendrore të kësaj partie në rolin e tyre në këtë kohë, kundër Edi Ramës.
Jo sakrifikim të së vërtetës për hir të pragmatizmit
Ja çfarë i thanë njëri-tjetrit Nano dhe Berisha mbrëmë në Kuvend.
Nano për Berishën: "Mungesë alternative e luftë boshe", "shkaktar i kaosit konfliktual të pronësisë në vite", "ke përdorur dhunën për të marrë pushtetin", "emocionaliteti yt i pakontrolluar vështirë të kontrollohet më", "kërkoni të bllokoni arritjen e standardeve perëndimore në Republikën e Shqipërisë, në emër të pozitave fondamentaliste", "vazhdon të marrësh udhëzime nga Gazidede, që predikon fondamentalizmin diku jashtë vendit", "ju po bllokoni edhe luftën kundër korrupsionit, krimit, hajdutëve", "ju po vazhdoni të rikrijoni një klimë militantizmi antireformë në mjegullën e konfliktualitetit tuaj…"
Komisioni Rama
Berisha për Nanon: "Erdhe me dy diskutime: njëri nga Edvini, tjetri nga Emini", "je arkitekt i korrupsionit në Shqipëri", "legjenda e krimit të organizuar, mik i klaneve më kriminale të Shqipërisë, "mos e provoko opozitën, se mund të të duket Maqedonia mbrapa diellit", "janë me dhjetëra tenderët që i ke dhënë sekretarit të përgjithshëm dhe ke ndarë paratë me të", "je strumbullari i krimit dhe korrupsionit", "po përpiqesh të na bllokosh për interesat e krimit politik", "ai, (E.Rama) është mercenari, ndërsa ti je lavatriçja e tij", "mos mendo se ndryshimet personale janë purgatori yt politik", "asgjë s'të lan nga mëkatet, "Nano ke marrë, fund qeveria jote ka rënë....."

***

E ndërsa "dueli" verbal përfundoi, Nano dha pëlqimin për riformulimin e objektit të komisionit, duke debatuar me disa nga të vetët dhe u largua nga seanca. Berisha, pas ngritjes së komisionit përfitoi nga rasti i një replike për të kërkuar "falje" për "tonet e larta" në disa raste(!) Po më tej?. A do të shikohet ky si episod? Vështirë të ndodhë kështu, derisa ne jemi mësuar t'i shohim gjërat bardh e zi: të mundur-të fituar; miq-armiq. Askund nuk ka shenja të thënies "opozitarë, por vëllezër", "bashkëvuajtës e bashkëpërgjegjës".
Edhe pse komisioni i ngritur s'është "komisioni Rama", por komision që do të shqyrtojë fondet publike në Ministrinë e Kulturës e Bashkinë e Tiranës në vitet 1992-2002, media vazhdon avazin e fillimit sepse është e etur për sensacione, për të shkatërruar e diskretituar emra konkretë, që të zbulojë e të shohë armiq. Një psikologji e tillë duket sikur është bërë një nevojë e përgjithshme sociale! Kjo është më e vështira për t'u kuptuar pas dhjetë vitesh pluralizëm.

***

Por ka edhe aspekte të tjera dukuria në fjalë. Gjatë debateve për "komisionin Rama" ranë në sy dy fakte "interesantë".
Së pari, shumë nga "tanët", sikur gëzoheshin që opozita vinte në shënjestër Nanon, Pëllumbin, ministra të veçantë, apo qeverinë në bllok. Kjo shoqërohej me nënqeshje, me largime nga salla e seancave, e përgjithësisht me heshtje. Rrallë më dilte në kompjuter ndonjë emër socialisti që kërkonte fjalën për të mbrojtur alternativën tonë, apo dhe ndonjë nga të "sulmuarit" prej opozitës. Raporti i folësve nuk ishte as 10:1. Më 27 shkurt u detyrova ta mbyll seancën, edhe pse më vinin "këshilla" për ta vazhduar deri në mëngjes. Ndërkaq mjaft nga "tanët" nuk ngurronin të më mburrnin për replikat që bëra me Berishën.
Ministrat edhe pse të sulmuar, heshtnin. Pse? Mbase nga që ka një luftë të brendshme dhe një frikë nga ndryshimet, frikë nga sulmet e opozitës, apo ngaqë disa ministra, por sidomos ish- ministra mund të kenë hyrë në një lloj "aleance fluide" me PD-në? Tani flitet rëndom për katër më të fortët e Tiranës, Nano, Berisha, Meta dhe Edi Rama. Dhe aleancat e sotme, fluide ose të qëndrueshme vërtiten rreth konfigurimeve të këtyre katër emrave. Berisha u bashkua me Nanon e "katarsistët" për të rrëzuar Metën e Majkon, (janar-korrik 2002), Meta u bashkua me Ramën kundër dyshes së detantës Nano-Berisha. Kur kjo dyshe e përqendroi luftën kundër Ramës pas përmbytjes së Tiranës, Meta nuk e mbrojti Ramën dhe ky u detyrua të kërkonte aleancë me njërin nda dy "sulmuesit", me F.Nanon.

***
Procesi i filluar me dyshen Nano e Berisha mbeti të vazhdohej vetëm nga Berisha, se Nano, pasi e përdori Berishën, u detyrua të tërhiqej kur e pa se nuk mund të kënaqte orekset e këtij të fundit pa rrezikuar vetveten brenda PS dhe grupit të saj kuvendor. Berisha, i ndier i përdorur, i pambështetur për "reformën e institucioneve" për heqjen e M.Kërçukut, F.Abdiut, I.Celibashit etj, vendos të mbajë qëndrim ndaj Nanos. Në këtë rast mendoj se nuk e kishte të vështirë t'u kthehej "aleancave fluide" me Metën kundër Nanos e Ramës, pasi të dy i shkelën në "kallo" Metës. Në lojë. Në lojë u futën interesat elektorale të Berishës për Bashkinë e Tiranës. Disa në kryesinë e PS-së për kryetar në zgjedhjet e tetorit. Pra ia nxorën në shteg gjahun Berishës. Meta me "të vetët" ishin që në fillim për ngritjen e "komisionit Rama" me kushtet e kërkesës fillestare të Berishës.
Nuk është e vështirë të kuptohet pse kjo u bë nyja e luftës pozitë-opozitë. Për ne idealistët e PS-së, është i papranueshëm bashkimi me interesat karrieriste të disave, që u është mbushur mendja se janë "pastruar" e duhet të kthehen në qeveri.
E.Rama me gjithë potencialin luftarak vetjak, vitalitetin e qëndrimeve e të gjuhës që përdor, shoqëruar dhe me sukseset e njohura e të kapshme për këdo, u ndje keq, disi i hutuar dhe mosbesues. Besoj se në lojë ishte Nano, por nuk llogariti Metën, Berishën e disa që i sillen rrotull, që mund të bëhen me këdo që do t'u interesojë në një çast të dhënë. S.Braho, i cili ditën e parë nxitoi të shprehej pro "komisionit Rama", pas bisedës me mua dhe takimit me Edin, mori qëndrim kundër. Madje u angazhua që të argumentonte kushtetutshmërinë e këtij kundërshtimi. E bëri mirë këtë edhe në seancën kuvendore. Këtë qëndrim mbajti deri ditën e fundit dhe pas ndryshimit të objektit të komisionit të Hetimit. Pas sulmit që më bëri Berisha, Spartaku erdhi në zyrë dhe më nxiti që të dilja në konferencë shtypi. Nuk pranova të futesha në lojën që donte opozita dhe disa në PS. Atëherë më kërkoi,që të dilte zëdhënësi dhe përgatiti tezat. Kur m'i solli "tezat" zëdhënësi, i thashë: "Jo, nuk do të ketë asnjë prononcim. Përgjigjia që i dhashë Berishës është e mjaftueshme".
Inatin e sotëm lëre për nesër
Gjatë këtyre ditëve, pas botimit të letrës së Metës, kanë ndodhur disa ngjarje. Dy seanca të gjata kuvendore dhe mocioni me debat për kryeministrin Nano. Në rastin e debatit për Ramën u vunë në garë ai dhe Meta për të mbrojtur kryetarin e bashkisë nga "sulmet" e Olldashit.
Ndërkaq një incident me mua. U detyrova ta paralajmëroj Nanon për mbarimin e kohës së caktuar për diskutim, çka ishte vendosur nga kryetari i grupit kuvendor. Më vonë më mori në telefon dhe më tha: "Sot ishe emocional, kryeministrit nuk i pritet fjala, ai flet kur të dojë, sa herë të dojë, dhe sa të dojë". I bëra sqarimet përkatëse të rregullores. Ai nuk u bind. "Unë jam përpjekur të jem korrekt", - më tha. I tregova edhe njëherë rregulloren për raste të tilla, duke shtuar se s'ka pasur asnjë paramendim. Kuptova se gjithçka e lidhte me kafen që piva me I.Metën në afërsi të vilës së tij në Durrës dy ditë më parë. Gabim!
U mor vesh se Nano filloi hakmarrjen ndaj Metës: nuk e përfshiu në delegacionin që do të merrte pjesë në takimin e BE-së në Selanik. Në shtyp u shkrua se Nano do ta marrë vetë drejtimin e Ministrisë së Jashtme, ashtu si bëri Berluskoni dy vjet më parë. Nano po shkon më tej. Gramoz Ruçi më tha se Nano i ka kërkuar Moisiut të mbështesë kërkesën e tij për të shkarkuar I. Metën, nëse ky i fundit nuk e jep vetë dorëheqjen pas mbledhjes së kryesisë. Madje i paska propozuar Gramozit postin e zëvendëskryeministrit, por ky s'paska pranuar. Pra, kriza po skalionohet. Nano e Meta me përkrahësit e tyre kanë shtruar takimet, drekat e darkat e "punës".
Duket se skenari i përplasjes së radhës Nano-Meta, tashmë është gati. Sipari do të hapet në mbledhjen e kryesisë, që do të zhvillohet, siç thuhet, më 27 qershor 2003. Gramozi "mbledh" këshilla. I takon veç e veç Nanon e Metën dhe synon rolin e moderatorit, që gjërat të mbyllen në mbledhjen e kryesisë, se ndryshe rrezikohemi të gjithë. Drejt e ka. Veçse ka rrezik që të sulmohet nga të dy krahët, veçanërisht krahu i Metës, që e etiketon, në rrethe të ngushta, edhe si "mashtrues", që luan me dy porta, që nuk angazhohet siç ka premtuar më parë.
Pro dhe Kundër
Në këtë rrafsh më ka tërhequr vëmendjen një fakt kuptimplot: N.Lesi përsëri u rreshtua në krahun e Metës, kundër Nanos. Përveç sulmeve të ashpra në "Koha Jonë", duke sulmuar firmën e Xhoanës, në debatin e datës 23 për mediat, ai e denoncoi Nanon duke i treguar mesazhin që thoshte: "Fiton më shumë para duke luajtur me ekipin tim", Nano nuk e hedh poshtë, por shton se raportet me Lesin janë më të ndërlikuara, se janë 75 mesazhe etj. Sulmet tek "Koha Jonë" vazhdojnë pa asnjë lloj etike. Nano egërsohet dhe kërcënon. Të shoqen e F.Klosit, që sulmoi Xhoanën e pushoi nga puna, duke urdhëruar L.Memushin. Të dielën e kishte thirrur Luanin në Durrës, në plazh dhe të nesërmen ministri firmosi pushimin e saj nga puna (!). Ndërsa vetë F.Klosit iu çua dosja nga Prokuroria në gjykatë. Flisni po të doni!.
Ilirit pas provimit nga pjesëmarrja në takimin e Selanikut, i shkon edhe roli i viktimës. Në këtë aspekt ka plotësisht të drejtë, sepse i është botuar edhe fotografia në fletëpalosjen e takimit, si pjesëmarrës.
Flamur Rogu më erdhi në zyrë dhe veç të tjerave me tha: "S'pritet më! Të bëhet ç'të bëhet! Iliri i ka njerëzit me vete!"
Veçse harrohet që asgjë s'është më e përkohshme sesa suksesi.
Ndërsa Elmaz Sherifi më tha se Iliri s'ka mundur të mbledhë firma si dikur. Këtë Nano e ka marrë vesh nga A.Dibra dhe do ta godasë, do t'i lajë "hesapet njëherë e mirë!" Nuk ka, sipas tij, çast më të favorshëm. Rreziku i një përçarjeje më të madhe se çdo herë tjetër është i njëmendtë.


