SACROSANCTUM CONCILIUM (Kushtetuta mbi liturgjine e shenjte)

[NoName]

Kushtetuta mbi liturgjinë e shenjtë
“SACROSANCTUM CONCILIUM”


PALI IPESHKËV
shërbëtor i shërbëtorëve të Hyjit
bashkë me etërit e koncilit të shenjtë
në kujtim të përhershëm

HYRJE

1. Koncili i shenjtë, me qëllim që të rrisë gjithnjë e më tepër jetën e krishterë të besimtarëve, që më mirë t’ia përshtat nevojave të kohës sonë ato institucione që janë subjekt të ndryshimeve, të favorizoj krejt çka mund të ndihmoj në bashkimin e të gjithëve që besojnë në Krishtin dhe sërish të përtërij angazhimin që t’i thërret të gjithë në gjirin e Kishës, mbanë për detyrë të veten të interesohet në mënyrë të posaçme edhe për reformën dhe zhvillimin e liturgjisë.

2. Vërtetë liturgjia, në të cilën në mënyrë të veçantë përmes flijes së shenjtë të eukaristisë “kryhet vepra e shëlbimit” , në masën më të madhe kontribuon që besimtarët ta manifestojnë me jetë dhe t’iu kumtojnë të tjerëve misterin e Krishtit dhe natyrën e vërtetë të Kishës. Kisha është njerëzore dhe hyjnore, sipas natyrës së saj, e pashme dhe e pajisur me të mira të papashme, e zjarrtë në veprim e njëkohësisht jeton në kontemplacion, e pranishme në botë e megjithatë shtegtare; e gjithë kjo, në mënyrë që, elementi njerëzor udhëhiqet dhe i nënshtrohet hyjnores, e pashmja të papashmes, veprimi kontemplativ dhe e tashmja synojnë qytetin e ardhshëm, që e kërkojmë. Prandaj, meqë liturgjia, dita ditës i ndërton ata që janë brenda gjirit të Kishës në tempull të shenjtë të Zotërisë, për banesë të Hyjit në Shpirt , deri në masën që i përket pjekurisë së plotë në Krishtin , ajo në mënyrë të mrekullueshme i rritë forcat e tyre për shpalljen e Krishtit; në këtë mënyrë për ata që janë jashtë saj, Kisha kumtohet si shenjë e ngritur në mesin e popujve , rreth së cilës bijtë e shpërndarë të Hyjit do të bashkohen , deri sa të bëhen një grigjë e vetme e një bari i vetëm.

3. Për këtë arsye, Koncili i shenjtë konsideron se do duhej t’i kujtojmë disa parime për kultivimin dhe ripërtrirjen e liturgjisë si dhe botimin e udhëzuesve praktik.
Në mesin e parimeve dhe udhëzimeve ka disa që munden dhe duhet të zbatohen edhe në ritet romake edhe në të gjitha ritet tjera, porse udhëzimet praktike në vijim i përkasin vetëm ritit romak, përveç atyre të cilat sipas vetë natyrës vlejnë edhe për ritet tjera.

4. Në fund, Koncili i shenjtë, duke e përcjellur besnikërisht traditen, shpallë se Nëna Kishë i pranon të gjitha ritet e pranuara ligjërisht me të drejta dhe nderime të barabarta, dhe dëshiron që ato edhe me tutje të ruhen dhe në mënyra të ndryshe të pasurohen. Kisha dëshiron që atje ku është e nevojshme, me kujdes, thellësisht dhe në frymën e traditës së shëndoshë të rishqyrtohen për t’iu dhënë fuqi të reja për nevojat e kohës sonë.

[NoName]

Kreu i parë

PARIMET E PËRGJITHSHME PËR RIPËRTRIRJEN DHE PASURIMIN E LITURGJISË


I. Natyra e liturgjisë së shenjtë dhe vlera e saj në jetën e Kishës

5. Hyji, “vullneti i të cilit është që të shëlbohen të gjithë njerëzit dhe t’ia arrijnë njohjes së vërtetës”(1 Tim 2, 4), “herë mbas here dhe në mënyrë të ndryshme, në të kaluarën, u ka folur etërve me anë të profetëve” (Heb 1, 1). Po kur erdhi koha e volitshme e dërgoj Birin e vetë – Fjalën e mishëruar, të lyer me Shpirtin Shenjt – që si “mjekë i trupit dhe shpirtit” dhe ndërmjetësues ndërmjet Hyjit dhe njerëzve , t’u kumtoj të vobektëve ungjillin dhe t’i shëroj zemërthyerit. Vërtetë, njerëzia e tij në njësinë me personin e Fjalës ishte mjet i shëlbimit tonë. Kështu në Krishtin “u krye pajtimi ynë i plotë në hirin dhe u dhurua plotësia e shërbesës hyjnore”.
Kjo vepër e shëlbimit të njerëzve dhe e lavdërimit të përkryer të Hyjit, të cilës në Beslidhjen e vjetër i ishin paralojë veprat e mrekullueshme të Hyjit, është kryer prej Krishtit Zot, posaçerisht me misterin e pashkëve, me të lumet mundime, ngjalljen prej së vdekurish dhe ngritjen e lavdishme në qiell. Me këto mistere “duke vdekur e shkatërroi vdekjen tonë dhe duke u ngjallur na përtriu jetën.” Nga gjoksi i Krishtit të kryqëzuar në kryq buron misteri i mrekullueshëm i tërë Kishës.

6. Sikur Krishti qe i dërguar prej Atit, Ai i dërgon apostujt të mbushur me Shpirtin Shenjt, jo vetëm, duke e predikuar ungjillin çdo kreatyre të shpallin që Biri i Hyjit me vdekjen e tij dhe ringjalljen na ka liruar nga sundimi i djallit dhe vdekja, si dhe na ka bërë pjestarë në mbretërinë e Atit, por gjithashtu këtë vepër të shëlbimit të kumtuar edhe ta kryejnë me flinë dhe sakramentet, rreth të cilave jeton tërë jeta liturgjike. Kështu njerëzit me pagëzim bëhen pjesë e mistereve pashkvore të Krishtit; të vdekur, të varrosur dhe të ringjallur bashkë me të fitojnë shpirtin e bijësisë “në sajë të cilit thërrasim: Abba! O Atë!” (Heb 8, 15) dhe bëhen adhurues të vërtetë, të atillë çfarë i pëlqejnë Atit. Në të njëjtën mënyrë, kur ata e kremtojnë Darken e Zotërisë, shpallin vdekjen e Zotërisë deri që Ai të vijë. Prandaj, ditën e Rrëshajve kur Kisha u dëftua para botës, ata që e “pranuan fjalën” e Pjetrit “u pagëzuan“. E “ishin vazhdimisht të kujdesshëm për ta përvetësuar mësimin e apostujve dhe nuk mungonin në mbledhjet vëllazërore, në ndamjen e bukës e në uratë... i jepnin lavdi Hyjit e mbarë populli i kishte fort për hir.” (Vap 2, 41-42, 47). Që atëherë Kisha kurrë nuk ka pushuar të takohet në kremtimin e mistereve të pashkëve: lexonte në këtë tryezë atë “çka flitet në Shkrimin shenjt mbi të” (Lk 24, 27), kremtonte eukaristinë, në të cilën “bëhet e pranishme fitorja dhe trijumfi i vdekjes së tij” , dhe njëkohësisht e falenderonte “Hyjin për dhuratën e tij të patregueshme!” (2 Kor 9, 15), në Krishtin Jezus – “në nderë të lavdisë së tij” (Ef, 1, 12), me fuqin e Shpirtit Shenjt.

7. Për ta kryer një vepër kaq të madhe, Jezu Krishti është përherë i pranishëm në Kishën e vet, e posaçërisht në aktet liturgjike. Është i pranishëm në flinë e meshës dhe në personin e meshtarit ministerial, sepse “me shërbesën e meshtarit tash flijohet po i njëjti që atëherë e dorëzojë vetën në kryq” , para së gjithash në trajtën eukaristike. Ëshë i pranishëm me fuqin e tij në sakramente, kështu që kur dikush pagëzon, pagëzon vetë Krishti. Është i pranishëm në fjalën e vet, sepse Ai vetë i flet popullit kur në Kishë lexohet Shkrimi shenjt. Është i pranishëm kur Kisha lutë dhe i këndon psalmet, sepse na ka premtuar: “Ku janë dy ose tre të bashkuar në emrin tim, aty jam edhe unë, midis tyre.” (Mt 18, 20).
Në këtë vepër kaq të madhe me të cilën në mënyrë të përsosur lavdërohet Hyji ndërsa njerëzit shenjtërohen, Krishti realisht e bashkon me veten Kishën, të Fejuarën e vet të dashur, e cila lutë Zotëriun e vet dhe përmes Tij shpreh adhurim Atit të amshuar.
Me të drejtë pra liturgjia konsiderohet si vepër e misionit meshtarak të Jezu Krishtit: në të cilën përmes shenjave të pashme, shenjohet dhe, në përputhsmëri me natyrën e vet, kryhet shenjtërimi i njeriut, e kështu trupi mistik i Jezu Krishtit, që nënkupton Kryet dhe gjymtyrët, kremton në tërësi shërbesën publike.
Pra, çdo kremtim liturgjik si vepër e Krishtit meshtar dhe korpit të tij, që është kisha, është vepër e shenjtë në kuptimin më të thellë, dhe për nga titulli dhe shkalla nuk mund të krahasohet me të as një vepër tjetër e Kishës.

