Degradimi i degradimit

[Cimo]

Nga: Ardian Klosi



Që Shqipëria, ashtu si shumë vende të tjera të botës, ka zona të degraduara në pikëpamje të mjedisit për shkak të veprimit miop shumëvjeçar të njeriut, kjo nuk ka nevojë për diskutim.

Mjafton të shikosh edhe vetëm Vlerësimin mjedisor të Kombeve të Bashkuara për Shqipërinë të vitit 2000, i cili dallon veçanërisht 5 pika të nxehta: zonën e ish-fabrikës kimike në Durrës, të ish-fabrikës së PVC në Vlorë, zonën naftëmbajtëse të Patos-Marinzës, rafinerinë e Ballshit me zonat përreth, depozitën e plehrave në Sharrë.

Nga këto 5 pika dy të parat nuk kanë më aktivitet, ndërsa tek tri të tjerat helmimi i mjedisit nën- e mbitokë ka vazhduar ndoshta me ritme edhe më të shpejta sesa në kohën e shtetit socialist. Këtyre u shtohen një varg pikash më pak ose më shumë të nxehta, të lidhura me prodhimin industrial (si lugina e Bradasheshit - Elbasani me metalurgjikun, Fushë-Kruja me furrat e gëlqeres etj.) ose me ndërtimet e pakontrolluara, sikurse janë plazhet Durrës-Golem, ai i Sarandës etj. Shprehjen „zonë e degraduar“ e shoqëron edhe një variacion tjetër: „zonë e aksidentuar“, e cila përdoret më së shumti nga urbanistë, kryetarë komunash a bashkish, për të shënuar të tlla pika ku në mungesë të një planifikimi urban a masterplani, qytetarët (ose fshatarët e zbritur në qytet) kanë bërë çfarë kanë dashur. Shembujt më të mirë rrotull nesh janë „aksidentimi“ i kodrave pranë Linzës, të cilat me monstrat prej betoni mbi pjerrtësi janë kthyer në një kllapi estetike për këdo që merr të ngjitet në Parkun natyror të Dajtit; po kështu disa kodra buzë liqenit artificial, të cilat ka muaj e vite që barten dita-ditës me kamionë të mëdhenj, për t’u zëvendësuar vreshtat dhe ullishtat e dikurshme me disa përbindshpallate puq e puq me njëri-tjetrin, që i derdhin ujërat e tyre të zeza në Liqenin artificial. Natyrisht, personave të cilët lëshojnë lejet e ndërtimit në këto anë u pëlqen veçanërisht termi „zonë e aksidentuar“ dhe sado që e thonë me njëfarë trishtimi të jashtëm së brendshmi gazmojnë që asnjëlloj masterplani nuk mund t’ua mbajë dorën në matrapazllëqet me lejet. Nocionin e degradimit e dëgjon edhe nga zyrtarë të lartë të shtetit shqiptar, edhe pse nuk është e thënë të përdorin doemos këtë substantiv. Kështu në shkrimin e fundit të drejtorit të Institutit të Monumenteve, z. Apollon Baçe, zona në veri të qytetit të Vlorës, që përfshin veç të tjerash pyje e plazhe të virgjra, përshkruhet kështu: „vendi ku do të ndërtohet TEC-i me virgjërinë e Pyllit të Sodës (autori ironizon, A.K.), përfshirë kanalizimet e ujërave të zeza të Vlorës, „skeletonin“-in, karkasën e Sodës Kaustike dhe helmet e merkurit përreth, të cilat i sigurojnë Pyllit të Sodës vendin e parë në Evropë për helmimin nga zhiva e mjedisit“. Pikërisht kështu, por me një fjalë të vetme, koncize e domethënëse, e pati përshkruar këtë zonë ish-ministri i Turizmit, duke e quajtur në disa emisione televizive „halé“. Me fjalë të ngjashme, ndonëse më të qytetëruara, ma përshkroi këtë rrip bregdetar, që shkon nga Vlora në Nartë, në një bisedë të gjatë një ekip i Bankës Botërore që kish ardhur për të konstatuar sesa preket trashëgimia kulturore-mjedisore nga ndërtimi eventual i TEC-it: „pikë grumbullimi plehrash, rrugë me gropa, skeleti i fabrikës, zhiva që rri sheshit, në plazh njerëz që hedhin andej-këndej plehra, makina e kamiona që vrapojnë nëpër rërë“ etj. Ndërsa ekspertët mjedisorë të kompanisë „Petrolifera“ kanë deklaruar që depozitat e tyre do t’i ndërtojnë duke rrafshuar gërmadhat e fabrikës ekzistuese, përmbi çdo lloj ndotjeje të mëparshme. Kjo më kujton menjëherë shprehjen e gjermanishtes „etw. unter den Teppich kehren“, me një përkthim të lirë „e fshin m. nën qilim“. Për