Fenomeni ''At'' Nikolla Marku

[BARAT]

Ja edhe nje panorame piktoreske per konsideratene e larte qe ka shteti grek per ata njerez qe punojne per zhdikjen e gjuhes shqipe

....................................

Enigma e një murgu endacak dhe legjenda e tij si Shenjt

Mystehak Xhemali
Pa marrë përsipër që të shkruaj biografinë e njërit prej figurave të njohura të patriarkanës greke dhe as të jape nota vlerësimi për shënjtërinë e tij, Kozmanë nga Etolia, të cilin biografët e tij herë i vënë mbiemrin Etoliani e herë Etollosi, në këto shënime do të ndalem më shumë në disa përjetime vetiake, të cilat lidhen me figurën e Shën Kozmait, vlerësimet që i ka bërë atij në të gjallë e në të vdekur popullsia autoktone e zones së Myzeqesë si dhe enigma që e ka mbështjellë këtë figure për më shumë se dy shekuj.

Vizita e Papouliasit në Shqipëri

Dhjetor 1987. Një delegacion zyrtar grek do të vizitonte Shqipërinë. Ishte e para vizitë zyrtare qeveritare që do të shkrinte akujt ndërmjet dy vendeve tona qysh nga fillimet e luftës së dytë botrore. Sipas protokollit të asaj kohe në programin e kësaj vizite ishte parashikuar që delegacioni grek do të vizitonte edhe kishën e Shën Kozmait në fshatin Kolkondas të komunës së Libofshës, në rrethin e Fierit. Duke qenë se kisha e Shën Kozmait, për vlerat e saj arkitektonike, ishte shpallur “monument kulture”, nga organet më të larta u njoftuam edhe ne, si drejtues të kulturës në rreth, për këtë vizitë.
Por vizita e delegacionit grek i kapërxente kompetencat e seksionit të kulturës në Komitetin Ekzekutiv të rrethit. Aq më shumë kur dihej që këtë delegacion do ta kryesonte ish ministri i Jashtëm grek i asëj kohe, Karolos Papouliasi, i cili edhe më pare kishte ardhur në Fier në një vizitë private, kur ai kryente detyrën e ministrit të jashtëm plotësues në qeverinë greke.
Për pritjen e këtij delegacioni në Komitetin Ekzekutiv të rrethit u ngrit një grup pune, me pjesmarrjen e përfaqësuesëve të seksioneve të ndryshme të këtij organi, pasi detyra kishte për të gjithë, në mënyrë që delegacioni të pritej sa më mirë. Aq më shumë kjo diktohej edhe nga fakti që në ato vite Shqipëria ndodhej në prag të “muajit të mjaltit” me qeverinë greke. Natyrisht në këtë program detyra të shumta na dilnin ne punonjësve të kulturës, pasi disa muaj më pare kishte ndodhur një “skandal” me kishën e Shën Kozmait në fshatin Kolkondas, i cili kishte tronditur edhe marrëdhëniet e brishta të saponisura ndërmjet Tiranës zyrtare dhe Athinës. Për këtë “skandal” ne ishim vënë para përgjegjësisë, duke na kaluar në “tehun” e thikës. Edhe pse kishin kaluar disa muaj, akoma ne ndjenim frikën e goditjes nga organet më të larta shtetërore dhe ato partiake. Dhe kjo për faktin se diplomacia greke kishte bërë një note proteste për mosmirëmbajtjen e kishës së Shën Kozmait në fshatin Kolkondas. Pala greke e vlerësonte shumë Shën Kozmanë, për të cilin ne dinim shumë pak gjëra deri atëhere.
Po atëhere cili ishte Kozmai nga Etolia, të cilin Ali Pashë Tepelena ndryshe e quante xha Kozmai? Kujt i shërbeu ai? Ai ishte thjesht një murg, apo misionar i një “Megali Idea” në qarqe të caktuara greke?

Murgu që nuk u emërua prift.

Më vonë ne mësuam shumë gjëra për këtë figurë, të cilën pala greke e vlerësonte si një rilindës të shquar për përhapjen e gjuhës greke e të kulturës helene në disa vende të Ballkanit e më tej. Në shtetin Helen për Shën Kozmanë, shumë vite më parë ishin shkruar monografi si dhe mjaft vepra letrare e filozofike. Ai vlerësohej si një nga figurat më të shquara edhe në fushën e teologjisë e të çeljes së dhjetra shkollave greke në disa vende fqinje me Greqinë.
Kozmai ka lindur në vitin 1714 dhe mbante mbiemrin Anifandi. Shumë vonë ai ka hyrë në rrugën e shkollimit fetar. Fillimisht ka qenë murg në një manastir dhe në moshën 30-vjeçare ka mbaruar studimet në akademinë fetare të Athosit. Pas përfundimet të këtyre studimeve, ai merr porosi nga patriarkana e Stambollit, nga varej edhe kisha ortodokse greke, që të shetisë disa vende në kufi me shtetin grek. Që këtu fillon edhe enigma e këtij murgu endacak, i cili nuk u emërua kurrë prift në njërën nga kishet e patriarkanës greke. Megjithatë, si shetitës, ai krahas predikimeve fetare, shfaqte hapur edhe qendrime të caktuara politike, sidomos kundër politikës turke dhe asaj ruse në Ballkan. Ai ka ndërmarrë katër udhëtime të gjata, duke i rënë mespërmes jo vetëm Greqisë, por edhe disa vendeve sllave. Në këto ecejakje të tij ai ka hyrë e ka dale disa here edhe nga Shqipëria. Pas çdo udhëtimi Kozmai raportonte për situatën tek eprorët e tij, njëri prej të cilëve ka qenë edhe Patriarku Serafini i dytë me origjinë nga Delvina.


Shërbimi në pashallëkun e Beratit

Aty nga vitet 1775 ky murg endacak, edhe pse në një moshë të kaluar, thirret në Patriarkanën e Stambollit dhe çuditërisht i caktohet si detyrë që të bëjë udhëtimin e tij të radhës prej endacaku. Ky ishte udhëtimi i tij i katërt dhe i fundit, në pashallëkun e Beratit, që në atë kohë mbulonte gjithë Shqipërinë e jugut deri në kufi me lumin Shkumbin. Ky pashallëk, përfshi edhe zonën e Himarës, në pjesën e tij jugore kufizohej me pashallëkun e Janinës.
Ato vite në Berat sundonte Kurt Pasha, i dërguari i Portës së Lartë, i cili përfaqësonte administratën e Stambollit në këtë pjesë të Shqipërisë.
Me të ardhur në Berat, prifti i moshuar, me mjekrrën e tij të bardhë e me pamjen fisnike, nisi të bëjë me përkushtim të gjitha ritet fetare, duke dale edhe jashtë ambjenteve të kishës, që ndodhej në pjesën më të lartë të kalasë, në anën perëndimore të saj. Që aty dukej si në pëllëmbë të dorës e gjithë Myzeqeja deri në kodrat e Ardënicës e grykëderdhjen e Shkumbinit. Ky prift i urt e i përunjur, me kalimin e kohës, filloi të vizitonte edhe fshatrat kufitarë si dhe ato të Myzeqesë, duke shërbyer si prift në raste festash fetare. Ai dalngadalë fitoi edhe zemrat e fshatarëve, të cilët e ftonin atë në gëzimet e tyre familjare. Kozmai, i veshur me rrsaën e priftit, shpejt u bë mik me të gjithë. Atë e respektonin kudo. Fjalët e tij shpesh here shërbenin si melhem për të “shëruar” edhe plagët e shpirtrave të trazuar të njerzëve të lodhur nga hallet e jetës. Mjaft nga shprehjet e tij qarkullonin si profeci për të ardhmen e shprehje proverbiale për kapërximin e vështirësive, apo daljen nga situate kritike jetësore.
Por krahas këtyre veprimeve e shërbesave fetare, Kozmai nga Etolia shpejt nisi edhe çeljen e shkollave në gjuhën greke përgjatë kufirit jug-lindor të Shqipërisë. Prej kohësh një shkollë e tillë ishte hapur edhe në Manastirin e Ardënicës, afër Libofshës, për të cilën ai u kujdes së tepërmi për të rritur cilësinë e mësimdhënies si dhe për ta pajisur atë me literaturë bashkohore në ndihmë të nxënësve të saj, të cilët vinin edhe nga zona përreth e që jetonin në konviktin e ngritur në mjediset e manastirit.

Si u prish kisha e Himarës

Një interes shumë të veçantë Kozmai ka treguar për Himarën e për fshatrat rreth saj. Ai arrin deri në Dhërmi. Në këto fshatra bën përpjekje të hapë shkolla në gjuhën greke, duke mos treguar aspak vemendjen pë ngritjen e kishave. Si duket ky misionar tashmë e kishte kuptuar se shkollat në gjuhën greke kishin më shumë vlerë se sa ngritja e kishave, ku zhvilloheshin vetëm ritet fetare, ndërkohë që në shkolla jepej në radhë të parë historia e Greqisë, pa përmëndur historinë e Shqipërisë. Këto fshtara propagandoheshin si pjesë e Greqisë e banorët si popullsi greke, edhe pse ata nuk dinin asnjë fjalë në gjuhën helene. Mbas rrasës së priftit fshihej kështu një misionar, i cili e kishte kuptuar se agresioni kulturor e gjuhësor do të paraprinte ndoshta edhe edhe një agresion të ardhshëm ushtarak të këtyre viseve të populluara vetëm nga shqiptarët.
Qëllimi i tij ishte kaq i dukshëm sa ai arriti deri atje sa të prishte një kishë e në vend të saj të ngrinte një shkollë në gjuhën greke. Kjo ndodhi në vitin 1777. Atë vit Kozmai me urgjencë erdhi në Sarandë nga Korfuzi dhe pa ndaluar askund, edhe pse vapa e korrikut e atij viti ishte tepër përvëluese, me një frymë arriti në Himarë. Ai mblodhi fshatarët dhe u foli atyre hapur se kishat nuk kishin asnjë vlerë para shkollave në gjuhën greke. Ai u bëri thirrje banorëve të Himarës që të prishnin kishat dhe në vend të tyre të ngrinin shkollat greke. Duke qenë i vendosur në këtë mision, ai vetë i pari rëmben kazmën dhe fillon të prishë çatinë dhe muret e kishës në Himarë.

Myslimanët të kthehen në të krishterë

Zelli i madh i Kozmait arrin deri atje sa ai nis të vizitojë edhe fshatra që banoheshin nga myslimanë. Kështu në vitin 1776 ai shkon deri në fshatin Kurjan të Fierit, kufi me zonën e Mallakastrës dhe viziton një kishë të vjetër, ngritur në një nga kodrat e fshatit qysh në shekullin e Xlll, duke u kërkuar fshatarëve që të kthehen në fenë e të krishterëve, edhe pse në fshat nuk kishte asnjë banorë ortodoks. Vizita e thirrje të tilla misionare ai edhe në disa fshatra të Vlorës e të Beratit. Qëllimi i tij final mbetej që të krishterët ortodoksë të identifikoheshin si popullsi greke, zëra këto që, në mënyrë të shkëputur, ne i dëgjojmë edhe sot e kësaj dite nga qarqe të caktuara të kishës ortodokse greke.
Eshtë interesant fakti që në këtë propagandë disi të shfrenuar Kozmai nuk gjen mbështetjen e disa krerëve ortodoksë të asëj kohe në Greqi. Shpesh ai futet në grindje me ta. Jo rrallë here atë e dëbojnë, apo edhe nuk e pranojnë që të kryejë ritet fetare në teritoret e tyre, përfshi edhe disa qytete greke. Kjo më e dukshme sidomos në qendrat e atëhershme urbane. Ky qendrim jo dashamirës e dyshues e detyron Kozmanë që të shkojë në fshatra të thella, ku edhe injoranca ishte më e madhe. Në këto vende ai gjen teren për të propaganduar idetë e tij, të cilat me sa duket ishin të imponuara nga lart. Ky shërbim i imponuar e fut Kozmanë në konflikt edhe me vëllanë e tij Hrisanthin, një klerik ky mjaft i njohur në hierarkinë e patriarkanës së Stambollit, i cili jo vetëm që nuk e ka mbështetur Kozmanë në udhëtimet enigmatike në disa vende të Ballkanit, por ka dale edhe hapur kundër tezave të tij.
Po kështu veprimet dhe aktiviteti i dyshimtë i Kozmait ka rënë në sy edhe të autoriteteve veneciane, të cilët kishin ndikimin e tyre katolik në një pjesë të Shqipërisë veriore, e sidomos në zonën e Lezhës e të Mirditës.
Megjithatë Kozmai vazhdoi të kryente me zell misionin e tij. Sipas biografëve ai ka ngriturt gati 227 shkolla greke, jo vetëm përgjatë kufirit jugor të vendit tonë, por edhe në thellësi të vendit si në Nartë të Vlorës, apo edhe në fshatin Kolkondas të Libofshës, në afërsi të rrjedhës së poshtëme të lumit Shkumbin.

