Balanca madhėshtore
Nė gjithėsi zhvillohen ēdo ēast njė numėr i pafundmė veprimtarish. Kėshtu qė ajo i pėrngjet njė laboratori gjigand apo njė sfere tė stėrmadhe, ku marrin jetė miliarda krijesa. E pra, kjo ėshtė bota jonė. Pjese e saj ėshtė edhe toka. Prej mijėra e mijėra vitesh, ajo mbart mbi vete bimė, kafshė, njerėz dhe sende. Asgjė nuk ekziston kot.
--------------------------------------------------------------------------------
Ēdo veprimtari zhvillohet brenda njė rregullsie tė lartė. Nė ēdo veprimtari vihet re dobi dhe urtėsi
E Tokėn e kemi shtruar dhe Ne ju mundėsuam juve jetesėn nė te, e edhe atyre pėr tė cilėt ju nuk jeni furnizues. E nuk ka asnjė send qė tė mos ta ketė burimin te Ne, por Ne nuk e japim atė ndryshe, vetėm sipas njė mase tė caktuar. (Kurani,15: 19 21)
Toka, planeti i jetės, ndodhet rreth 150 milion km larg Diellit. Nė qoftė se do tė gjendej mė afėr apo mė larg, jeta nė tė do te ishte e pamundur, pėr shkak tė temperaturave tė larta apo shumė tė ulėta. Pjerrėsia 23,5 grade e boshtit tė saj ėshtė njė ēėshtje llogaritje shumė interesante. Kėshtu, pėr shembull, nė qoftė se kjo pjerrėsi do tė ishte 25 gradė, uji do tė mbulonte Tokėn pėr shkak tė shkrirjes sė akujve. Nga ana tjetėr, nė qoftė se pjerrėsia do tė ishte 22 grade, akulli arktik do tė pushtonte tė gjithė Evropėn dhe jeta do tė ishte e mundur vetėm nė zonat ekuatoriale tė Tokės. Rregullsia e pėrgjithshme ėshtė e lidhur ngushtė dhe me rrotullimin e Tokės rreth boshtit tė saj ēdo 24 orė. Nė qoftė se ky rrotullim do tė kryhej nė 30 orė, do tė frynin erėra aq tė fuqishme sa Toka do tė ishte bėrė njė shkretėtirė e pabanueshme. Nė tė kundėrtėn, nė qoftė se Toka do ta kryente rrotullimin e saj ēdo 20 orė, shumė bimė nuk do tė ishin nė gjendje tė kryenin veprimtarinė e tyre biologjike. Sikur rruzulli tokėsor tė ishte me madhėsi mė tė vogėl se ēėshtė, gravitacioni i tij do tė ishte mė i dobėt, brezi ajror do tė ndahej, zhdukej nė gjithėsi, uji do tė avullohej dhe akujt do tė shkriheshin dhe Toka do tė mbetej e shkretė sikurse Hėna mbi tė cilėn nuk ka as ujė, as ajėr, as atmosfere. E sikurse toka tė kishte qenė me madhėsi mė tė madhe se ēėshtė, fuqia e saj e gravitacionit do tė ishte mė e madhe, lėvizja do tė ishte mė e rėndė, peshat tona trupore do tė ishin disa herė mė tė mėdha, dhe trupat aq tė rėndė sa nuk do tė mund ti bartnim. Sikur korja e Tokės tė ishte mė e trashė, ajo do tė thithte oksigjenin, dhe njerėzit nuk do tė mund ti plotėsonin nevojat e veta me kėtė gaz tė ēmueshėm pėr frymėmarrje. Sikur detet tė ishin mė tė thellė seē janė, teprica e ujit do ta thithte dioksidin e karbonit dhe bimėt nuk do ta kishin atė tė mjaftueshėm. Sikur mbėshtjellėsi i ajrit rreth Tokės tė ishte mė i rrallė, meteorėt tė cilėt bien, nė vend qė tė digjen e tė zhduken gjate rėnies sė tyre nėpėr