8. Me litugjinë tokësore bëhemi pjesëmarrës të shijimit të liturgjisë qiellore që kremtohet në qytetin e shenjtë Jerusalemin, në drejtim të të cilit shkojmë si shtektar, ku Krishti qëndron në të djathtën e Atit si Mbarështues i Shenjtërores dhe Tendës së vërtetë; me të gjitha çetat e ushtrisë qiellore i këndojmë Hyjit këngë lavdi; duke i nderuar përkujtimet e shënjtërve, kemi shpresë se do të bashkohemi në shoqërinë e tyre; e presim Shëlbuesin, Zotin tonë Jezu Krishtin, deri kur të duket Ai, jeta jonë. Pra, edhe ne së bashku më të do të shfaqemi në lavdi.

9. Liturgjia e shenjtë nuk e shterron tërë veprimtarinë e Kishës. Me të vërtetë, para se njerëzit të marrin pjesë në liturgji në radhë të parë duhet të ftohen në fe dhe në kthimë: “Po si do ta thërrasin Atë, në të cilin nuk besuan? E si do të besojnë në Atë për të cilin nuk dëgjuan? Si do të dëgjojnë, nëse ndokush nuk ua predikon? E si do të predikojnë pa qenë dërguar?” (Rom 10, 14-15).
Kjo është arsyeja që Kisha ua predikon shëlbimin atyre që nuk besojnë, që të gjithë njerëzit ta njohin një të vetmin Hyj dhe të dërguarin Jezu Krishtin, që të kthehen prej rrugëve të tyre duke bërë pendesë. Kisha vazhdimisht duhet tu predikoj besimtarëve të vet fenë dhe pendimin, duhet t’i përgatis për sakramente, t’i mësojë për të gjitha çfarë Krishti ka urdhëruar , t’i nxisë për të bërë vepra të dashurisë, mëshirës dhe apostullatit, me të cilat dëshmohet se të krishterët nuk janë prej kësaj bote, por janë drita e botës, dhe e lavdërojnë Atin para njerëzve.

10. Liturgjia është megjithatë kulmi drejtë së cilës synon veprimtaria e Kishës, dhe njëherit burim prej së cilës rrjedh gjithë fuqia e saj. Edhe angazhimet e apostujve janë të drejtuar kah ajo që të gjithë të cilët me fe dhe pagëzim janë bërë bijë të Hyjit, të mbledhen në bashkësi, e lëvdojnë Hyjin në kishë, të marrinë pjesë në flinë e meshës dhe të ushqehen me Darkën e Zotërisë.
Në anën tjetër, liturgjia i nxitë besimtarët që “të ushqyer me misteret e pashkëve të jetojnë në “bashkim të përsosur”, ajo interesohet që “ta zbatojnë me jetë atë që më fe e kanë pranuar”; kurse ripërtrirja e beslidhjes së Hyjit me njerëzit në eukaristi, i tërheq dhe ndezë besimtarët kah dashuria e patregueshme e Krishit. Prej liturgjisë, posaçërisht prej eukaristisë, derdhet mbi ne, hiri, sikur prej burimit, dhe në nivelin më të madh arrihet shenjtërimi i njerëzve dhe lavdërimi i Hyjit në Krishtin, me të cilin bashkohen, si në cakun e tyre, të gjitha veprimet tjera të Kishës.

11. Për të arritur plotësisht këtë qëllim, nevojitet që besimtarët të marrin pjesë në liturgji me disponim të vërtetë të shpirtit, kurse mendjen t’ia përshtatin zërit dhe të marrin pjesë në hirin qiellor që pjesëmarrja e tyre mos të jetë e pa dobi. Prandaj, barinjtë e shenjtë duhet të kujdesen që në aktet e liturgjisë jo vetëm të mbahen udhëzimet për kremtim të vlefshëm dhe të lejueshëm, por besimtarët të marrin pjesë në ato rite me vetëdije, në mënyrë aktive dhe dobiprurëse.

12. Jeta shpirtërore megjithatë nuk përbëhet vetëm nga pjesëmarrja në liturgjinë e shenjtë. Vërtetë i krishteri është i thirrur të lutet në bashkësi, por përveç kësaj ai duhet të hyjë në dhomën e vet dhe ta lut Atin në fshehtësi , sikur që Apostulli mëson, duhet të lutet pa pushim. I njëjti Apostull na mëson që përherë t’i bartim në trupin tonë grahmat e vdekjes së Jezusit, që edhe jeta e Jezusit të shfaqet në trupin tonë. Prandaj, në flinë e meshës ta lusim Zotërinë që “sikurse e kemi marrë dhuratën e flisë shpirtërore, të na bëjë për vete dhuratën e amshuar.”

13. Po ashtu porositen shumë edhe ushtrimet shpirtërore të popullit të krishterë, nëse ato janë në përputhshmëri me ligjet dhe udhëzimet e kishës, në mënyrë të veçantë kur mbahen sipas udhëzimit të Selisë apostolike.
Vlerë të posaçme kanë ushtrimet e shenjta të kishave lokale, që mbahen sipas porosisë së ipeshkëvit, sipas zakoneve apo librave të aprovuar.
Është e nevojshme që këto ushtrime duhet të renditen duke u bazuar në kohët lirugjike që të jenë në përputhshmëri me liturgjinë e shenjtë; prej saj buron inspirimi, dhe, meqë për nga natyra është e tejetlartë, drejt saj ta drejtoj popullin e krishterë.

[NoName]

II. Edukimi liturgjik dhe pjesëmarrja aktive

14. Nëna Kishë ka dëshirën e madhe që të gjithë besimtarët t’i bëjë pjesëmarrës të plotë, të vetëdijshëm dhe aktiv në ritet liturgjike, që e kërkon vetë natyra liturgjike dhe në të cilën populli i krishterë, “fis i zgjedhur, meshtari mbretërore, komb i shenjtë, popull që Hyji e fitoi për vete” (1 Pjt 2, 9; khs. 2, 4-5) ka të drejtë dhe për detyrë me fuqinë e pagëzimit.
Për këtë pjesëmarrje të plotë dhe aktive të gjithë popullit të Zotit duhet t’i kushtohet një kujdes i veçantë përtrirjes dhe zhvillimit të liturgjisë. Vërtetë, liturgjia është burimi i parë dhe i pazavendësueshëm prej të cilit besimtarët duhet ta arrijnë një shpirtë vërtetë të krishterë. Për këtë arsye etërit shpirtëror në të gjitha aktivitetet e veta pastorale duhet ta promovojnë përmes edukimit të përshtatshëm.
S’do të ketë shpresa që kjo do të arrihet, nëse vetë etërit shpirtëror nuk janë të përshkuar me shpirtin dhe fuqinë e liturgjisë dhe në këtë mënyrë nuk bëhen mësues të saj. Duhet, pra, së pari të kujdesemi për edukimin liturgjik të klerit. Prandaj, Koncili i shenjtë ka vendosur të caktoj me sa vazhdon:

15. Mësuesit e lëndës liturgjikë që do të ligjërojnë (mësojnë) në seminare, në institutet rregulltare dhe në fakultetet teologjike do të duhej të përgatiten në mënyrë shumë të përshtatshme nëpër institute, të cilët janë të përcaktuar për këtë qëllim me kujdes të veçantë.

16. Lënda e liturgjisë në seminare dhe në institutet rregulltare le të radhitet ndër lëndet e nevojshme dhe të rëndësishme, kurse në fakultetet teologjike ndër më kryesoret. Ajo le të ligjerohet nga aspekti teologjik, historik, shpirtëror, pastoral dhe juridik. Po ashtu, mësuesit e lëndëve tjera, posaçërisht ata të dogmatikës, të Shkrimit shenjt, asketikës dhe pastoralit, le të angazhohen që, sipas natyrës të lëndëve, të shtjellojnë misteret e Krishtit dhe historinë e shëlbimit e në këtë mënyrë të tregojnë qartë ndërlidhjen e këtyrë lëndëve me liturgjinë dhe unitetin e edukimit meshtarak.

17. Klerkët në seminare dhe në institutet rregulltare le të marrin formimin liturgjik të jetës shpirtërore dhe le të jenë të informuar në nivel të duhur, që të mund t’i kuptojnë ritet e shenjta dhe të marrin pjesë me gjithë shpirt, qoftë me shërbimin e mistereve të shenjta qoftë me ushtrime tjera përshpirtërie të pajisura me shpirtin e liturgjisë. Mandej, le të mësojnë të shërbehen me udhëzimet litugjike, që jeta në seminare dhe institutet rregulltare të jetë krejtësisht e formësuar në shpirtin liturgjik.