Dyshimet e Kurt Pashës

Ky aktivitet i gjithanshëm i Kozmait nga Etolia, veprimtari kjo që binte ndesh me politikën e Portës së Lartë të Stambollit, ra në sy edhe të njerzëve të sundimtarit të Beratit, Kurt Pashës. Afijet e tij e njoftuan atë se ky prift nuk ishte dosido. Ai kishte një mision edhe më të madh se atë të shërbesës fetare. Kurt Pasha vuri njerëzit e tij për të gjurmuar atë dhe pasi mori informacionet e nevojshme, e kuptoi se pushteti absolut i Portës së Lartë po rrezikohej nga ky prift endacak, i cili po i rrëmbente pushtetin dhe fenë pashait të Stambollit. Ai urdhëroi afijet që ta eleminonin në fshehtësi priftin e rrezikshëm, natyrisht pa gjyq e pa bujë. Vendimi ishte marrë. Pritej vetëm ekzekutimi i tij i përgjakshëm, ndërkohë që në aparencë pashai i Beratit hiqej si mik i Kozmait. Në shënjë “respekti” ai i kishte falur atij edhe një stol të veshur me kadife që prifti nga Etolia ta përdorte në psallmat e veta, kur shkonte nëpër fshatra. Pabesia dhe dinakria ecnin krahpërkrah nga ana e të dy palëve.

Ekzekutimi

Dhe kjo ndodhi duke u gdhirë nata e 24 gushtit e vitit 1779. Njerëzit e sundimtarit të Beratit e kapën në befasi Kozmanë dhe pasi i prenë kokën, e hodhën atë në ujrat e turmbullta të lumit Seman, që ato ditë kishte vërshuar nga shtrati, për shkak të shirave të shumtë që kishte sjellë ai fund gushti i trishtuar. Dallgët e lumit, të mbufatur nga shirat e asaj nate të zezë, e muarën me vete trupin dhe kokën e sapoprerë të priftit enigmatik. Dhe siç ndodh shpesh me ujrat e rrëmbyer të lumenjëve, koka e Kozmait doli në fshatin Mujalli, disa kilometra afër qytetit të Fierit, ndërsa trupi, disi më i rëndë dhe i fryrë nga ujrat, doli disa kilometra më poshtë dhe pikërisht në fshatin Kolkondas, i cili atëhere ka qenë më i populluar se sot. Ky fshat tashmë nuk ekziston pothuajse fare, pasi i është aneksuar fshatit Rreth-Libofshë.
Të nesërmen e kësaj vrasjeje makabër, fshatarët e të dy fshatrave myzeqarë të habitur, por edhe të trëmbur, kanë gjetur anës lumit kokën e prerët priftit si dhe trupin e tij. Ata kanë lëshuar kujen dhe mallkimet për këtë gjëmë.
Lajmi i vrasjes së Kozmait u perhap me shpejtësi në të gjithë fshatrat e Myzeqesë. Ai kishte fituar respektin e të gjithëve, prandaj edhe të gjithë fshtarat e kësaj treve, e cila popullohej thuajse nga të krishterë ortodoks, i shpallën ato ditë ditë zie dhe në heshtje e pa dekret e pagëzuan njëzëri “të shënjtëruar”. Gratë vajtonin me kuje, sipas zakonit shqiptar, ndërsa burrat në kuvendet e tyre fshaçe vendosën që për ta nderuar Shën Kozmanë, me kontributet e tyre, të ndërtonin dy kisha: Një në fshatin Mujalli, ku gjetën kokën e prerë të priftit dhe tjetrën në fshatin Kolkondas, ku gjetën trupin e tij. E para u pagëzua “kisha e vogël e Shën Kozmait” dhe e dyta “Kisha e madhe e Shën Kozmait”. Që të dy kishat u ngitën në buzë të lumit Seman, vetëm 5-6 kilometra larg njëra tjetrës.
Ngritja e këtyre dy kishave tregon respektin e madh që kishte fituar Shën Kozmai në këto treva, pamvarsisht nga prejardhja dhe origjina e tij e largët. Kjo ishte shënjë e respektit për njeriun që u shërbeu për disa vjet, duke qenë pranë tyre në gëzime dhe hidhërime familjare. Shën Kozmai ishte bërë mik për të gjithë banorët e kësaj zone, edhe pse rritja e autoritet të tij ndoshta kishte qëllime e pikësynime të tjera në kundërshtim me interesat kombëtare shqiptare dhe ato të Portës së Lartë, që sundonte ushtarakisht në Shqipëri.

24 gushti-dita e Shën Kozmait

Me kalimin e viteve autoriteti dhe emri i Shën Kozmait u rrit mjaft në zonën e Myzeqesë. Për figurën e tij qarkullonin thënije deri edhe legjenda si parashikues i fateve njerzore. Dy kishat e tij ishin kthyer në vende pelegrinazhi për të gjithë myzeqarët, përfshi edhe ata të besimit myslimanë. Më shumë vizitohej sidomos kisha e madhe e Shën Kozmait në fshatin Kolkondas. Aty u ngrit edhe një manastir si dhe një shkollë me konvikt në gjuhën greke. Për të nderuar dhe respektuar Shën Kozmanë 24 gushti u shpall “Dita e Shën Kozmait”. Në këtë ditë deri vonë vinin në Kolkondas mijra njerëz për të kryerë shërbesat në nderim të tij. Atë ditë në sheshin ndërmjet manastirit dhe kishës bëhej edhe një Pazar i madh, organizoheshin festa dhe ahengje si dhe kryheshin fejesat e rastit. Të gjitha këto nën bekimin e Shën Kozmait.
Ky ritual vijoi rregullisht deri në vitin 1967, vit ky që saksionoi edhe prishjen e faltoreve me urdhër të shtetit komunist. Megjithatë popullsia e zones së Myzeqesë, edhe pse ishin vendosur masa drastike për të të mos lejuar organizimin e ceremonive fetare, në kishën e Shën Kozmait në Kolkondas do të vinin vjedhurazi e në fshehetësi njerëz të moshave të ndryshme për të përkujtuar 24 gushtin si dhe për të nderuar figurën e tij, e cila tashmë, edhe pse me vonesë, ishte shënjtëruar edhe nga patriarkane greke.

Ali Pasha dhe xha Kozmai

Fuqizimi i pashallëkut të Janinës nën sundimin e Ali Pashës në 10 vjeçarin e pare të shekullit të IXX krijoi konflikte dhe acarime të shumta e të shpeshta ndërmjet Kurt Pashës dhe pashait të Tepelenës, i cili duke qenë edhe mjaft ambicioz, ua vuri syrin edhe trevave të Myzeqesë për t’i patur nën influencën e tij.
Ndërkohë Ali Pasha u vu përkrah edhe përpjekjeve të grekërve në luftën e tyre për t’u shkëputur nga zgjedha turke, përpjekje kjo që çoi në shpalljen e pavarsisë të Greqisë në vitin 1821. Padyshim që në këtë fitore Ali Pasha ka patur rolin e tij frymëzues, ndikues e organizues, duke iu kundërvënë hapur Portës së Lartë. Kjo mbështetje e Ali Pashës kishte edhe një qëllim strategjik të këtij dipllomati të zgjuar e dhelparak: Ai do të kërkonte që të shkëputej edhe vetë nga Porta e Lartë për të krijuar shtetin e pavarur shqiptar. Por në këtë “aventurë” ai do të kishte edhe nevojën e mbështetjes të popullsisë greke në pashallëkun e Janinës edhe më tej.
Dhe pikërisht për të rritur autoritetin e tij në qarqet greke Ali Pasha qysh në vitin 1813 mendoi që t’i “përkëledhte” grekërit në pikën e tyre më të ndjeshme: në rritjen e kultit të Shën Kozmait. Ai urdhëroi që në kujtim e në respekt të këtij shënjtori, të ngrihej një kishë e bukur në fshatin Kolkondas, në themelet e kishës së vjetër, e cila sipas pashait të Janinës, ishte e papërshtatëshme për një figurë kaq të madhe sa ç’ishte ajo e shënjtorit grek, të cilin ai e thërriste xha Kozmai. Në këtë mënyrë pashai dipllomat me një gur vriste dy zogj: Nga njëra anë përkëdhelte sedrën e grekërve e nga ana tjetër rriste ndikimin e tij tek popullsia ortodokse e Myzeqesë, për ta patur edhe atë në mbështetje të planit të tij ambicioz për ta shkëputur pashallëkun e tij nga Porta e Lartë.
Në një qarkore dërguar parisë së vendit, që mban datën 12 shtator 1813, Pashai i Tepelenës urdhëron që të mblidhen para për ndërtimin e një kishe të re në fshatin Kolkondas, duke dhënë edhe ai kontributin e vetë. Qarkorja ishte me tone të zbutura, por edhe aq ultimative, duke përfunduar me frazën se ai që nuk jep ndihma, “do ta paguajë dyfish atë”. Kisha e re Shën Kozmait u përurua një vit më vonë dhe pikërisht në 24 gusht të vitit 1814, pra në 100-vjetorin e lindjes së tij. Disa ditë më vonë atë e viziton vetë Veziri i Janinës, Ali Pasha Tepelena, së bashku me gruan e re greke, Vasiliqinë.
Ajo ishte një kishë monumentale mjaft e bukur, e cila nuk i ka humbur vlerat arkitektonike edhe në ditët tona.

Varri fallso

Në kishën e re të ngritur nga Ali Pasha eshtrat e Shën Kozmait u futën në një sënduk druri, i cili u vendos në pjesën e shërbesës të priftit. Sipër këtij sënduku, në një enë të tejdukshme qelqi, u vendos dora e djathtë e Shën Kozmait, e shkëputur në kyçet e saj. Kjo u bë me qëllim që besimtarët ditën e 24 gushtit të mundënin të puthnin dorën e shënjtorit, duke i puqur buzët mbi enën e qelqit të ekspozuar, ndërkohë që skeleti i trupit ruhej në brendësi të sëndukut prej druri. Ky rit organizohej vetëm një ditë në vit, më 24 gusht që ishte edhe dita e Shën Kozmait. Kjo ishte edhe dita e vetme në vit që lejohej të hapej dera e kësaj kishe në fshatin Kolkondas.
Por duke qenë se popullsia e asëj zone vinte edhe ditë të tjera të vitit për t’u falur dhe kërkuar ndihmën e Shën Kozmait, pashai i Tepelenës urdhëroi që përbri mureve të Kishës dhe pikërisht në krahun jug-lindor të saj, të ngrihej një varr fallso, mbi të cilin njerzit mund të vinin çdo ditë për të kryerë shërbesat fetare. Me kallimin e viteve ky varr fallso kishte krijuar bindjen tek brezat se ky ishte vendvarrimi i vërtetë i Shën Kozmait. Mbi këtë varr deri vonë njerzit hidhnin lekë e sende të çmuara, faleshin e luteshin për hallet e tyre, kërkonin shpëtim nga sëmundjet e këqija e rrugëdalje për mjaft probleme që ata hasnin në jetën e tyre të përditëshme.




Koka e florinjtë



Ashtu siç u përshkrua edhe më lart, trupi dhe koka e Shën Kozmait u varrosën në dy kisha të ndryshme. Në sëndukun e kishës në Kolkondas mungonte koka e shënjtorit, pasi ajo u varros në fshatin Mujalli. Mbështetur në këtë të vërtetë, Ali Pasha urdhëroi që koka e Shën Kozmait të zëvëndësohej në sënduk me një kokë floriri. Kjo e rriti edhe më shumë autoritetin e Aliut në sytë e besimtarëve myzeqarë. Koka e florinjtë u vendos në sënduk, duke i plotësuar kështu të gjitha gjymtyrët e shënjtorit ortodoks.
Kjo kokë floriri qendroi plot një shekull në sëndukun e eshtrave të Shën Kozmait. Por do të vinte viti 1918 dhe ajo do të zhdukej nga sënduku. Shërbyesit e kishës që kujdeseshin për mirëmbajtjen e sëndukut dhe të eshtrave të shënjtorit, mbetën të shtangur, kur ata e gjetën derën e kishës të shqyer dhe kapakun e sëndukut të hapur. Në sënduk mungonte koka e florinjtë.
Variantet për grabitjen e kokës së florintë të Shën Kozmait kanë qenë të shumta, por më i besueshëm mbetet ai i përfolur nga shumica e banorëve vendas se koka e florinjtë e Shën Kozmait ka përfunduar si objekt zbukurimi në kryeqytetin austriak,Vjenë, apo është shkrirë për t’u shëndruar në objekte të tjera zbukurimi prej floriri. Dhe kjo për faktin se në këtë vit në fshatin Kolkondas janë dukur për disa ditë mbeturinat e një formacioni ushtarak austriak, të cilat të raskapitura nga luftimet me formacionet luftarake italiane, në ditët e fundit të luftës së parë botrore, ishin tërhequr në këtë zonë për t’i shpëtuar shpartallimit të tyre të plotë. Në përbërjen e këtij formacioni ka qenë edhe një arkeolog austriak, i cili me sa duket kishte të dhëna të sigurta se në sënduk ndodhej edhe koka e florinjtë, me vlera të pallogaritshme, të cilën ai e përvetsoi fshehtas për ta çuar në kryeqytetin e vendit të tij, në Vjenë.