Marrë nga libri i Servet Pëllumbit
"Edhe politika do moral"

[Albo]

Profesori kujton çastet e para të themelimit dhe zgjedhjen e Nanos në krye të PS

Servet Pëllumbi: Dritëroi rrezikohej në kongresin e ‘91

Servet Pëllumbi, një ndër protagonistët e themelimit të Partisë Socialiste të Shqipërisë në 12 qershor të vitit 1991 kujton dy ditët e zhvillimit të kongresit, dhe pikërisht momentin kur Fatos Nano nuk po pranonte postin e kryetarit të Partisë Socialiste.

Më pas Nano e pranoi këtë detyrë, por me kushtin që Servet Pëllumbi të ishte krahu i tij i djathtë në partinë e re që po merrte jetë në Shqipërinë që po kalonte nga diktatura në demokraci. I pyetur dje nga gazeta Panorama, profesor Serveti kujton disa prej momenteve të zgjedhjes së Nanos në kongresin e dhjetorit.
Profesor Servet Pëllumbi, një filozof me shumë botime në atë kohë, për nga idetë dhe pikëpamjet që përcillte, realisht ishte shumë i avancuar me kohën. Mënyra e tij e veprimit, ndoshta e ka detyruar Nanon në atë kohë që të kërkonte patjetër prezencën e tij për të drejtuar partinë e re Socialiste. Ashtu sikurse kanë kujtuar në gazetën Panorama, dy protagonistë të kohës, Gramoz Ruçi dhe Moikom Zeqo, zgjedhja e Nanos ishte e thjeshtë për delegatët në kongres, por e vështirë për vetë këtë të fundit. Edhe Serveti kujton se ai është bindur pas dy orësh, pas një takimi kokë më kokë që ka pasur me Ramiz Alinë, Ylli Bufin e Kastriot Islamin.
Por ndërkaq, edhe pse ka qenë një protagonist kryesor, marrëdhëniet e Servet Pëllumbit me Fatos Nanon nuk kanë qenë gjithmonë rozë. Mocioni që vinte nga burgu i Bënçës, ku Nano kaloi katër vite të jetës së tij si kryetar partie, drejtohej më së pari drejt Servet Pëllumbit. Në atë kohë, është e vërtetë që Serveti mbante një bust të Marksit, por Nano kërkoi heqjen e kësaj figure edhe nga statuti i PS.
Si e kujtoni ju zgjedhjen e kryetarit të Partisë Socialiste në kongresin e qershorit të vitit 1991. Ka fjalë se Nano nuk donte të merrte këtë detyrë...
Eshtë e vërtetë që Fatos Nano nuk ka pranuar të marrë detyrën e kryetarit në atë kohë. Madje kishte përpjekje të shumta nga të gjithë ne që ai të pranonte dhe gjatë pjesës së parë kur po flitej për çështjen e kandidaturave nuk pranoi. Ne kemi insistuar për gati dy orë dhe sërish ai nuk pranonte.

E pse nuk e pranonte këtë detyrë?

Nuk pranonte se ai ishte në atë kohë edhe ministër i Ekonomisë në Qeverinë e Stabilitetit që drejtohej nga Ylli Bufi.

Dhe vazhduan negociatat më tej?

Më pas e thirri Ramizi (Alia), Ylli Bufi që ishte kryeministër, dhe Kastriot Islami që ishte kryetar i Kuvendit. Ata u futën në një zyrë dhe biseduan me njëri tjetrin për gati dy orë. Dhe pas dy orësh Nano doli që andej dhe pranoi detyrën e re për të drejtuar Partinë Socialiste të Shqipërisë.

Eshtë e vërtetë që Nano për të pranuar detyrën e kryetarit vuri kushte tek drejtuesit e protagonistët e asaj kohe?

Po është e vërtetë që ai vuri kushte dhe kërkoi të caktonte vetë nënkryetarët e partisë. Ai në atë kohë tha: unë dua që profesor Servet Pëllumbi të jetë krahu im i djathtë, dhe në krah të majtë kërkoi Spiro Deden dhe Ismail Lleshin.

Po dy nënkryetarët e tjerë Spiro Dede dhe Ismail Lleshi nuk pranuan apo jo?

Jo jo, në atë kohë ata kishin arsyet e tyre që nuk pranuan.

Por cila ishte arsyeja që që në atë kohë nuk u zgjodh Namik Dokle në postin e nënkryetarit, pra të themi krah jush?

Namik Dokle është zgjedhur më vonë në postin e nënkryetarit të Partisë. Ai nuk u zgjodh në atë kohë, sepse pikërisht ka qenë momenti kur kandidonte në Kuvendin e Shqipërisë përballë kandidaturës së Ramiz Alisë për postin e presidentit dhe u votuan të dy në Kuvend. Zgjedhja e Namik Dokles në postin e nënkryetarit është bërë në një kohë të mëvonshme.

A ka qenë situatë e tensionuar në kongres atëherë për çështjen e zgjedhjes së Dritëro Agollit në KPD?

Po po, me sa mbaj mend është e vërtetë që situata ka qenë shumë e tensionuar. Madje Dritëroin e kanë fërshëllyer kur mbajti fjalimin e tij dhe rrezikohej seriozisht të mos zgjidhej në strukturat drejtuese. Por gjithçka përfundoi më pas.

[Albo]

Kujtimet për kongresin e parë

Moikom Zeqo: Nano jo rastësisht në krye

Një nga pjesëtarët e grupimit reformist, Moikom Zeqo, kujton se kandidatura e Fatos Nanos në krye të PS-së në kongresin e themelimit nuk erdhi rastësisht. “Fatos Nano nuk doli rastësisht, ai ishte njeriu me kulturë të përshtatshme politike, qe një njeri që kishte punuar në qeveri, në mos gaboj ishte Sekretar i Përgjithshëm i Këshillit të Ministrave, ishte njeri me koncepte të reja dhe kishte stofin e një drejtuesi shumë të mirë. Vërtet ndodhi një themelim i partisë socialiste e spektrit socialdemokrat, por ka një ndryshim, një pjesë e njerëzve kanë qenë themeluesit konceptualë të PSSH-së dhe një pjesë tjetër themeluesit votivë të saj. Emri dhe kontributi i Fatos Nanos në drejtimin e partisë në atë kohë, e cila ishte një përgjegjësi e madhe, nuk duhet harruar dhe mohuar. Të gjithë ne kemi ngulur këmbë për emrin e Nanos. Madje Nano pati një frymë rezistence, sepse nuk pranonte të merrte atë post ”.



Si u drejtua seanca e ‘91

Gramoz Ruçi: Fjalimi i Dritëroit ndryshoi situatën në Kongres

Ish Sekretari i Përgjithshëm i PS-së, Gramoz Ruçi, i cili ka drejtuar një nga seancat më të rëndësishme të Kongresit të qershorit 1991, në një intervistë në Panorama para pak ditësh, kujton diskutimin e Dritëro Agollit, i cili ndryshoi rrjedhën e ngjarjeve në kongres.

Po në kongresin e themelimit, çmbani mend?

Kujtimet e asaj nate janë të shumta. Dy tre gjëra mund të thosha: e para në mënyrë të papritur u gjenda në drejtim të atij kongresi. Nuk e prisja. Unë sa kisha dorëzuar detyrën e ministrit të brendshëm, dhe isha i stresuar pas një ngarkese titanike. Të mos harrojmë se u ndryshua një sistem, të mos harrojmë që Shqipëria ishte në prag të luftës civile; të mos harrojmë se ishin zgjedhjet e para pluraliste që zhvilloheshin 31 mars 91 dhe i vetmi dikaster që ishte në punë ishte ministria e Brendshme sepse të tjerët nuk kishin ç’të bënin në atë kohë. Kështu që unë kisha vetëm pak ditë që e kisha lënë atë detyrë pasi ishte krijuar një qeveri tjetër dhe unë isha thjesht deputet dhe në mënyrë të papritur u gjenda përballë faktit që më thirrën dhe më thanë se isha caktuar për të drejtuar kongresin. Është ngritur përfaqësuesi i delegatëve të Fierit, ka marrë fjalën dhe ka lexuar një peticion ku kërkoi të analizoheshin dhe të përjashtoheshin anëtarët e byrosë politike nga partia. Rreth kësaj teme ka vazhduar një diskutim i gjatë duke filluar nga ora 5 e pasdites deri në 3 mëngjezit deri në përjashtimin e tyre. Aty ka pasur debate tepër të ashpra. Debati e ka ndezur në mënyrë konstruktive për kohën që po vinte njeriu i letrave dhe njeriu i mencur Dritëro Agolli i cili natyrshëm fitoi simpatinë e krahut që e kuptoi se cdo të vinte pas këtij kongresi dhe fitoi alergjinë e një pjesë jo të vogël të delegatëve të atij kongresi: pra ky ishte momenti i dytë që më kujtohet sepse na vuri ne në një siklet të madh kur po votohej në mënyrë demokratike të fshehtë për herë të parë nga delegatët e asaj partie se do të fitonte apo nuk do të fitonte Dritëro Agolli apo ndonjë shok tjetër si Spiro Dedja, Moikom Zeqo e të tjerë. Dhe deri në mëngjez u gdhimë me këto ethe derisa Dritëro Agolli rezultoi fitues. Ashtu sikurse kujtoi që pasi hodha në votë përjashtimin një nga një të të gjithë anëtarëve të Byrosë Politike të kohës, nuk kam hedhur në votë për përjashtim dy vetë, Ramiz Alinë dhe Nexhmije Hoxhën.

Panorama

[Albo]

Ish-kryetari i Kuvendit, Servet Pëllumbi, vijon analizën për një nga ngjarjet më pak të zbardhura të viteve të para të pluralizimit; marrëveshjen e Triestes , Nano-Berisha dhe rrjedhojat e saj në jetën poltike.

“Marrëveshja e Triestes, Nano-Berisha”

Pakti mes Berishës dhe Nanon qysh në 19991 që njëri të bëhej president dhe kryetari I PS-së, kryeministër. Pse Berisha nuk ju prëmbajt paktit dhe pse Fatos nano e mabajti atë të fshehtë?