mbėshtjellėsin e dendur tė ajrit, do tė na mbytnin neve. Sikur tė rritet pėrqindja e oksigjenit mbi 21 %,, zjarret mė tė vogla do tė shndėrroheshin nė eksplodime tė tmerrshme. Sikur akulli tė mos ishte me i lehtė se sa uji, nuk do tė notonte mbi ujė dhe thellėsitė e detit do tė ngrinin e nuk do tė ishin tė pėrshtatshme pėr jetėn e gjallesave nė tė. Sikur tė mos ekzistojė ēadra e ozonit e fiksuar nė atmosferėn sipėr Tokės, e cila i pengon rrezet ultravjollcė, qė me fuqitė e pakufizuara, tė arrijnė nė Tokė, kėto rreze mbytėse do tė na zhduknin. Le tė shohim ekuilibrin e saktė tė metaleve qė ndodhen nė Tokė. Ēdo substancė ėshtė e pranishme nė koren e Tokės nė atė masė qė ka nevoje niveli i jetės nė Tokė. Pėrzierjet e silicit, hekurit dhe kalciumit, janė lėndė bazė pėr ndėrtimin e banesave. Emra tė tillė si: radium, berilium, uranium, kadmium, janė substanca radioaktive qė gjenden nė sipėrfaqen e Tokės nė raporte tė pėrsosura. Nga njėra anė gjendet uranium 238 qė siguron energjinė bėrthamore, i padėmshėm nė gjendje natyrale por, i rrezikshėm kur pastrohet. Nga ana tjetėr karboni 14 qė bėn tė mundur aktivitetin biologjik. Nė qoftė se uraniumi do tė ishte i pranishėm nė Tokė vetėm nė formėn e uraniumit 235, Toka do tė ishte shkatėrruar pak kohė pas krijimit tė saj. (Nga ndarja e njė gram uranium-235, pėrftohet energji e barabartė me djegien e 3000 litrave naftė). Nė qoftė se uraniumi 235 nuk do tė ishte i pranishėm nė masėn 1,7 % nė uraniumin- 238, nuk do tė mund tė pėrftonim energjinė bėrthamore. Nė qoftė se izotopi natrium 24 do tė ishte i pranishėm nė ujėrat minerale, larja nė kėto ujėra do te ishte njėsoj sikur tė ishe i pranishėm nė Hiroshima, ditėn kur u hodh bomba atomike. Sa tė mrekullueshme janė llixhat, ujėrat e tė cilave pėrmbajnė sasi tė lejueshme substancash radioaktive dhe kurojnė miliona njerėz nė tė gjithė botėn. Prania e bikarbonatit tė kalciumit nė ujė, ėshtė organizatori mė i mirė i tretjes sė ushqimit. Pjese shumė e rėndėsishme e ekuilibrit tė pėrsosur e jetės tokėsore, ėshtė edhe uji. Uji ėshtė njė nevojė themelore pėr ēdo qenie tė gjallė. Imagjinoni ēllogaritje marramendėse (tė pamundura pėr mendjen njerėzore) duhen bėrė pėr tė mbajtur ekuilibrin delikat pėr ti siguruar ēdo krijese, sasinė e nevojshme tė ujit pėr jetė. Vėreni pra mrekullinė e kėsaj madhėshtie tė kompjuterit hyjnor. Por njeriu ėshtė i pavėmendshėm pėr ti kuptuar kėto llogaritje delikate tė tė Gjithėdijshmit. Hidhi sytė pėrreth!
Nė ēdo vend, nė ēdo ēast, del njė vepėr e mrekullueshme arti. Ju hidhni njė farėz nė gji tė Tokės, e mbuloni dhe e ujisni. Pak ditė mė vonė do tė shihni njė bimėz tė bukur. Ndėrkaq, filizi rritet, bėhet kėrcell, mbushet me gjethe dhe mė nė fund ēel lule e jep fruta tė ėmbla. Nė njė farė tė vogėl fshihet njė bimė, njė kopsht, njė pemė, njė pyll, mijėra fruta.