Kisha në Kolkondas “monument kulture”

Siç e përmëndëm edhe më sipër, kisha e Shën Kozmait, e ngritur nën kujdesin e Ali Pashë Tepelenës, kishte vlera monumentale dhe arkitektonike. Ajo dallohej për finesën e ndërftimit e në veçanti për ikonostasin e saj, i cili pasqyronte të gjithë jetën e Kozmait nga Etolia, deri në vrasjen e tij. E gjithë kjo ikonografi, ndryshe nga ikonostaset e tjerë të gdhendur në dru, ishte derdhur në metal. Kjo e bënte atë edhe më intersante.
Për këto vlera kisha e Shën Kozmait, në fshatin Kolkondas, ishte shpallur “monument kulture”. Ajo kishte marrë statusin e mbrojtjes nga shteti. Kisha e Kolkondasit ishte kështu një ndër gjashtë objektet e kultit të shpallura si “monument kulture” në rrethin e Fierit, ku bënin pjesë edhe dy kisha të tjera në Libofshë, kisha e Kurjanit, kisha e Apolonisë si dhe kisha e Hoxharës, e cila datohej si më e vjetra në rreth. Për mirëmbajtjen e tyre ishin caktuar edhe kujdestar, por në të gjitha rastet ato qendronin të mbyllura. Në këto kisha nuk lejohej të futej askush e aq më shumë ndalohej zhvillimi i ceremonive fetare, pasi feja ishte e ndaluar ato vite me ligj në Shqipëri. Askush nuk dinte se çfarë kishin në ambjentet e tyre të brendëshme këto objekte kulti. Kujdestarët, të cilët merrnin një shpërblim qesharak prej 1000 lekësh të vjetra në muaj, u kishin vënë dyerve nga një kyç gjysmë të ndryshkur, duke u kujdesur vetëm për anën e jashtëme të tyre. Por edhe ky shërbim ishte gjysmak. Në më të shumtën e rasteve këto momumente ishin mbuluar nga ferrat e drizat, apo edhe ishin gjysmë të rrënuara.
Për kishën e Shën Kozmait ishte caktuar si kujdestar Rrapi Saqellari, nga fshati Rreth-Libofshë, i cili edhe pse ishte një kooperativist i thjeshtë, e kishte pasion njohjen e të kaluarës historike në zonë. Megjithatë edhe ai si gjithë të tjerët, i kishte vënë derës së kishës një dryn të madh, duke u kujdesur vetëm që kisha të mos dëmtohej nga ana e jashtëme. Dikur pranë kishës ka patur edhe një manastir, i cili ishte rënuar prej kohësh. Edhe godina e kishës së Shën Kozmait ishte e mbuluar nga ferrat e shumta dhe asaj i dallohej vetëm çatia me tjegulla gjysmë të nxira nga koha.



“Turisti” grek në Kolkondas

Disa muaj para se Papuliasi, atëhere ministri i Jashtëm grek, të bënte të parën vizitë në Shqipëri në krye të një delegacioni qeveritar, në qytetin e Fierit ka ardhur nga Greqia një ”turist” grek. Sipas praktikës të atyre viteve, tre ditë më parë nga ana e Komitetit të Marrdhënieve me Jashtë, i cili merrej me pritjen, programimin dhe përcjelljen e të huajve të paktë që vizitonin vendin tone, njoftohemi me telegram se do të vizitonte Apoloninë “miku” grek. Dita e vizitës binte të shtunën, që atëhere ishte ditë pune.
Zakonisht pë vizitorët grek që do të vizitonin Apoloninë, ne tregonim mjaft kujdes për t’u vënë shoqërues specialist të bërthamës arkeologjike, që e njihnin shumë mirë historinë e këtij qyteti të lashtë, pasi jo rrallëherë nga ana e grekërve bëheshin debate për kohën e ngritjes së këtij qyteti në antikitet si dhe përzjerjen e ndërthurjen e kulturës autoktone me atë helene në Apoloninë e shekullit të V dhe të IV para lindjes së Krishtit. Në mjaft raste si shpjegues në Apoloni ngarkonim arkeologun e njohur, Neritan Ceka, i cili në ato vite ishte me punë si arkeolog në Fier. Por meqënëse Neritani ishte larguar nga Fieri, caktuam si shpjegues dhe shoqërues përgjegjësinë e bërthamës arkeologjike, Skënder Muço. Si rregull ai e priti “mikun” grek në hotel turizmin e Fierit, ku edhe do të pinin kafenë e mirseardhjes.
Skenderi e priti atë deri në orët e vona të mbrëmjes dhe rreth ores 20 më njofton edhe mua se vizitori grek nuk kishte ardhur. Ndodhte edhe kështu. Nuk ishin të pakta rastet kur programet nuk realizoheshin për arsye të ndryshme. I thashë Skënderit që të shkonte në shtëpi, pasi kaq ishte detyra jonë.
Por “miku” vjen në Fier, i shoqëruar nga një përkthyes, të nesërmen, pra ditën e dielë. Për këtë “ndryshim” programi ne nuk ishim njoftuar, prandaj dhe nuk kishim marrë asnjë masë për ta pritur atë. Ai qendron tek sheshi para hotel turizmit në Fier dhe nxjerrë një hartë, që më vonë mësuam se ishte harta e zones së Libofshës, ku ndodhej edhe kisha e Shën Kozmait. Qytetarët, kurreshtarë për këtë njeri të huaj me mjekër të zezë, i afrohen dhe e pyesin se çfarë kërkonte. Por pa marrë përgjigje, pranë tyre afrohet një operativ sigurimi, i cili shpërndan turmën e kurreshtarëve. Ai i kërkon shpjegime përkthyesit, i cili e prezanton atë si “mik” të Shqipërisë dhe ndërkohë i kërkon ndihmë për të gjetur rrugën që të çonte në fshatin Kolkondas, në zonën e Libofshës.
Pa e zgjatur operativi e shoqëron të huajin për në shtëpinë e Sotir Meços, një pensionist, i cili e njihte shumë mire atë zonë, pasi më pare kishte shërbyer edhe si mësues. Sotiri e fton të huajin në shtëpi dhe e pret sipas zakonit me shumë respekt e përzëmërsi. Së bashku ata shkojnë deri tek kisha e Shën Kozmait, në fshatin Kolkondas.


Vizitë në kishën e braktisur

Ashtu siç pritej “turisti” grek u skandalizua nga gjëndja të cilën ndodhej kisha e Shën Kozmait në fshatin Kolkondas. Ajo ishte mbuluar nga ferrat dhe shkurret, aq sa nuk dallohej fare nga jashtë. “Turisti” nisi të fotografojë nga të gjitha anët ambjentin përreth kishës. Me ndihmën e Sotirit, i cili e shoqëroi atë nga Fieri, thirrën edhe kujdestarin e monumentit, Rrapi Saqellarin, i cili pas një ngurimi, u bind që të hapte derën e kishës. Gjendja brenda në kishë ishte edhe më alarmande. Askush nuk e kishte hapur atë derë qysh prej vitit 1967, kur instuticionet fetare në Shqipëri nuk lejoheshin të vizitoheshin nga besimtarët.
Dyshemeja e kishës ishte mbushur me llome, prurje dherash prej lumit të Semanit, që rridhte ngjitur me murt e kishës. Po kështu edhe stolat, ku qendronin besimtarët gjatë ceremonive fetare, ishin gati të kalbur. Në ballë të dhomës së madhe, afër ajodhimës, ishte një sënduk gjysmë i kalbur, i ngrënë nga mola e me shumë brima. Sipër sëndukut ena e qelqit, ku ishte vendosur dora e djathtë e Shën kozmait, ishte nxirë nga koha.
Sapo konstatoi këtë gjendje “miku” grek shrepi aparatin fotografik, duke mos lënë asnjë detajë pa fotografuar brenda asëj dhome të kredhur në errësirë të plotë. Pasi mbaroi këtë mision, pa folur dhe pa bërë asnjë koment, “turisti” grek që atë ditë u kthye në Tiranë dhe prej andej, pa e përfunduar vizitën e mëtejshme të tij, u nis për në Greqi.

Protesta greke

Ne nuk kishim asnjë informacion për këtë vizitë të mikut grek, kur mua me urgjencë më thërrasin në Komitetin e partisë të rethit dhe kërkojnë llogari për ngjarjen. Mbeta edhe vetë shtangur, por edhe i trembur, pasi dihej që atëhere partia të bënte gjëmën. Aty mora vesh se pala greke kishte bërë një notë të fortë proteste, duke e vlerësuar si skandal gjendjen në të të cilën ndodhej kisha e Shën Kozmait.
U shjegova se seksioni ynë në komitetin ekzekutiv të rrethit nuk kishte asnjë dijeni për kër këtë vizitë, e cila ishte bërë në rrugë private. Vizitori grek kishte ardhur në Fier jo atë ditë që e prisnim ne dhe vizitën në Kolkondas e kishte bërë pa dijeninë tonë. Me kaq unë i shpëtova ndëshkimit, por ata që pa dashje e çuan mikun grek në kishën e Shën Kozmait, nuk i shpëtuna dot një analize edhe më të gjerë e me pasoja.
Pas kësaj ndodhie ne hartuam një program të gjerë masash pë masash për mirembajtjen e kishes së Shën Kozmait. Së pari u interesuam për të parë se çfarë ruhej në atë sepete të ngrënë nga mola. Dhe jemi befasuar kur konstatuam se brenda saj ruheshin eshtrat e Shën Kozmait. Kjo befasi erdhi për shkak se këtë nuk e dinte as vetë kujdestari i kishës, pasi dihej se me prishjen e objekteve të kulteve në vitin 1967 u dha urdhër që të gjitha eshtrat e shënjtorëve e të klerikëve që ishin varrossur në ambjentet fetare, u zhvarrosën dhe u likujduan në forma të shumta, deri në hedhjen e tyre në hedhjen e tyre në rrjedhën e lumenjëve. Kështu ka ndodhur me klerikët myslimanë, me klerikët katolikë dhe ata ortodoksë. Por çuditërisht eshtrat e Shën Kozmait, edhe pas këtyre reprazaljeve të paimagjinueshme, kishin shpëtuar pa u prekur.
Menjëherë thirrëm një antropolog, i cili pasi i disefektoi ato, i rregulloi dhe i sistemoi brenda atij sënduku gjysmë kalbur. Natyrisht eshtrave u mungonte koka, e cila siç shpjeguam edhe më sipër ishte varrosur në fshatin Mujalli. Pas këtij veprimi nisi edhe puna për mirëmbajtjen e kishës së Shën Kozmait. Fillimisht u rregullua ambjenti i jashtëm i kishës, duke e pastruar atë nga ferrat, shkurret e barishtet. Po kështu ambjentet e brendëshme të kishës jo vetëm që u pastruan nga llumrat e shumtë, por ajo u lye disa duar me gëlqere të bardhë. Kujdes u tregua edhe për rregullimin e varrit fallso përbri murit të kishës. U bën edhe riparime e rregullime të çatisë si dhe i stolave prej druri, që shërbenin për t’u ulur besimtarët gjatë proçesit të ceremonive fetare.


Policia në ruajtje të eshtrave

Pas protestës të pales greke, kujdesi për rujatjen e eshtrave të Shën Kozmait, u rrit në mënyrë të jashtëzakonshme deri edhe të frikëshme. Themi të frikëshme, pasi tashmë ishim të trembur se mos dikush i rrëmbente ato dhe atëhere merrej me mend se çfarë pasojash do të kishim ne. Për këtë qëllim kërkuam edhe ndihmën e policisë, e cila i mori ato në rujatje. Në kishën e Shën Kozmait u vendos një patrullë policie, e cila shërbente me tre turrne.
Por edhe policia me sa duket ishte në hall: iashte e pasigurt në ruajtjen e eshtrave. Për të dalë nga kjo situatë, krerët e policisë në Fier, vunë në jetë një farsë, e cila është sa praktike, aq edhe qesharake: Ata i tërhoqën eshtrat në Fier, ndërkohë që formalisht vazhdonin të bënin roje në kishën e Shën Kozmait, duke dhënë kështu përshtyjen fiktive se po ruanin eshtrat e shënjtorit grek. Duket që edhe vetë rojet nuk e dinin se ku ishin eshtrat e Shën Kozmait. Një gjë të tillë e dinin vetëm drejtuesit e policisë në Fier. Ishte kjo një praktikë e njohur e atyre viteve të shtetit diktatorial. Frika për të mos patur ndonjë protestë tjetër nga ana e qeverisë greke, me të cilën po përvijoheshin atëhere marrëdhënie të mira, i kishte detyruar organet tona që të sajonin edhe tragjikomedi të kësaj natyre, ndërkohë që gadishmëria ishte shumë e madhe që nëse do të kishte njoftim për ndonjë vizitë të papritur të pales greke, eshtrat urgjentisht do të çoheshin në kishën e Kolkondasit.