Denion Ndrenika

“Rezultatit prej 2/3 që fitoi PD në këto zgjedhje, i parapriu edhe Marrëveshja e Triestes, Nano-Berisha. Thelbi i saj ishte: Partia Demokratike të fitonte 2/3 e vendeve në Kuvend, që të mund të shkarkohej presidenti Ramiz Alia, ndërsa Berisha dhe Nano do të ndanin postet, i pari president, i dyti kryeministër. Kjo marrëveshje e panjohur për ne drejtuesit e tjerë të PS-së, u mor vesh nëpërmjet letrës së hapur që Fatos Nano i drejtonte nga burgu Sali Berishës me titullin simbol „Mjek, mjeko vetveten“! Ndër të tjera, Nano i shkruante Berishës: „Unë jam gati ta rifillojmë atje ku e kemi lënë“! Sqarimin më të plotë rreth kësaj marrëveshjeje të fshehtë, e kemi marrë vesh më pas nga drejtues të Partisë Aleanca Demokratike, të cilët e bënë edhe publike”

“Duke etiketuar shokët e bashkëpunëtorët e tij si “qyp me guraleca” dhe duke çliruar Berishën nga përgjegjësia e arrestimit të tij, duke ia ngarkuar kolegëve të vet, Nano as më shumë e as më pak, ndezi zjarrin në “shtëpinë e vet”, kërkoi largimin e katër nënkryetarëve dhe një lloj reformimi që as vetë nuk e kishte të qartë. Debati i imponuar në parti krijoi jo pak çoroditje. Për pasojë, kongresi i 26 gushtit 1996 u zhvillua i tensionuar, unë dhashë dorëheqjen duke shpjeguar shqetësimet e mia para delegatëve dhe duke menduar se kjo ishte në të mirën e partisë për të mos u përçarë.”

Pëllumbi: Marrëveshja Nano-Berisha dhe mocioni nga Bënça

Letra e hapur e Nanos për Berishën: Unë jam gati të rifillojmë ku e lamë

Pjesa e dytë: Zgjedhjet e 1992-shit, qeverisja e PD-së, arrestimi i zotit Nano

Servet Pëllumbi, i cili e mbylli karrierën politike aktive si kryetar i Kuvendit me zgjedhjet e tre korrikut 2005, ka hedhur dyshime për fitoren e PD-së më 22 mars 1992, fitore e cila, për herë të parë, largoi nga pushteti të majtët në Shqipëri. Për profesorin e PS-së, kthehet në vëmendjen e politikës marrëveshja e Triestes, sipas së cilës, Sali Berisha do të bëhej president, Fatos Nano kryeministër, gjë që do të mundësohej nga fitorja e 2/3 të votave në zgjedhjet e 22 marsit. Pikërisht, arritja e 2/3 nga PD-ja vë në dyshim Triesten, që i hapte rrugën me numrin e nevojshëm largimit të Ramiz Alisë. Servet Pëllumbi kujton se kur Berisha rrëzoi qeverinë e stabilitetit në dhjetor 1991, Fatos Nano nuk ishte në Shqipëri, ndërsa Ramiz Alia kishte këmbëngulur që PS-ja të ndërtonte vetë kabinetin e ri. Për Pëllumbin, interpretimi i Alisë se PS-ja kishte frikë, nuk qëndron, pasi gjykimi ishte korrekt i një partie që nuk ekzistonte kur u votuan deputetët e PPSH-së më 31 mars 1991 dhe as kur u bë marrëveshja e pesë partive për qeverinë e stabilitetit. Berisha e quante Nanon përherë të burgosur ordiner, por vetë ish-kryetari i PS-së akuzoi për dënimin e tij shokët e partisë. „Asnjëherë nuk e kemi trajtuar Fatos Nanon si të burgosur ordiner, siç e quante Berisha e kompani. Dhe ishte për të ardhur keq kur Nano në kohën e mocionit, arriti të hedhë dyshime për burgosjen e tij mbi bashkëpunëtorët më të ngushtë dhe që drejtonin partinë“, -thotë Pëllumbi. Mocioni i 30 qershorit 1996 e çoi PS-në në çoroditje, gjykon Pëllumbi, ndërsa shpreh çudinë që Gramoz Ruçi e interpreton mocionin ndryshe, duke thënë se e pranoi, por një ditë më pas u arratis në Greqi... Pëllumbi flet sot edhe për projektin e rrëzuar të Kushtetutës 1994 dhe hedh poshtë zërat se mosmiratimi la në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare kryepeshkopin grek Hirësinë e Tij, Janullatos. „Pse nuk zgjidhet tani kjo çështje, kur dihet që në Kushtetutë, kreu i Kishës Autoqefale Ortdokse duhet të jetë me shtetësi e kombësi shqiptare?!“ -thotë Pëllumbi...

Fillimi i 1992-shit thuajse kishte hapur rrugën për daljen nga pushteti të PS-së, forca që zgjodhi presidentin Ramiz Alia në konkurrimin me Namik Doklen. U ktheva pak mbrapa në atë kohë kur punoja për gazetën “Flatra”, të degës e Tiranës të PR-së, për të pasur mundësinë e dallimit të këtij posti, presidentit, që sipas të majtës u tjetërsua nga Berisha. Objeksionet tuaja për zhvillimet, cilat janë?

Atëherë, siç thashë, zoti Nano, në periudhën e rrëzimit nga Berisha të qeverisë së stabilitetit, ndodhej jashtë shtetit dhe kur u kthye u përpoqëm të rakordonim qëndrimet e mëtejshme. Mbledhja e përbashkët e qeverisë me pesë partitë qeverisëse më 4 dhjetor 1991 u transmetua direkt nga TVSH-ja. Rasti i rrallë! Lidhur me refuzimin tonë për të formuar qeveri të PS-së, do të shtoja se nuk ishte çështje frike, siç e interpreton Ramiz Alia, por i një qëndrimi korrekt të një partie që nuk ekzistonte kur u votuan deputetët e PPSH-së më 31 mars 1991 dhe as kur u bë marrëveshja e pesë partive për qeverinë e stabilitetit. Për të ardhur më pas te zgjedhjet e 1992-shit. Vetë mënyra se i kalua në zgjedhjet e 22 marsit 1992, veprimet e dhunshme të opozitës, që mundi të siguronte një mbështetje masive, paracaktoi edhe rezultatin e tyre. Njerëzit, të cilët donin qetësi, bënë të tyren parullën: „Ta provojmë njëherë PD-në“. Por, rezultati prej 2/3 që fitoi PD-ja në këto zgjedhje, i parapriu edhe Marrëveshja e Triestes, Nano-Berisha. Thelbi i saj ishte: Partia Demokratike të fitonte 2/3 e vendeve në Kuvend, që të mund të shkarkohej presidenti Ramiz Alia, ndërsa Berisha dhe Nano do të ndanin postet, i pari president, i dyti kryeministër. Kjo marrëveshje e panjohur për ne drejtuesit e tjerë të PS-së, u mor vesh nëpërmjet letrës së hapur që Fatos Nano i drejtonte nga burgu Sali Berishës me titullin simbol „Mjek, mjeko vetveten“! Ndër të tjera, Nano i shkruante Berishës: „Unë jam gati ta rifillojmë atje ku e kemi lënë“! Sqarimin më të plotë rreth kësaj marrëveshjeje të fshehtë, e kemi marrë vesh më pas nga drejtues të Partisë Aleanca Demokratike, të cilët e bënë edhe publike. Fushata jonë zgjedhore, në krahasim me atë të PD-së, ishte anemike, vetë Fatos Nano, që s’mundi të hynte në Shkodër, Tropojë e Lushnjë, qëndroi kryesisht në Tiranë. Unë, Namik Dokle, Gramozi e drejtues të tjerë të PS-së, „u mbyllëm në zonat tona elektorale“... Pas zgjedhjeve, Hamdi Jupe në Komitetin e Përgjithshëm Drejtues kërkoi dorëheqjen e Fatos Nanos, për fushatën, rezultatin e dobët. Unë e të tjerë e mbrojtëm, sepse, së pari, nuk dinim gjë për Triesten dhe, së dyti, sepse vetë logjika e luftës politike ishte e tillë që favorizonte PD-në. Gjithsesi, u bë e qartë se pazaret (jo marrëveshjet transparente), nuk kanë asgjë të mirë. Berisha nuk iu përmbajt Triestes. Nano veçanërisht pas fitores së zgjedhjeve vendore më 26 korrik 1992, përsëri pa pyetur, kryesinë e PS-së, hodhi idenë e zgjedhjeve të parakohshme dhe PS-ja u detyrua të nisë një zinxhir mitingjesh dhe të intensifikojë luftën në parlament. Kjo, me sa duket, e trembi Berishën dhe ai inskenoi burgimin e Fatos Nanos, duke menduar se kështu PS-ja do të hutohej, do të përçahej, do të humbiste efektivitetin në luftën politike dhe PD-ja do të mund të qeveriste e qetë me një opozitë të trukuar. Zhvillimet e mëtejshme dihen. Ne e trajtuam Fatos Nanon si të burgosur politik, nuk lamë kryeqytet të Evropës pa sensibilizuar dhe rreth të vendit pa organizuar mbështetje e solidaritet me Fatos Nanon. Mendoj se u veprua shumë mirë.

Vitet 1992-1994 ishin të rënda për opozitën. Çfarë bënte ajo? U arrestua kryetari Fatos Nano dhe gjithçka artikulohej me motivacionin politik të këtij arrestimi. Na tregoni, ju lutem, çfarë ndodhte në PS, si përballeshin kundërshtarët mes tyre dhe me këto zhvillime... A besoni realisht se ishte i tillë apo sikurse tha shumë vjet më pas ish-presidenti Rexhep Meidani se ishte ordinere?

Po, vitet në opozitë kanë qenë të rënda për PS-në. Neni famëkeq 24/1 i nxori në një papunësi masive anëtarët e PS-së. Pas arrestimit të kryetarit të PS-së, presionet, përgjimet, diversionet ndaj opozitës u shndërruan në sistem. Deri edhe mbledhjet e kryesisë regjistroheshin nga një makinë Benz me xhama të zinj, me targë TR 19-28 Z që në ditën e orët e mbledhjes qëndronte poshtë zyrave tona. Disa herë u thyen xhamat e makinave tona dhe u shpuan gomat. Pa përmendur atentatin me kaçavidë ndaj meje para pallatit të sportit në Durrës, bllokimet në Lushnjë, Krutje, Rrogozhinë e gjetkë. Në këto vite Fatos Nano, nga burgu i Bënçës, na çonte mesazhe inkurajimi. Nuk kemi pasur shqetësime e mosmarrëveshje, por solidaritet të admirueshëm. Asnjëherë nuk e kemi trajtuar Fatos Nanon si të burgosur ordiner, siç e quante Berisha e kompani. Dhe, ishte për të ardhur keq, kur Nano në kohën e mocionit, arriti të hedhë dyshime për burgosjen e tij mbi bashkëpunëtorët më të ngushtë dhe që drejtonin partinë.

Pika e kthesës në politikat presidenciale ishte marrja përsipër nga zoti Berisha e Kushtetutës së 6 nëntorit 1994. Kjo, në funksion të forcimit të pushtetit të tij, thuhet nga të majtët, ndërsa PD-ja e quan gabim mosmiratimin. Çfarë ishte mirë e çfarë keq në atë projekt?