18. Meshtarët, qoftë ata dioqezan qoftë rregulltarë që punojnë në vreshtën e Zotërisë, duhet ndihmuar me të gjitha mjetet e përshtatshme për ta kuptuar në tërësi atë që kryejnë në ritet e shenjta, që të jetojnë një jetë liturgjike dhe atë shpirt ta bartin tek besimtarët që u janë besuar.

19. Etërit shpirtëror le të angazhohen me zell dhe durim rreth edukimit litugjik dhe pjesëmarrjes aktive, qoftë të brendshme apo të jashtme, të besimtarëve sipas moshës së tyre, sipas mënyrës së jetës dhe sipas formimit të tyre. Me këtë ai e kryen një ndër detyrat kryesore të shërbëtorit besnik të mistereve të Hyjit. Ai duhet ta ofrojë grigjën e vet në këto mistere, jo vetëm me fjalë por edhe me shembull.

20. Transmetimi i riteve të shenjta, posaçërisht nëse është fjala për transmetimin e meshës, përmes televizionit apo radios, le të jetë i udhëhequr me kujdes dhe me dinjitet, nën udhëheqjen e njeriut përgjegjës dhe të përshtatshëm të cilin e cakton ipeshkëvi.

[NoName]

III. Ripërtrirja e liturgjisë së shenjtë

21. Me qëllim që populli i krishterë të fitojë më shumë hire në liturgjine e shenjtë, shenjtja Nëna Kishë dëshiron ta ndërmerrë ripërtrirjen e përgjithshme të liturgjisë. Liturgjia përbëhet prej pjesëve të pandryshueshme të themeluara prej Hyjit dhe prej pjesëve të ndryshueshme. Këto pjesë gjatë kohërave mund apo duhet të ndryshohen, nëse nëpër to është futur ndonjë gjë që shumë pak i përgjigjet natyrës burimore të vetë litugjisë ose që me pak janë të përshtatshme.
Gjatë kësaj ripërtritje duhet të rregullohen tekstet dhe ritet në atë mënyrë që të shprehin qartë realitetin e shenjtë që simbolizojnë, që t’i kuptoj sa më lehtë populli i krishterë e të merrë pjesë në kremtime në mënyrë të plotë dhe aktive si bashkësi.
Për këtë qëllim Koncili i shenjtë i cakton këto parime të përgjithshme:

A) Parimet e përgjithshme


22. § 1. E drejta për rregullimin e liturgjisë se shenjtë i përket vetëm autoritetit kishtar të cilën e posedon Selia Apostolike, dhe sipas udhëzimeve juridike, ipeshkëvi.
§ 2. Në bazë të autoritetit që e cakton e drejta, në kufij të caktuar, mundet të rregullojnë edhe mbarështuesit e grupeve të ndryshme ipeshkvore teritoriale ligjërisht të themeluara.
§ 3. Pra, në litrugji nuk ka të drejtë askush tjetër, të shtojë, të hjekë apo edhe të ndryshojë sipas dëshirave të veta, madje as meshtari.

23. Për ta ruajtur traditën e shëndoshë e njëkohësisht për t’ia hapur rrugët progresit të arsyeshëm, ripërtrirjes së pjesëve liturgjike le t’i paraprijnë studimet e zellshme teologjike, historike dhe pastorale. Përveç kësaj do të duhej të mirren parasysh ligjet e përgjithshme të formës dhe shpirtit të liturgjisë, si edhe përvojën që e ka dhënë reforma e re liturgjike ose aty këtu privilegjet e dhëna. Mos të futen risi nëse këtë nuk e kërkon nevoja e vërtetë dhe e sigurtë e Kishës, e poashtu, format e reja që mundë të rriten në mënyrë organike prej atyre që ekzistojnë.
Të kihet kujdes, aq sa është e mundur, që mos të ketë dallime të mëdha sa i përket riteve ndërmjet krahinave të afërta.

24. Rëndësi të madhe në kremtimin e liturgjisë ka Shkrimi shenjt. Nga Shkrimi shenjt mirren leximet që komentohen në homili si dhe psalmet që këndohen; nga i njëjti Shkrim janë të frymëzuara dhe të përshkuara lutjet dhe këngët liturgjike, e përmes tij veprat dhe shenjat fitojnë kuptim. Prandaj, për ripërtrirjen, zhvillimin dhe përshtatshmërinë e liturgjisë së shenjtë duhet të zbatohen ato ndjenja të përzemërta e të gjalla të Shkrimit shenjt për të cilën dëshmon tradita e riteve lindore dhe përendimore.

25. Librat liturgjike le të rishqyrtohen sa më shpejt, duke u shërbyer me njerëzit kompetent dhe në këshillime me ipeshkvij të vendeve të ndryshme të botës.


B) Parimet që dalin nga natyra e liturgjisë
si vepër e hierarkisë dhe bashkësisë

26. Veprimet liturgjike nuk janë private për nga natyra, por ato janë kremtim i Kishës e cila është “sakrament i njësimit”, popull i shenjtë i bashkuar dhe i renduar nën udhëheqjen e ipeshkëvit.
Pra, aktet liturgjike i përkasin gjithë Trupit të Kishës; e manifestojnë atë dhe janë në lidhje me të, porse disa gjymtyrë të saja e arrijnë këtë në mënyra të ndryshme, sipas llojshmërisë se shtresës, të shërbesës dhe pjesmarrjes aktive.

27. Sa herë që ritet kërkojnë, sipas natyrës së veçantë tyre, një kremtim me prani dhe pjesëmarrje aktive të besimtarëve, le të theksohet se kësaj duhet t’i jepet përparësi – për aq sa është e mundur – në krahasim me kremtimet individuale apo private të tyre.
Kjo vlenë në veçanti për kremtimin e meshës së shenjtë – megjithëse çdo meshë ka karakter publik dhe shoqëror – dhe për ndarjen e sakramenteve.

28. Në kremtimet liturgjike, qoftë kremtuesi apo besimtari, secili le ta kryej shërbesën e vet dhe le të bëj atë e vetëm atë që i përket atij sipas natyrës së ritit dhe udhëzimeve liturgjike.

29. Shërbim të vërtetë liturgjik kryejnë edhe ministrantat, lexuesit, komentuesit dhe këngëtarët pjesëmarrës në kor. Për këtë arsye le ta kryejnë detyrën e vet me atë përshpirtëri dhe rregull të sinqertë ashtu si i ka hije kësaj shërbese të rëndësishme dhe ashtu si kërkon më të drejtë populli i Hyjit.
Prandaj, të gjithë duhet, në mënyrë të posaçme, të inkuadrohen me kujdes në shpirtin e liturgjisë dhe të mësohen për t’i kryer detyrat e veta në mënyrë të drejtë dhe të përshtatshme.

30. Që të përparohet në pjesëmarrjen aktive në liturgji, me kujdes le të nxitet populli në brohoritje, përgjigje, psalme, antifona, këngë si dhe në veprimet, gjestet dhe qëndrimin e trupit. Në kohë të volitshme le të mbahet edhe heshtja e shenjtë.

31. Në rishqyrtimet e librave liturgjike le të kihet kujdes që rubrikat të parashohin edhe pjesët që u përkasin besimtarëve.

32. Në liturgji, përveç atyre dallimeve që dalin nga roli i liturgjisë apo nga rendi i shenjtë, dhe përveç nderit, që sipas udhëzimeve liturgjike duhet t’iu jepet autoriteteve civile, nuk guxon të ketë kurrfarë dallimesh ndaj personave privat apo gjendjes sociale, qoftë gjatë ceremonisë gjatë kremtimeve publike.


C) Parimet që dalin nga natyra didaktike dhe pastorale e liturgjisë


33. Ndonëse liturgjia e shenjtë është në radhë të parë lavdërim i madhërisë hyjnore, ajo është në vete një burim i pasur i mësimeve për popullin besimtar. Vërtetë, në liturgji Hyji i flet popullit të vet, kurse Krishti edhe më tej e shpall ungjillin. Populli i përgjigjet Hyjit më këngë dhe lutje.
Për më tepër, edhe lutjet që i’a drejton meshtari Hyjit, i cili e kryeson bashkësinë në emër të Krishtit, i’a drejton në emër të popullit të shenjtë dhe atyre që janë rreth tij. Mandej, Krishti dhe Kisha kanë zgjedhur shenja të pashme me të cilat shërbehet liturgjia e shenjtë për të shënuar njëmendësi të papashme të Hyjit. Pra, jo vetëm kur të lexohet ajo “që dikur u shkrua për mësimin tonë” (Rom 15, 4), por edhe kur Kisha lut, këndon apo kremton ritet, ushqehet besimi i atyre që marrin pjesë, e në anën tjetër shpirti lartësohet drejt Hyjit duke i kremtuar shërbesë shpirtërore për të marrë më me plotësi hirin e tij.
Për këtë, në reformën që do të ndërmerret, duhet të përmbahen këto parimeve të përgjithshme.