Ashtu siē ekziston njė ekuilibėr i pėrsosur nė tėrė gjithėsinė, njė ekuilibėr i tillė ekziston edhe nė trupin e njeriut, si nė pamjen dhe formėn e jashtme, ashtu edhe nė organet e brendshme tė trupit. Shumė nga elementet kimike tė shpėrndara nė tokė nė mėnyrė proporcionale, gjenden nė trupin e njeriut nė sasinė qė atij i nevojiten. Trupi i njeriut nė moshė tė re pėrmban rreth 80% ujė, ndėrsa tek tė moshuarit kjo pėrqindje arrin nė 60 %. Edhe lėndėt e tjera si proteinat, vitaminat etj., zėnė vend nė trup sipas nevojave tė tij. Gjithashtu nė trupin tonė gjenden afėrsisht 2 kg kalcium, 1 kg fosfor,120 g kalium,120g magnezium, hekur, bakėr, krom, selenium, zink, mangan, jod, etj. Nėse do tė mungonte kalciumi dhėmbėt tanė nuk do tė ishin nė gjendje tė kafshonin njė mollė sepse do tė thėrrmoheshin. Nėse nė trup do tė mungonte hekuri, gjaku do tė kishte mungesė tė hemoglobinės dhe nė enėt e gjakut nuk do tė kalonte oksigjeni. Nėse do tė mungonte kaliumi dhe natriumi, qelizat do tė humbnin fuqinė e tyre elektrolitike dhe si pasojė nuk do tė krijohej lidhja midis qelizave nervore. Si rrjedhim do tė kishim njė mplakje shumė tė shpejtė. Prania e mineraleve siguron nė trupin e njeriut njė ekuilibėr aq ideal saqė shtimi apo pakėsimi sado i vogėl i sasisė sė tyre, stimulohet nė ēast brenda vetė organizmit te njeriut. P.sh., nė rast se pakėsohet pėrmbajtja e kalciumit nė gjak, menjėherė nga kockat jepet sasia e duhur e kalciumit qė ka nevojė gjaku. Po ashtu edhe fėmija qė ėshtė nė barkun e nėnės, e merr kalciumin e nevojshėm nga dhembet dhe kockat e trupit tė nėnės. Nė rast se natriumi qė gjendet nė gjak rrit nė mėnyrė tė panevojshme sasinė e kripėrave, atėherė veshkat nėpėrmjet urinimit nxjerrin jashtė trupit sasinė e tepėrt tė tij. Temperatura permanente e trupit tė njeriut prej 37 gradė, ruhet me ndihmėn e proceseve tė ndryshme fiziologjike dhe kimike. Rasti i tillė ndodh me shtypjen e gjakut, me pezmatimin e muskujve dhe rektimėn e zemrės. E njėjtė ėshtė edhe me aparaturėn pėr thithje dhe tretje (metabolizmi me aparaturėn e kombustimit (djegies) nė furrėn e mėlēisė sė zezė). Nė sistemin e ekuilibrit nervor me tė cilėn rregullohen impulset pėr shqetėsim dhe qetėsim. Ose procesi me tė cilin hormonet dhe enzimat i rregullojnė mė shpejt dhe mė ngadalė proceset kimiko-biologjike. Trupi i njeriut paraqet mrekulli artistike dhe teknike nė sferėn e ligjeve tė baraspeshės, rregullit dhe harmonisė tė cilėn e njeh ēdo mjek dhe tė gjithė ata qė kanė studiuar fiziologjinė, anatominė dhe kiminė organike.
(Zoti) I Cili ēdo gjė e ka krijuar dhe ēdo gjėje ligjėsinė ia ka dhėnė. (Furkan:2)
Sistemi tretės tė mahnit me ndėrtimin dhe funksionimin e tij. Ēdo pjesė e tij qė nga goja, dhėmbėt, gjendrrat e pėshtymės, ezofagu, stomaku, zorrėt; kryejnė me pėrpikėri detyrėn e vet. Vini re njė ēudi brenda kėsaj mrekullie! Nė stomak sekretohen enzima tė cilat tresin edhe mishin, ndėrkohė qė vetė stomaku ėshtė mish. Pėr tė ndaluar depėrtimin e enzimave qė do tė ēonin nė tretjen e stomakut, stomaku ėshtė veshur me njė membranė mbrojtėse. Pra, ngado qė ta drejtosh syrin e mendjes, o njeri, do tė shohėsh nė veten tėnde vetėm rregull nė kuadrin e rregullit tė gjithėsishėm. Kur njeriu ndien tė ftohtė, pėr tė pėrshpejtuar qarkullimin e gjakut, nė trup krijohen