Dështimi i projektkushtetutës “Berisha”, më 6 nëntor 1994, pas një fushate shumë të mirë të zhvilluar nga PS, siç pritej, solli intensifikimin e luftës kundër nesh. Pas rreth një muaji, Berisha ndërmori një sulm personal kundër meje, duke më etiketuar “marksist i pandreqshëm”, ndërsa vetë Marksin si djall dhe antishqiptarin më të madh të të gjitha kohërave. Kjo luajti rolin e një diversioni që nxiti edhe një luftë të brendshme që mori trajtat e një lufte midis brezave, midis të rinjve e të vjetërve në PS. Madje, edhe Eduard Selami, në Këshillin Kombëtar të PD-së, u cilësua nga Berisha si i ndikuar nga Servet Pëllumbi. Më pas erdhi dhuna kundër deputetëve socialistë në Libofshë, përgjakja e Namik Dokles, Ndre Legisit, Musa Ulqinit, Petro Koçit… për t’u pasuar nga “ligji antigenocid“ që përjashtoi figurat kryesore të PS-së nga kandidimi për deputet në zgjedhjet e 26 majit 1996. Ligji i zgjedhjeve u miratua pa votat dhe prezencën e opozitës, i pasuar nga organizimi i “Cungjeve”, grupeve të armatosura (përveç policisë e SHIK-ut), për të realizuar skenarin e vjedhjes së dhunshme e masive të votës. Qëndrimet tona dihen. Ne gjithçka e kemi bërë publike, se si ia dogjëm në dorë Berishës „fitoren“ e 26 majit 1996. Dhuna fashistoide e 28 majit në sheshin „Skënderbej“, vulosi gjithçka. Moralisht ne ishim të fituar edhe pse 24 shkopinjtë e gomës mbi shpinën time nuk mund t’i harroj!

Në këto vite erdhi mocioni i Nanos. Ju ishit një nga katër nënkryetarët e partisë në vështirësi dhe që, sipas vetë opozitës, sulmohej, përndiqej, dërgohej në gjyqe, kishte largime nga puna… Cila është e vërteta e përplasjeve brenda PS-së, sidomos pas mocionit nga Bënça? Çfarë kërkonte, çfarë ndodhi me mocion?

Tamam në kohën kur na duhej më tepër kohezion, mbështetje e solidaritet, për të vazhduar luftën ndaj regjimit autoritarist të Berishës, na vjen “mocioni Nano”, që luajti rolin e një goditjeje rrufeje në qiell të kaltër. Duke etiketuar shokët e bashkëpunëtorët e tij si “qyp me guraleca” dhe duke çliruar Berishën nga përgjegjësia e arrestimit të tij, duke ia ngarkuar kolegëve të vet, Nano, as më shumë e as më pak, ndezi zjarrin në “shtëpinë e vet”, kërkoi largimin e katër nënkryetarëve dhe një lloj reformimi që as vetë nuk e kishte të qartë. Debati i imponuar në parti krijoi jo pak çoroditje. Për pasojë, kongresi i 26 gushtit 1996 u zhvillua i tensionuar. Unë dhashë dorëheqjen, duke shpjeguar shqetësimet e mia para delegatëve dhe duke menduar se kjo ishte në të mirën e partisë për të mos u përçarë. U duk sikur një marrëveshje tjetër e tipit “Trieste”, u vu në veprim. Berisha, i cili ndihej më i qetë që ne po hanim kokën e njëri-tjetrit, fitoi me lehtësi zgjedhjet vendore të 20 tetorit, duke u përpjekur të rregullojë disi imazhin e zgjedhjeve të 26 majit. Ky është interpretimi im, të cilin e bëra publik më 26 gusht 1996, por që i jam kthyer edhe në botimet e mëvonshme, sepse kam pasur dhe kam mendimin se këtu filloi një lloj tatëpjete për PS-në. Por ka edhe interpretime të tjera, jo vetëm të Nanos, që mocionin e 30 qershorit 1996 e quajnë shpëtimtar për PS-në!!! Nuk e fsheh, më çuditi edhe interpretimi më i fundit i Gramoz Ruçit. Në një intervistë të para disa ditëve, ai shkruan: “Në kongresin ku u diskutua mocioni, u vura në mbështetje të tij për dy gjëra: E para që duhej bërë ky mocion dhe e dyta; shumë teza të mocionit ishin të domosdoshme për forcimin e PS-së” (“Panorama”, 14 gusht 2006). Ndërkohë, vetë Gramozi të nesërmen e mocionit, që nuk kishte teza, por porosi për një analizë në KPD dhe shkarkimin e nënkryetarëve, siç thotë vetë, u arratis për në Greqi, duke dërguar edhe me dy gisht letër dorëheqjen e parevokueshme! Edhe politika, me sa duket, po bëhet çështje shijesh.

Pjesa e tretë: Referendumi 1994 dhe zgjedhjet 1996

Zoti Pëllumbi, po i kthehem rishtaz Kushtetutës...

Mirë, le të kthehemi pas në kohë. Vendi kishte vërtetë nevojë për një Kushtetutë të mirë dhe konsensuale. Ne bëmë të gjitha përpjekjet për këtë. Madje, bojkotuam për një muaj parlamentin duke kërkuar një projekt të plotë të Kushtetuës dhe jo vetëm kapitullin për të Drejtat dhe Liritë e Njeriut. Paskësaj, Berisha, siç e ka zakon, që do t’i bëjë të gjitha gjërat vetë, sajoi një projekt me synimin kryesor që të rriste kompetencat e veta presidenciale. Pa e diskutuar në Kuvend, këtë projekt, ai „e nxorri në mejdan“ dhe filloi ta shpërndajë me autograf. Rast i paprecedent! Ne dhe shumë parti të tjera, e kundërshtuam këtë dhe siç dihet, elektorati i tha “Jo“, në 6 nëntor 1994. Nuk po hy në të gjithë përmbajtjen e projektit, por populli na kuptoi drejt kur i thamë gjatë fushatës, se ai përmbante plot nene të mira, por dhe shumë pika të dobëta, që e bënin atë të papranueshëm, ashtu sikurse e bëjnë të pangrënshëm një kazan me gjellë, disa pika vajguri. Kur iu drejtova të pranishmëve në mitingun e Kukësit se “kur i zoti i dasmës, i bën ftesat vetë, një hall të madh e ka“, ata shpërthyen me duartrokitje dhe e kuptuan drejt mesazhin. Po kështu në mitingun e Elbasanit, kur u thashë se ju keni një shprehje shumë të bukur e të dobishme: “Lumin e turbullt, mos e kalo“! Unë po u them, projektkushtetuta Berisha është një lum i turbullt, prandaj mos e votoni! Entuziazmi ishte i jashtëzakonshëm dhe më krijoi bindjen se fitorja ishte me ne. Vlen të theksohet se megjithatë, Berisha ende ruante disa ndjesi demokracie. Pranoi rezultatin dhe deklaroi publikisht: “Kur flet sovrani, të gjithë duhet të heshtin“! Veçse, kjo shërbeu si pikë kthese. Pas kësaj, ai u bë fare refraktar ndaj ndjesive të tilla.

Mirëpo, projekti i Kushtetutës largonte nga Kreu i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare një Kryepeshkop të huaj, për më shumë një grek. Ai ishte pranuar nga Alia e Berisha dhe tani qëndron nga humbja e Kushtetutës 1994. A ndiheni përgjegjës si të majtë për të paktën këtë pikë që sot po kushton gjithçka në shërbim të Autoqefalisë së shqiptarëve ortodoksë ose jo?

Tani për zotin Janullatos. Nuk mendoj se qëndrimi ose mosqëndrimi i Kryepeshkopit varej nga miratimi ose mosmiratimi i projektkushtetutës. Ky argument u përdor atëherë kundër nesh, por mendoj se nuk qëndron. Pse nuk zgjidhet tani kjo çështje, kur dihet që në Kushtetutë, kreu i Kishës Autoqefale Ortdokse duhet të jetë me shtetësi e kombësi shqiptare?!

A keni kërkuar në ato vite bashkëpunim apo u është ofruar nga Berisha? Cili ishte presidenti kundër jush dhe pro jush?

Po. E kemi thënë shumë herë se atë që duhet të bënte mazhoranca dhe vetë presidenti Berisha për të moderuar politikën shqiptare, shpesh e kemi bërë ne si opozitë. E kam ftuar Berishësn në debat televiziv, nuk ka pranuar. Kam propozuar një pakt social prej katër pikash para zgjedhjeve të vitit 1996, e ka hedhur poshtë. Gjithnjë ka patur dhe ka në mendje konceptin që ndan e nuk bashkon. Konfrontime të tipit „me ata“. Për Berishën, qeverisja më e mirë është qeverisja pa opozitë. Është për të ardhur keq nga një formim i tillë politik.

Dyvjeçari i ardhshëm deri në 26 maj 1996 ishte pjesë e shtimit të masave të pushtetit për të fituar zgjedhjet. Ju thoni se manipulimi i tyre ishte shënimi i parë i rrënimit të shtetit një vit më pas në 1997. Mbaj mend votimet, por më shumë një trajtim të papranueshëm, që ju e pohuat, pavarësisht se cili e thotë, të opozitës, të figurave të saj, jo vetëm në funksione, por për ideimin që i kishin bërë të majtës së re. Na thoni ju lutem çfarë ndodhte në PS, si e përcillte ajo këtë periudhë dhe a ishte gati për pushtetin? 1997. Na jepni një gjykim më të ftohtë pas 8 vjetëve.

Viti 1997 ishte dështim i plotë i PD-së dhe i qeverisjes së saj. Dhunimi i zgjedhjeve në 26 maj 1996, solli një pushtet ilegjitim in-extremis. Për të ndryshuar imazhin, Berishës i duhej një “boom ekonomik“, të cilin mendoi se mund ta realizonte përmes skemave piramidale, të cilat pas zgjedhjeve u duk sikur u bënë pjesë e qeverisjes së PD-së. Vetë Berisha ekspozohej me drejtuesit e këtyre skemave dhe më pas do të deklaronte se “paratë e shqiptarëve janë më të pastërtat në botë“. Por, siç thotë populli, “dardha e ka bishtin mbrapa“. Parrulla “jep një tullë, të marrësh një pallat“, nuk çoi thjesht në shembjen e pallatit, por në shembjen e shtetit. Kur kriza plasi sheshit, Parti Demokratike dhe Berisha u treguan krejt të paaftë për të trajtuar situata të tilla. Revolta spontante popullore e çoi vendin në pragun e luftës civile. Akuza që iu bë socialistëve si organizatorë të kësaj revolte, për mendimin tim, nuk qëndron. Ka shumë fakte që mund të ngarkojnë me përgjegjësi ata për qëndrimin mënjanë, që i lejuan aq hapësira spontanitetit dhe anarkisë. E keqja tjetër, për të cilën kanë përgjegjësi socialistët: Ende nuk kemi një analizë të asaj që ndodhi në 1997. I kam bërë vërejtje Fatos Nanos kryeministër në sallën e parlamentit kur kërkoi votbesimin në korrik 1997 për deklarimin: “Nuk kemi kohë për të humbur me analiza se ç’ndodhi në 97-ën. Ne do të shohim përpara“.


ÇFARË DO TË LEXONI NESËR

Ngjarjet e vitit 1997, a ndikuan bandat e armatosura në rezultatin e zgjedhjeve të 29 qershorit dhe largimi i Fatos Nanos më 14 shtator 1998 për në Maqedoni. Janë këto dy ndër çështjet për të cilat do të vijojë nesër të tregojë Servet Pëllumbi, në ciklin e intervistës për 16 vjet të politikës në Shqipëri. Habia e profesorit shtyhet më tej në faktin se edhe kur çështja e Kosovës zbuti politikën shqiptare, ajo nuk arriti të ishte bashkëpunuese sa duhet. Pëllumbi flet për marrëdhëniet e Pandeli Majkos dhe Ilir Metës në takimin “rehabilitues” me Berishën dhe përse humbi zgjedhjet e vjetshme PS. Çfarë bën sot partia kryesore e opozitës, meritat e Edi Ramës dhe a është e drejtë rruga e zgjedhur, bojkoti apo bllokimi i institucioneve dhe mundësia për të kërkuar dhe gjetur dialogun pa e pritur nga ndërkombëtarët. Zgjedhjet e parakohshme dhe zgjedhja e presidentit, ja përse flet nesër profesori i PS-së...