34. Ritet le të shkëlqejnë në thjeshtësi, dhe le të jenë të shkurtë e të qartë. Të shmangen përsëritje të panevojshme për të qenë të përshtatshme e për t’i kuptuar besimtarët, që mos të ketë nevoje për shpjegime të shumta.
35. Për të qenë e qartë se në liturgji riti dhe fjalët janë ngushtë të ndërlidhura:
1) Le të përplotësohen në mënyrë të begatshme, të shumëllojshme dhe të përshtatshme leximet e Shkrimit shenjt.
2) Koha më e volitshme e predikimit, që është pjesë e veprimit liturgjik, për sa e lejon riti, le të shënohet në rubrika; shërbesa e predikimit le të kryhet qartësisht dhe ligjërisht. Predikimi duhet të rrjedh para së gjithash nga burimi i Shkrimit shenjt dhe nga liturgjia, si shpallje e veprave të mrekullueshme të Hyjit në historinë e shëlbimit, si dhe në misteret e Krishtit që është përherë i pranishëm dhe veprues në ne, në veçanti në kremtimet liturgjike.
3) Të nxitet sa më drejtpërdrejtë dhe me këmbëngultësi mbajtja e kakehezës liturgjike. Në vetë ritet liturgjike të parashihen, nëse janë të nevojshme spjegime të shkurtëra, të cilat në momentin e duhur do t’i kumton meshtari apo kremtuesi kryesor në bazë të udhëzimeve apo me fjalë të ngjashme.
4) Të nxitet kremtimi i shërbesëse së shenjtë të Fjalës së Hyjit në vigjilje të festave të mëdha, në disa ditë të javës gjatë kohës së Ardhjes dhe Kreshmeve si dhe të dielave dhe festave, veçenarisht atje ku mungojnë meshtarët. Në ato raste këtë shërbesë e udhëheqë xhakoni apo ndonjë person tjetër i deleguar prej ipeshkvit.

36. § 1. Përdorimi i gjuhës latine, përveç atje ku ekzistojnë të drejta të posaçme, le të ruhet në ritet latine.
§ 2. Pasiqë, si në meshë, si në ndarjen e sakramenteve dhe në pjesët tjera të liturgjisë, do të jetë jo rrallë herë me e dobishme për popull përdorimi i gjuhës së popullit, le ti jepet në liturgji më shumë vend asaj, para së gjithash në lexime, vërejtje, në disa lutje dhe këngë, sipas udhëzimeve për të cilat në kapitujt pasues do të caktohen për secilën më saktësisht.
§ 3. I përket autoritetit mbarështues të kishës teritoriale, mbi të cilën flet art. 22 § 2, që në bazë të këtyre udhëzimeve – mbasi të këshillohen me ipeshkvijtë e krahinave përreth me të njëjtën gjuhë – të vendosin për mënyrën dhe përdorimin e gjuhës së popullit, pasi të kenë marrë aprovimin nga Selia e Shenjtë.
§ 4. Përkthimin e teksteve nga latinishtja në gjuhën amtare, që do të përdoren në litrugji duhet ta pranojë i lartëpërmenduri autoritet kishtar.

D) Parimet për përshtatjen e liturgjisë në shpirtin e popullit dhe zakoneve

37. Kisha nuk dëshiron të imponoj në liturgji njëtrajtshmëri strikte, atëherë kur nuk është në pyetje feja apo e mira e gjithë bashkësisë. Përkundrazi, ajo i respekton dhe i promovon tiparet shpirtërore dhe specifikat e racave dhe popujve të ndryshëm. Kisha i vlerëson me dashamirësi të gjitha tiparet e traditave të popujve të ndryshëm dhe sa është e mundur i pranon përderisa ato nuk kanë lidhje me paganizëm dhe gabime. Për më tepër, ndonjëherë këtë e toleron edhe në liturgji, nëse ato mund të përshtaten me shprehjet e vërteta dhe autentike të shpirtit liturgjik.

38. Duke e ruajtur unitetin e ritit romak, të lihen vende në botimet e reja të librave litugjike për dallime dhe për përshtatje të grupeve të ndryshme etnike, të krahinave dhe popujve, posaçërisht në misione. Kjo të kihet parasysh gjatë rregullimit të riteve dhe caktimit të rubrikave.

39. Është detyrë e autoritetit teritorial kishar, mbi të cilin flet art. 22 § 2, që në kufijtë e paraparë të caktoj përshtatjet në botimet tipike të librave liturgjike, posaçërisht në ndarjen e sakramenteve dhe sakramentaleve, në procesione, në gjuhën liturgjike, në muzikën e shënjtë dhe artin e shenjtë, porse sipas parimeve, të cilat gjenden në këtë kushtetutë.

40. Meqë në disa kahina dhe rrethana është e nevojshme përshtatja me e thellë, ajo do të jetë edhe më e rendë:
1) Autoriteti teritorial kishtar, mbi të cilin flet art. 22 § 2 duhet të vëzhgojë me kujdes dhe me mençuri se çfarë elemetesh do të jenë të mundshme të inkorporohen në ato raste në shërbesa Hyjnore nga tradita dhe nga shpirti i popujve të ndryshëm. Përshtatjet që do të konsiderohen të dobishme apo të nevojshme i paraqiten Selisë Apostolike dhe me aprovimin e saj të mund të inkorporohen për përdorim.
2) Për t’u zbatuar suksesshëm dhe me kujdes të plotë përshtatja në liturgji, nëse do të tregohej e nevojshme, Selia Apostolike do të jap kompetenca të njëjtit autoritet mbarështues të kishtës vendore, që disa grupeve të përshtatshme të lejon e të udhëheqë për një kohë eksperimete të nevojshme paraprake.
3) Ndonëse ligjet liturgjike gjatë procesit të përshtatjes zakonisht paraqesin vështërsi të mëdha, posaçërisht në vendet misionare, është e domosdoshme që kur të bëhet përshtatja e tyre të jenë të pranishëm ekspertë të kësaj lëmie.

[NoName]

IV. Promovimi i jetës liturgjike në Ipeshkvi dhe Famulli

41. Ipeshkëvi duhet të konsiderohet kryemeshtari i grigjës së vet, prej të cilit në njëfarë mënyre buron dhe varët jeta e besimtarëve në Krishtin.
Prandaj, duhet të vlerësohet lartë prej të gjithëve jeta liturgjike e ipeshkvisë që zhvillohet rreth ipeshkvit, posaçërisht në kishën katedrale. Të jenë të bindur se Kisha shfaqet në tërësi dhe me pjesëmarrje aktive të të gjithë popullit të Hyjit në kremtime të njëjta liturgjike, posaçërisht në të njëjtën eukaristi, në të njëjtën lutje, te i njëjti altar që kryeson ipeshkvi i rrethuar me meshtarë dhe shërbëtor të altarit.

42. Meqë ipeshkvi nuk mund të jetë përherë dhe gjithkund i pranishëm në Kishën e vet për të kryesuar grigjën e vet, është e domosdoshme për të krijuar bashkësi besimtarësh, në mesin e të cilave dallohen famullitë, të caktuara sipas vendeve e të udhëhequr prej barinjëve që e zëvendësojnë ipeshkvin. Famullitë, në njëfarë mënyre, e paraqesin Kishën e dukshme të shpërndarë në mbarë botën.
Prandaj, jeta liturgjike në famulli dhe lidhja e saj me ipeshkvin duhet të kultivohet në shpirtë e në veprime të besimtarëve dhe të klerit. Duhet bërë angazhime që kuptimi i bashkësisë famullitare të jetë i gjallë, mbi të gjitha, në kremtimin e meshës të dieleve.

[NoName]

V. Promovimi i veprimtarisë pastorale – liturgjike

43. Zelli për promovimin dhe ripërtrirjen e liturgjisë së shenjtë, me të drejtë konsiderohet si shenjë e provanisë së Hyjit në ditët tona, dhe si një përshkim i Shpirtit Shenjt në Kishën e tij. Këtë në mënyrë të veçantë e shfaq jeta e saj, për më tepër, të gjitha ndjenjat dhe veprimtaritë fetare të kohës sonë.
Prandaj, për t’u zhvilluar sa më tepër kjo veprimtari pastorale – liturgjike në Kishë, Koncili i shenjtë merr këto vendime:

44. Është e nevojshme që autoriteti kishtar vendor, mbi të cilën flet art. 22 § 2, të themelojë këshillin liturgjik të cilit do t’i ndihmojnë ekspertët e shkencave liturgjike, të muzikës, të artit të shenjtë dhe pastoralit. Këshillit liturgjik, aq sa është e mundur, t’i jipet në disponim ndonjë institut i liturgjisë pastorale, që do të përbëhet, nëse do të jetë e nevojshme, edhe nga antarë shekullar të kualifikuar në këtë lami. Nën udhëheqjen e lartpërmenduarit autoritetit kishtar vendor, ky këshill do të drejtojë veprimtarinë pastorale – liturgjike në teritorin e vet, dhe të promovojë iniciativat dhe eksperimentet e nevojshme gjithkund ku bëhet fjalë për përshtatje, të cilat duhet t’ia paraqet Selisë së Shenjtë.

45. Të themelohet, gjithashtu, këshilli për zhvillimin e liturgjisë në të gjitha ipeshkvitë nën udhëheqjen e ipeshkëvit.
Ndonjëherë, do të ishte gjë e mirë, sikur më shumë ipeshkvi të themelonin një këshill të përbashkët, i cili do të promovojë apostullatin liturgjik me këshillime të përbashkëta.

