Fjale te huaja qe perdoren se fundmi ne shqip

[imprint]

Kush di cfare do te thote AKSES?

[Tal Aga]

Qasje, mundësi, përdorim, hyrje.....

[Aloa]

poseidon - ka
potencial -fuqi
kaki - hurma(fruti dmth)
piperk - spec
t-shirt - bluz


me korigjoni nese gaboj.flm

[Failed Rapper]

per hurmen me duhet te te korigjoj. Kaki perdoret ne Berat (me sa di une) dhe nuk besoj se eshte fjale qe ka hyre tani.

Edhe per piperken nuk jam shume i sigurt, megjithate spo komentoj, se do konsiderohem kuzhinier pastaj

[ELDORADO]

ore mire tere kto llafe kane nga nje kuptim por kur kam degjuar edhe fjalen >>>sekser=ndermjetes<<<<<<<<

[Davius]

Rreth përdorimit të fjalëve të huaja në gjuhën shqipe

Nga Dr. Emil Lafe

Ky shkrim është si një përgjigje ndaj një diskutimi rreth përdorimit të një fjale të huaj në gjuhën shqipe dhe konkretisht fjalës "efiçencë". Rëndësia e shkrimit qëndron tek përgjithësimi i qëndrimit ndaj fjalëve të huaja. Së fundi do të doja të theksoja se autori nuk është një shkencëtar apo gjuhëtar nga ata që vetëm shkruajnë. Ai është një njeri që reagon dhe aktivë. Ju uroj lexim të këndshëm!

Të nderuar kolegë,po ndërhyj me vonesë në këtë diskutim dhe kam “privilegjin” të jem njohur paraprakisht me një varg mendimesh. Së pari, falënderoj z. B. Kopliku që e hapi diskutimin. Ky diskutim nuk ka të bëjë vetëm me një fjalë, në rastin tonë efiçencë, por me disa çështje më të hapta. Qëndrimi ndaj fjalëve të huaja. Ka qenë një konstante në gjuhësinë shqiptare përpjekja për mënjanimin e fjalëve të huaja, ose, e thënë ndryshe, për pastërtinë e gjuhës. Popujt e rrezikuar për t’u asimiluar nuk mund t’i shpëtojnë rrezikut pa u kujdesur në radhë të parë për gjuhën e tyre. Këtë kanë bërë dhe bëjnë edhe shqiptarët. Për këtë ka një literaturë (disa thonë dhe letërsi) të pasur shkencore. Përpjekjet mendoj se kanë qenë të frytshme. Jam shprehur dikur se puna për pastërtinë e gjuhës më kujton lulëzimin e pemëve në pranverë; jo të gjitha lulet që çelin, lidhin fryte dhe jo të gjitha frytet arrijnë të bëhen kokrra e të piqen! Sidoqoftë ne sot gëzojmë shumë fryte të punës për pastërtinë e gjuhës që kanë bërë me përkushtim atdhetar paraardhësit. Në këtë fushë duhet punuar me kritere shkencore. Gjuhësia shqiptare në vija të përgjithshme i mbahet kriterit që ndërkombëtarizmat (fjalët me përhapje ndërkombëtare) të pranohen në gjuhën shqipe; për fjalët që nuk klasifikohen si ndërkombëtarizma, të shihet mundësia e shqipërimit të plotë ose të pjesshëm me mjetet e gjuhës shqipe. Po cili është kriteri për ta klasifikuar një fjalë si ndërkombëtarizëm? Edhe për këtë çështje ka diskutime të gjalla në gjuhësinë e sotme. Ne kemi ndjekur një kriter, ta quajmë, praktik: “Kur një fjalë përveç gjuhëve neolatine (frëngjisht, italisht) dhe anglishtes (që e ka ndërtuar terminologjinë kryesisht mbi bazën e elementeve greko-latine, ashtu si gjuhët neolatine), gjendet edhe në gjuhët gjermanike të kontinentit (sidomos në gjermanishte) dhe në gjuhët sllave (sidomos në rusishte) – atëherë do të quhet fjalë ndërkombëtare ose ndërkombëtarizëm; por kur gjuhët gjermanike të kontinentit dhe gjuhët sllave, kanë fjalët e veta, atëherë do të bëhen përpjekje për shqipërim.”Kështu në emërtimin energji bërthamore (energia nucleare) gjymtyra e parë energji është ndërkombëtarizëm, ndërsa e dyta jo (gjermanishtja e rusishtja nuk e përdorin fjalën nuklear), prandaj u bë një shqipërim i përshtatshëm që ka zënë vend në botimet shkollore e shkencore, por kohët e fundit nga padija e gazetarëve po përdoren përsëri pa nevojë emërtimet armë/energji nukleare. Kjo padije shkon deri atje, sa parmbrëmë dëgjova në një TV të flitej për transportin e karbonit me trena nga Rusia në Estoni. Lajmi ndoshta është përkthyer nga italishtja dhe përkthyesi nuk e di se në këtë rast është fjala për qymyrgurin! Mbi bazën e parimit të mësipërm terma shkencore të huaj që përdoreshin dikur, si akselerim, epruvetë, kurbë, solucion, leguminoze etj., janë zëvendësuar me përshpejtim, provëz, lakore, tretësirë, bishtajore etj.

