Shpirti i shqiptarit

[Davius]

Spiro Çomorra

Sikurse ngjan pas një nate burraske dhe errësire, kur vjen agullimi i buzëqeshur që të shpërndajë brenda freshkësis së tij të ëmblë mëngjezore çdo kujtim të keq, dhe të përmbushë me dritë dhe ngrohtësi dhen’ e kërrusur dhe të lodhur, kështu pikërisht, pas kaqë shekuj vuajtjesh dhëmbjesh dhe të hequrash, zbardhi dita e rilindjes shqiptare. Rilindja e një populli të lodhur. Ësht’ e bukur dhe instruktive njohja e së kaluarës s’onë, kujtimi i së cilës qëndron për neve pasqyra më e qartë të shpirtit t’onë.

Në tokën atërore s’kemi mundur kurrë të grumbullohemi të tërë si kolektivitet dhe të fillojmë një jetë të rythmizuar, përparimtare dhe kombëtare. Dhe kur rrallë-tek e gjemonë shqiptarë shkuntnë çdo zgjedhë dhe formuan një Shtet më vehte, i cili ndoshta, po të rronte më gjatë, do përqafonte në gjirin e tij të gjithë popullin shqiptar, të tjera fuqia të jashtme dhe më të mëdha, u-shkurtuan jetën. Dhe ja përse, tue ikur lark vatrës shtëpijake, kërkuam kurdoherë nëpër vendet e huaja punë, ndere, ofiqe, lavdi, të holla. Shpirti shqiptar, i lodhur në tokën e lindjes, iku lark dhe shkriu tërë dinamizmin e tij për të mirën e të tjerëve dhe shërbesën e botës. Sikur përpjekjet dhe trimërit e shqiptarëvet që derthnë gjakun e tyre në shërbimin e të huajve, tue i u dhënë kryetrima prijës dhe mbretër akoma, t’ishin bërë për Shqipërinë, vendi ynë do të kishte fate të tjerë. Dhe pikërisht ajo jetë e shqetësuar, ajo jetë emigracioni të papeshuar në tokën e huaj për të plotësuar ata qëllime lëndorë dhe idealistikë që lindem në shpirtët e shqetësuar dhe trima, influencuan psykologjinë t’onë, psykosynthezën t’onë. Syt’ e thellë kuptimshmë të shqiptarit pasqyrojnë tërë jetën e tij të shumëvuajtur. Një e kaluarë e tërë, një jet’ e shkuar në lufta, shtypje, përbuzje, ndjekje, brumosnë karakterin t’onë pa shlyer aspak virtytet e moçmë të fisit t’onë ilir.

Do t’ishte e padrejtë të mohojmë vehtiat t’ona të shumanshme pë hir të të cilavet kemi mundur të ruajmë gjuhën dhe karakterin t’onë kombtar. Ërmi (Pavarësisht) analfabetizmin e pjesës më të madhe të popullit, ndriçon një zgjuarsi e mprehtë. Një zgjuarsi e brumosur sëbashku me vuajtjet dhe heqjet t’ona, që në thellësin e ‘saj përmban një çikë filozofi, një çikë dinakëri të mënçime. Barit malet e fushat e Shqipërisë, dhe kqyr, studjo. Nër kasollet e bujkut do gjësh mikpritje, nder, rregull, jetë familjare patriarkale, djem e pleq të zgjuar. Do gjësh jetën shqiptare, të pakorruptuar prej nakarit që na fali lavdidashja dhe dashuria e pares. Do gjësh çilimijtë me kokën e rrumbullakët, të gjallë, mendjemprehtë, zëmërfortë, shpirtë të vegjil bujarë. Do dëgjosh rrëfenjadhe legjenda kryetrimash të së kaluarës s’onë, që ikonizojnë bujarinë, nderin dhe trimërinë. Shpirti i popullit, me gjith se i provuar në një varg rrethanash të zorshme të karakterizuara prej dërsitjes gjakpikonjëse, është në tërësin e ‘tij sentimental. Fyelli i bariut është kënga e shpirtit t’onë. Dhe kënga e tij melankolike, këndon vuajtjet dhe të hequrat e një fisi të martyrizuar prej historis së tij.

Përafër virtytevet kemi dhe të meta, siç ngjan ngahera dhe në çdo popull. Por një kolektivitet i udhëhequr mirë dhe që ka vendosur të punojë, kapërxen shumë pengesa, qofshin të meta karakteri. Të ringjallur prej lethagut të errët të së kaluarës, rrojmë sot një jetë shteti. Veprmet t’onë si komb, u-shkrinë për të huajtë he në drejtime të ndryshme. Kishin nevojë nga një bashkim, nga formimi i kolektivitetit shqiptar që do punojë për vete, nënë rregullin dhe rythmin e shtetit. Dhe sot shtetin e kemi. Ja jeta e re që lint për Shqipërinë. Mjetet i kemi të gatishmë, të dhënë në dorë prej vllazërimit të pazgjithur që na lidh prej shekujsh me popullin italjan. Bashkimi dhe puna kolektive, të armonizuara fashistikisht, do na japin fryte të çmuar: mirë jetesën e popullit t’onë dhe lartësimin e nivelit të jetës së tij, trimëria dhe zgjuarësia e mirëpërdorur do na fuqizojnë shpirtin dhe trurin: do na shtyjnë gjithmonë përpara, duke patur ideale dhe parime. Mirënjohje karshi Romës, punë të ndershme, besim në vetvehte dhe në fuqirat dhe virtytet t’onë; kto të tria kërkon e mira jonë dhe interesi ynë. Kështu do përparojë vëndi ynë.

*Shkrimtar dhe përkthyes i njohur. Marrë nga: Radio Rivista-viti 1941