46. Përveç këshilleve liturgjike të themelohen në të gjitha ipeshkvitë, për sa është e mundur, edhe këshille për muzikën dhe artin e shenjtë.
Është e nevojshme që këto tre këshille të bashkëpunojnë mes veti, bile, është gjë e mirë që shpesh të bashkohen në një këshillë të vetëm.

[NoName]

Kreu i dytë

MISTERI TEJTSHENJTË I EUKARISTISË


47. Shëlbuesi ynë në Darkën e mbramë, atë natë kur qe tradhtuar, e themeloj flinë eukaristike të Korpit dhe Gjakut të vet, që ta përjetëson në shekuj flinë e kryqit derisa të vijë, që Kishës së vetë, të Fejuarës së dashur, t’ia besoj veprën e përkujtimit të vdekjes dhe ringjalljes së vet ; sakramentin e përkushtimit, Shenjën e bashkimit, kushtin e dashurisë, gostinë pashkvore, në të cilën Krishti na dhurohet për ushqim, shpirtrat mbushen me hire dhe na dhurohet shijimi i lavdisë së ardhshme.

48. Prandaj, Kisha, me shumë kujdes mundohet që besimtarët mos të jenë pjesëmarrës në këto mistere të fesë si të jenë të huaj apo shikues memec, por që përmes këtyre riteve dhe lutjeve, me vetëdije, përshpirtëri dhe në mënyrë aktive të marrin pjesë në këto mistere të shenjta; t’u mësohet fjala e Hyjit, të ushqehen me shujten e korpit të Zotërisë, ta falenderojnë Hyjin, dhe – duke e paraqitur flinë e panjollë, jo vetëm me duart e meshtarit por edhe ata bashkë me të – të mësojnë ta paraqesin vetveten. Kështu me anë të Krishtit Ndërmjetësues , dita ditës të shkojnë kah përsosmëria e bashkimit me Hyjin dhe me vetveten, që përfundimisht Hyji të jetë çdo gjë në të gjithë.

49. Prandaj, që flija e meshës edhe në formën e ritit të arrijë sukses të plotë pastoral, Koncili i shenjtë, për sa i përket meshës që kremtohet me pjesëmarrje të popullit, posaçërisht të dieleve dhe festave të urdhëruara, ka vendosur më sa vijon:

50. Rendi i meshës të ripërpunohet, që të jenë të qarta veçanësitë e çdo pjese dhe ndërlidhja e tyre, si dhe të lehtësohet pjesëmarrja e përshpirtshme dhe aktive e besimtarëve.
Për këtë arsye ritet duhet të thjeshtësohen por duke e ruajtur thelbin e tyre. Ato elemente që gjatë kohës janë dyfishuar apo pa nevojë u janë shtuar riteve, le të largohen. Përndryshe, le të rivendosen, sipas normave të lashta të etërve të shenjtë ato elemente që me kalim të kohës janë zhdukur për sa të jetë e përshtatshme dhe e nevojshme.

51. Që t’u përgatitet besimtarëve tryeza sa më e begatshme e fjalës së Hyjit, le të hapen edhe me tepër thesaret e Biblës, në mënyrë që, sipas numrit të viteve të caktuara t’i lexohen popullit pjesët më të rëndësishme të Shkrimit shenjt.

52. Porositet shumë homilia, si pjesë e vet liturgjisë. Në të, gjatë vitit liturgjik, spjegohen prej tekstit të shenjtë misteret e fesë dhe udhëzimet e jetës së krishterë. Posaçërisht, në meshët e të dielave dhe festave të urdhëruara me pjesëmarrje të popullit, mos të lihet asesi homilia, përpos për ndonjë arsye e madhe.

53. Le të rivëhet pas Ungjillit dhe homilisë, posaqërisht të dielave dhe festave të urdhëruara, “lutja e gjithmbarshme” apo “lutja e besimtarëve”, në mënyrë që, me pjesëmarrje së popullit të thuhen lutjet për Kishën e shenjtë, për udhëheqësit tanë, për ata që janë në nevojë të ndryshme, për të gjithë njerëzit dhe shëlbimin e mbarë botës.

54. Në meshët që kremtohen me pjesëmarrje të popullit lejohet në mënyrë të përshtatshme përdorimi i gjuhës amtare, posaçërisht në lexime dhe në “lutjet e gjithmbarshme”, dhe, sipas gjendjes lokale, edhe në pjesët që i përkasin popullit, sipas parimeve në art. 36 të kësaj kushetute.
Por, le të kihet kujdes që besimtarët të dijnë të përgjigjen apo edhe t’i këndojnë në gjuhën latine pjesë nga rendi i meshës që u përkasin atyre.
Ndërsa, nëse në ndonjë vend duket i nevojshëm përdorimi më i gjërë i gjuhës amtare në meshë, le të përmbahet parimi i art. 40 i kësaj kushtetute.

55. Rekomandohet shumë pjesëmarrja e quajtur e përsosur në meshën e shenjtë, në të cilën besimtarët, pasi të jetë kunguar meshtari e marrin Korpin e Zotërisë prejt të njëjtës fli.
Pa prekur në parimet dogmatike të Koncilit të Trentit , kungimi në dy trajta mundë tu ndahet si klerikëve dhe rregulltarëve ashtu edhe laikëve, sipas rasteve që vendos Selia e shenjtë dhe sipas gjykimit të ipeshkëvit si psh.; të shuguruarëve gjatë meshës së pranimit të rendit të shenjtë, kandidatëve në meshën e pranimit të kushteve rregulltare, të posapagëzuarve gjatë meshës pas pagëzimit të tyre.

56. Dy pjesët kryesore që në fakt e përbëjnë meshën, shërbesa e fjalës dhe shërbesa eukaristike janë të lidhura aq ngusht mes veti sa që e përbëjnë një akt të vetëm kulti. Prandaj Koncili i shenjtë i’u tërheq vërejtjen barinjëve shpirtëror që gjatë katekizimit t’i mësojnë me zell besimtarët që të jenë pjesëmarrës në krejt meshën, posaçërisht të dieleve dhe festave të urdhëruara.

57. § 1. Bashkëmeshimi, me të cilin shfaqet shkelqyeshëm uniteti i meshtarisë, është ruajtur në Kishë deri në ditët tona, si në Lindje ashtu edhe në Perëndim. Prandaj, Koncilit të shenjtë i ka pëlqyer që të drejtën e koncelebrimit ta zgjërojë edhe në rastet në vijim:
1. a) Të Enjtën e Darkës së Zotërisë, në meshën e Bagmit si dhe në meshën e mbrëmjes;
b) Në meshët gjatë koncileve, mbledhje të ipeshkvijëve dhe gjatë sinodeve;
c) Në meshën e bekimit të abatit.
2. Përndryshe, me lejen e ordinarit, të cilit i takon të gjykojë mbi përshtatshmërinë e bashkëmeshimit:
a) Në meshën konventuale dhe meshën kryesore në kishat ku e mira e besimtarëve nuk e kërkon që secili meshtar të meshoj veçmas;
b) Në meshët me rastin e çfardo mbledhjeje të meshtarëve dioqezan apo rregulltar.
§ 2. 1. I përket ipeshkvit që t’i rregulloj parimet e koncelebrimit në dioqezën e vet.
2. Mbetet e drejtë e çdo meshtari që të meshoj veçmas, por jo në të njëjtën kohë dhe në të njëjtën kishë e as të Enjtën e Madhe.

58. Le të përpilohet një rit i ri i bashkëmeshimit dhe të vendoset në pontifikal dhe mesharin romak.

[NoName]

Kreu i tretë


SAKRAMENTET DHE SAKRAMENTALET



59. Sakramentet janë themeluar dhe kanë për qëllim shenjtërimin e njerëzve, ndërtimin e Korpit të Krishtit dhe së fundi për t’i dhënë nderim Hyjit; kurse si shenja ato njëkohësisht mësojnë. Jo vetëm se presupozojnë fenë por me fjalë e akte tjera rituale e ushqejnë, e forcojnë dhe e shprehin atë; për këtë arsye edhe quhen sakramentet e fesë. Ato vërtetësisht e ndajnë hirin, kurse riti kremtues i tyre më së miri i përgatit besimtarët që këtë hir ta pranojnë me begati, që ta lëvdojnë Hyjin dhe të jetojnë me dashuri.
Prandaj është shumë e rëndësishme që besimtarët t’i kuptojnë lehtë shenjat e sakramenteve dhe t’i pranojnë sa më shpesh ato sakramente që janë të themeluar për ruajtjen e jetës së krishterë.

60. Shenjta Nëna Kishë, përpos sakramenteve, i ka themeluar edhe sakramentalet. Ato janë shenja të shenjta, të ngjajshme me sakramentet, me të cilat shenjojnë - dhe me lutjen e Kishës arrihen – veprime mbi të gjitha shpirtërore. Me ndihmën e tyre njerëzit përgatiten të pranojnë efektin kryesor të sakramenteve dhe shenjtërojnë çaste të ndryshme të jetës.