[Albo]

Servet Pëllumbi, një nga personalitetet e socialistëve, tregon, për herë të parë, ngjarjet më të rëndësishme politike prej gushtit të ’90-ës

Pëllumbi: Si rrëzoi Nano Majkon dhe Metën

Profesori i PS-së analizon pas 16 vjetësh rolin e ish-presidentit Alia në ato vite, themelimin e PS-së, marrëveshjen e Triestes Nano-Berisha dhe refuzimin e tij për t’u bërë kryetar. Si e bindën Nanon, Alia, Islami dhe Bufi të pranonte postin e kreut të PS-së.

Denion Ndrenika

Drejtimi me gjakftohtësi i Kongresit nga Gramoz Ruçi dhe thënia e Dritëro Agollit drejtuar delegatëve: “Ju nuk reformoheni”. Qeveria e Stabilitetit dhe mungesa e Nanos, i cili në atë kohë nuk ndodhej në Shqipëri


“Ramiz Alia, Ylli Bufi dhe Kastriot Islami, që kishin tre postet kryesore të vendit, luajtën rolin kryesor për ta bindur Fatos Nano (jashtë mbledhjes së KPD-së), sepse ai ishte caktuar ministër për Marrëdhëniet me jashtë në Qeverinë e Stabilitetit dhe nuk pranonte detyrën e kryetarit të PS-së të porsaformuar. Faktet janë fakte. Jo vetëm mua, por edhe kolegëve të tjerë në PS, nuk na vjen mirë kur dëgjojmë Fatos Nanon të thotë: “Kur unë themelova PS...!” Ajo nuk ishte vepër e një personi që i ka qejf kultet.”

Servet Pëllumbi, profesori i PS-së rikthen 16 vjet të politikës në Shqipëri, për herë të parë, në një trajtim të tillë të plotë, qëkurse Ramiz Alia mori përsipër të bindë intelektualët në gushtin e vitit 1991 për të ruajtur rolin udhëheqës të PPSH-së dhe të socializmit. Ishin përpjekje për të zbatuar strategjinë e Katovicës, apo ndryshe “porosinë” e Mihajl Gorbaçovit për të themeluar në vendet socialiste parti që do të drejtoheshin nga komunistët. Alia dështoi dhe u gjend përballë kërkesës për heqjen e nenit 3 nga Kushtetuta të rolit udhëheqës të PPSH-së. Servet Pëllumbi i dërgoi më pas një letër Alisë, ku i thoshte se “Shoqëria jonë po shkon drejt pluralizmit politik” dhe ku i shtronte problemin delikat të “pluralizmit partiak”. Servet Pëllumbi tregon zhvillimet në PS, opozita dhe PD-ja në pushtet, rënia në 1997-ën, çfarë duhet të bëhej më mirë dhe çfarë mendon për opozitën sot. Marrëveshja e Triestes Nano-Berisha, prishja e qeverisë së stabilitetin, që rrëzoi PS-në në 1992-shin, arrestimi dhe mocioni i Nanos, Gramoz Ruçi, rrëzimi i projektkushtetutës më 6 nëntor 1994 dhe qëndrimi në krye të Kishës Ortodokse Shqiptare të një kryepeshkopi grek. Kush janë Berisha e Nano, çfarë bëri Alia, si u themelua PS-ja, të gjitha në një cikël intervistash, duke nisur që nga gushti ’91 dhe deri sot kur PS-ja është rikthyer në opozitë.


Pjesa e parë: Gusht 1990, qeveria e stabilitetit 1991-’92

I nderuar profesor! Në gusht 1990, pra 16 vjet të shkuara, ish-sekretari i parë i KQ-së së PPSH-së, Ramiz Alia, në një takim me intelektualët u përball me propozimet për ekonominë e lirë, reformat dhe me më të rëndësishmen, heqjen e rolit udhëheqës të partisë nga neni tre i Kushtetutës. A mund të na bëni një analizë?

Takimit me intelektualë të njohur më 16 gusht 1990 iu dha një rëndësi dhe popullaritet i veçantë. Kishte ndodhur eksodi masiv i korrikut si dhe dënimi i tij në mitingun masiv të zhvilluar në sheshin “Skënderbej”. Nëpër organizatat e partisë vazhdonte seria e përjashtimeve të prindërve, anëtarë partie që iu ishin arratisur bijtë e tyre. Ramiz Alia, që në fillim të takimit, orientoi intelektualët që ata të thoshin atë që donte ai dhe në mënyrë të veçantë ruajtjen e rolit udhëheqës të PPSH-së dhe të socializmit, në përputhje me tezën “Shqipëria, s’është as Lindje, as Perëndim“. Ndryshe nga kjo tablo, Ramiz Alia, në kujtimet e tij pas 16 vjetësh, thotë se “intelektualët nuk ia kërkuan pluralizmin partiak, se ata s’dinin ç‘kërkonin“!

Çfarë mesazhi përcolli në korridoret e ish-PPSH-së vizita e Peres de Kuelarit më 1990-ën? Kishte kaluar atë vit edhe demonstrata e 17 janarit, largimet me ambasadat dhe mesha e parë në varrezat e Rrmajës në Shkodër. Ishin shumë zhvillime zoti Pëllumbi, por a përmblidheshin ato edhe në Shqipëri me thënien e Mihajl Gorbaçovit në Katovicë të Polonisë që “të krijohen parti politike të majta, të qendrës, të djathta, por ato të kontrollohen e drejtohen nga ne komunistët”? Çfarë përbënin këto për ne? A ndodhi kështu?

Vizita e Peres de Kuelarit dhe takimi me Ramiz Alinë në selinë e PPSH-së, kishte një domethënie inkurajuese për Alinë, që u pasua me ftesën që iu bë për të folur nga tribuna e OKS-së në shtatorin e po atij viti. Qarkullonte mendimi se Ramiz Alia ishte “Gorbaçovi i Shqipërisë”, se ai po çmontonte totalitarizimin shqiptar, duke evituar tensionet sociale e politike përmes një rruge graduale ndryshimesh. Por, pas rritjes së presionit nga brenda si sidomos nga jashtë dhe pas eksodeve masive, Ramiz Alia u tërhoq disi në panik dhe filloi më seriozisht zbatimin e Strategjisë së Katovicës. Flitej në atë kohë se Mihajl Goirbaçovi, me të cilin Ramiz Alia kishte qenë bashkëstundet në shkollën e partisë në Moskë, i kishte dërguar një letër inkurajuese. Kjo me sa duket, në vend që t’i shpejtonte proceset demokratike në Shqipëri, i ngadalësoi me moton ramiziane: “avash, avash, prisni, çështjet nuk janë kaq të thjeshta”!

Profesor, pak muaj pas atij gushti dhe vjeshtës pasi ishte pranuar e drejta e organizatave shoqërore për të konkurruar në zgjedhje, një zhvillim i ri u pasua me themelimin e PD-së, e para parti e opozitës. Çfarë ishte në të vërtetë ajo marrëdhënie, për herë të parë, mes dy kaheve të politikës?

Mendohej se duke pranuar lirinë e qytetarëve për t’u bashkuar në organizata shoqërore bëhej një hap drejt pluralizmit politik, por në të vërtetë ishte një hile, me qëllim që në zgjedhjet e 31 marsit 1991, Fronti Demokratik, Bashkimi i Rinis dhe Organizata e Veteranëve të dilnin si subjekte elektorale më vete. Ndërkohë, Lëviza Studentore e Dhjetorit ’90-të, që kishte rëndësi kombëtare dhe nuk ishte thjesht dhe vetëm për të krijuar një Parti Demokratik, shumë gjëra i vuri në binarët e rinj. Pas kësaj PPSH-ja dhe vetë Ramiz Alia e mbyllën kapitullin e tyre dhe duhet të dilnin nga skena politike.

Cila besoni ju zoti Pëllumbi se do të kishte qenë zgjidhja më e mirë në fundin e dimrit 1990-1991, përkatësisht shkurt, pas shtyrjes së zgjedhjeve të datës 10 dhe rrëzimin e monumentit të Enver Hoxhës më 20 të atij muaji, pasi vendi ndodhej në një krizë të madhe ekonomike, shoqërore e politike?

Më 4 gusht 1991 u bë grushti i shtetit që rrëzoi Gorbaçovin dhe i hapi rrugën shpërbërjes së BS-së. Pas kësaj edhe në Shqipëri u ndërrua skenari. Rruga “tërhiq e mos këput”, duhej zëvendësuar me radikalizimin e procesit për të sjellë në pushtet sa më parë forcat opozitare dhe për të larguar nga skena “Gorbaçovin shqiptar”. Filloi arrestimi i bllokmenëve, proces hetimor u hap edhe për vetë presidentin Ramiz Alia; ultimatumi i nëntorit çoi në arrestimin e Nexhmije Hoxhës, shkarkimin e drejtorit të RTVSH-së dhe 4 dhjetor, në prishjen e qeverisë së stabilitetit, pasuar nga djegiet në Fushës-Arrëz, Laç e Lushnjë, me grabitjet masive në Pogradec dhe deri në prerjen e plantacioneve me vreshta e pemë frutore. Taktika e “tokës së djegur” u vu në lëvizje. Sepse u mendua jo vetëm nga liderët e PD-së, por dhe nga aleatët e tyre jashtë, se komunizmi në Shqipëri ka rrënjë të thella dhe se ai mund të përmbyset jo me rrugë evolucionare, por duke e shkatërruar.

A mendoni se PD-ja me rreth 39 për qind të votave më 31 mars ishte një shenjë reale se e majta po përballej me reformimin e detyruar apo se ai reformimi ishte i natyrshëm?

Logjika normale thoshte se një parti, si PD-ja, me dy muaj jetë, që fitoi 39 për qind të votove dhe mori 75 deputetë, që mundi vetë sekretarin e parë të KQ-së së PPSH-së që kandidonte në Tiranë, duhet të ishte e kënaqur. Por jo, Shqipëria kishte mbetur vendi i fundit komunist. Nuk mund të mbetej e tillë edhe pas zgjedhjeve të para pluraliste të 31 marsit 1991. Një situatë e tillë duhet të ndryshonte sa më parë. Në këtë funksion u shfrytëzua 2 prilli 1991, greva e minatorëve të Valiasit, greva e përgjithshme e 300 mijë punëtorëve në shkallë vendi, që çuan në rrëzimin e qeverisë “Nano”, ende pa filluar nga puna. Pas kësaj, opozita pranoi bashkëqeverisjen dhe qeverinë e stabilitetit, duke e parë këtë si një lloj “armëpushimi” të përkohshëm për t’u përgatitur për zgjedhjet e parakohshme, që sipas marrëveshjes partiake do të zhvilloheshin pas 1 viti. Suksesi i Qeverisë së Stabilitetit ia prishi planet opozitës, prandaj dhe shpejtoi rrëzimin e saj. Ndarja radikale nga çdo gjë që të kujtonte regjimin e mëparshëm, u vu në rendin e ditës.

Kjo periudhë me këshillin presidencial thuajse nën drejtimin e Fatos Nanos, e bëri që po ky të mandatohej si kryeministër pas zgjedhjeve të 31 marsit. A besonit atëbotë në ndryshimet e vërteta? Qeveria e zotit Nano ra nga greva e sindikalistëve dhe u krijua qeveria e stabilitetit. Kjo fazë u lidh me vrasjet ngjarjet e rënda të 2 prillit në Shkodër. A mundeni të na kujtoni se çfarë mendohej asokohe në PPSH? Mbaje mend se kudo kishte mospajtime dhe sharje, tensione, akuza, kërcënime dhe pse jo frikë për ndodhi të rënda vëllavrasëse. Janë të vërteta këto? Pse nuk veprohej ndryshe, nëse po?