Aksion për asfaltimin e rrugës

Aty nga fillimi i muajit nëntor të vitit 1987 në Komitetin Ekzekutiv të rrethit të Fierit erdhi urdhëri që të shtrohej me asfalt rruga nga kthesa e Mbrostarit, ku mbaronte rruga nacionale automobilistike që lidhte Lushnjen me Fierin, deri në Rreth-Libofshë, me një gjatësi rreth 10 kilometra. Rruga ekzistuese ishte e shtruar me zhavorr, plot gropa e gunga, aq sa ishte e pamundur të udhëtoje në stinën e dimrit. Më e pakalueshme ishte sidomos pjesa e rrugës që përshkonte fshatin Petovë. Në shumë raste edhe makinat e tipit “zis”, që rrallëherë përshkonin këtë aks rruge, ngecnin në baltë, apo rrëshkisnin në të tatpjetën e qendrës së fshatit.
Për të realizuar këtë detyrë u ngrit një shtab pune në Komitetin Ekzekutiv të rrethit. Në këtë shtab u thirrën të gjithë drejtorët e drejtorive të sektorit të naftës në Fier. Ishin dhjetë ndërrmarrje ndërmjet të cilave ajo e rërrave bituminoze, e shpim Shfrytëzimit, e prodhimit në Patos e Marinzë, e ndërtim-montimit, e nxjerrjes së gazit e tjera. Sejcilës prej tyre iu caktua detyrë që brenda 15 ditëve të shtronte nga një kilometër rrugë me asfalt. Urdhëri ishte i prerë dhe kategorik. Natyrisht në atë mbledhje nuk u tha pse duhej shtruar ajo rrugë me aq urgjencë, duke u kufizuar me shprehjen “ky është urdhëri i dhënë nga lart”.
Puna filloi që të nesërmen e asaj mbledhjeje. Të gjitha makineritë e rënda u përqëndruan sipas një ndarjeje që u bë për sejcilën ndërrmarrje. Rërra bituminoze zbrazej në anë të rrugës dhe dhjetra puntorë e shpërndanin atë me lopata. Aksioni u quajt politik dhe mjaft i rëndësishëm. Duhej shfrytëzuar çdo minutë kohë, pasi shirat po vinin vërdallë. Dhe ç’është e vërteta ato ditë ishin si me porosi: Gjatë atyre dy javëve nuk ra asnjë pike shi.
Fshatarët e zonës mbetën të shastisur nga ky “aksion” i beftë. Natyrisht që ishin edhe të gëzuar që së fundi rruga e tyre po asfaltohej, edhe pse ky ishte një asfalt vetëm sa për të kaluar radhën. Po ata nuk e dinin një gjë të tillë. Atyre iu tha, sipas propagandës të asaj kohe, se “klasa puntore po u dhuronte rrugën e asfaltuar”. Vetëm disa ditë para vizitës të delegacionit grek, ata muarën vesh të vërtetën se kjo rrugë po asfaltohej vetëm sa të kalonin të dërguarit e qeverisë greke për në kishën e Shën Kozmait. Kjo rrugë nuk e pati jetën të gjatë: ashtu siç u shtrua me urgjencë, ashtu edhe u prish me urgjencë. Cilësia e punimeve të saj ishte shumë e dobët.
Rruga u asfaltua deri në degëzimin që të çonte tek kisha e Shën kozmait, pa mbritur deri në qendër të fshatit rreth-Libofshë. Kjo pë arsye se rruga deri tek kisha, afro 1 kilometër, ishte rrugë dheu dhe nuk mbante asfalt. Ajo u sheshua me traktor, duke evituar gropat e shumta dhe togjet e dheut.

Pritja e delegacionit grek

Delegacioni grek mbëriti në Shqipëri më 9 dhjetor të vitit 1987. Ai kryesohej nga ministri i Jashtëm grek, Karolos Papoulias. Në përbërjen e tij ishin edhe tre ministra të kabinetit Papandreou. Dhe konkretisht: Ministrja e Kulturës dhe e Shkencës, Melina Merkouri, ministri i Planifikimit dhe i Punëve Publike, Evangelos Kouloumbis si dhe ministri i Tregtisë, Panayiotis Roumeliotis. Delegacioni grek, më i madhi i ardhur deri atëhere në Shqipëri, shoqërohej nga 30 bisesmenë të fushave të ndryshme si dhe nga dhjetra gazetarë të shtypit të shkruar e të medias elektronike në Greqi.
Delegacioni grek qendroi tre ditë në Shqipëri. Në programin e tij, në rrugën e kthimit për në Greqi, ishte përfshirë edhe vizita në kishën e Shën Kozmait. Për ta pritur delegacioni grek, u ngarkua kryetari i Komitetit Ekzekutiv në rretin e Fierit, Dhimitër Brisku. Ai do të qendronte në pritje në Mbrostar, në kthesën e rrugës që të çonte në Libofshë. Mua m’u caktua si detyrë që të prisja tek kisha e shën Kozmait, duke qenë se mbaja përgjgjësi edhe për kujdesin e mirëmbajtjen e monumnenteve, statusin e të cilit, ashtu siç e kam theksuar edhe më lart, e kishte fituar edhe kisha e shënjtorit grek.
E vërteta është se ne kujtonim që delegacioni grek, pas vizitës, mund të kërkonte riatdhesimin e eshtrave të Shën Kozmait. Ne jo vetëm që e prisnim një propozim të tillë, por ishim edhe mjaft të gatshëm që eshtrat të dërgoheshin në Greqi, pasi boll telashe kishim patur deri atëhere për ruajtjen e tyre. Natyrisht që të mos tregoheshim “kaq bujar ” para delegacionit grek, ishim pergatitur që kërkesës së palës greke t’i kundërpërgjgjeshim edhe me një kërkesë nga ana jonë, për të qenë kështu “të barabartë” ndërmjet palëve. Pasi kishim studjuar situatën, kishim konstatuar se në Athinë ndodhej vendvarrimi i Jani Vretos, i njohur për veprimtarinë e tij politike gjatë viteve të Rilindjes tone Kombëtare, i cili është shprehur se nëse ata (grekërit) do të vazhdojnë të ngrenë pretendimet e njohura dhe të vjetra territoriale …, atëhere “do të dridhen varret e etërve, vëllezërve…”. Ai kishte lindur në fshatin Postenan të Leskovikut në vitin 1822 dhe kishte vdekur në vitin 1900. Kërkesa për kthimin e eshtrave të tij në Shqipëri do të shtrohej nga ne, sapo pala greke të artikulonte kërkesën e vetë. Kjo do të ishte dhe kundërpërgjigja nga ana jonë, natyrisht pa e kundërshtuar palën greke.


Gadishmëria e traktorëve me zinxhirë

Siç theksuam edhe më lart, rruga e asfaltuar me urgjencë nuk shkonte deri tek kisha e Shën Kozmait. Afro 1 kilometër rrugë ishte në gjendje skandaloze. Frika ishte e madhe sidomos po të fillonte të binte shi. Atëhere rruga do të shndërrohej në një baltovinë ferri dhe makinat do të ngecnin në vend.
Për “fatin”tone të mire, ajo ditë dhjetori shkëlqente nga një diell që rrallëherë ndeshet në ditët dimërore. Megjithatë frika jonë ishte shumë e madhe. Për të dale nga çdo situate e papritur, në parcelat në të dy anët e rrugës u vendosën 3-4 traktorë me zinxhirë. Traktoristët u porositën që të bënin sikur punonin, ndërkohë që po të fillonte shiu, ata do të merrnin urdhër që të tërhiqnin makinat nëpër rrugën e baltosur. Kjo do të bëhej si rastësisht për t’u ardhur në ndihmë miqëve grekë.
Në mënyrë që të evitohej edhe numëri i shumtë i makinave, në Kolkondas nuk do të vinte i gjithë delegacioni grek, duke përjashtuar në radhë të pare bizesmenët, që shoqëronin delegacionin. Po kështu u thjeshtua shumë edhe numëri i gazetarëve, duke lejuar vetëm disa kamermanë që të pasqyronin këtë vizitë. Megjithatë numëri i tyre nuk ishte i paktë. Bile neve na u duk shumë i madh, duke marrë parasysh që atëhere në Shqipëri eksistonte vetëm një television, ai shtetërori.
Megjithë marrjen e këtyre masave, nuk doli nevoja e vënies në funksion të planit “rezerve”, pasi dita nuk ndryshoi dhe shiu ishte i vonuar ato ditë dhjetori.


“Shfaqja” e Merkourit dhe indeferenca e dy ministrave grekë

Që në orët e para të mëngjesit sheshi para kishës së Shën Kozmait atë ditë qe mbushur me dhjetra fshtatarë të zonës së Libofshës. Natyrisht ndërmjet tyre kishte dhe shumë agjentë të policisë sekrete, të cilët ruanin pjesmarrësit nga ndonjë “incident” me palën greke. Godina e kishës ishte lyer dhe pastruar më së miri. Pjesa e brendëshme e dyshemesë ishte gërryer nga llumrat e lumit Seman, duke nxjerrë në dukje pllakat e shtruara të gurit në ngjyrë gri. Po kështu ishin lyer edhe ndënjëset e drurit, ndërkohë që sënduku me eshtrat e Shën Kozmait ishte ai i mëparshmi: Gjithë vrima nga të ngrënët e moles. Sipër sëndukut qendronte ena e qelqit me falangat e gishtrinjëve të dorë së dhjathtë të priftit shenjtor. Sënduku qendronte në krye të dhomës, afër faltores së priftit.
Delegacioni grek mbëriti në sheshin e kishës rreth orës 11. Fashtarët e pranishëm e pritën atë me duartrokitje. I pari që shkeli derën e kishës ishte kryetari i delegacionit, minitsri i Jashtëm grek Karolos Papoulias. Ai zbriti tre shkallët e kishës dhe që nga dera vijoi rrugën për tek sënduku i eshtrave me një përulje të lehtë të kokës. Sa u afrua tek sënduku, u përul edhe më shumë e me një gjest fisnikërie, puthi enën e qelqtë mbi sënduk. Të njëjtin veprim kryen edhe dy ministrat e tjerë grekë, Kouloumbis dhe Roumeliotis. Në ambjentin e kishte rënë një heshtje e rëndë, e cila po bëhej e padurueshme edhe nga dritat e shumta të bliceve si dhe të ndriçuesëve të operatorëve televizivë.
Ndërkohë salla u drodh nga një veprim shokues i ministres të Kulturës dhe Shkencës, Melina Merkouri. Si të ishte në një skenë teatri, ajo që tek dera u shtri barkazi e duke ecur rrëshqanthi iu afrua sëndukut të eshtarve të Shën Kozmait. Të gjithë të pranishmit mbajtën frymën.
Ashtu, duke u hequr zvarrë, Merkouri hapi kapakun e sëndukut dhe me një ngadalsi filmike, nisi të puthë me radhë të gjitha eshtrat që gjendeshin në sënduk. Veprimi i saj elektrizoi sallën. Askush nuk pëpëtinte. Dëgjohesdhin vetëm kërcitjet e aparateve të xhirimit dhe shkrepjet e aparateve fotografikë.
Por kishte dhe dy veta që e ndiqnin këtë skenë me një indiferentizëm të madh e gati fyes. Sapo Merkouri iu afrua sepetes, dy ministrat grekë, Kouloumbis dhe Roumeliotis u tërhoqën, duke u ulur në poltronat e kishës, pas shpinës të të pranishmëve në atë salle të vogël mk kishe. Njëri prej tyre, pak i shkurtër, me një fytyrë pak të thatë e me mustaqe, gjatë gjithë kësaj kohe vështronte jashtë derës, pa e kthyer kokën nga “shfaqja” emocionale e ministres Merkouri.