61. Për këtë arsye liturgjia e sakramenteve dhe sakramentaleve i’u mundëson besimtarëve të disponuar mirë, që ta shenjtërojnë me hirin hyjnor çdo çast të jetës së tyre, i cili buron nga misteri pashkvor i mundimit, vdekjes dhe ringjallës së Krishtit, prej të cilit sakramentet dhe sakramentalet e nxjerrin fuqinë. Kështu çdo përdorim i ndershëm i të mirave materiale do të mundë të orientohej drejt shenjtërimit të njeriut dhe në lavdi të Hyjit.

62. Meqenëse me kalimin e kohës kanë hyrë në rite të sakramenteve dhe sakramentaleve disa elemente që në kohën tonë e tregojnë jo qartë natyrën dhe qëllimin e tyre, është mëse e nevojshme që të vihen disa përshtatje për kohën tonë. Për reformën e tyre Koncili i shenjtë vendos me savijon.

63. Në ndarjen e sakramenteve dhe sakramentaleve, shpesh mund të jetë shumë i dobishëm përdorimi i gjuhës së popullit: pra, le t’i jipet më shumë vend sipas dispozitave që vijojnë:
a) në ndarjen e sakramenteve dhe sakramentaleve mund të përdoret gjuha e popullit në bazë të normave të art. 36.
b) Mbi botimin e ri të ritualit Romak, autoriteti kishtar mbarështues i një territori, mbi të cilin flet art. 22 § 2 i kësaj kushtetute, le ta përgatis sa më shpejt Ritualin e vet që tu përshtatet nevojave të disa pjesëve edhe për sa i përket gjuhës. Këta ritual do të mund të përdoren në ato vende pasi të kenë marrë aprovimin nga Selia e shenjtë. Gjatë përgatitjes së këtyre Ritualeve apo përmbledhjeve të Ritualeve mos të anashkalohen udhëzimet të cilat janë në fillim të çdo riti të Ritualit romak, qofshin ato pastorale apo rituale, qofshin ato që kanë domethënie të veçantë shoqërore.

64. Le të ripërtrihet katekumenati i të rriturve dhe të ndahet në disa shkallë. Kjo le të bëhet sipas gjykimit të ordinarit të vendit. Koha e katekumentatit e destinuar drejt një përgatijeje të mjaftueshme të mundë të shenjtërohet me rite shenjte që do të kremtohen në kohët e ardhshme.

65. Në vendet e misioneve mund të bashkangjiten, përpos atyre elementeve që gjenden në traditën e krishterë, edhe ato elemete të iniciacionit që janë në përdorim tek të gjithë popujt, në atë masë për sa mund t’u përshtatën ritit të krishterë sipas rregullave të art. 37-40 të kësaj kushtetute.

66. Le të përpunohen dy ritet për pagëzimin e të rriturve, edhe ai i thjeshti edhe ai solemni, duke pasur në konsideratë reformimin e katekumenatit; dhe le të vihet mesha e veçantë në Mesharin romak “në ndarjen e pagëzimit”.

67. Le të përpunohet riti i pagëzimit për fëmijë dhe të përshtatet gjendjes së vërtetë të fëmijëve; në këtë rit le të theksohet qartë roli dhe detyra e prindërve dhe nunëve.

68. Në Ritin e pagëzimit mos të mungojnë përshtatjet e nevojshme që mundë të përdoren, në bazë të gjykimit të ordinarit të vendit, në rast të një numri më të madh të pagëzimeve. Mandej, le të përpilohet edhe një rit i shkurtër, të cilin, posaqërisht në vendet e misioneve do të mund ta përdornin katehetët, e në përgjithësi, në rrezik vdekjeje edhe besimtarët, nëse mungon meshtari apo xhakoni.

69. Në vend të “Ritit për të përplotësuar pjesët që janë lënë gjatë pagëzimit të një fëmiu”, le të përpilohet një rit i ri, në të cilin qartë dhe harmonishëm do të nënvizohej se fëmija që është pagëzuar sipas ritit të shkurtër është i pranuar në Kishë.
Po ashtu le të përpilohet një rit i ri për ata që janë pagëzuar në mënyrë valide e të cilët janë konvertuar në fenë katolike, dhe le të thuhet në të se ata janë pranuar në bashkësinë e Kishës.

70. Jashtë Kohës së Pashkëve, uji i pagëzimit mund të bekohet gjatë ritit të pagëzimit me një formulë të aprovuar më të shkurtër.

71. Le të përpunohet riti i krezmimit, që të jetë e qartë lidhshmëria e brendshme e këtij sakramenti me tërë iniciacionin e krishterë. Kështu që ripërtrirja e premtimeve të pagëzimit t’i paraprijë në mënyrë të përshtatshme pranimit të sakramentit të krezmimit.
Për sa mbahet e përshtatshme, krezmimi mund të ndahet gjatë meshës, ndërsa, sa i përket ritit të krezmimit jashtë meshës, le të përgatitet një formulë që do të shërbej si hyrje.

72. Riti dhe formula e rrëfimit le të përpunohen në mënyrë që të shprehin qartë natyrën dhe veprimin e sakramentit.

73. “Vajimi i shenjtë” që mund të quhet edhe më mirë “Vajimi i të sëmuarve”, nuk është sakrament vetëm për ata që gjenden në prag të vdekjes. Për këtë arsye, koha e përshtatshme e marrjes së këti jsakramenti është kur besimtari për shkak të sëmundjes apo pleqërisë fillon të jetë në rrezik për vdekje.

74. Përveç riteve të ndara të vajimit dhe të kungimit, le të përpilohet edhe një rit i veçantë në të cilin sakramenti i vajimit do ti ndahet të sëmuarit pas rrëfimit e para se të marr kungimin.

75. Numri i lyerjes le të përshtatet, në bazë të kushteve të mundshme, ndërsa, lutjet që e përcjellin sakramentin e vajimit, le të përgatiten në mënyrë që t’u përgjigjen situatave të ndryshme të të sëmuarëve të cilët e pranojnë këtë sakrament.

76. Ritet e shugurimit le të përpunohen sa u përket si ceremonive ashtu edhe teksteve. Fjalimet e ipeshkvit në fillim të çdo shugurimi apo kushtimi mund të bëhen në gjuhën e popullit.
Në shugurimin e ipeshkvit mund t’i vihen duart nga të gjithë ipeshkvijt e pranishëm.

77. Riti i sakramentit të kurorës, që ndodhet në Ritualin romak, le të përpunohet dhe të pasurohet që të shprehë më qartë hirin e sakramentit si dhe të mundësoj të kuptohen më mirë detyrat e bashkëshortëve.
“Nëse në disa krahina përdoren zakone dhe ceremoni tjera me vlerë gjatë sakramentit të kurorës, Koncili i shenjtë me dëshirë të flaktë dëshiron që ato gjithësesi t’i ruaj.”
Përpos kësaj, autoritetit kompetent të kishës territoriale, mbi të cilën flet art. 22 § 2 i kësaj kushtetute, i jipet leja të përpilojë, sipas normës së art. 63, një rit të vetin në harmoni me krahinën apo sipas zakoneve të popullit, por me kusht që meshtari që merrë pjesë të kërkoj dhe të merrë pëlqimin e atyre që lidhin kurorë.

78. Sakramenti i kurorës, zakonisht, le të kremtohet gjatë meshës, pas leximit të Ungjillit dhe homilisë, por para “lutjeve të besimtarëve”. Lutja për nusen, të jetë në mënyrë që të mundësoj të kuptohen mirë nga të dy bashkëshortët detyrat reciproke të besnikërisë, mund të bëhet në gjuhën e popullit.
Përndryshe, nëse sakramenti i kurorës kremtohet pa meshë, në fillim të ritit le të lexohen letra dhe ungjilli nga mesha për bashkëshortë dhe atyre përherë t’iu ndahet bekimi.

79. Sakramentalet le të përpunohen duke pasur parasysh rregullën kryesore; pjesëmarrjen e vetëdijshme, frytëdhënëse dhe të lehtë të besimtarëve, duke marrë në konsideratë nevojat e kohës sonë. Gjatë reformimit të ritualeve në bazë të normës së art. 63, mundë të shtohen sipas nevojës edhe sakramentale të tjera.
Bekimet e rezervuara të jenë shumë të paktë, dhe vetëm për ipeshvijë dhe ordinariate.
Le të parashihet që disa sakramentale, së paku në raste të veqanta dhe në bazë të gjykimit të ipeshkvit, të mund t’i ndajnë edhe laikët e kualifikuar.

80. Le të përpunohet riti i kushtimit të virgjërave që gjendet në Pontifikalin romak.
Përveç kësaj, le të përpilohet riti i kushtimit të rregulltarëve si dhe i ripërtëritjes së kushteve, që do t’i kontribuoj një bashkimi, serioziteti dhe dinjeteti më të madh, e me të cilin do të shërbehen, përveq të drejtave të posaqme, ata që do t’i pranojnë ose do t’i ripërtrijnë kushtet gjatë kohës së meshës.
Është për ta lëvduar nëse kushtet rregulltare kryhen gjatë kohës së meshës.