[Davius]

Dr. Emil Lafe

Në gjuhën e shkencës dhe të teknikës, kur synimi për pastërtinë e gjuhës dëmton shprehjen e saktë shkencore të konceptit, atëherë kjo e fundit merr përparësi. Kështu, p.sh. ne jemi mësuar të themi boshti i Tokës, me kuptimin e asaj vijës imagjinare që kalon nëpër dy polet dhe rreth secilës rrotullohet Toka jonë e ne bashkë me të. Por boshti është edhe një emërtim teknik dhe ky bosht, kur rrotullohet rreth një vije imagjinare, e cila nuk mund të quhet më bosht (boshti i boshtit!). Prandaj boshti ka aks dhe fjala aks është termi shkencor i përpiktë në këtë rast. “Popullorçe” aksin e Tokës mund ta quajmë bosht, por me një “marrëveshje”. Në çështjen e pastërtisë së gjuhës duhet pak mirëkuptim dhe ndjenjë përgjegjësie kombëtare. Ka disa që e shohim me përçmim e me të tallur këtë punë. Qarkullon p.sh. një thashetheme, sikur gjuhëtarët kanë futur në fjalorin e gjuhës shqipe fjalën dyrrotake për të “shqipëruar” biçikletën. Ndonjë edhe më ka bërë be se e ka parë me sytë e vet në Fjalor! Sigurisht ka qenë në ëndërr! Kur u botua së pari “Dimri i madh” i I. Kadaresë, një filolog gjerman që kish nisur të merrej me shqipen dhe me letërsinë shqipe, shkroi një recension, ku ndër të tjera thoshte se që në faqet e para të romanit qe ndeshur me një varg italianizmash, si frigorifer, televizor, revista televizive, kalorifer, kremkaramel, rubinet, ekran etj. Përfundimi i tij ishte se për të mësuar shqipen “u dashka filluar nga italishtja”. Ia tregova atëherë këtë recension prof. Eqrem Çabejt, që u pezmatua dhe mbajti një fjalë lidhur me këtë çështje në Asamblenë e Akademisë së Shkencave në shkurt 1979, vitin e fundit të jetës së tij (vdiq në gusht 1980). Në këtë fjalë kërkoi të ngrihet një Komision Shtetëror për Gjuhën Shqipe. Mbi bazën e këtij propozimi Qeveria e asaj kohe nxori vendimin nr. 82, dt. 7.4.1979 “Për organizimin e punës për pastrimin dhe pasurimin e mëtejshëm të gjuhës letrare shqipe”, me të cilin krijohej pranë Këshillit të Ministrave Komisioni i Përhershëm për pastrimin dhe pasurimin e mëtejshëm të gjuhës letrare shqipe dhe filloi botimi revista “Gjuha jonë” (1981). Nuk dua të zgjatem këtu me veprimtarinë e këtij Komisioni, vetëm dua të bëj të ditur se ideuesi i tij ishte E. Çabej. Ai e kishte shprehur këtë mendim disa herë gjatë mbledhjeve në sektorin tonë shkencor në Institut; recensioni që përmenda, shërbeu vetëm si shtytje. Gjuha është një vlerë kombëtare që nuk mund të mbetet jashtë kujdesit shtetëror e shoqëror. Dikur (1982) studiuesi nga Kosova Gani Hoxha pati botuar një shkrim rreth kësaj çështjeje me titullin e goditur “Çka piqet, vështirë hiqet”. Një fjalë e huaj e panevojshme, një shtrembërim gjuhësor, po hodhi rrënjë, bëhet si ai bari i keq, që nuk zhduket edhe po ta