Jani Vreto dhe Kozmai

Pas përfundimit të ceremonialit, ashtu siç prirtej, e mori fjalën ministri i jashtëm grek, Karolos Papouliasi. Me një oratori të kulluar, ai nisi të fliste për veprimtarinë e Kozmait nga Etolia, duke e vlerësuar atë si një nga përfaqësuesit më të shquar të Rilindjes greke e të përhapjes së helenizmit në disa vende të Ballkanit e më gjerë.
Por pa e mbaruar mire fjalën ministri grek, e mori fjalën Dhimitër Brisku, i cili po me ato epitete vlerësoi veprimtarinë patriotike të Jani Vretos, duke theksuar se edhe ai kishte bërë përpjekje titanike për të zgjuar ndjenjat tona kombëtare e për përhapjen e gjuhës shqipe në vendin tone. Qellimi ishte i qartë: Do të vendosej kështu ekuilibri ndërmjet dy figurave për shkëmbimin e eshtrave midis dy vendeve tona, nëse një gjë e tillë do të kërkohej nga pala greke.
Por pritja jonë shkoi dëm. Papouliasi nuk bëri asnjë kërkesë për marrjen e eshtrave të priftit grek. Kjo na befasoi, sepse ne ishim pergatitur për kthimin e këtyre eshtrave, ruajtja e të cilave na kishte hapur shumë telashe. Megjithatë kujtuam se kjo kërkesë do të përsëritej më vonë, ndoshta edhe në rangje të tjera qeveritare.
Të pezmatuar nga ky shgënjim, muarëm rrugën e kthimit për në qytetin e Fierit, ku do të pihej edhe kafeja e mirseardhjes të delegacionit grek në këtë qytet.




Eshtra e munguar


Ndalesa në turizmin e Fierit ishte mjaft e shkurtër. Gjatë pirjes së kafesë, u prezantua një histori e shkurtër e qytetit të Fierit dhe e rrethinave të tij. Papouliasi e kishte njohur edhe më pare këtë qytet. Para dy vjetëve, kur ai kryente funksionet e ministrit të Jashtëm Plotësues në qeverinë greke, kishte bërë një vizitë private në Fier. Atëhere Papouliasi kishte ardhur për të takuar mikun e tij të vegjëlisë, aktorin e estradës së Fierit, Fuat Boçin, me të cilin kishte qenë fqinj në fshatrat e Pogonit, nga ishte edhe vetë Papouliasi.
Por kjo atmosfere e qetë gati u acarua, sapo delegacioni grek, i shoqëruar nga ministri i Jashtëm i atëhershëm shqiptar, Reis Malile, u dukën në hollin e jashtëm të hotel turizmit “Apolonia” në Fier. Në mënyrë të beftë dy ministrat e jashtëm, Papouliasi dhe Malile, sapo dualën në holl, u ndodhën në një dare të forte “rrethimi” nga më shumë se 40 gazetarë grekë. Gazetarët këmbëngulnin në një pyetje të vetme: Sipas informacionit që ata kishin marrë, rrezultonte se Shën Kozmait i mungonte një eshtër. Ku ishte ajo?
Pyetja u drejtohej dy ministrave të jashtëm, pa specifikuar se për cilën eshtër bëhej fjalë, kur dihej që këtyre eshtrave u mungonte koka. Reis “Malile po rrekej të shpjegonte se që nga vdekja e Shën Kozmait kishin kaluar më shumë se 200 vjet e gjatë kësaj kohe kishin ndodhur edhe mjaft ndryshime të rrjedhës së lumit e transformime të releivit. Gjirthashtu edhe varri kishte ndryshuar disa here për shkak të rrjedhës së lumit Seman, i cili kishte ndryshuar shtrat, duke gjarpëruar here nga njëri krah e herë nga krahu tjetër.
Por gazetarët ishin të pakënaqur nga përgjigja. Duket ata prisnin përgjigje tjetër. Dara sa vinte dhe ngushtohej rreth dy ministrave. Atëhere me qetësi të plotë e mori fjalën Papouliasi.
“Zotërinj” tha ai “Ju e dini se programi ynë është mjaft i ngjeshur. Dhe këtë më mire nga të gjithë e kuptoni dhe e vlerësoni ju gazetarët. Ndërsa përsa i përket pyetjes tuaj, duhet të dini se ajo eshtër ka qenë dhe mbetet në token tone.”
Me të shprehur fjalën e fundit, gardhi i gazetarëve u ça si me urdhër. Delegacioni vijoi rrugën e tij për të kryerë edhe vizitën e fundit të programuar: Drejt Përmetit, në varrezat e të rënëve grekë gjatë luftës së dytë botërore.
Edhe pse pala shqiptare nuk reagoi ndaj kësaj deklarate të dyshimtë, ne mbetëm të shokuar, duke parë njëri tjerin në sy, por pa guxuar të thoshnim ndonjë fjalë. Kompetencat tona ishin të kufizuara.

Kozmai nga Etolia shënjtor , apo misionar?

Tashmë, pas më shumë se 20 vjetëve, shohim sinkronizimin e plotë të veprimtarisë së Shën Kozmait me shprehjen e Papouliasit se “eshtrat e tij janë në tokën tone.” Për cilën tokë bëhet fjalë? A mos vallë moskërkimi i eshtrave të Shën Kozmait ka lidhje me traditën e vjetër ballkanase, se atje ku ka varrin i vdekuri, atje është edhe kufiri ndarës ndërshtetëror?
Që këtej dalin edhe mjaft pika kontakti të Kozmait nga Etolia me atë veprimtari shumë shekullore të disa qarqeve greke për të ashtuquajturën autonomi të Vorio-Epirit e pretendimet greke për disa zona jugore në kufirin shqiptaro-grek. Nga shumë këndvështrime nuk është e vështirë të arrihet në përfundim se edhe Kozmai nga Etolia, më shumë se sa shënjtorë duhet të ketë qenë një misionar grek, që ka punuar nën petkun e murgut shetitës për të realizuar qellimin e zgjerimit të kufirit grek deri në rrjedhën e lumit Shkumbin.
Lidhur me këtë përfundim do t’u referohemi disa momenteve kryesore të shtjelluara më lart.
Biografët grekë theksojnë se Kozmai nga Etolia ka bërë shumë përpjekje për të hapur qindra shkolla greke deri në thellësi të tokës shqiptare. Këtë e theksoi në fjalën e tij edhe vetë ministri i Jashtëm grek, Papouliasi, gjatë vizitës së tij në kishën e Shën Kozmait, kur kishin kaluar më shumë se 200 vjet nga vdekja e tij, me shprehjen se “ai i ka eshtrat në token e vetë”. Ky sinkronizim i të njëjtës linjë nuk është pa qëllim, duke provuar se Kozmai punonte jo thjeshtë për të hapur shkollat greke. Jemi në ato vite kur si populli grek, ashtu edhe ai shqiptar, ishin nën sundimin e Portës së Lartë dhe nëse Kozmai nga Etolia do të luftonte për të hapur shkollat greke thjesht në teritorin helen, atëhere meritat e tij në shërbim të popullit të vetë do të ishin të padiskutueshme. Por fakti që ai të gjithë veprimtarinë e tij e ka përqëndruar përgjatë kufirit greko-shqiptar deri në thellësi të tokës tonë, hedh shumë hije dyshimi për shënjtërinë e tij.
Eshtë fakt që Kozmai u jepte përparësi ngritjes së shkollave greke edhe duke prishur kishat. Shëmbulli më tipik është shënuar në Himarë, kur në vitin 1777 vetë Kozmai prishi kishën dhe në vend të saj ngriti një shkollë greke. Duket ai e kishte kuptuar se vlera e një shkolle ishte shumë herë më e madhe se vlera e një kishe për helenizimin e një populli me kombësi jo greke. Në fund të fundit kishat shërbejnë vetëm si faltore, ndërkohë që shkollat kanë vlera të pallogaritshme për të ardhmen e një kombi. Ky veprim nuk është gjë tjetër, vç refleksion i parimit “ më parë agresion kulturor e më pas pushtim ushtarak”. A nuk u veprua kështu edhe pas 250 vjetëve kur në Himarë, në mënyrë tinzare, u ngrit shkolla greke, edhe pse popullsia në këtë krahinë është autoktone shqiptare?
Vetë biografët e shumtë grekë e pranojnë njëzëri se Kozmai nga Etolia shërbeu për më shumë se 35 vjet si një murg shetitës. Ai nuk u emërua as në detyrën e priftit nga Patriarkana e Stambollit, nga varej kisha greke. Ai nuk u ngarkua të shërbente as edhe në një kishë ortodokse, qoftë në lindje, qoftë në perëndim. Pyetja është mjaft e thjeshtë: Cili ishte misioni i këtij murgu shetitës, ndërkohë që kishat deri vonë, edhe në Shqipëri, ndjenin mungesën e priftërinjëve? Deri më sot askush nuk i është përgjigjur kësaj pyetjeje.
Në shumë raste Kozmai, siç pranojnë biografët e tij, nuk pranohej për të psallur lutjet e tij në disa vende, përfshi këtu edhe qytetet greke. Për më shumë ai ka qenë i survejuar si një person i dyshimtë, jo vetëm nga Porta e Lartë, por edhe nga autoritetet ruse e ato veneciane. Do të mjaftonin vetëm këto fakte që mbi atë të binin shumë hije dyshimi për aktivitetin e tij si misionar i një qëllimi jo thjeshtë fetar. Këto dyshime kanë çuar edhe në acarimin e Kozmait me vëllanë e tij, i cili në atë kohë shërbente në një postë të lart të hierarkinë kishtare ortodokse.
Po kështu fakti që Kozmai i merrte porositë vetëm nga patriaku i Stambollit dhe nga askush tjetër, është mjaft domethënës për të vënë në dukje se ai vinte në Shqipëri me një mision të veçantë e tepër sekret.
E së fundi duhet pranuar se Kozmai nga Etolia ishte i gatshëm të jepte edhe jetën në tokën shqiptare. Biografët theksojnë se kur njerzit e Kurt Pashës i komunikuan vendimin për ta ekzekutuar, ai u ndje shumë i gëzuar që do të varrosej në këtë vend. Edhe me këtë fakt dëshmohet se Kozmai ishte i vetëdijshëm se varri i tij do të shënonte kufirin me shtetin grek, ashtu siç kanë pretenduar me shekuj qarqet më shoviniste në shtetin fqinj. A nuk e dëshmoi këtë edhe vetë delegacioni grek, i cili nuk artikuloi asnjë kërkesë për të marrë eshtrat e tij? Një gjë të tillë nuk e kanë bërë as qeveritë e mëpastajme greke, ndërkohë që dihet se për personalitete të spikatura interesimi i qeverive përkatëse është shumë i madh për t’i marrë ato në vendin e tyre të lindjes.
Të gjitha këto, qoftë edhe duke i vlerësuar të ndara nga njëra tjetra, do të mjaftonin për të hedhur hijen e dyshimit se cili ishte Kozmai nga Etolia, të cilin duhet pranuar se vetë populli i zones së Myzeqesë e ka respektuar sa ishte gjallë dhe e përjetësoi “të shënjtë” pas vdekjes së tij.
Ndoshta edhe për këtë do të duhen më shumë studime e hulumtime në arkivat e kohës.

Nga Gazeta Albania

[BARAT]

Megjithese nuk kam deshire te te mbush mendjen, kur nuk ke as nivel ne diskutim, nuk mund te rri pa te vene ne dukje ca rrena-injoranco-ekstremiste qe burojne prej teje....se me vjen keq...

Deshira jote per te mbushur mendien time eshte e pafuqishme per te qene triumfuese, prandaj mbaj vendin e dhelpres, mos provo ate te ujkut.
Mos te diskutojme per niveli tim, opr faktet qe jane permedur ne teme. Sa per nivel ate peshtille ti dhe ndonje dite mund te behesh Shen Seminaristi ...a dhe dicka tjeter, ate keqardhjen te tipi alla Shen KAZMA, ruaje per vete se e ke shume te domosdoshme

E kalojme ceshtjen e berjes se historise me stil gazetaresk (foto)kopjativ, pasi kopjimi i punes se te tjereve eshte bere mode dhe biznes fitimprures ne Shqiperi ne te gjitha fushat. K. Dervishi nuk eshte i pari dhe akoma me keq nje deshperate elbasani nuk ka as rruge tjeter perparimi.

Ti qellimisht sulmon studiuesit shqiptare si Sherif Delvina apo Kastrioti Dervishi dhe nuk hedh dot poshte citimet e trye qe jane marre nga burime te shumta dhe qe jane shume te perpikta. Nuk po diskutojme per biznesin e vogel, apo ate te madhin...mos u shpernda kot me kot...mbaje mendjen ne leksion.

Sic te thashe, shenjteria e nje personi nuk varet nga bindjet e tij historike, politike, shkencore.