dridhje. Kur njeriu ėshtė i shtrirė, po tė mos kthehej nga njėra anė nė tjetrėn, do tė paralizohej. Ajo qė na imponon veprimin e tė kthyerit nga njėra anė nė tjetrėn ėshtė hunda. Brenda hundės ndodhen dy dhomėza tė vogla nė tė cilat gjendet njė lėng. Nė ēdo 45 minuta mbushet njėra dhomėz dhe si njė lloj realeje paralajmėron trurin, ndaj dhe njeriu kthehet nė krahun tjetėr. Hunda gjithashtu arrin tė ndieje 4-10.000 aroma. Ajo shėrben si njė kondicioner pėr trupin. Ajri qė shkon nė mushkėri duhet tė jetė i pastruar nga pluhuri, tymrat apo papastėrtitė e tjera. Qimet qė ndodhen brenda vrimave tė hundės, shėrbejnė si njė filtėr duke i thithur papastėrtitė me anė tė mukozės. Po ashtu nė tė bėhet e mundur edhe ngrohja e ajrit tė thithur. Ajri (i ftohtė apo i ngrohtė) qė hyn nė hundė, duke kaluar nė njė sėrė kanalesh arrin njė temperaturė 36-37 gradė kurse lagėshtia nė masėn 75%. Tė gjitha kėto procese realizohen brenda ēerek sekonde kur dihet se nė njė minutė nė hundė hyjnė 6 litra ajėr. Gjaku kalon nėpėr ēdo pjesė tė organizmit tė njeriut duke dorėzuar atė qė i nevojitet dhe marrė atė qė ėshtė e domosdoshme qė tė dėrgohet nga njė organ nė atė qė duhet. Mos vallė vetė gjaku i di detyrat dhe funksionet e tij? Kush e ka bėrė qė ky gjak si njė postier i bindur, tė gjejė adresat e sakta pėr marrjen dhe dhėnien e sasisė sė duhur?!
O ti njeri! Ētė mashtroi ty kundrejt Zotit tėnd qė ėshtė Bujar dhe i Urtė? I cili tė krijoi, tė pėrsosi dhe tė drejtoi. Tė formėsoi nė formėn qė Ai dėshiroi. (Kurani, 82 :6-8)
Natyra tregon pėr Krijuesin qė e krijoi, e stolisi me miliona qėndisma dhe e hijeshoi me ngjyra tė shumėllojshme. Me gjuhėn e kompozicionit tė saj, natyra shpall me zė tė lartė:
Krijuesi im ėshtė Allahu, Mėshiruesi, i Gjithėdijshmi, i Gjithėfuqishmi, Zotėruesi i dijes, vullnetit dhe fuqisė sė pafundme!
Ndėrsa nė gjuhėn e harmonisė sė gjithėsisė, shpall tė vėrtetėn e njėsisė sė Zotit:
Nuk ka hyjni tjetėr pėrveē Tij. Ai ėshtė Allahu, i vetmi Krijues, pa shok dhe pa fėmije, i cili dėrgoi lajmėtarėt pėrgėzues. Ai ėshtė qė mendjet i udhėzon nė rrugė tė drejtė me shenjat dhe argumentet qė shfaqen kudo.
Vėllime tė tėra librash nuk do tė mjaftonin pėr ti numėrua shembujt nga botanika, zoologjia, mjekėsia dhe astronomia. Naiv ėshtė rrėfimi se kjo harmoni dhe ky rend ėshtė rezultat i rastėsisė, si pėr shembull kur tė thoshim se njė eksplodim nė njė shtypshkronjė, i renditi shkronjat e ndonjė fjalori vėllimor. I mashtruar ėshtė edhe kimisti i cili thotė: -Mė jepni ajėr, ujė e dhé (balte), kushtet e jetės dhe unė do tua trajtoj krijoj njeriun. Ky kimist me vetė thėnien se i nevojiten materiale dhe kushte, e pranon paaftėsinė qė tė imitojė Krijuesin. E sikur edhe tia siguronim tė gjitha kėto kushte dhe materiale dhe nėse ai p.sh. do ta krijonte njeriun, ai nuk do tė thotė: Atė e krijoi rasti, por do tė thotė: E kam krijuar unė.
Me tė krijuarit rastėsisht, do tė krahasonim rrėfimin mbi majmunin i cili ėshtė ulur para makinės sė shkrimit dhe nė pafundėsi shkruan tė gjitha kombinimet e mundshme. A mund ta supozojmė se ai njė ditė rastėsisht do tė daktilografojė ndonjė strofė a shprehje tė Shekspirit, e cila ka kuptim? Sa herė qė ne nuk kemi mundur tė kuptojmė diēka, kemi thėnė se kjo ka ndodhur rastėsisht, por a ėshtė kjo e arsyeshme?
Krijoni Kontakt