Qeverinë e stabilitetit, drejtuar me kompetencë dhe përkushtim nga Ylli Bufi, do ta quaja qeverinë që i përshtatej më mirë tranzicionit drejt një shoqërie demokratike, sepse tërhiqte kontributet e partive kryesore dhe kishte mundësi të punonte në kushtet e një paqeje sociale, të një pakti politik të partive bashkëqeverisëse. Strukturat e dialogut që u vendosën në atë kohë ishin një model që sot as që mund të mendohet, sepse hiletë e pushtetit u mësuan përpara rregullave të demokracisë pluraliste. Në këtë periudhë presidenti Ramiz Alia, me organizimin e tavolinave të partive ka luajtur një rol pozitiv dhe moderator. Në mbledhjen e përbashkët të qeverisë dhe të partive më 4 dhjetor 1991, kam protestuar e polemizuar fort për këtë me Berishën në emër të PS-së, duke e quajtur provokim prishjen e qeverisë së stabilitetit pa rënë në kurthin që ne socialistët të formonim një qeveri “njëngjyrëshe“, që PD-ja ta bënte tabelë qitjeje, ta mundtte thellë në zgjedhjet e afërta dhe pastaj të kërkonte daljen e saj nga skena “si PP me emër tjetër“! Skenar, i rakorduar mirë për interesat e PD-së”.

Zoti Pëllumbi! Qeveria e që drejtonte atëherë Ylli Bufi ndërmori reformën ndoshta më kryesore në vend, të tokës, por që pas kaq vjetësh ka dyshime të forta nëse ishte e suksesshme. A mundej që ligji 7 501 të ishte ndryshe, përse u bë i atillë dhe çfarë roli ka pasur pozita dhe opozita? Kush ishte Fatos Nano, çfarë nuk shihej mirë tek ai që atëherë, përse dhe si ishte ngjashëm ose jo me të Sali Berisha apo me mendësitë e kohës?

Reformat e bëra ishin mbresëlënëse, ndërsa ligje të tilla të rëndësishme si 7501 miratoheshin me konsensus. Mund të them madje se në atë periudhë, kryetari Nano nuk ka qenë në Shqipëri, por jashtë vendit dhe nuk u përfshi në këto zhvillime.

Të ndalemi pak te PPSH. Për herë të tretë komunistët në Shqipëri ndërronin emrin. Pas 8 nëntorit 1941 PKSH, më 1948-ën PPSH-ja dhe më 10 qershor 1991 PSSH. Ju lutem, na tregoni ndodhitë e atyre ditëve. Kongresin, mendimet refraktare, akuzat për tradhti të vijës së Enver Hoxhës dhe përfshirjen e mendimeve të reja në krijimin e një force reale të së majtës. Ju jeni protagonist i këtij ndryshimi të ri zoti Pëllumbi...

Kam qenë delegat në atë kongres. Kisha shkruar para kësaj disa artikuj në të cilët argumentoja nevojën e shpejtimit të proceseve demokratike dhe të rinovimit të PPSH-së, ndërsa në grupet e punës për Kongresin e 10-të nuk kam marrë pjesë. Me sa duket, pengesë ka qenë fakti se ende shihesha me dyshim meqë vazhdoja ta kisha vëllanë në burg dhe për ne familjarët e tij u zbatua parimi famëkeq i luftës së klasave: “të gërvishten të gjithë“. Për disa vjet madje, nuk kisha as të drejtën e botimit.
Të vijmë te kongresi. Në vendin ku isha ulur si delegat i Tiranës, para dhe mbrapa vendit ku isha ulur pra, kisha anëtarë të Byrosë Politike. Dëgjonin të qetë, bënin muhabet me njeri-tjetrin deri në momentin e diskutimit të Ramiz Alisë. Kur ai i tregoi me gisht paaftësitë dhe përgjegjësitë e tyre, ata u irrituan duke thënë me njëri-tjetrin: “Na shiti, na shiti“! Pas kësaj, disa prej tyre u thirrën të merrnin fjalën, të jepnin shpjegime e llogari. Kjo ishte pjesa më interesante e kongresit. Gjyqi moral filloi t’i bëhej Byrosë Politike dhe Enver Hoxhës dhe ai luajti rolin vendimtar për të kaluar në shpalljen e PS-së. Diskutimet e Dritëro Agollit, Moikom Zeqos, Qamil Buxhelit, e të ndonjë tjetri, shënuan ndarjen e prerë dhe mbylljen e kapitullit të PPSH-së. Nuk lindi nevoja e shpërndarjes së PPSH-së për t’u formuar Parti Socialiste. Procesi i deklarimit të mëvonshëm të atyre që do të aderonin në PS u bë në thelb procesi real i formësimit të kësaj partie të majtë. Pozitivisht ndikuan në kongres edhe Xhelil Gjoni dhe Spiro Dede, të cilët ishin të dy deri në këtë kohë sekretarë të KQ të PPSH-së.
Në seancën e pasdites, të ditës së fundit të kongresit diskutova edhe unë. Mbrojta tezën se nuk kërkohej thjesht një “ndërrim tabele“, por formimi i një partie të re me program të ri socialdemokrat dhe me emër të ri. E quajta emrin Parti Socialiste të përshtatshëm dhe në traditën e të majtës shqiptare dhe evropiane. Pata mbështetje për diskutimin, por kishte edhe nga ata që më tregonin me gisht duke thënë: “Ja ky që nuk do thjesht ndërrim tabele“! Këtë seancë e quaj njëherësh edhe nga më të vështirat të drejtuar me mjaft kompetencë dhe gjakftohtësi nga Gramoz Ruçi. Do të dëshiroja që ta shihja Gramozin përsëri Gramoz!
Diskutimi i Nexhmije Hoxhës, i një delegati nga Rrësheni, i një tjetri nga Gjirosastra, që ishin tërësisht jashtë frymës së kësaj seance, nga disa u pritën me brohoritje për Enver Hoxhën, por edhe me zhurmë mosmiratuese dhe me largime jo të pakta nga salla. Votimi ishte fantastik, me rregull të plotë, me transparencë, prej të cilit doli një Komitet i Përgjithshëm Drejtues me njerëz të rinj, reformatorë, të njohur e të panjohur. Madje, edhe Dritëro Agolli, diskutimi i të cilit u fishkëllye dhe u shoqërua me zhurmë, veçanërisht kur Dritëroi, paksa i hutuar por i vendosur, iu drejtua zhurmuesve duke u thënë: “Ju nuk reformoheni“, ftoi bindshëm dhe u zgjodh anëtar i KPD-së, shembull me domethënie të veçantë. Krijimi i PS-së nuk mund të ndalej dhe shënoi një hap të madh për pluralizmin shqiptar. Më pas, për orë të tëra u debatua për zgjedhjen e kryetarit. I pari u propozova unë dhe Fatmir Kumbaro. Nuk pranova. Pati edhe propozime të tjera, pastaj KPD-ja nguli këmbë për kandidaturën e Fatos Nanos, intelektual i njohur, sidomos për përplasjet që pati në dy qeveri në kohën më të vështirë. Ramiz Alia, Ylli Bufi dhe Kastriot Islami, që kishin tri postet kryesore të vendit, luajtën rolin kryesor për ta bindur Fatos Nano (jashtë mbledhjes së KPD-së), sepse ai ishte caktuar ministër për Marrëdhëniet me jashtë në Qeverinë e Stabilitetit dhe nuk pranonte detyrën e kryetarit të PS të porsaformuar. Faktet janë fakte. Jo vetëm mua, por edhe kolegëve të tjerë në PS, nuk na vjen mirë kur dëgjojmë Fatos Nanon të thotë: “Kur unë themelova PS-në...!” Ajo nuk ishte vepër e një personi që i ka qejf kultet.


Çfarë do të lexoni nesër

Ish-kryetari i Kuvendit deri më 3 korrik 2005, i larguar nga politika, por aktiv në studime filozofike dhe në Institutin e Studimeve Politike e Sociale si drejtor akademik i tij dhe bashkëthemelues, Servet Pëllumbi, rikthen në kujtesën e shqiptarëve marrëveshjen e famshme të Triestes mes Fatos Nanos e Sali Berishës. Për çfarë u pajtuan ata, a e respektuan si dhe “oferta” e Nanos për t’iu rikthyer vazhdimit të marrëveshjes kur ishte në burg. A u këshillua Nano me partinë dhe mocioni që kërkonte nga Bënça shkarkimin e katër nënkryetarëve socialistë. Zgjedhjet e marsit 1992 që sollën PD-në në pushtet dhe rastësia e habitshme e përputhshmërisë së shifrave të përqindjes që mori PD-ja atëherë me marrëveshjen e Triestes. Në numrin e nesërm në vazhdimin e pjesës së dytë të intervistës me Profesorin e PS-së, Pëllumbi, trajtohen zhvillimet politike në vend pas ardhjes së PD-së në pushtet, për herë të parë, dhe arrestimin e Nanos. Çështje e rëndësishme rrëzimi i Kushtetutës më 6 nëntor 1994 dhe përse qëndron ende në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare një grek, Hirësia e Tij Anastas Janullatos.

Shekulli

[Albo]

“Një grup nismëtarësh donin të krijonin një parti të re”

Dritëro Agolli: Si dështoi përpjekja për të shpërndarë Partinë e Punës

Afrim Imaj

“Në kongresin e qershorit kishte njerëz, që mendonin për ta shpërndarë Partinë e Punës”.