Po normal mund te jete shenjt edhe Hitleri sipas llogjikes qe perdor ti. Kishte bindjet e tija politike, historike, shkencore (rracat), por keto nuk e pengojne qe te jete shenjtor. A e kupton se sa percart flet? Ore ti nuk i mbush dot mendien as vetes me keto argumentime kaq te varfera qe jep.
Kuptimi i fjalës "i shenjtë": Shenjtor shpallet një person që i qëndron besnik i mësimeve të Krishtit dhe kishës së Tij, që kanonizohet si i tillë nga një kishë lokale ose universale. I shenjtë është besniku i kishës ortodokse, i denjë për nderim dhe format e kultit lejohen për atë që shpallet i shenjtë. Shenjtorit i bënin një sërë nderesh si për shembull: i kujtohet emri në lutjet, me emrin e tij mund të emërohen kisha, mund t‘i ekspozohet trupi në altar. Ai, gjithashtu, mund të deklarohet një shenjt mbrojtës i një qyteti ose i një vendi.

Shen Kazma nuk i qendroi besnik mesimeve te Krishtit dhe pikerisht per metodat qe ndiqte dhe per "pokerin e spiuneve" qe bente me ruset e greket, jo vetem qe e meritoi vrasjen, por meritoi edhe prishjen e mardhenieve me te vellane, i cili i denonte veprimet antikishtare te Shen Kazmes.

Psh, shenjteria e Nene Terezes nuk varet nga pergjigja e pyetjes se cfare besonte ajo mbi origjinen etnike te shqiptareve; jane apo s'jane ilire, pellazg, te se njejtit trung me greket apo kundershtare qe nga fillimi; a erdhen para apo pas grekeve; a ishte monarkiste apo per demokraci parlamentare apo qe Papa te drejtoje boten; per shtete-nacione, apo per nje shkrirje globale; a ishte per ti toleruar kreret komuniste pergjegjes te krimeve ne 1945-1991, apo per drejtesi ndaj tyre.

Logjiken qe ti perdor mesiper shko e thuaja Janullatosit, Dules, Karamelos, Bilanos & CO, te cilet vene gjuhen greke dhe perplasjen etnike ne thelb te besimit. Nene Tereza ishte e madhe se doli nga nje komb i madh, qe ka ditur gjithnje te fale e te duroje. Nuk mund te thuhet kjo per greket, te cilet ushqejne edhe sot iluzionet e megalloidese. Nene Tereza nuk u thoshte indianeve te Indise, lutjuni Zotit shqip se ai nuk e di gjuhen tuaj, nuk ju thoshte djalli flet ne gjuhen tuaj (si shprehej per vllehet Shen Kazma), prandaj mos krahaso diellin me nje bisht cigarje te shkelur. Nene Tereza fitoi pavdekesine me miresine e saj, ndersa Kzma qe mbron ti pesoi fundin e nje maskarai te urryer.

Sic ta tregova me pak shembuj historike, neve nuk mund te gjykojme te kaluaren me metrin e sotem, per aq kohe sa metri i sotem ka qene inekzistent ne te kaluaren, NDRYSHE nuk do te lindnin probleme vetem me rastin e Kozmait, POR ne radhe te pare do te dilnin, ta fillojme, me vete te paret e K. Dervishit...apo edhe te te tuve, dhe keshtu qe Dervishit do te duhej te merrej mese pari Islamizmin, se sa i pergjigjet vizioni politik-etnik i Muhamedit nje shteti shqiptar etnik demokratik, ku respektohet liria e ndergjegjes se individit dhe te PAVARUR nga nje qender jashte dhe jo shqiptare.

Po mor seminarist po...nga ajo ane fli ti se ne jemi greke apo turq qe u beme shqiptare dhe harruam origjnen. Keto brockullat e organizatave filogreke, mesoi ti dhe na i kurse mos na i thuaj hic

Shen Kozmai nuk predikoi ne nje shtet me emrin Shqiperi, me gjuhe te institucionalizuar. Madje deri ne kohe te tij e me pas, nuk ka pasur ndonjehere ndonje shtet te tille.

Nuk flitet per shtet, por flitet per etni, per komb, se ne ate kohe edhe Greqia nuk egzistonte si shtet, por e bene arvanitasit me armet e tyre. E cliruan sulitet, te cileve shen Kazma u thoshte se jevgjit do varin sazet aty ku varni ju jataganet. Dhe nese ai nuk punonte per Greqine, pse sot konsiderohet si hero i helenizimit nga historianet greke? Sepse ai nuk punoi per miresine e Zotit, por per hir te te Zotit, qe kishte per qellim asimilimin e popullsise shqiptare.

Kendveshtrimi i tij mbi gjuhet jo zyrtare, ka qene i zakonshem ne ate kohe, ashtu sikurse eshte SOT e zakonshme qe qendra pushtetare e nje shteti ta perdhunoje unilaterisht gjuhen e nje vendi, duke shtypur dhe cuar drejt zhdukjes dialektet per hir te gjuhes zyrtare, shpesh here te sajuar.

Meqe ka qene kendveshtrim i zakonshem, pse nuk u thoshte grekeve flisni shqip ne shtepite tuaja, por bente te anasjellten?!

Absolutizimi i faktorit gjuhe, si tipar vecues etnik per cdo popull, eshte pasoje e nje zhvillimi gradual pas mesjetar, zhvillim qe perandoria otomane e ndoqi me vonese, dhe aq me teper u ndoq me vonese nga vende otomane qe perkasin me Shqiperine e sotme.

Po shqiptaret jo per 500 vjet Turqi apo 2000 vjet poshtersi te grekerve, por per tere perjetsine nuk pyesin. Jemi fiks si kemi qene ne fillim, edhe pse jemi rralluar ne numer e ne siperfaqe. Jemi pikerisht foles te gjuhes se perendive....

rrena-injoranco-ekstremiste qe burojne prej teje...

ti flet percart dhe i vetmi ekstremist injorant, por jo budalla i paqellimshem, JE TI.

FAKTE

Në hapje të librit, pas portretit karnavalor të Kozma Etolianit, shfaqet peshkopi Sebastianos dhe një ushtar grek duke puthur dorën e tij, shoqëruar kjo me këto fjalë:

“Kisha dhe ushtria janë dy kolona ku qëndron helenizmi në të gjithë periudhën historike të kombit”.

Në takimin e parë të Himarës Etoliani ndër të tjera ka thënë:
“..Vëllezër, të ndihmoni të gjithë për çështjen e shkollave greke, sepse kështu i ndihmoni çështjes së helenizmit”.
{faqe 181}

Ndërsa në fjalimin tjetër në një vend të Shqipërisë që nuk jepet konkretisht Etoliani ka thënë:

“…Vëllezër, 40 vjet luftova për t`i mësuar të tjerëve germat e gjuhës greke. Mësoini pra fëmijëve këto germa të helenizmit. …Nëqoftëse nuk mësoni greqisht vëllëzërit e mi, nuk mund të kuptoni çështjet e kishës. Më mirë të keni një shkollë greke në vendet tuaja sesa të keni ujë dhe bukë në shtëpi. Kush i mëson fëmijëve gjuhën greke, ai quhet njeri. Shkolla dhe gjuha greke hap kishën dhe ndriçon njerëzit…”{faqe 183}.

Më 20 prill 1961 në mbledhjen e 260-të Sinodit të Shenjtë grek, ndër të tjera për Kozma Etolianin u tha:
“…Ka luftuar për çështjen e helenizmit…”.

Po ashtu në mjaft aktivitete “vorio-epirote” në Greqi, në mjaft parrulla shkruhet se “Shën-Kozmai ishte një luftëtar i vendosur i çështjes së Vorio-Epirit”. Në librin në fjalë jepet edhe një foto e një aktiviteti të zhvilluar në Konicë nën drejtimin e mitropolitit Sebastianos me temën “Vorio-Epiri dhe Shën-Kozmai”. Në këtë takim kanë marrë pjesë të gjitha shoqatat “vorio-epirote” dhe politikanë të lartë grekë.

Puna e klerikëve greke ka qenë kaq e poshtër, saqë njihen edhe disa përfundime logjike të tyre. Kështu për shembull në shtator 1906, çeta e Cerçiz Topullit vrau peshkop Fotin që shërbente në Korçë. Edhe ky peshkop mbahet si “maritir” nga grekët ngaqë të gjithë ata që punojnë kundër shqiptarëve kështu cilësohen.

Pas vitit 1913, kur u njoh pavarësia e Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha në ato përmasa që tashmë njihet, pritej që të zbatohej parimi “vend i pavarur-kishë e pavarur”. Sipas këtij parimi kisha e Rusisë ishte autoqefale që prej vitit 1720, ajo e Austrisë që prej vitit 1873, ajo e Bukovinës që prej vitit 1873, ajo e Greqisë që prej vitit 1833, ajo e Rumanisë që prej vitit 1856, ajo e Serbisë që prej vitit 1880 dhe ajo e Bosnjë-Hercegovinës që prej vitit 1908.
Mbetej që ky parim të zbatohej edhe në Shqipëri. Mirëpo për shkak të rrethanve jo të favorshme pas vitit 1913 dhe ndërhyrjes flagrante të Greqisë në punët e shtetit shqiptar, ky proces nuk u mundësua dot në kohën e duhur.

Autoqefalia e Kishës Ortodokse Shqiptare u sanksionua përfundimisht në Kongresin e Dytë Ortodoks të zhvilluar në Korçë në fund të qershorit 1929, nga ku doli edhe statuti i kësaj kishe. Gjithashtu Vissarion Xhuvani u zgjodh kryepeshkopi i parë i KOASH-t. Për grekët Xhuvani ishte njeri i padëshirua dhe njihej{sipas tyre} me “tre emra”: Petros Xhovanis, Pjer Xhuvani dhe Petros Joanidhis.

Nje fraze nga libri i nje historiani te njohur grek, Nikolas Stavros: "Greket dhe ballkanasit e rinj", ne kete liber ai shprehet: " futja ne dore e kishes shqiptare, eshte fitorja me e madhe e jona ne Shqiperi ne shek e 20."

Urrejtjen për fenë islame
A. Janullatos e ka shprehur në intervistën që i ka dhënë
Fred A. Reed, të cilën ky e ka botuar në librin e tij
"Salonica Terminus" (Talonbooks, 1996). Midis të tjerash,
A. Janullatos në këtë intervistë thotë: "Njerëzit në
Perëndim duhet ta kuptojnë se Islamizmi është në thelb një
fe politike."

(Lexoni ketu si i nxjerr gjarperi kembet-shenim BARAT)
Gazeta greke "Kathimerini",
botim anglisht, njofton se "ditën e martë të muajit maj
2003, kryepeshkopi Janullatos, (titulli zyrtar) kryepeshkop
i Kishës Autoqefale të Shqipërisë, shkoi në Stamboll dhe
takoi kryepeshkopin e Kishës Ortodokse Greke dhe patrikun
Vartolomeo, për t‘u rekomanduar që Kushtetuta e Bashkimit
Evropian të shpallë Bashkimin Evropian si bashkim politik
të krishterë. Gazeta e sipërpërmendur tregoi gjithashtu një
fotografi të të tre liderëve ortodoksë-grekë. Në fotografi
të bie në sy patriku Ekumenik Vartolomeo, që deklaroi në
fillim të viteve nëntëdhjetë se "vuajtjet e popullit serb
bëjnë thirrje për simpati universale mes popujve ortodoksë,
pasi serbët tani po përballojnë sulme nga forca të errëta
në shumë drejtime".

Ky solidaritet klerikësh të lartë grekë është në
kundërshtim me traktatin e Lozanës, ku thuhet shprehimisht:
"Patrikana e Stambollit është një institucion i zakonshëm
turk dhe subjekt i ligjeve turke"

Kjo kërkesë e A. Janullatosit është hedhur poshtë
dhjetëra vjet më parë nga Lidhja e Kombeve dhe për këtë le
të citojmë buletinin e Lidhjes së Kombeve, "Minoritetet
Kombëtare", numri 5-6, nëntor-dhjetor 1933, ku thuhet:
"Karli V kërkoi të krijojë unitetin e Evropës mbi bazën e
krishtërimit dhe për këtë fakt ai u bë i padrejtë dhe mizor
ndaj dy feve, islame dhe çifute". Ne besojmë se Lidhja e
Kombeve është një manifestim në mbretërinë e
institucioneve, një unitet organik dhe i ndërgjegjshëm i
njerëzimit në tërë rruzullin tokësor...".

Gazeta "Pondiqi" 20 Shkurt 1997
" Mitropoliti i Konices e filloi perseri luften e tij: Kerkese per autonomi"
"Kryepeshkopi I Shqiperise Anastasios Janullatos dhe Mitropoliti I Konices, Andrea Trabelas u nisen nga e njejta "bime": Nga organizata e teolgeve "Zoi" me pas "Opus Dei" (Organizate shume e forte e Frankos ne Spanje) qe luajti rol percaktues nga vitet ’40 deri ne vitet ’70 – te.Njeri nga te mesipermit, Anastasio u shkeput nga ideologjite e thara dhe mori rrgen e studentit te juridikut ne vitin 1973 dhe sot ne Shqiperi perpiqet qe ta mbaje larg Kishen Ortodokse nga nacionalistet.
I dyti qe eshte djale shpirteror I Sebastianosit, ka ngritur bajrakun e tij te nacionalizmit dhe te autonomise se Epirit, duke mos perfillur as pozicionin zyrtar te qeverise greke dhe te politikave te tjera greke. Shembull per kete eshte deklarata e fundit me rastin e 83 vjetorit Epirit te Veriut."