81. Riti i varrimit shprehë edhe më qartë domethënien pashkvore të vdekjes së krishterë, dhe le t’u përgjigjet sa më mirë, edhe për nga ngjyra liturgjike, gjendjes dhe zakoneve të vendeve të caktuara.

82. Le të rishqyrtohet riti i varrimit të fëmijëve dhe le t’i ndahet mesha e posaqme.

[NoName]

Kreu i katërt

LUTJA E ORËVE


83. Jezu Krishti, Kryemeshtari i Beslidhjes së re dhe të amëshuar, duke e marrë natyrën njerëzore e ka futur në këtë botë plotë me lotë atë himn, i cili përjetësisht këndohet në mbretërinë qiellore. Ai e bashkon me veten gjithë bashkësinë njerëzore duke e bërë pjesëmarrës në këndim të këtij himni hyjnor.
Krishti, këtë shërbesë meshtarake, vazhdon ta kryej nëpërmjet kishës së vet, e cila e lavdëron pa mbarim Zotërinë dhe ndërmjetëson për shëlbimin e mbarë botës, jo vetëm me kremtimin eukaristik, por edhe në mënyra tjera, posaçërisht me lutjen e orëve.

84. Lutja e orëve, sipas traditës së lashtë të krishterë, është e rregulluar në atë mënyrë që të shenjtëroj gjithë rrjedhën e ditës dhe të natës përmes këndimit të lavdeve të Hyjit. Kur këtë këngë lavdi, ashtu si duhet, e lusin meshtarët dhe të tjerët që janë të caktuar me vendimin e Kishës, ose kur besimtarët e lusin bashkë me meshtarin në mënyrë të aprovuar, atëherë ky është vërtetë zëri i të Fejuarës, që i flet të Fejuarit, për më tepër, kjo është lutja të cilën Krishti i bashkuar në Trupin e vet ia drejton Atit.

85. Prandaj, të gjithë ata që e thonë këtë lutje në këtë drejtim plotësojnë obligimin e Kishës, si dhe janë pjesëmarrës në nderimin më të lartë të të Fejuarës së Krishtit, sepse duke e lavdëruar Hyjin gjenden para fronit të Hyjit në emër të Kishës Nënë.

86. Meshtarët të përcaktuar për shërbesën e shenjtë të përkudesit shpirtëror do ta lusin më zellshëm lutjen e orëve, të vetëdijshëm se duhet të udhëheqen sipas qortimit të shën Palit: “Lutuni pa pushim” (1 Sel 5, 17). Vetëm Hyji mund t’iu jap sukses dhe përparim veprave për të cilat ata angazhohen, sepse ka thënë: “Pa mua s’mund të bëni asgjë.” (Gjn 15, 5). Prandaj, edhe apostujt duke i zgjedhur xhakonat thoshin: “Kurse ne do t’i kushohemi krejtësisht uratës dhe shërbesës së fjalës.” (Vap 6, 4).

87. Që meshtarët dhe antarët e tjerë të Kishës të munden më mirë dhe më me përsosmëri ta lusin lutjen e orëve në rrethana të ndryshme, Koncili i shenjtë, duke vazhduar reformën fatlume e filluar nga Selia Apostolike, parasheh të nevojshme të përcaktoj për lutjen e orëve të ritit romak me sa vijon:

88. Meqenëse qëllimi i lutjes së orëvë është shenjtërimi i ditës, disponimi tradicional i lutjeve le të përpunohet, në mënyrë që, aq sa është e mundshme t’i përshtaten kohës së vërtetë; e në të njëjtën kohë të mirret parasysh gjendja e jetës së sotme në të cilën jetojnë, sidomos ata që synojnë apostolatin.

89. Prandaj, në reformën e lutjes së orëve le të përmbahen keto rregulla:

a) Lavdet, si lutje e mëngjesit, si dhe mbrëmësorja si lutje e mbrëmjes, që sipas Traditës së nderueshme të Kishës universale, janë themele të dyfishtë të lutjes së përditshme të orëve, dhe duhet të mbahen si orët kryesore e si të tilla ashtu të kremtohen;
b) Pasmbrëmsorja le të rregullohet në atë mënyrë që t’i përshtatet mirë përmbylljes së ditës;
c) Ora e quajtur »Matutinum«, megjithëse duke ruajtur në kor natyrën e lutjes së natës, të përshtatet në mënyrë që të mund të lutet në çdo orë të ditës dhe le të përmbajë një numër më të vogël të psalmeve dhe leximeve më të gjata;
d) Le të hiqet ora e Parë;
e) Në kor le të luten orët e Vogla; ora e Tretë, e Gjashtë dhe e Nëntë. Jasht korit mund të zgjidhet një prej tyre, ajo që më së shumti i përshtatet momentit të ditës.

90. Meqë lutja e orëve, si lutje publike e Kishës, është burim i mëshirës dhe shujtë për lutjen personale, nxiten në Zotin meshtarët dhe të gjithë ata që marrin pjesë në lutjen hyjnore të orëve, të luten në mënyrë që, deri sa luten, mendja të përkoj me fjalën; që më mirë të arrihet ky qëllim, le të mirren udhëzime më të begatshme liturgjike dhe biblike, posaçërisht sa u përket psalmeve.
Më pas, në plotësimin e reformës, thesari i ndërueshëm shekullar i lutjes së orëve romake, le të përshtatet në atë mënyrë që të mund ta përdorin sa më gjërësisht dhe sa më lehtë atyre që u është besuar.

91. Që rrjedha e orëve e paraqitur në art. 89 vërtet të mund të kryhet, psalmet le të ndahen, jo më në një javë, por në një afat më të gjatë kohor.
Puna në përpilimin e Psaltirit, fatlumsisht e filluar, le të kryhet sa më parë, duke pasur parasysh literaturën e krishterë latine, përdorimin që ka liturgjia edhe në këndim, si dhe gjithë taditën e Kishës latine.

92. Sa u përket leximeve le të kihen parasysh këto norma:
a) Leximi i Shkrimit shenjtë le të rregullohet në atë mënyrë që thesaret e fjalës së Hyjit të jenë më lehtë të arritshme në një shtrirje më të gjërë;
b) Leximet që mirren nga veprat e etërve, mësuesve dhe shkrimtarëve të Kishës le të përzgjidhen më mirë;
c) Mundimet apo jetëshkrimet e shenjtërve le të përputhen me të vërtetën historike.

93. Himnet, për sa duket e dobishme, le të kthehen në formën burimore, duke hjekur apo ndërruar atë përkujton në mitologji, apo që më pak janë në përputhje me përshpirtërinë e krishterë. Më pas, sipas nevojës, le të mirren edhe himne tjera nga thesari i begatshëm i himneve.

94. Që vërtetë të shenjtërohet dita dhe lutja e orëve të lutet me fryte shpirtërore, le të respektohet koha e lutjes së orëve, që më për së afërmi i përshtatet momentit të vërtetë të çdo ore kanonike.

95. Bashkësitë të obliguara të lusin në kor janë të detyruara që, përveç meshës konventuale, çdo ditë të lusin në kor lutjen e orëve, edhe atë:
a) Gjithë lutjen e orëve, rregujt e kanonikëve, murgjit dhe murgeshat, dhe rregulltarë të tjerë, të cilët janë të obliguar në kor sipas të drejtës apo me fuqinë e kushtetutave;
b) Ato pjesë që i urdhëron e drejta e përbashkët apo partikulare, kaptolet e katedraleve dhe kolegjiale;
c) Përndryshe, të gjithë antarët e atyre bashkësive, të cilët kanë marrë rendet e larta apo kanë bërë kushtet solemne, përveç vëllezërve rregulltarë, duhet që vetë t’i lusin ato orë kanonike, të cilat nuk luten në kor.

96. Klerikët që nuk janë të obliguar në kor, nëse kanë marrë rendet e larta, janë të obliguar që çdo ditë të lusin gjithë lutjen e orëve, në bashkësi apo vet, sipas normave të art. 89.

97. Zëvendësimet e mundshme të lutjes së orëve me ndonjë akt tjetër liturgjik duhet ta caktojnë rubrikat.
Në raste të veçanta dhe arsye të madhe ordinariatet mund t’i lirojnë krejtësisht apo pjesërisht nënshtruesit e vet nga obligimi i lutjes së orëve, apo edhe ta zëvendësojnë.

98. Antarët e çfarëdo Instituti të gjendjes së përsosmërisë, të cilët, në bazë të kushtetuës së tyre e lusin ndonjë pjesë të lutjes së orëve, e kryejnë lutjen publike të Kishës.
Po ashtu e kryejnë lutjen publike të Kishës ata të cilët sipas kushtetutës së tyre e lusin ndonjë “Lutje të vogël të orëve”, por që është i përpiluar sipas lutjes së orëve dhe i aprovuar ligjërisht.

99. Meqenëse lutja e orëve është zëri i Kishës apo i gjithë Trupit Mistik që e lavdëron publikisht Hyjin, porositen ata klerikë që nuk e kanë obligimin e korit, posaçërisht meshtarët që jetojnë apo banojnë së bashku, ta lusin bashkë së paku ndonjë pjesë të lutjes së orëve.
Ndërsa, të gjithë ata që e lusin lutjen e orëve si në kor si në bashkësi le ta kryejnë këtë detyrë që i’u është besuar sa më përsosmërisht, qoftë me përshpirtëri të brendshme të shpirtit, qoftë me qëndrim të jashtëm.
Është mirë, që, sipas mundësisë lutja e orëve në kor apo në bashkësi të këndohet.

