Meshari Romak gjate shekujve

[NoName]

MESHARI ROMAK GJATË SHEKUJVE

Dr. Lush GJERGJI

Meshari Romak gjatë shekujve mund të studjohet nga pikëpamjet e ndryshme: historike, teologjike, biblike, pastorale, katekistike, rituale, sakramentale, shpirtërore, gjuhësore, kulturore…

Meshari Romak si libër liturgjik dhe mjet i kremtimit të mshës, eukaristisë , ka strukturën e ritit, tekste biblike, lutje, përcaktime dhe përmbajtje muzikore, mundësinë e pjesëmarrjes së popullit, dhe si i tillë, kuptohet, pësoi ndërrime, begatime, përshtatje, si edhe vetë jeta në kohë dhe në hapësirë.

Ky tekst së pari është shprehje e fesë burimore apostolike, pastaj e traditës së lashtë krishtere, me burimin dhe parimin e dyfishtë: lex orandi dhe lex credendi, ku kremtuesi është ndërmjetësues mes Zotit dhe popullit, por edhe mes kremtimit, librit, dhe bashkësisë së krishterë.

Tradita apostolike me anë të Mesharit , meshës, na mundëson edhe neve që të marrim pjesë në Darkën e Mbrame të Jezu Krishtit në të cilën Ai na dhuroi vetveten në trajtën e Bukës dhe të Vërës së shuguruar per ritus et preces /nëpërmjet ritit dhe uratës/, si vegël, instrument i gërshetuar nga elementet e ndryshme për Kishën e cila lutet dhe kremton. 1

Meshari është një vegël që mundëson, përgatit, aftëson për komunikim me Hyjin, dhe mu për këtë gjatë shekujve ka pësuar ndryshime, përplotësime, sipas nevojave të fesë dhe të përshpirtërisë, jetës fetare, por edhe sipas rrethanave të jetës dhe të veprimeve.

1. 1. PARAHISTORIA E MESHARIT ROMAK

Sipas studimeve të shumta dhe të hollësishme të ekspertëve të liturgjisë gjatë shekujve dhe në kohën tonë, tashmë kemi njohuri të sakta dhe mjaft të përpikta mbi formimin historik të Mesharit Romak gjatë shekujve, edhe pse ka ende çështje për shqyrtim dhe për studim.

Supozimi i parë mbështetet në TRADITËN APOSTOLIKE, sipas së cilës gjestet, fjalët, veprimet e Jezu Krishtit, apostujt në fillim i kanë përsëritur ashtu si i kanë parë, dëgjuar, mësuar, pra, deri diku në mënyrë spontane, së paku deri te përpilimi i LIBELLI MISSARUM /librave të meshes/.

Kjo dëshmohet nga SACRAMENTARIO VERONESE, si duket perikopa më e vjetër e Kanonit të meshës, që ruhet në katerdralën e Shën Zenos në Veronë, /unë pata fatin dhe rastin ta shohë para disa viteve/.

Pas kësaj kemi kemi edhe Sakramentarët e parë: PARA-GELASIAN, GREGORIAN, GELASIAN në Gali dhe të tjerë, sidomos Veprat e Apostujve dhe Didache’.2

Përpilimi i teksteve liturgjike, sidomos i Mesharit, ishte një proces i gjatë dhe mjaft i ndërlikuar, me begatime të teksteve biblike, ungjillore, me lexime, lutje, këngë liturgjike.3

Didache’ e paraqet kremtimin eukaristik në dy pjesë, në fillim dhe në mbarim të ushqimit, me tri uratë, mbi bukën, verën, dhe e treta në mbarim, si falënderim.4

EUCHARISTIA MYSTICA është dëshmia e dytë me shkrim mbi kremtimet e lashta të meshës, me disa elemente të reja: citohet teksti 1 Kor 10, 26, me vetëm një lutje eukaristike, si është një edhe prania e Jezu Krishtit në meshë.5

Gjatë shekujve të parë të krishtërimit, sidomos gjatë përndjekjeve romake, s’pati mundësi për ndonjë uniformizëm, së paku sa i përket tekteve dhe librave, por uniformizmi ishte në fe dhe në dashuri për Krishtin eukaristik.