Historiani K.Amantos, anëtar i Akademisë së Athinës dhe
profesor i Universitetit, pohon: "Legjendari Kozma Etoliani
punoi më shumë se kushdo për krishtërimin dhe shkollat
Ai qe ndër dëshmorët e parë që ra për helenizmin e të
krishterëve të Epirit të Veriut".

Në librin "Vendet greke në histori, Epirus, analizë dhe histori
greke", me botues të përgjithshëm anëtarin e Akademisë së
Athinës, M.B. Sakelariou, Athinë, 1997, fq. 317, pohohet:
"Përmes punës së tij, Kozma Etoliani dëshmoi vetëm se ishte
zëri më autentik i kombit grek gjatë periudhës së pushtimit
osman".Këtë "shenjtor" akademiku në fjalë e quan "martir
të kauzës së kombit të tij grek, një nga figurat më të
ndritura, i cili punoi me të gjitha forcat e tij për
përgatitjen e rilindjes së kombit grek".

faksimil të
marrë nga dorëshkrimet e tij dhe të botuar nga Georges
Freris, marrë nga "Pasqyrë historike e letërsisë", revista
"Agora", Janinë, 1984, fq.20 (A.Konstantokopulos, Ellenike
glosa sta Balkania, Janinë 1988, fq.35).


Kështu foli Shën Kozmai:

" ...Fëmijët tuaj të mësojnë greqisht..."

"Dërgoni fëmijët tuaj të mësojnë greqisht për arsye se
kisha jonë është greke. Dhe ti, vëllai im, po nuk mësove
greqisht, nuk mund të kuptosh ato që thotë kisha jonë. Më
mirë, vëllai im, të kesh shkollë greke në vendin tënd se sa
të kesh burime dhe lumenj. Cilido i krishterë, burrë apo
grua, që më premton se brenda në shtëpi nuk do flasë shqip,
le të ngrihet në këmbë dhe të ma thotë këtu. Unë do t‘i
marr atij të gjitha mëkatet në qafën time, që nga dita e
lindjes së tij deri më sot, do t‘i porosit të gjithë të
krishterët që t‘i flasin dhe do t‘i shlyej të gjitha
mëkatet. Ai nuk do ta gjente këtë rast sikur të jepte para
me mijëra". (Predikimi 7 drejtuar shqiptarëve të Epirit)

Jezu Krishti: "Shkoni e bëni dishepuj nga
të gjithë popujt, duke i pagëzuar në emër të Atit e të
Birit e të Shpirtit të Shenjtë dhe duke i mësuar të
zbatojnë të gjitha gjërat që unë ju kam urdhëruar!"
(Mateus 28:19)

Kozma Etoliani për gjuhën vllahe:
"Perëndia kur flet me engjëjt, flet në gjuhën greke dhe kur
i shfryn djallit, përdor gjuhën vllahe"
(arkivi qendror i shtetit rumun).

Një nga historianët më me zë
të Greqisë së sotme, Dr.Vakalopullos, në "Historinë e
helenizmit të ri" vëllimi 4, fq.442, shprehet kështu për
Kozma Etolianin: "Ai ktheu rrymën e ngjarjeve dhe vulosi me
kristianizmin e tij dukuritë shoqërore dhe kombëtare (greke
- Sh. D.), veçanërisht në Shqipërinë jugore dhe Epir".


Rilindësit tanë lëshuan thirrjen patetike:
"Jashtë gjuha greke nga shkollat tona, nga kishat tona".
Revista "La nazione albanese", viti 1897, nr. 9, fq .4,
shkruan për figurën dhe detyrën e priftit këto fjalë:
"Prifti duhet të jetë sjellës i vërtetë i qytetërimit dhe i
progresit me ligjin e tij të dashurisë. Këtu, në Shqipëri,
në shumicën e rasteve, ai i shërben prindvrasjes, ai është
despot dhe më tiran se vetë pushtuesi. Ai, me armën tejet
të fuqishme të fesë, në vend që të ndriçojë masat me gjuhën
e shenjtë dhe me dashuri për atdheun, është kthyer në një
skllav që i shërben injorancës dhe paragjykimeve. Ai është
bërë një instrument i verbër i një politike antipatriotike.
Prifti është një dhelpër greke, që emrin e atdheut e ka
zëvendësuar me atë të Greqisë. Prifti imponohet dhe sundon.
Edhe pushkët vrasëse kanë zënë vend në kishë, kështu që
është reformuar kulti i Jezu Krishtit". (sqarim:
artikullshkruesi në këtë artikull e ka fjalën për
priftërinjtë grekë në Shqipërinë e Jugut - Sh. D.).

Në predikën e parë, Shën Kozmai thekson: "Të gjitha fetë e
botës janë mashtruese, vetëm feja ortodokse është pa të
meta dhe e shenjtë" (Predikimi 1)

Janullatos është anëtar nderi i
shoqatës "Miqtë e Shën Kozmait" dhe ky "shenjtor" bën
pjesë në kalendarin e Kishës Ortodokse Autoqefale të
Shqipërisë.

Vlen të mbahet mend dhe të mos harrohet
shprehja e antishqiptarit të tërbuar Sebastianos,
ish-mitropolit i Drinopolit, i cili e quan Shën Kozmain
"dishepull të vërtetë të Krishtit" (!)Sot në Shqipëri
ndërtohen kisha dhe për fat të keq, ndonjë kishe i vihet
emri i Shën Kozmait, këtij antishqiptari të tërbuar.
Ndërkaq Faik Konica vazhdon të thërrasë nga varri: "Ka 15
vjet që po bërtas: Mend, mend, mend! Kjo mospasje e mendjes
na bëri lodër të grekëve".

Për "shenjtërinë" e Shën Kozmait, me të drejtë prof.
Pëllumb Xhufi shkruan: "Me gjithë meritat e tij të
padyshimta në favor të ‘helenizmit‘, kisha greke u kujtua
mjaft vonë për shenjtërimin e Kozma Etolit, gjë që ndodhi
në fund të viteve ‘20-të të shekullit XX. Pasi kishin
dështuar për ta marrë të ashtuquajturin Vorio-Epir me
luftë, apo me marifete politike, qarqet nacional-klerike
greke vendosën të shpallin ‘luftën e shenjtë‘ për
Vorio-Epirin nën flamurin e Shën Kozmait".

Akademiku Kristo Frashëri, për
"shenjtorin" e lartpërmendur shkruan: "Kozma Etoliani nuk
ishte vetëm një misionar i ortodoksisë fanariote, por siç e
pranojnë historianët e sotëm grekë, mbi të gjitha një
flamurtar i flaktë i helenizmit". (Gazeta "Korrieri" Nr.
292, 8 Dhjetor 2004).

Prof. Xhufi na bën të ditur:
"Mjafton që rajatë të rrinin urtë dhe t‘u paguanin
detyrimet feudalëve, sepse Shën Kozmai nuk ua kursente
ndihmën me predikimet e tij. Nga një logjikë e tillë
dritëshkurtër nuk shpëtoi dot as Ali Pashë Tepelena".
("Dita informacion", gusht 1996).

E shohim të arsyeshme të shpjegojmë termin "helenizëm" për
t‘ua bërë të qartë lexuesve. Për këtë po citojmë
Svoronosin: "Helenizmi është tërësia e grekëve të
ndërgjegjësuar" (N. Svoronos "Historia e Greqisë së Re",
shtypi Universitar i Francës, Paris 1964"). Sipas
enciklopedisë së madhe greke, "Pirsu", vëll.11, fq.167, te
zëri "Helenizëm" thuhet: "Helenizëm është prania kudo e
grekëve, e racës dhe e jetës së tyre gjatë gjithë epokave";
kurse G. S. Frangulis, në veprën e tij "Helenizmi kundër
Lindjes dhe Perëndimit" pohon: "Helenizmi kishtar është po
aq i lavdishëm sa ai etnik". Ai krijoi helenizmin modern, i
cili prej më shumë se një shekulli rivendikon restaurimin
kombëtar dhe lirinë e tij".

dy paragrafë të marrë nga libri
"Shërbimet e fshehta të Venedikut", ku flitet për Kozma
Etolianin:

"Xhovani Momiti, thënë ndryshe Palatino, një ish-berber nga
Napoli, pasi kaloi pak kohë në Moskë, Petersburg dhe Vjenë,
arriti të bëhet agjent sekret i admiralit rus, Orlov. Ai
kërkon t‘i bindë nënshtetasit venedikas për kryengritje dhe
organizon emigrimin e gjashtëqind familjeve venedikase për
t‘u vendosur në Akuilea. Agjentë të ndryshëm sekretë
venedikas, midis të cilëve vetë Xhakomo Kazanova, e ndjekin
deri më 9 qershor 1777, ditë në të cilën proveditori i
përgjithshëm i detit porosit oficerin Franko Xonxa që t‘i
shkaktojë vdekjen në atë mënyrë që ajo të duket e
rastësishme. Mendohet se do ta gjejë në ishullin e
Qefalonisë gjatë predikimeve të misionarit grek Kozma, që
do t‘i flasë si Mesia i ri një turme prej pesëmbëdhjetëmijë
fanatikësh që e ndjekin nga fshati në fshat. Projekti është
edhe më ambicioz: të eliminojë në një kohë dhe këtë havale,
"profet fals", që bredh duke nxitur nënshtetasit grekë të
shpërngulen në Akuiela, por qoftë Palatini, edhe Kozmai,
dyshojnë se ndiqen nga agjentët sekretë venedikas dhe
ndërmjet viteve 1777 dhe 1779 u shpëtojnë atentateve të
ndryshme". (Paolo Preto, "I servizi segreti di Venezia",
Milano, 2004, fq.341).

Vijojmë më tej: "Në marsin e vitit 1779, fanatiku klerik
Kozma predikoi si një Mesia i ri kreu mrekulli dhe
shpërndau një broshurë në greqisht mbi privilegjet që u
jepeshin nga Maria Tereza atyre që emigronin në trojet
austriake" (Paolo Preto, vep. E cituar).

Duhet vënë në dukje se këto shpërngulje bëheshin në favor
të Rusisë. Më 1788 na bëhet e ditur se në të njëjtin libër
procedohet arqimandriti i Pastroviçit, Sava Xhiubisa, dhe
bashkëpunëtorët e tij për mashtrim të nënshtetasve
venedikas në favor të Rusisë.

Shën Kozmai, si më parë ashtu edhe në
vitin 1775, ishte i pajisur me ferman të Sulltan Hamidit I.
Po ashtu, edhe Sinodi i Shenjtë e kishte zgjedhur inspektor
të Përgjithshëm të shkollave greke.

Shën Kozmai, së bashku me spiunin e rusëve,
Palatino, punonin për Rusinë. Ndërkohë, atentatet e
Republikës së Shën Markut kundër jetës së tyre vijonin.
Venediku e ka quajtur havale dhe fals shenjtor Kozma
Etolianin, ndërsa akademiku grek, Sakelariu, e quan "një
nga figurat më të ndritura, që punoi për përgatitjen e
rilindjes greke", ("Epirus, 4000 years of greek history and
civilisation", Athens 1997). Shën Kozmai në të vërtetë
punoi për helenizimin e Shqipërisë së Jugut, duke filluar
që nga Kruja dhe Kavaja (e cila për të qe greke).

Kozma Etoliani është i lidhur me Xhovani Momitin, i lidhur
me Rusët dhe që të dy kanë veprim të përbashkët, siç
dëshmohet në fq.34 dhe 50 të librit "Shërbimet sekrete të
Venedikut".

Enciklopedia e madhe greke, "Pirsos", vëll. II, fq. 915
shkruan: "Kozma Etoliani ra dëshmor më 24 gusht 1779", por
dyshimet për vrasjen e tij bien mbi Republikën e Shën
Markut, e cila shumë herë zhdukte dokumentet, pasi vriste
kundërshtarët e saj".

Fjalët e ish-Metropolitit të
Drinopolisit, Sebastianos, për Shën Kozmanë, i cili
ndërmjet të tjerash thotë: "Kisha dhe kombi ynë po nderojnë
sot kujtimin e Shën Kozmait të Etolisë, sepse ai ishte jo
vetëm një misionar, por edhe apostull kombëtar (i
Greqisë)."

[BARAT]

Tani shoku seminarist, vlen te permendet thenia e preferuar e pjestarit te skuadres tende, balos, do te mesosh me?