shkulësh. Kështu po na ndodh me fjalën anunçoj, që e kanë në majë të gjuhës zonjushat zotërinjtë e TV shtetëror e private. Kronika që ju anunçuam, a nuk është njësoj si Kronika që ju njoftuam...? A thonë vallë ndonjëherë këta/këto: S’kam anunçuar në shtëpi se do të vonohem? Po kështu po përhapet dukshëm shtrembërimi siguracion. Të gjitha këto figuracione bëhen në institute ose shoqëri të SIGURIMEVE, jo të Siguracioneve! Kemi të bëjmë me një ndikim të italishtes së folur të përçuar në mënyrë gjysmake, se italisht thuhet Assicurazione! Nga një shtrembërim i këtij lloji shprehja e italishtes carico alla rinfusa është bërë nga shoferët tanë ngarkesë rifuxho(?!) dhe kjo po përdoret “shtetërisht”; ose kamionët vetëshkarkues që në italishte quhen ribaltabile, shoferët tanë i quajnë riportabël. A duhet të zbresin në këtë nivel? Në transmetimet sportive fjala rikuperoj ka marrë dhen krejt pa nevojë. Përdoret edhe atje ku nuk shkon fare as italisht! Në përdorimin e fjalëve të huaja ka disa dallime ndërmjet praktikës në Shqipëri dhe në Kosovë, Maqedoni etj. Këtu përdorim mjaft italianizma, që kanë hyrë nëpërmjet italishtes së folur (sidomos terma teknikë), kurse në Kosovë në vend të tyre përdoren për fjalë të gjermanishtes, të marra nëpërmjet serbishtes; të tilla janë p.sh. gomist, kaçavidë, trapan etj. tek ne; dhe: vulkanizer, shrauber, bormashine në Kosovë. Këto dallime duhen pakësuar shkallë-shkallë me një bashkëpunim ku të përfshihen edhe organizma shtetërorë. Shumëkush mund të ketë vënë re që gomistët te ne shkruajnë po shkruajnë edhe Vullkanizer në tabelat e tyre; ndoshta edhe në Kosovë kanë filluar të shkruajnë Gomist për shoferët tanë. Për këtë na duhet të krijojmë komisione pune të përbashkëta për të nxjerrë problemet e për të gjetur zgjidhjet që t’i shërbejnë konvergjencës. Për fat të keq, disa kolegë kujtojnë si problem më të rëndësishëm të ridiskutojmë a duhet shkruar burrë, ballë, djalë me -ë fundore apo t’u ndalohet -ë-ja fundore emrave mashkullorë (Kush është burr nuk frikohet...), ose të shkruhet zotërinj, heronj apo zotërij, heroj etj. Lidhur me çështjen konkrete të z. B. Kopliku. Me sa kam mundur të ndjek, më del se fjala efiçencë me kuptimin që i duhet z. Kopliku, është një anglicizëm. Fjalori i frëngjishtes “Robert” e trajton kështu: EFFICIENCE (1947; angl. efficiency). Anglicisme (écon. ou abusif). Efficacité, capacité de rendemant. Efficience économique. Sipas këtij fjalori me prestigj, në frëngjishte efficince dhe efficient janë terma ekonomikë që përdoren me kuptimin që kanë fituar në ekonominë angleze e amerikane; ndërsa fjalët efficacité, efficace janë fjalë të përgjithshme të leksikut dituror. Pak a shumë kështu edhe në gjermanishte. Fjalori “Duden: Das Grosse Fremdwörterbuch” përmban: Effizienz:

1. Wirksamkeit, Wirkkraft; antonimi Ineffizienz; po aq edhe si Efficinecy dhe krahas kësaj fjale edhe: Efficinecy: 1. Wirtschaftlichkeit, bestmöglicher Wirkungsgrad (wirtschaftspolitisches Schlagwort, besonders in den USA und in England).

2. Leistungsfähigkeit. Por në fjalorë të përgjithshëm anglisht-gjermanisht, gjen trajtime të tilla, si: efficiency: wirkende Kraft; Tüchtigkeit, Leistungsfähigkeit, Wirkungsgrad, (Nutz) Leistung. Në fjalorin e madh gjermanisht - shqip me dy vëllime nga Ali Dhrimo & Hamlet Bezhani (botuar në Gjermani), jepet vetëm fjala Effizinenz: efektshmëri. Në fjalorin e njohur Sansoni: efficienza – Wirksamkeit, Leistungsfähigkeit (e motorit, e një personi), Tüchtigkeit (e një personi), Effizienz, Pra, fjala në kuptimin që i duhet z. B. Kopliku, duhet konsideruar si anglicizëm dhe unë, me kaq sa e njoh problemin, do të pranoja pa ngurrim që si term i ekonomisë të përdoret edhe te ne, por do të parapëlqeja Eficiencë, eficient (d.m.th. jo me shqiptimin e italishtes, me të cilin ne jemi mjaft të familjarizuar, por jo pjesa tjetër e shqiptarëve matanë kufirit; ka kërkesa nga gjuhëtarë në Kosovë që fjalëve çimento, biçikletë t’u ndërrohet shkrimi e shqiptimi në cement, bicikletë. Sipas rregullave shkruhet elektricist (ashtu si elektricitet), megjithëse kjo fjalë e ardhur nëpërmjet italishtes së folur shqiptohet me ç. Çështje si kjo që ngriti z. B. Kopliku, kanë nevojë për një shqyrtim profesional në një komision ku të marrin pjesë ekonomistë e gjuhëtarë. Me këtë praktikë pune Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë ka botuar një seri fjalorësh terminologjikë, duke filluar nga viti 1955. Kështu mund të thuhet se është përpunuar pjesa më e madhe e terminologjisë shkencore të arsimit të përgjithshëm dhe disa degë të arsimit të lartë. Sot ka kërkesa të përditshme në fushën e terminologjisë. Para disa javësh Robert Elsie, që punon edhe si përkthyes në Gjykatën (jo Tribunalin!) e Hagës më pyeste se a kishte të drejtë të krijonte termin Mëqafërënie me kuptimin e angl. Harassment. Nuk ia miratova, por duke pyetur majtas e djathtas (jo në kuptimin politik) doli se as në gjuhë të tjera nuk kishte një fjalë që të përputhej me këtë fjalë të anglishtes të përdorur si term juridik. Te ne përdoren fjalët ngacmim, bezdisje, shqetësim, por asnjëra nuk e kënaqte z. Elsie, sepse nuk i shkonte plotësisht termit anglisht. Terminologjia është punë kolektive, që kërkon diskutime e rrahje mendimesh. Por terminologjia sot është thelbi i punës për një fjalor dygjuhësh. Ata që u kanë hyrë vetë fjalorëve të mëdhenj dygjuhësh, kanë bërë vërtet punë titanike, por zbrazëtitë dalin pikërisht kur është fjala për terminologjinë. Dhe përdoruesit e fjalorëve duan fjalën e saktë, jo të përafërtën. Kështu te fjalori i madh (meriton të quhet edhe madhështor) anglisht – shqip i Pavli Qeskut (EDFA, 2002, 120 mijë fjalë) fjala efficiency shpjegohet si: Dobi. Veprim (i barit). Rendiment (i makinës); koeficient i punës së dobishme. Zotësi; aftësi (vepruese). Por këto shpjegime sigurisht nuk do ta kënaqnin z. B. Kopliku. Me këtë ndërhyrje në diskutimin e hapur, desha të shpreh edhe një herë pikëpamjen time se gjuha shqipe sot ndodhet në fazën e modernizimit dhe se kjo është një kërkesë kulturore e shoqërore kombëtare. Modernizimi ka të bëjë në radhë të parë me leksikun dhe me terminologjinë. Duhet të kontrollojmë veten (d.m.th. gjuhën tonë) dhe të gjejmë ç’na mungon që të jemi “kompatibël” me botën, pra të dimë si thuhet a si duhet thënë më mirë shqip ajo që thuhet anglisht e në gjuhë të tjera me të cilat japim e marrim. Diskutimet që synojnë reforma drejtshkrimore e gramatikore sipas legjendës së Rozafës, mua më duken jashtë arsyes e jashtë kohës sonë.