TRADITIO APOSTOLICA, që thuhet se është e Hipolitit, ka këto elemente bazë: dhuratat dhe historinë e shëlbimit, që zbatohet me mundimin, vdekjen dhe ngjalljen e Jezu Krishtit dikur, dhe me eukaristi, tani, gjithnjë.


[ vazhdon ]

[NoName]

1. 2. ZHVILLIMI I LITURGJISË EUKARISTIKE

Liturgjia aleksandrine:

Në liturgjinë aleksandrine gjendet një anafora – nga anapfora – bartja në lartësi, bartja para, sinonim i lutjes eukaristike, paraqitje dhuratash, tekst i shkurtër në papyrus dhe një tjetër në pergamenë. Më e vejtra është Papirusi i Strasburgut /Gr. 254/ me tri strofë. “E para është falënderimi ndaj Zotit për veprën e krijimit; e dyta është paraqitja e kultit apo flijimit; e treta është urata e ndërmjetësimit për Kishën dhe të gjithë antarët e saj”.6

Anafora – paraqitja e dhuratave të Shën Markut është zhvillimi i asaj të Aleksandrisë, por ka edhe disa elemente të reja, si p. sh..shtimin e Sanctus në mbarim të lutjeve për ndërmjetësim.

Marrë në përgjithësi anaforat lindore qysh nga shekulli i tretë pas Krishtit kanë këtë përbërje:
- Lavdia dhe falënderimi ndaj Zotit;
- Sanctus;
- Falënderimi për veprën e shëlbimit në Jezu Krishtin;
- Ndërmjetësimi dhe përkujtimi i mistereve të trashëguara;
- Epiklesi – apo lutja drejtuar Shpirtit Shenjt që të zbresë në bukën dhe verën për t’i shndërruar në Korpin dhe Gjakun e Krishtit;
- Dosologjia përfundimtare apo formula e lavdisë së fundit dhe e uratës eukaristike.7

Në perëndim kishte begati dhe llojllojshmëri të mëdha lidhur me kremtime eukaristike, sidomos në Spanjë, në Gali dhe ndër celtikët e vjetër. Më sistematikja është KANONI ROMAK, që ka dy pjesë kryesore:
- Falënderimi, që quhet edhe prefacion, dhe ku shtohet po ashtu edhe Sanctus;
- Ndërmjetësimi, në të cilin gjendet edhe teksti i saktë i fjalëve të Jezu Krishtit mbi themelimin e eukaristisë.

Ndërmjetësimi lidhet ngushtë me flijim për njete dhe nevoja të ndryshme, për ata që i paraqesin dhuratat, si dhe për pranimin e flive që dhurohen. Ky Kanon romak përmendet në veprat e Shën Ambrozit /mbarimi i shek. IV/.

Kanoni Romak është mjaft i ngjashëm me Anaforën e Aleksandrisë, së paku sa i përket strukturës, tematikës, përmbajtjes. Ky Kanon së shpejti u bë lutja eukaristike perëndimore.8

1. 3. MESHARI ROMAK PREJ FILLIMIT DERI NË SHEK. IV

Në rend të parë mund të përmendim Justinin, i cili për herë të parë e përshkruan kremtimin eukaristik, mënyrën si kremtohej, si dhe kungimin.