[Seminarist]

BARAT,

por Hitleri vrau, shkaktoi luftra dhe vdekjen e miliona civileve. Nuk eshte njesoj. Kurse une po te flas per nje nivel tjeter bindjesh.
Psh, nje Aristidh Kola, qe mendonte se greket dhe shqiptaret jane NJE, qofte edhe ne gjuhe - edhe pse mund te jete gabim shkencerisht - nqs ai ben nje jete shpirterore, ai mund te behej shenjtor pavaresisht nga bindja e gabuar dhe pavaresisht nqs ai kesaj bindje do ti perkushtonte energji.
Shume nga simbioza greko-shqiptare, qofte dhe rilindas, kane ndare mendime te tilla, aq sa per disa shqipja, jo vetem qe ishte nje me gjuhen greke, por per me teper ishte nje mbetje e izoluar dhe e pazhvilluar e qyteterimit te lashte grek.

Per njerez te tille, ideja e Shen Kozmait, se ortodokset (shqip-foles) nuk duhet te flisnin nje forme gjuhe (shqipen), qe i pengonte ata te edukoheshin (shkollat ishin vetem ne greqisht dhe ata 24 vezirat e tu shqiptare as qe e vune ndonjehere ujin ne zjarr per te hap shkolla shqipe), nqs kjo i shpinte ne MOHIM te besimit, ai i ftoi qe te flisnin vetem greqisht, nuk do te tingellonte e habitshme.

Disa shqiptare dhe vllehe, ne vendbanime te izoluara, nuk shkonin neper shkolla, dhe si rrjedhim flisnin vetem formen e tyre shtepiake te te folurit. Keta tipa edhe sot jane qesharake dhe pre e injorances dhe e cdo te keqeje dhe tallen nga shoqeria qytetare.

Pse nuk ka asnje dokument qe Shen Kozmai tu kete thene Arvanitasve ne qendrat qytetare greke, qe te mos flisnin shqip, por vetem greqisht? A nuk e kane ruajtur deri me sot arvanitasit shqipen, nderkohe qe shqiptaret muslimane te degdisur ne Turqi, jane turqizuar krejt?


Nene Tereza u foli indianeve me gjuhen e kohes, dmth gjuhen e sotme te shek.20, ku nuk ka me vend per dukuri te shek.18. Por une mund te sjell ty raste te shek.18, ku Europiane perendimore, u kane imponuar gjuhen e tyre, nebaze te konceptit qe shohim dhe tek rasti i Shen Kozmait, popujve primitive, si gjuhe te edukimit dhe civilizimit.

[Seminarist]

Nje gje tjeter qe duhet te kuptosh ti si Ekstremist i shqetesuar dhe i papune, eshte se nuk eshte faji por eshte merite e grekeve qe ORTODOKSISE iu ben ATDHE dhe e lidhen FATIN e tyre me ate te FESE, keshtu qe korrin dhe frutet e punes se nje SHENJTORI si Shen Kozmai.

NEVE nuk patem fuqi ta bejme nje gje te tille....dhe jetojme te cunguar...Krizen ti e ke tek vetja, shume me teper sesa tek greket.

[Baptist]

Eshte kthyer ne bisnes fitimprures te paketosh dhe shesesh kallajin si ar, mediokritetin si logjike te arrire, vulgarizmin si sofistikim. Kallaji, mediokriteti dhe vulgariteti ne kete rast jane niveli tjeter i… bindjeve…

Bindja prevalente e oponences ndaj shkrimeve te grIpit Semo & Co ne kete teme ka qene se Shenjtoret duhet qendrojne permbi njerezit e rendomte. Kjo lartesi nuk percaktohet nga fakti se ata flasin ose jo nje nga gjuhet (shqip, greqisht, serbisht, etj.), as sepse ecen mbi flatra, por sepse me bemat, humanizmin njerezor, dhe drejtesine ne jeten qe shkuar, kane kaluar kufijte e vdekatareve si vetja juaj dhe imja.

Pa dyshim qe Kozma Etoliani eshte figure kontradiktore jo sepse nuk pelqente e as deshironte te fliste ose te degjonte shqip, por sepse ishte mbartes dhe percues i diskriminimit racial dhe etnik. Ky faj (sepse nuk mund te quhet gabim), qe rrjedh nga te te venit te puneve dhe interesave tokesore (ne Rastin e Etolianit te interesave personale, te vellait, dhe te etnise se tij) permbi interesat spirituale te frymezuara nga Zoti eshte dallimi me thelbesor i shenjtoreve nga vdekataret e thjeshte. Eshte dallimi kryesor, sepse eshte gjithashtu me i veshtiri dhe me sublimi.

Mbase studentet e se drejtes ligjore mund te te shpjegojne se krimet me te larta kundrejt humanizmit jane Genocidi dhe Diskrimini (ku hyn edhe Hitleri). Percjellaja e diskrimiminimit dhe ndasive etnike eshte madhore sa duhet, per ta zbritur Etolianin nga pedestali jo vetem i shenjtit, por edhe ai i njeriut te remdomte. Mbajtja e tij ne pedestal te KOASH-it perforcon dhe rikryen krimin kundrejt te njejtit grup etnik.

Shenjtori dhe puna e tij arrijne njohje ne permasa boterore. Puna e nene Terezes pershembull e arriti kete, megjithese nene tereza nuk foli shqip askund. Ndersa Etoliani mbetet nje “shenjt” etnik grek per arsyet me lart. Sigurisht qe eshte nivel tjeter “bindjeje” qe te deshirosh dhe preferosh te jesh shenjt i tokes I zgjedhur nga politika e kombit tend, ne vend qe te punosh pas ligjeve natyrale te dhena nga Zoti Sepse ne fund te fundit, duhet te rrembesh celesin nga dora juaj para se te provosh qe ari qe shkelqen eshte kallaj.

Ju mund ta keni blere forumin. Ju siguroj qe nuk e bleni dot mendimin shqiptar. Ca trupa (corpse) shqiptare edhe mundet. Buzeqesh, neser do jete me keq.

[Albo]

Mystehak Xhemali, nje mysliman puro qe mban nje emer turk edhe sot e kesaj dite, merr mundimin te shkruaje per nje shenjtor orthodhoks!!! Ne fakt, Mystehakut une nuk i ve faj, pasi urrejtja e tij per shenjtorin eshte personale pasi ai do te jete ndonje prej pinjolleve te Kurt Pashes nga Berati qe dergoi njerez per te vrare shenjtorin, por ajo qe nuk kuptoj eshte se sa trushpelare jeni ju me lart qe merrni per fakt te kryer brockullat e nje askushi qe nuk njeh as traditen orthodhokse pale te tjerat.

Mystehak, guximi yt prej budallai ia kalon edhe guximit te Nikolle Markut, pasi ai edhe pse injorante e i pa shkolle, i perket besimit orthodhoks te pakten ne traditen familjare.

Nuk do tu jap pergjigje Mustehakeve dhe Delvinave qe gjuhe te nenes kane turqishten, pasi ua kam dhene ne kete teme:

http://www.forumishqiptar.com/showpo...&postcount=234


Por meqe Barati me lart ka nje interes te madh per jeten e Shen Kozmait dhe ka deshire te madhe qe te mesoje e te behet nje orthodhoks i mire, une po ia bej qejfin e po i mesoj disa prej profecive te Shen Kozmait per popullin shqiptar e popullin grek:

- Do te vije nje kohe kur bota do te lidhet me nje fije peri! (telefoni)

- Do te viije nje kohe kur djalli do te hyje ne cdo shtepi e do te ngreje veshet mbi cati! (televizori)

- Do te vije nje kohe ku njerezit do te kerkojne te hyjne neper varre nga tmerri i zogjve te medhenj qe leshojne flake nga goja! (avionet luftarake)

- Ketij vendi (Shqiperise) po i erdhi lufta nga jugu, lum kush te rroje! Po i erdhi nga veriu lum kush te rroje se me luge te florinjte do te haje!

- Do bëhesh pasha i madh, do marrësh Janinën dhe selinë e Kurt pashait të Beratit, do zgjerosh shumë kufijtë e pashallëkut tënd me mjekrën e kuqe në Stamboll (profecia qe i tha Ali Pashe Tepelenes)

- Kur Shen Kozmai shkoi te predikonte ne Sul, suliotet e rrahen dhe nuk i vune veshin predikimeve te tij. Kur iku nga krahina e tyre, Shen Kozmai shkundi pluhurin nga kepucet e veta, ashtu sic i kish mesuar Krishti dishepujt e tij. Sulioteve nuk u ka ngelur sot as nam e as nishan!

- Kur arriti ne nje fshat grek, Shen Kozmai u profetizoi fshatareve se nje pushtues tjeter do ta shkelte kete toke. Kur fshataret e shqetesuar e pyeten se cili eshte ky pushtues, shenjtori tregoi me gisht nga nje dege e trashe e nje peme ne mes te fshatit, dhe tha se kur te shkele pushtuesi ne fshatin tuaj, kjo dege do te keputet dhe ne ate drejtim qe do te bier mbi toke nga ai drejtim do tu vije edhe armiku. (Pushtimi italian i Greqise ne 1940 nga veriu nepermjet Shqiperise)

- Kur vizitoi nje fshat tjeter grek, nje femije i vogel i qendronte prane shenjtorit dhe e degjonte me vemendje cdo fjale qe nxirrte nga goja. Shenjtori e mori ne preher dhe i tha: nje dite more djale ti do te behesh i madhi i ketij vendi! (Ai djale u be kryeminister i Greqise kur Greqia fitoi pavaresine ne 1830)

- Shen Kozmai u predikonte shqiptareve qe te mesonin greqisht dhe perpiqej qe te hapeshin shkolla greke ne Shqiperi. Kjo eshte nje profeci ne vetvete pasi gati te gjithe rilindasit tane kombetare, qe nga Abdyl Frasheri e deri tek Ismail Bej Vlora, te gjithe u shkolluan ne Zosimea Skoli ne Janine, kontakti i tyre i pare me idete perparimtare te kohes.

Tjeter Barat, cfare do te mesosh?

Albo

[Hyllien]

Ky ja kalonka dhe Nostradamusit. Se dija qe ti i identifikoje njerezit nepermjet emrave dhe i kishe kaq qejf detajet. Tek tema tjeter na flet ndryshe.

E verteta jote qenka relative, vec genjeshtra mbetet absolute.

[Baptist]

Mystehak Xhemali, nje mysliman puro qe mban nje emer turk edhe sot e kesaj dite, merr mundimin te shkruaje per nje shenjtor orthodhoks!!!

Domethene, para se te lexoni ndonje punum shkencor, mesoni perkatesine fetare te autorit. Kjo e ndryshon rrenjesitsht te verteten. Te verteten e kthen ne genjeshter. Sidomos me autoret kane vendosur emrin e tyre origjinal ne punim, eshte rasti me ideal per te qene skeptik

Nuk do tu jap pergjigje Mustehakeve dhe Delvinave qe gjuhe te nenes kane turqishten, pasi ua kam dhene ne kete teme:
Tjeter Barat, cfare do te mesosh?

Une do kishe zgjedhur te mos u jap pergjigje tere Mustehakeve dhe Delvinave, jo sepse gjuhen e nenes e kane turke (ja u kam njohur nenat) dhe gjuhne e babait e kane shqiptare, por sepse kam njohuri te cunguara ne lemin e tyre. Ndryshon puna po t'i behet nje ftese Baratit te ndjeke Seminarin ku do te mesoje se ka jo 9 po109 parashikime te Etolianit qe i shuguruan kononizimin ne shenjtor kombetar grek. Keto 9 aty lart jane cipa sheqerit.

[Baptist]

Ajo qe me vjen keq sa here qe lexoj per Shen Kozmain eshte se personat qe meren me te jane aq pak te informuar per te dhe per ate qe ai beri.

Vetem nje paragraf i shabllonit qe perserit me shkrim gjithe grupi Semo&Co eshte i mjaftueshem per te kuptuar qe dini aq sa ju eshte shpjeguar ne seminar. I ke hedhur syckat ndonjehere tek "mrekullite" qe sherbyen si baze e kanonizimit te Etolianit? Le qe, mos u mundo. Ca lloj trush nuk dalin dot nga gjendja hekurosjes permanente.

Berati&Co po ju kujdoj dhe dicka te fundit se dy te paret ishin bejleret e Bertait qe i vrane dhe qe ne Orthodhokset i nderojme si Shenjtore. Kam frike se fara qe Kurt Pashet lane, gjellon ende ne Berat dhe kudo gjetke ku i "Semuri i Bosforit"ngjizi faren e tij.

Jo shaka? Keshtu i doli ASFALISE-s analiza e ADNs shqiptare? Dhe grekte ju duallne Hyllet e ballkanit..