E veçon këtë fakt në vijim të rrëfimit të tij për gazetën “Panorama” Dritëro Agolli, duke zbardhur një pjesë të kulisave të atij Kuvendi delikat, ndërkohë që vet ka qenë i bindur se Partia e Punës kishte forca e mundësi për t’u integruar në rrjedhat e reja politiko/shoqërore. Po si e ka konstatuar poeti rebel këtë përpjekje, që do të ishte shumë e dëmshme, sipas tij, dhe si ka reaguar për të argumentuar të kundërtën? Cila ishte pakënaqësia e nismëtarëve, që kishin projektuar krijimin e një partie të re pas shpërndarjes së PPSH dhe pse mendonin ata se diskutimi i Dritëroit u dogji projektin…
Eshtë folur se Kongresi I 10 i PPSH, përtej asaj që shfaqte nga foltorja, përjetonte edhe një dramë të padukshme që kishte të bënte me kulisa të veçanta për zhvillimet e mëtejshme…
Ai ishte një Kongres, gjithsesi i vështirë, në një situatë delikate dhe në kushte kritike për Parinë, që deri atëherë kishte drejtuar e vetme jetën e vendit. Të gjitha shigjetat ishin drejtuar mbi të dhe si të thuash gjithçka nga historia e saj ishte vënë në bangën e të akuzuarve. Kishte ndodhur kjo edhe në vendet e tjera të Evropës Lindore. Partitë komuniste të këtyre vendeve ishin futur në rrjedhat e reja, duke iu përshtatur kushteve konkrete. Nuk bëhej fjalë këtu as për rrugë e shtigje të reja, siç thoshim rëndom, as për dilema nga lindja, apo nga perëndimi. “Vallja” ishte në hapat e parë, duhej vendosur ekuilibrin e ri, duhej orientim e drejtpeshim i matur për ta çuar atë me “ritmin” që kërkohej. Kjo situatë delikate dhe shumë e brishtë u shpalos haptaz, sidomos në atë Kongres, ku shumë gjëra mbeteshin ende pezull dhe duhej projektuar, duhej vendosur se çfarë do të bënim më tej. Ca më tepër në mjedisin e asaj periudhe, kur partitë e para antikomuniste, që ishin krijuar prezantoheshin shumë agresive.
Nga mënyra si u kuptua diskutimi juaj në seancat e atij kongresi e kapërcente tendencën e materialeve të paraqitura..
Materialet e kongresit ishin përgatitur më parë me grupe pune të veçanta. Njëri nga këto grupe kishte përgatitur statutin, tjetri programin ekonomik. Një tjetër politikën e jashtme etj. Ndërkaq, kjo punë ishte shoqëruar me takime të zgjeruara të përfaqësuesve të partisë në qendra pune e banimi, ku flitej si të thuash disi më hapur për problemet dhe vështirësitë. Në organizimin e këtyre kuvendeve me njerëzit, mora pjesë edhe unë duke shkuar në disa ndërmarrje në Tiranë. Konstatova se njerëzit kishin filluar të flisnin troç për plagët e rënda që përjetonte shoqëria. Para Kongresit u organizuan konsulta të veçanta me grupet e punës, që përgatitën materialet e tij. Më kujtohet që në këto takime, si asnjëherë tjetër ishin thirrur edhe intelektualë të dëgjuar të fushave të ndryshme për të dialoguar rreth përmirësimeve të mundshme. Dhe në fakt ato u bënë me një lloj debati, ku vihej re prirja e të ftuarve për të reflektuar më shumë me ndryshime të guximshme në përshtatje me kohën. Këtu kam parasysh sidomos një qëndrim aktiv të disa anëtarëve e kandidatëve të KQ me prirje liberale si Petrit Gaçja, Ismail Ahmeti, Mehmet Elezi, Muntaz Dhrami e ndonjë tjetër, të cilët këmbëngulën për një hapje më të madhe, sidomos në fushën e iniciativës së lirë dhe ekonomisë së tregut.
Gjithsesi, optika e kësaj frymëmarrjeje të re nuk mundi të shkonte më tej se promovimi i të metave të rrugës së ndjekur nga partia deri atëherë dhe në përcaktimin e “kutit” se deri ku do ta çonim oponencën për figurën e Enver Hoxhës.
Më shumë nga çka përmbante raporti, çfarë pretendonit në fjalën tuaj, që duhet thënë se ishte shumë agresive për mjedisin ku u mbajt?
Kërkoja që me përmirësimet, të cilat duhej t’i bënim me domosdo, të ruanim partinë dhe vlerat më të spikatura të saj, së pari si bashkim i njerëzve idealist që padyshim nuk kishin bërë jetën e bllokut, por që kishin lënë rininë e tyre në veprat e pesëvjeçarëve, në pozicionet luftarake për mbrojtjen e atdheut, në frontin e luftës kundër analfabetizmit dhe shkollimit etj.
Thatë se preokupacionin kryesor të fjalës tuaj kishit ruajtjen e partisë, rinovimin e saj. A ndjenit përpjekje nga grupe të veçanta për ta shkrirë partinë?
Në fakt, nga aq sa isha në dijeni nuk e kisha hasur alternativën e shpërndarjes së PPSH. Kjo madje as që mund të më shkonte në mëndje.
Gjithsesi, është folur edhe për prapaskena e kulisa të ndryshme që janë shfaqur gjatë zhvillimit të Kongresit?
Më tingëllojnë një çikë jo mirë në vesh këto fjalët prapaskena e kulisa. Kemi dëgjuar dikur prapaskenat e plenumit të Beratit, kulisat e konferencës së Tiranës e ku di unë çfarë tjetër. Shkurt nuk do të dëshiroja të flisja me këtë gjuhë. Megjithatë kjo më ngacmon për të zbardhur një sekret që deri tani e kam rezervuar dhe nuk e kam thënë, madje nuk e kam dëgjuar as nga kolegët e tjerë.
Një sekret i pazbardhur nga seancat e kongresit të parë të socialistëve…
Në pushimin e seancës pas fjalës sime, m’u afrua disi i shqetësuar një nga figurat e njohura të partisë dhe më thotë: Na prishe shumë punë Dritëro me fjalën tënde! Po, pse?, - i thashë duke kujtuar se ishte bashkuar edhe ai me korin e atyre që më leqendisën me kërcënime e fyerje të shumta. Pastaj, miku im, që rezervohem t’ia them emrin se ai e kupton vet, rrëfeu skemën që mendonte se ua kisha prishur unë me fjalën që kisha mbajtur në seancën e Kongresit. Ai më sqaroi se ata ishin një grup delegatësh dhe kishim përgatitur një skemë që do ta aplikonin në Kongres. Sipas saj, ata do të gjenin rastin dhe do të çoheshin në kuvend për të kërkuar që Partia e Punës nga ajo tribunë të shpallte shpërndarjen e saj, pasi e kishte mbyllur misionin e vet. Ndërkaq, projekti i tyre, që me sa dukej nuk ishin pak, përmbante idenë që pasi të mbyllej kongresi që do të mbyllte një herë e mirë edhe historinë e PPSH/së, do të ngrihej një grup nismëtarësh dhe do të formonte një parti të re, siç ishin krijuar edhe partitë e tjera.
E dëgjova mikun tim me këtë alternativë disi të çuditshme dhe iu ktheva aty për aty: Kjo gjë nuk mund të bëhet, i thashë, sepse nëse do të shpërndahej Partia e Punës dhe pastaj do të formohej një parti tjetër, ajo nuk do të ishte gjë tjetër, veçse një parti si PSD. Rrjedhimisht, i kujtova nismëtarit, kjo parti e re, në zgjedhjet parlamentare që janë te pragu nuk mund të marrë as dy deputetë...
Vetëm me këtë argument e rrëzoi Agolli idenë për shpërndarjen e PPSH në Kongresin e 10?
E vlerësova të padobishme idenë e këtij grupi për të shpërndarë Partinë e Punës në Kongresin e 10, duke iu referuar edhe përvojës së partive të tjera komuniste të vendeve të lindjes, të cilat në këto zhvillime nuk u shpërndanë, por ndërruan programet dhe emrat duke u futur në garën elektorale si të gjitha partitë e tjera. Vërtet nuk e dija këtë lloj kulise që ishte menduar. Në fakt ky grup nuk guxoi të ngrihej në kongres për ta shtruar këtë problem. Ndoshta diskutimi që bëra unë me preokupacionin për të bërë vetëpastrimin, madje radikalisht në radhët tona, ua prishi me sa duket terezinë...
A nuk do të ishte më mirë që partia të shkrihej e të organizohej nga e para?
Unë nuk isha dakord me këtë zgjidhje, sepse Partia që do të krijohej pas kësaj shpërndarje “të urdhëruar” do të ishte një parti të vogël. Zgjidhja më e mirë ishte këmbëngulja për të rinovuar partinë ekzistuese. Me këtë kisha parasysh që Partia e reformuar të merrte anët pozitive nga historia e PPSH, vlerat e LANÇ, të arsimimit të njerëzve, të shëndetësisë, të sistemimit të tokave, të tharjeve të kënetave, të elektrifikimit të vendit, të emancipimit të gruas, kultivimit të traditave e folklorit etj. Të gjitha ishin merita që nuk mund të mohoheshin, as atëherë as tani, por kishte të meta të mëdha me të cilat nuk mund të shkonte më tej. Këto të meta nuk ishin të meta vetëm të PP-së, por të gjithë sistemit që ngriu dhe nuk mund të ecte më si i tillë. Në këtë vështrim shpërndarja e PPSH-së do të ishte një çoroditje e njerëzve pranë saj, e elektoratit të saj.


Zija Çela e Kiço Blushi braktisën sallën e kongresit në shenjë proteste

Stuhia në sallë nga diskutimi i Agollit me kritika të rrepta për diktaturën dhe kultin e Enver Hoxhës, do të vazhdonte për disa çaste. I pari që do të rebelohej duke braktisur punimet e Kuvendit, do të ishte protagonisti i kësaj gjendjeje të papritur. Ndërkohë që Agolli i djersitur do të fuste në xhep letrat me pyetjet dhe fyerjet e shumta në adresë të tij dhe do të shkonte në lozhën e gazetarëve, pjesa e delegatëve të “lënduar” nga “përbaltja” e komandantit do të çoheshin njëri pas tjetrit për t’i treguar “vendin” poetit që kishte guxuar t’u cenonte vet Perëndinë. Kjo do ta bënte edhe më të nderë situatën. Të zemëruarit do të shpërthenin indinjatën për çaste të tëra e në mënyra nga më vulgaret. Kjo do të bënte që pjesa e atyre, të cilët prisnin tjetër klimë të ndjehej ngushtë dhe e tepërt në atë sallë. “Mbaj mend si u çuan në këtë rrebesh e dolën jashtë në shenjë proteste dy shkrimtarë të njohur që ishin delegatë, kujton Agolli. Ikën rebelueshëm Zija Çela e Kiço Blishi. Nuk ishte frika ajo që i detyroi të braktisnin Kuvendin, por sjellja e këtyre njerëzve të çartur
që edhe vet nuk e dinin pse ishin ndezur asisoj...”


(vijon...)
Panorama

[Albo]

Si lindi Partia Socialiste nga Kuvendi i PPSH-së


Agolli: Roli i Ramizit në përjashtimin e Byroistëve


AFRIM IMAJ

"Kongresi i qershorit filloi si Kuvendi i dhjetë i PPSH-së dhe përfundoi si Kongresi i Parë i socialistëve".