“Të gjithë bashkoheshin në një vend të caktuar. Pastaj lexohen kujtimet e apostujve apo shkrimet e profetëve. Pastaj është shpjegimi dhe qortimet e udhëheqësit. Më vonë të gjithë luten në këmbë, bartet buka, vera dhe uji. Prirësi i kremtimit e lartëson lutjen dhe dhuarat e falënderimt /euharistias/ me tërë fuqinë, ndërsa populli përgjigjet “Amen”.9

Pastaj buka e shuguruar /eukaristike/ iu dhurohet të gjithë të pranishmëve.
“Ky ushqim quhet eukaristi, dhe nuk është e lejueshme askush të marrë pjesë, përpos atyre që besojnë të vërtetat që ne ua mësojmë, dhe që e kanë pranuar larjen për faljen e mëkateve dhe lindjen e re, dhe të cilët jetojnë si na ka mësuar Krishti”.10

Justini ishte filozof nga Nablus-i, ligjerues në Romë, nxënës i Jezu Krishtit në gjysmë të shekullit të dytë pas Krishtit. Ai i shkruan perandorit romak Antonio dhe bijëve të tij të adoptuar Mark Aurelit dhe Lucio Vero-s për t’u shpjeguar kremtimet eukaristike.

Përpos kësaj kemi edhe dy dëshmi historike të shekullit të dytë: VEPRAT E GJONIT, sipas gjitha gjasava të shkruara në Azinë e Vogël, dhe VEPRAT E TOMËS. 11

MËSIMI I DYMBDHJETË APOSTUJVE apo DIDACHE’, me prejardhje nga përvoja kishtare palestineze, në versionin e parë nga gjysma e shekullit I, vepër anonime, e përpunuar më vonë edhe në fillim të shek. II. Përmbajtja është kryesisht me udhëzime morale, liturgjike dhe dishiplinore. Rëndësi të posaçme kanë kreu 7 mbi pagëzimin dhe kreu 14 mbi eukaristinë..

Shën Ambrozi i përdor dy shprehje tjera: “oblatio” /dhurata/, dhe “sacrificium” /flijim/, ndërsa Shën Cirili i Alkeksandrisë shprehjen “eulogia” /bekim/.

Më së tepërmi flitet për bukën, “thyrjen e bukës” /Vap 46; 20, 7. 11; 27, 35/, për çështje praktike, sepse buka më lehtë bartet, ruhet më mirë.

Një gjë është e sigurt, ushqimet e rëndomta dalloheshin prej ushqimit eukaristik, dhe ajo që kremtohej rreth mbarimit të shekullit II pas Kr. gati kudo që kishte të krishterë. 12.

Pas mbarimit të shekullit të II-të dhe më vonë mund të flitet për mënyrën dhe për formulat, shprehjet, fjalët e kremtimeve eukaristike. Në gjysmën e shekullit IV-të CONSTITUTIO APOSTOLICA “jep një shembull të rëndësishëm të ritualit të përpunuar në mënyrë mjaft të pasur dhe të strukturuar, dhe në hyrje theksohen kushtet e pjesëmarrjes në ritin eukaristik”.13.

“Pas përfundimit të pretkut, të gjithë prapë ngriten në këmbë; xhakoni do të ngritet në foltore dhe do të thotë: “Më asnjë dëgjues! Më asnjë që nuk beson!” 14.

Kjo domethënë se Eukaristia është e rezervuar vetëm për të pagëzuarit, që nënkupton përjashtimin e paganëve dhe të katekumenëve, si dhe të mëkatarëve botor, që për një kohë ishin të përjashtuar nga pjesëmarrja e meshës.

Këtë traditë e vërteton edhe DIDACHE’ me këto fjalë: “Askush mos të hajë e mos të pijë nga eukaristia juaj përpos atyre që janë të pagëzuar në emër të Zotërisë” 15., që ndërlidhet edhe me qortimin e Shën Palit: “Për këtë arsye më së pari ta shqyrtojë mirë veten e veç atëherë të hajë prej kësaj Buke e të pijë prej këtij Kelku. Sepse, kushdo ha e pi – në qoftë se nuk e dallon Korpin e Zotit prej ushqimeve tjera – ha e pi dënimin e vet” 16.

“Gjërat e shenjta shenjtërve!” 17. thotë Kushtetuta Apostolike, që ka mbetur si klithje në Liturgjinë lindore.