[SRV]

Ç'kemi. Si jeni?

Po jua dergoj kete pergjigje, si shenje sinqeriteti,pastertie,freskie dhe prosperiteti me gjithe impenjimin dhe dekadencen time,plot e per plot me operence dhe transplantence.Lexojeni me tolerance dhe kur te mbaroni reflektoni pak mbi prosekucionin e me tejshem, gjithemone duke e ilustralizuar tek vete vetja me pirdhim'teizem dhe socializem,kalamanet,komunizem dhe çiklizem.
A m'kuptoni.
Asnjehere mos mendo se diferenca dhe divergjenca jane ne konspiracion dhe ne perpjestim te zhdrejte dhe te zhdervjellet me developtizmin ne fusha te asnjanjshme te our life. Vete kompeticioni i konkurrences na jep raxhionim ne lidhje me sofistikimin dhe plastifikimin e veprave konjuktive dhe infektive pa shkeputje nga puna.
Besoj se fola qarte.
Ekspleinacioni eshte vete qartesia.Dranazhimi dhe popullacioni kane lidhje direkte me influencen dhe vari trajsentizmin e developtizmit
Hajd mirupafshim dhe zamallahi-byth-shyqyr.Keshtu flitet gjuha shqipe sot, nuk ke ç'ti besh.
Mos u hallakatni shume dhe do ta shihni qe do te jeni me mire.
Bofshi qef.

[SRV]

Nese me falni,per kete ironi qe bera,ok.Nese jo,duhet qe per raste festash,ti leme dhuratat idiote qe bejme, por ti çojme njeri-tjetrit nga nje abetare te re fringo,me shpresen qe te fillojme te flasim shqip te gjithe.

Dhe nje here me falni per ironine.

Me rrespekt per te gjithe, Stevie Ray Vaughan.

[Borix]

Abetaret e botuara se fundi permbajne fjale te huaja te shqiperuara. Mbaj mend debatin qe u be para dy vjetesh tek Top Show, kur rektori Rrokaj me nje 'eksperte' tjeter nxorren abetaren e pare te reformuar. Aty ekzistojne emra te huaj te pervecem, si Xhimi, Xheku, per germen xh, etj. Pra, nuk te keshilloj t'i keshillosh abetaren tone te tjereve.

Per sa i perket temes, mendoni si te perktheni rreth 750 fjale te huazuara nga turqishtja, pastaj te flasim per gjuhet e tjera... Nje kthim ne gjuhen e paster shqipe kerkon nje mund fillimisht nga bota akademike, qe nuk eshte ndermarre ndonjehere qe ka kongresi kulturor i viteve '70. Ketu qendron ironia...