Këtë zhvillim interesant, njeriu i shquar i letrave shqipe e vlerëson si hapin e parë dhe shumë të rëndësishëm në transformimin e Partisë dhe integrimin e saj në rrjedhat e reja. Për Dritëro Agollin, gjithçka nga ajo përplasje në Kuvendin e fundit të komunistëve shqiptarë ishte edhe një lamtumirë me filozofinë e vjetër, që kishte dominuar qysh pas Luftës së Dytë Botërore realitetin politik shqiptar. Po punët nuk mbaronin këtu. Sfida sa ishte prezantuar dhe kërkohej institucionalizimi i ndryshimeve dhe implementimi i programit të ri me frymën progresive të kohës. Në vazhdim të rrëfimit të tij për gazetën "Panorama", njeriu që këmbënguli më shumë për të fshikulluar të kaluarën e Partisë së Punës në kuvendin e saj të fundit, kujton rolin e Ramizit në përjashtimin e byroistëve dhe çastet finale kur ndryshimet e bëra do të pagëzoheshin edhe me emërtimin dhe emblemën e re të partisë. Cili ishte debati për t'i ndryshuar emrin Partisë? Kush ishin njerëzit që bënin presion për të vazhduar me emrin e hershëm PPSH? Pse nuk u pranua emërtimi Parti Progresiste dhe Partia Popullore? Si u konkludua për të vendosur në emblemën e Partisë trëndafilin e kuq...
Përveç idesë që kishte një grup delegatësh për shkrirjen e partisë në kongresin e qershorit, a kishte opsione të tjera që ndryshonin nga synimet e njerëzve që ishin në komisionin organizativ të Kuvendit të Partisë?
Unë nuk bëja pjesë në radhët e atyre që kishin përgatitur infrastrukturën e këtij kuvendi historik. Kisha vetëm mandatin e delegatit, madje edhe kur diskutova fola brenda statusit që kisha si i tillë. Ato që thashë ishin pjesë e refleksioneve të mia. Kështu që nga pikëpamja zyrtare, unë isha në periferinë e njerëzve që ishin marrë nga afër me strukturën organizative dhe me prognozën me të cilën do të dilte Partia nga ky kuvend...
Po ishit ndërkaq Dritëro Agolli, një personazh publik e i rëndësishëm...
Ai ishte një forum parie në një çast delikat dhe një grup njerëzish, kuptohet nga kreu i strukturave të saj, kishte menaxhuar tërë situatën për mbarëvajtjen e tij. Unë si Dritëro rastësisht u njoha me një variant për të cilin mendonte një grupim deputetësh, që mesa dukej nuk ishte në periferinë e lidershipit të kongresit. Kishte edhe korrente të tjera, për të cilat më kanë folur më vonë. Ndërkaq, ato ditë brenda dhe në afërsi të sallës edhe pëshpëritej ndonjë variant tjetër, por që mbeti thjesht një ide e menduar dhe vetëm kaq.
Diçka për rolin e Ramiz Alisë në atë kongres...
Ramiz Alia nuk ishte në sallën e kongresit, po në një nga lozhat e rezervuara të Pallatit të Kongreseve. Bashkë me të ishte dhe Kastriot Islami, i cili pas zgjedhjeve që ishin zhvilluar në 31 mars, ishte zgjedhur kryetar i Kryesisë së Kuvendit. Prej aty ndiqnin pa u shkëputur punimet e kongresit. Me sa mbaj mend gjatë atyre ditëve nuk pata ndonjë kontakt me ta. Nga aq sa e njihja situatën, mund të them se Ramizi në këtë kongres nuk ishte thjeshtë një i ftuar. Ai kishte drejtuar nga afër tërësinë e masave për mbarëvajtjen e atij kuvendi të vështirë. Ajo që desha të veçoj, është roli i Ramizit për seancën e veçantë që u organizua në fillim të kongresit për përjashtimin e anëtarëve të Byrosë Politike. Ishte ideja e tij që "gjyqi" ndaj tyre të bëhej para se të fillonte dialogu për sallën e kuvendit për ndryshimet e pritshme, me qëllim që Partia t'i përshtatej realiteteve të reja. Dhe kështu u bë, pasi u përjashtuan byroistët, filloi kongresi sipas programit të përcaktuar. Ndërkaq, mendoj se kontributi i Ramizit lidhur me mbarëvajtjen e kongresit nuk mbaron me kaq. Me emrin e tij mendoj se lidhen masat përgatitore, me të cilat ishte angazhuar një korpus i tërë kuadrosh e intelektualësh, ku ndryshe nga herët e tjera spikaste përkujdesja për të ofruar në të tilla procese edhe njerëz të shquar jashtë strukturave drejtuese të Partisë...
Ditën e dytë thatë që shkuat në sallë, a vazhduan reagimet e ashpra në adresën tuaj?
Në përgjithësi ishte një atmosferë më e butë. Pas meje kishin folur edhe delegatë të tjerë, që gjithsesi e kishin çtesionuar mjedisin e ndezur. Ndërkohë, kishte edhe nga ata që më shikonin me mëri. Tanimë, gjakrat sikur ishin qetësuar dhe gjendja ishte normalizuar. Procedimi i mëtejshëm në sallën e kongresit kishte të bënte me zgjidhjet që do të finalizoheshin në të. Kishte ardhur pikërisht momenti i konkludimit...
Me çfarë problemesh u angazhuan punimet e seancave në vijim?
Gjykoj se është me rëndësi të kujtojmë faktin kur lindi debati për ndryshimin e emrit të Partisë së Punës. Vetëm në këtë kongres ngrihej për herë të parë ky problem. Mbaj mend që këtë çështje e hapi i pari Servet Pëllumbi. Për pjesën konservatore, një çështje e tillë tingëlloi befasuese dhe aty për aty u ndie një lloj pakënaqësie nga ata. Po më në fund problemi filloi të diskutohej. Pjesa më e madhe ishte e bindur se nga ky kuvend Partia duhej të dilte me një emër të ri që do të përligjte edhe profilin e ri të saj...
Cilat ishin propozimet e para për emrin e ri të Partisë?
Kishte shumë propozime. Disa thoshin se bëhej mirë që Partia të quhej Partia e Punës e Rinovuar, duke e mbështetur këtë në argumentin që emri i ri të mos e çorientojë masën e simpatizantëve të Partisë. Në fakt nuk ishte një ide e keqe, por argumentet kundër saj kishin të bënin me imazhin jo të mirë të PPSH/së. Dikush propozoi që Partia të quhej Partia Progresive Shqiptare. Një tjetër kishte mendimin që të quhej Partia Popullore. Aty për aty u shoshitën me një qetësi të përmbajtshme të gjitha variantet. Më në fund, të gjithë ramë dakord me idenë e Servet Pëllumbit për ta pagëzuar Partinë tonë Partia Socialiste. Dhe ashtu u bë...
Po për emblemën e Partisë si rrodhi debati gjatë kongresit të qershorit?
Në detaje nuk i mbaj mend mirë ngjarjet e dialogët që pasuan pas kërkesës së shtruar për të ndërruar emblemën e Partisë. Edhe në këtë rast konservatorët reaguan në mënyrën e tyre dhe këmbëngulën për të mos e braktisur yllin që simbolizonte idealin komunist. Po këtë radhë me sa dukej përpjekja e tyre ishte disi anemike. Përfundimisht vendosëm trëndafilin e kuq në dorën e progresistëve. Nuk bëhej fjalë për ndonjë zgjidhje origjinale, pasi simotrat e Partisë sonë në lindje e në perëndim, prej vitesh e kishin zgjedhur këtë emblemë domethënëse.
Pra, Partia shkoi në Kongresin e 10 të saj si PPSH dhe doli prej aty Partia Socialiste...
Ky ishte kapërcimi që duhej bërë dhe koha tregoi se ishte një zgjedhje efektive që ruajti kapacitetet, elektoratin dhe vlerat më të mira të PPSH, ndërkohë që u integrua me dinjitet në rrjedhat e të majtës evropiane, duke u distancuar nga praktika dhe filozofia komuniste. Në këtë kuptim ai kuvend ka një rëndësi historike do të thosha.
Si u pajtua pjesa e anëtarëve të thjeshtë të Partisë me programin e ri që doli nga ky kongres dhe a pati prej tyre që nuk pranuan ta merrnin dokumentin e PS-së?
E thashë që ky ishte një zhvillim i vrullshëm, cilësor, i guximshëm dhe si i tillë do të kishte edhe firot e veta. Ndryshime të këtyre përmasave doemos që nuk kishte se si t'i perceptonte menjëherë e gjithë anëtarësia e Partisë. Do të kishte të panjohura për ta. Do të kishte padyshim gjëra të paqarta. Do të kishte dilema. Por të gjitha do të evolonin dalëngadalë. Ndërkaq, do të kishte syresh që edhe do të largoheshin për t'ju bashkangjitur ndonjë partie tjetër. Madje nuk do të mungonin as ata që nuk do të pranonin ta merrnin dokumentin e PS, por që do të mbeteshin simpatizantë të së majtës dhe të lidhur me Partinë tonë...
vijon nesër



"Pati njerëz të ndershëm, që nuk pranuan të merrnin dokumentin e Partisë Socialiste"

Nga mbresat e tij rreth Kongresit të Parë të socialistëve, Agolli kujton një dukuri që shoqëroi jetën e njerëzve të cilët aderonin deri atëherë në radhët e PPSH/së. Kur pjesa më e madhe e tyre përqafuan programin dhe platformën e re të miratuar në Kuvendin e qershorit, pati një kategori që e vlerësoi tradhti frymën transformuese të këtyre zhvillimeve. "Ndër ta, - thotë Agolli, - ishin nostalgjikët, të cilët çdo gjë e lidhnin me Enverin". Sipas poetit, kishte edhe një pjesë aparatçikësh e njerëz që kishin bërë zullume në periudhën e diktaturës, të cilët profili i ri i Partisë i nxirrte zbuluar. Gjithsesi, shkrimtari i shquar veçon një kategori tjetër që bashkë me mbylljen e Kuvendit të fundit të komunistëve i dhanë fund aderimit politik, me një motiv disi të veçantë. "Dy shokë të mi të vjetër, Xhelo Murra dhe Polo Çakalli, - rrëfen poeti, protagonist i kongresit të qershorit, - të cilët janë shkencëtarë dhe njerëz të zot, me goxha përvojë e emër, nuk e pranuan dokumentin e Partisë Socialiste. Jam njohur me ta që në rininë e hershme, kur studionin në BS dhe kam ndjekur me një lloj krenarie shkëlqimin e tyre në radhët e akademikëve me profil bujqësor. Më befasuan kur më thanë se nuk e kishin marrë dokumentin e PS-së. "Me mbarimin e misionit të Partisë ku aderuam për dekada me radhë, - më sqaruan, - menduam se nuk do të ishte e dobishme të shkonim me parti të tjera. Nuk jemi nga ajo racë që ndërron çdo ditë flamurët e partive. I kemi teserat e vjetra dhe do t'i ruajmë si relikë. Gjithnjë do të jemi ushtarë të progresit dhe kaq". Në fakt kështu bënë. PS-ja ka bërë mirë që i ka mbështetur disa vlera të së kaluarës, po mendoj se mund të bënte më shumë për këta njerëz që janë edhe të mençur, por që nuk janë dogmatikë..."


Panorama

[tani_26]

Edhe pse do degjohet si ekstreme kjo qe do them fatkeqesisht eshte dicka reale.

Ne Shqiperi duhet te kishte ndodhur ajo qe ndodhi ne Rumani me Cauceskun.

Sot ne Shqiperi vazhdojne te qeverisin pasardhesit e atyre qe qeverisen per 50 vjet dhe qe e katandisen Shqiperine ne ate gjendje per te cilen te gjithe jemi te vetedijshem.
Sikur mos te mjaftonte kjo gje, kjo klase politike (ish-komunistet) u kujdesen qe Demokracine shqiptare ta sillnin ashtu sic e paten planifikuar ata. Elemente te ish-regjimit komunist u futen edhe ne radhet e PD-se edhe pse kjo parti quhet e Djathte. Fatkeqesisht e Djathta mungon ne Shqiperi, sepse regjimi u kujdes qe ti eleminonte te gjithe ata qe kishin ide te djathta duke i vrare apo duke i detyruar te arratisen jashte shtetit.

Fatkeqesisht sot Shqiperia kontrollohet nga pinjollet e ish-komunisteve edhe pse ne disa raste keta pinjolle veprojne ne prapaskene. Ata sot kane pushtetin ekonomik, kontrolojne trafiqet e paligjeshme, kane ndikim ne pushtetin politik si dhe ate gjyqesor, pra fatkeqesisht ende Shqiperia edhe pse formalish qeveriset nga Berisha dhe PD eshte nen ndikimin e pinjolleve te ish regjimit komunist.

[Alket123]

faleminderit shoku pellumbi.

une nuk e kam lexuar librin por di sec eshte fatos nano. servet pellumbi ka te drejte.

ingenuity i cdo komunisti eshte i pakontestueshem, ignenuity is fatos nanos eshte per te qene nje sherbetor i borgjezise euro-amerikane.

enver hoxha, fryma e shenjte e enver hoxhes eshte kundershtim me pazarlleqet,imoralitetin qe ben fatos nano.

thashe pa e lezuar librin une do te mbeshtesja servet pellumbin.

me fjalet e gjeniut charles dawin "all life is one" pershendes cdo njeri te ndershem, i besimeve te mia komuniste apo jo dhe cdo banor te kesaj toke.