Qysh nga fillimi i shek. III ishte tradita të kremtohej eukaristia ditën e vdekjes apo të varrimit të të krishterëve, sidomos ditën e martirizimit 18., gjë kjo që dëshmohet edhe në grafitet në katakombat e Shën Sebastianit në Romë, si ndërmjetësim i martirëve para Jezu Krishtit.

Shën Augustini e quan eukaristinë “bashkim” /societas/ me Korpin e Krishtit, ndërsa Shën Cipriani e quan “shenja e bashkimit” /signum unitatis/.19.


[ vazhdon ]

[NoName]

2. 1. EUKARISTIA GJATË SHEKUJVE IV-X

Eukaristia shpejt është ndarë nga ngrënia e përbashkët, që quhej edhe agape, por mbeti porosia thelbore e bashkësisë së krishterë. Detyra e çdo besimtari ishte të sillte me vete për tryezën e meshës bukën dhe verën. Buka duhet të ishte e freskët, e pjekur nga milli i grurit, ndërsa vera e pastër, në shenjtë të falënderimit ndaj Zotit për dhurata e pranuara.

Kujdesi për përgatitjen e bukës dhe të verës për kushtim së shpejti shtohej, si për mënyrën e përgatitjes, po ashtu edhe për njerëzit, familjet që e përgatisnin, si përmend edhe Shën Gregori Nazianzeni. 20.

Më vonë ishin rregulltarët, klerikët, xhakonat dhe meshtarët ata që pregatisnin dhuratat për eukaristi, shpeshherë edhe në kishë apo në objektet kishtare. Pjesa që tepronte, që nuk përdorej për meshë, iu shpërndahej të gjithëve pas eukaristisë, sidomos të varfërve, por edhe klerit.

Në Koncilin e Makonit /583/ kërkohet për çdo pjesëmarrës në eukaristi që të sjellte me vete dhuratën e bukës dhe të verës. Kjo traditë dhe rregullore me Karlin e Madh bëhet ligj qytetar i pagimit të së dhjetës për Kishë.

Eukaristia kremtohej në disa vende për çdo ditë, sidomos në Milano dhe në Akvile, në Afrikën Veriore dhe në Spanjë, ndërsa në vendet tjera vetëm të
shtunën dhe të dielën, gjatë Kreshmëve për çdo ditë. 21.

Tradita e kremtimeve eukaristike nuk ishte e njëjtë dhe kryesisht përqendrohej në qendra të mëdha, në seli ipeshkvore, me kryesimin e ipeshkvit, bariut të bashkësisë së krishterë. Qysh në Koncilin e Kartagës /390/ kërkohej leja e ipeshkvit për kremtime eukaristike në shtëpi apo në vende private.

“Eukaristia paraqitej si mjekim qiellor që shëronte trupin dhe shpirtin, por edhe si zjarrë pastrues, bukë e shëlbimit e jo e dënimit…”22.

Së shpejti hyri në traditën kishtare dhe liturgjike edhe pendesa, si përgatitje për kungim dhe si pastërti rituale. Shën Augustini i qortonte besimtarët e vet që të mos vepronin si grekët që kungoheshin vetëm një herë në vit.

Përpunimi i teksteve liturgjike zgjati me shekuj, diku deri në shekullin VI. Në Romë janë disa përmbledhje që ruhen në arkivet e Lateranit. Përbledhja e parë e lutjeve eukaristike, që quhet “SACRAMENTARIO LEONIANO”, përpos pjesëve të papës Leonit I, përmban edhe disa meshë të papës Gelasit I mes 492-496, si dhe të papës Virgili (537-555).23.