100. Barinjtë e shpirtrave le të kenë kujdes që orët kryesore, posaqërisht mbrëmësorja, të luten në kishë me pjesëmarrje të bashkësisë të dielave dhe festave më solemne. Porositet që edhe laikët ta lusin lutjen e orëve, ose me meshtarët, ose të bashkuar mes veti, ose qoftë edhe vet.

101. § 1. Sipas tradistës shekullore të riti latin, për klerikët lutja e orëve le të ruhet në gjuhën latine. Megjithatë, Ordinari mund të lejoj edhe përdorimin e verzionit në gjuhën e popullit, i përgatitur sipas normës në art. 36, për raste të veqanta, atyre klerikëve të cilëve përdorimi i gjuhës latinë është pengesë e madhe për lutjen e orëve në mënyrë të duhur.
§ 2. Murgeshave dhe pjesëtarëve të Instituteve të gjendjes së përsosmërisë, si meshkujve jo klerik, si femrave, kryetari përgjegjës mund t’iu lejojë përdorimin e gjuhës së popullit në lutjen e orëve, edhe kur lutet në kor, por që përkthimi të jetë i aprovuar.
§ 3. Secili klerik i obliguar të lut lutjen e orëve, nesë e lut në gjuhën e popullit së bashku me besimtarë apo me ata që janë të përmendur në § 2, e plotëson detyrën e vet, vetëm nëse teksi i përkthyer është i aprovuar.

[NoName]

Kreu i pestë

VITI LITURGJIK


102. Shenjta Nëna Kishë, mbanë për detyrë të vetën që në ditë të caktuara gjatë vitit të kremtojë me përkujtim të shenjtë veprën shpërblimtare të Fejuarit të vet hyjnor. Çdo javë, në ditën që e quajti »e diel«, ajo përkujton ringjalljen e Zotërisë, të cilën e përsëritë poashtu një herë në vit bashkë me mundimet e veta në solemnitetin më të madhe të pashkëve.
Kisha gjatë vitit, shpalos krejt misterin e Krishtit, nga mishërimi dhe lindja, deri te ngritja në qiell, nga dita e Rrëshajëve në ditën e pritjes së shpresës së lume dhe ardhjes së dytë të Zotërisë.
Duke i kremtuar kështu misteret e shëlbimit, Kisha i’u shpalos besimtarëve thesaret e virtyteve dhe meritat e Zotërisë së vet, dhe kështu, këto mistere të jenë të pranishme në çdo kohë, që besimtarët të mund të hyjnë në kontakt me to dhe të mbushen me hiret e shëlbimit.

103. Në kremitmin e këtij cikli vjetor të mistereve të Krishtit, Kisha në mënyrë të veçantë e nderon Marinë, të shenjtnueshmën Nënën e Hyjit, e lidhur në mënyrë të pandashme me veprën e shëlbimit të Birit të vet; në Marinë madhërohet dhe lartësohet fryti më i përsosur i shëlbimit. Poashtu, Kisha në Marinë kundron gëzueshëm si figurën më të kulluar gjë që përgjithësisht dëshiron dhe shpreson të bëhet.

104. Në këtë cikel vjetor Kisha e ka futur përkujtimin e matrirëve dhe shenjtërve të tjerë që hiri i shumllojshëm hyjnor i ka lartësuar deri në përsosmëri, kështu që e kanë fituar shpëtimin e përjetshëm dhe në qiell i këndojnë lavde Hyjit dhe ndërmjetësojnë për ne. Në ditën e lindjes e tyre Kisha e shpall misterin e pashkëve në shenjtër, të cilët me Krishtin kanë bashkëvuajtur dhe me të janë bashkëlavdëruar. Kisha i’u porositë besimtarëve shembujt e tyre për ndjekje, të cilët nëprëmjet Krishtit të gjithë i tërheqin te Ati, dhe në saje të meritave të tyre luten dhe fitojnë të mirat e Hyit.

105. Së fundi, Kisha në kohë të ndryshme të vitit, sipas një rregulli tradicional, kompleton formimin e besimtarëve përmes ushtrimeve shpirtërore dhe trupore, përmes mësimeve, lutjes, dhe veprave të pendimit e të mëshirës.
Për këtë arsye Koncilit të shenjtë i ka pëlqyer të caktojë më sa vijon.

106. Sipas traditës apostolike që rrejdh prej vetë ditës së ringjalljes së Krishtit, Kisha e kremton misterin e pashkëve çdo të tetën ditë, e cila me të drejtë quhet dita e Zotrisë apo e diela. Në këtë ditë besimtarët janë të obliguar të takohen së bashku që të përkujtojnë mundimet, ngjalljen dhe lavdinë Jezusit Zot, duke degjuar Fjalën e Hyjit dhe duke marrë pjesë në eukaristi, e për ta falenderuar Hyjin “i cili na rilindi, në saje të ngjalljes prej të vdekurish të Jezu Krishtit për shprsën jetësore.” (1 Pj 1, 3). Prandaj, e diela është festa kryesore që duhet me qëndrueshmëti të porositet në vetëdijën e besimtarëve për të qenë ditë gëzimi dhe pushimi nga puna. Mos të vendoset atë ditë tjetër festë, përveç atyre vërtetë të rëndësishme, sepse ajo është baza dhe thelbi i gjithë vitit liturgjik.

107. Viti liturgjik le të rregullohet në atë mënyrë që sipas gjendjes së sotme, ose le të ruhen ose përsëri le të futen sipas traditës zakonet dhe ushtrimet e kohëve të shenjta – duke e ruajtur domethënien burimore - e cila në mënyrë të këndëshme do ta ushqejë përshpirtërinë e besimtarëve në lavdërimin e misterve të shëlbimit të krishterë e në veçanti të misterit të pashkëve. Ndërsa, përshtatjet të cilat duhet bërë nëse është nevoja, edhe atë në rrethana të vendeve të caktuara, le të bëhen sipas art. 39 dhe 40.

108. Shpirtrat e besimtarëve para së gjithash të drejtohen kah festat e Zotërisë, në të cilat gjatë vitit kremtohen misteret e shëlbimit. Prandaj, «kohët shenjte» kanë përparësi para festave të shenjtërve që në mënyrë më të gjatë të kremtohet i tërë cikli i mistereve të shëlbimit.

109. Karakteri i dyfisht i kohës së kreshmeve, që, mbi të gjitha përmes përkujtimit apo përgatitjes për pagëzim dhe me pendesë, i përgatit besimtarët për kremtimin e misterit të pashkëve me dëgjim më të shpeshtë të Fjalës së Hyjit dhe me lutje më intenzive; le t’i kushtohet kujdes më i madh kësaj kohe si në liturgji ashtu edhe në katekezen liturgjike. Prandaj:
a) Le të merren më tepër elemente të pagëzimit si pjesë që i takojnë liturgjisë së krezhmeve; ndërsa nëse është e përshtatshme të merren disa edhe nga tradita antike;
b) E njëjta vlenë edhe për elementet pendestare. Në katehezë duhet të theksohen njëkohësisht pasojat shoqërore të mëkatit, dhe natyra e vërtetë e pendimit, si neveri për mëkate e kështu edhe si fyerje ndaj Hyjit. Mos të mungojë pjesëmarrja e Kishës në veprën e pendimit dhe le të porositet fuqishëm lutja për mëkatarët.

110. Pendimi i kohës kreshmore mos të jetë vetëm i brendshëm dhe personal, por gjithashtu i jashtëm dhe shoqëror. Praktika pendestare, sipas mundësive të kohës sonë dhe të zonave të ndryshme, si dhe sipas gjendjes të besimtarëve, duhet të favorizohet dhe porositet nga autoritetet për të cilat flet art. 22.
Por, do të ruhet agjërimi religjioz i pashkëve duke e kremtuar gjithkund të Premten e mundimit dhe vdekjes së Zotërisë, për ta vazhduar, nëse është e mundshme, edhe të Shtunën e shenjtë, që të arrihet kështu me shpirt të lartësuar e të hapur në gëzimet e të dieles së Ngjalljes.

111. Shenjtërit nderohen në Kishë sipas traditës, si dhe me nderim mbahen reliket autentike dhe figuret e tyre. Të kremtet e shenjtërve na shpallin veprat e mrekullueshme të Krishtit në shërbëtorët e vet, ndërsa besimtarëve i’u dhurohen shembuj të mirë që duhet ndjekur.
Që të kremtet e shenjtërve të mos mbizotërojnë mbi festat në të cilat kremtohen misteret e shëlbimit, shumë prej tyre le të lihen për t’u kremtuar në Kishat e caktuara vendore, të popullit, ose të familjes rregulltare. Në Kishën universale le të zgjërohen vetëm ato të kremte të shenjtërve të cilat kanë vërtetë rëndësi të gjithmbarshme.