çudi, në raportin e lartpërmendur të ekspertëve të OKB, qëndrimi është krejt tjetër. E këta ekspertë i drejtonte në misionin e tyre askush më pak sesa Klaus Toepfer, ish-ministër gjerman i Mjedisit, më pas zv.sekretar i përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara. Në fund të këtij misioni ekspertët e OKB japin 5 rekomandime krejt të qarta për qeverinë shqiptare, ndër to: „Të zhvendosen menjëherë të gjithë banorët që banojë brenda ose pranë uzinës; Të magazinohen brenda një kohe sa më të shkurtër mbeturinat e merkurit që gjenden pranë Uzinës së PVC-së; Të hapen puse monitorimi dhe të fillojë një program monitorimi që të përfshijë formacionin ujëmbajtës të shtresës së sipërme, që derdhet në gjirin e Vlorës“ (shih „Vlerësimi Mjedisor në Shqipëri pas konfliktit“, Gjenevë 2000, botim shqip f. 53). Natyrisht që qeveritë e mëparshme socialiste nuk zbatuan asnjë nga këto rekomandime. Të njëjtën rrugë po ndjekin edhe zyrtarët e sotëm demokratë, duke nxjerrë madje në majën e shpatës një njeri që thotë se punon si drejtor për mbrojtjen e Trashëgimisë kulturore. Me zbulimin e projekteve për Parkun energjitik, Petroliferën etj., u bë e qartë përse askush nga qeveritarët e djeshëm dhe të sotëm nuk ishte i interesuar për pastrimin dhe rigjenerimin e zonës në fjalë. Një zjarr që dogji një javë më parë rreth 2 ha pyll mu në zonën ku parashikohet ndërtimi i TEC-it, e bën shumëkënd të mendojë se edhe ky është një degradim i dëshiruar nga lart. Për habi nuk janë të interesuara për mbrojtjen e mjedisit në këtë zonë as dhe një numër instancash a institucionesh të huaja, që thjesht për kulturën e tyre pritej të reagonin sikurse ekspertët e OKB. Madje ka kësish institucione që me një dorë japin fonde për rigjenerimin e bregdetit tonë, me dorën tjetër kredi për industrializimin dhe shkatërrimin e tij. Mirëpo për regjenerimin e atij vendi të ndotur po mendonte ajo zonja që në çështje të mjedisit ka më shumë mend se ne të gjithë bashkë: Natyra. Ciklet e rregullta të saj dhe mungesa e dykëmbshave plangprishës aty rrotull kanë bërë që, siç thonë vendasit dhe peshkatarët e Nartës, të rishfaqen lloje peshqish, mollusqesh etj., që ishin pasë zhdukur prej vitesh. Kuptojmë kështu se degradimi si nocion për të përshkruar një mjedis të caktuar natyror është i pasaktë. Nuk po them se s’është e degraduar përfundimisht zona përreth Çernobilit, ose tek ne zona naftëmbajtëse e Marinzës, por gjendje statike në natyrë askund nuk ka dhe, kushedi, me mundime mbinjerëzore dhe përparimin e teknologjisë, ose me kalimin e qindravjeçarëve, do mund të rigjeneroheshin edhe shembujt që përmendëm. Politika më e keqe mjedisore e një shteti është t’i mbishtresojë një zone të ndotur një ndotje të re. Atë donte të bënte bie fjala qeveria Nano me zonën Sharrë-Kashar ku ishin menduar depozita gjigante për djegien e plehrave të fqinjve. Një gjë e ngjashme do të ndodhë së shpejti edhe në zonën e Marinzës, ku është planifikuar, 800 m. larg fshatit Zharrëz një landfill për mbetjet e rrezikshme. Sipas ekspertëve gjeologë, ajo zonë nuk është aspak ideale për një groposje të tillë, pasi shtresat gjeologjike aty janë gjysmë-përçuese, çka do të thotë ndotje e ujërave nëntokësore. Dëmi i dytë i madh është ai psikologjik: Banorët e asaj krahine, që tanimë e dinë se një pjesë e sëmundjeve që „iu shpifen“ vijnë nga ndotjet e naftës, shumë shpejt do mund të bëhen viktimë intoksikimesh të reja, qoftë dhe të supozuara. Kështu përligjia e degradimit me një degradim të mëparshëm është një alibi, ose edhe më saktë një politikë keqbërësish kombëtarë. Po ta marrësh në tërësi del se Shqipëria, në krahasim me sipërfaqen e saj relativisht të vogël, paska shumë kësi zonash „të degraduara“. Degradimin e shkaktuar nga dora e njeriut e shtojnë disa shpërfytyrime që e kanë sjellur fenomene natyrore (të cilat në burim mund të kenë edhe ato veprimin e njeriut, sikurse ngrohjen globale dhe ngritjen e nivelit të detrave): kështu janë gllabëruar disa plazhe, si ai i Patokut ose i Semanit, ku deti ka përparuar në pak dhjetëvjeçarë vende-vende edhe 4 kilometra. Degradimit industrial dhe shpërfytyrimit natyror, duhet t’i shtojmë edhe veprimin e ethshëm, antiestetik e antikulturor që është kryer në dhjetëvjeçarin e fundit në rrethinat e qyteteve kryesore të vendit dhe në një numër segmentesh bregdetare nga ndërtues me ose pa profesion. Kështu janë degraduar në pikëpamje ekologjike dhe kulturore plazhe të gjera si ai i Durrës-Golemit dhe i gjirit të Sarandës, si shembujt më tipikë. Del kështu që, sikur të të duhet të heqësh kryqe të zeza për ato zona të bregdetit shqiptar të cilat nuk mund të quhen më të bukura a atraktive për turizmin e huaj, në atë masë siç janë bregdeti malazez ose ai kroat, kryqet do të shtoheshin në mënyrë kanosëse për të ardhmen e vendit në dëm të zonave të shëndetshme, të virgjëra a të mbrojtura, quajeni i si të doni. Kur dëgjon më anë tjetër deklarata si ato të ministrit tonë të Energjisë se „Shqipëria nuk ka prioritet turizmin, por komunikacionet, TEC-et etj.“, një ministër energjie që thuajse kurrë nuk flet për energjitë e rinovueshme, kupton se degradimi, ku i vetvetishëm, ku i planifikuar, shkoka dorë për dorë me një politikë të caktuar shtetërore. Urojmë vetëm që kjo politikë të mos jetë mbizotëruese në qeverinë shqiptare: por fakt është që ende nuk kemi prej saj një strategji kombëtare dhe ende nuk ka zona të shenjta e të paprekshme për lakmitë e lloj-lloj individëve e kompanish. Shoqëria civile, më konkretisht pjesa që merret me mbrojtjen e mjedisit, e ka tepër të vështirë të kundërveprojë para këtyre forcave që, qoftë individuale, qoftë shtetërore, përputhen në një pikë: te përligjja e degradimit me degradimin e mëtejshëm të së degraduarës. Asaj i mungojnë mjetet financiare dhe infrastrukturore. I mungon edhe bashkimi dhe vendosmëria. Pa edhe sulmohet në mënyrën më të ulët që mund të përfytyrohet, duke u paraqitur si agjenturë që vepron për të rrëzuar projektet AMBO, Petrolifera ç’të duash. Shkrimin e tij të fundit kundër personit tim, që jam vetëm një nga zërat e shumtë që kërkojnë ndalimin e çdo industrie e transporti nafte nga Gjiri i Vlorës, Drejtori i Mbrojtjes së Trashëgimisë Kulturore (sa titull sarakstik kur mendon personin) e mbyllte me fjalinë „përse e urren aq shumë ai vendin e tij?“ Vërtet, përse e urrejnë 14.000 vlonjatët që kanë nënshkruar për një referendum lokal kundër TEC-eve, Petroliferës e AMBO-s kaq shumë Gjirin e Vlorës? Propagandën banale që do t’i paraqesë ambientalistët si kundërshtarë të zhvillimit ekonomik, vetëm ata që e bëjnë mund ta hanë: Ambientalistët p.sh. asnjëherë nuk e kanë ngritur zërin kundër projektesh në zona „të degraduara“ pa vlera turistike, megjithëse edhe për ato diçka duhej të kishim bërë. Askush nuk u ankua pse u ngritën depozita nafte pranë Gjirit të Porto Romanos; përsëri nuk u fol kundër projektit gjigand të TEC-eve dhe depozitave të gazit pranë plazhit të Semanit, nënshkruar para pak kohësh me partnerë amerikanë. Çka përbën provë të mjaftueshme, se s’kemi të bëjmë me një grup alienësh (për çudi këtë fjalë e përdorte kundër nesh edhe Fatos Nano), që janë kundër përparimit ekonomik të vendit, por me qytetarë që duan t’i thonë ndal shitjes dhe shkatërrimit të përditshëm të Shqipërisë. Në këtë mes avantazhi i madh i lëvizjes mjedisore është vërtetësia e saj, besueshmëria ndër shqiptarët që i kanë sytë në vend dhe e shohin që me gjithë këto plagë që janë hapur, mëkati më i madh i një lëvizjeje të tillë është vonesa e saj.

Burimi