2. 2. MESHARI I KURISË ROMAKE /MISSALE SECUNDUM ORDINEM ROMANAE CURIAE/

Në kohën e papëe Honorio III(1216-1227) kemi Mesharinë e Kurisë Romake, ku s’ka shënime mbi homelinë, pretkun, as paraqitjen e dhuratave, as kungimin.24.
Meritojnë të përmenden edhe tre meshar të tjerë: MISSALE SPECIALE i Kostancës, i shtypur nga Gutenbergu në vitin 1457; MISSALE ABREVIATUM, i të njëjtit vit, dhe MISSALE ROMANUM i vitit 1474, si kryesori, nga të cilët do të përmbledhet dhe botohet MESHARI ROMAK në vitin 1570.

2. 3. MESHARI ROMAK /1570/

Për unifikimin e mesharëve të ndryshëm kanë punuar shumë këshille, komisione, grupe liturgjike, veçmas gjatë Koncilit të Trentos /1546-1547/, sidomos lidhur me rubrika. Projekti qe përpunuar katër herë para se të jipej versioni për aprovim etërve të koncilit.

Papë ishte Pali III (1534-1549) dhe me sukses e udhëheqi Koncilin e Trentos(1545-1563), së bashku me Julin III (1550-1555), Marcelin II (1555-1555, Palin e IV (1555-1559) dhe Piun IV (1559-1565).

Nga kjo punë e madhe doli DECRETUM DE OBSERVANDIS ET EVITANDIS IN CELEBRATIONE MISSAE, i aprovuar në seksionin e XXII më 17 shtator 1562.
Etërit e Kishës kërkuan nga Selia Shenjte reformimin e Mesharit dhe të Breviarit. Papa Piu V /1566-1572/ e aprovoi dhe e botoi MESHARIN ROMAK /1570/ i cili në shumçka është i ngjashëm më atë të vitit 1474.

Pjesët kryesore të këtij Meshari ishin këto:
Rubrikat e përgjithshme, ritet, keqpërdorimet, lutjet… Rendi i Meshës, meshët gjatë kohëve liturgjike, të dielat, meshët e shenjtërve dhe meshët votive. 25.
Ky Meshar qe aprovuar për mbarë Kishën Katolike më 14 qershor 1570, përpos mesharëve të Kishave vendore dhe të bashkësive rregulltare që kishin mesharë së paku para 200 viteve.

Pas këtij meshari gati zhduken të gjithë mesharët vendor, përpos ai i Milanos, Lionit, Toledos si dhe i regulltarëve cistercinë dhe domenikanë.


[ vazhdon ]

[NoName]

2. 4. MESHARI I KONCILIT TË TRENTOS

Në Ordo Missae – paraqitet mënyra e kremtimit të meshës në vetmi, vetëm meshtari kremtues, me popull, me praninë e hirearhisë kishtare / papa, patriarkët, ipeshkvijtë/, mesha e kënduar me schola cantorum, me xhakon, nënxhakon etj.
Në këtë meshar nuk përmendet fara mënyra e pjesëmarrjes së popullit, kungimi i tyre jipet vetëm si mundësi evenetuale, s’ka lutje të besimtarëve, paraqitje të dhuratave, shenja e paqes rezervohet vetëm për klerikët.

Kjo reformë liturgjike ishte përgjigjje kundër protestantizmit dhe iluminizmit, ku mohohej figura e meshtarit ministerial, dhe theksohej ajo e meshtarisë së përgjithshme. Në këtë Meshar fytyra e meshtarit ishte qendrore dhe kulmore, aq sa në Katekizmin e Trentos quheshin “jo vetëm engjuj, por edhe “zot”, sepse e paraqisnin madhërinë e pakalueshme të Zotit”. 26.

Roli i klerit ishte themelor dhe vendimprues, ndërsa besimtarët ishin më tepër vezhgues se pjesëmarrës. Aty përshkruhet në hollësi çdo lëvzje e duarëve, këmbëve, syve, të librave, të kelkut, aq sa mund ta quajmë “triumfalizmi i rubrikave”,27. që nuk ishte karakteristikë dhe përmbajtje vetëm e këtij meshari, por që ishte formuar dhe trashëguar gjatë shekujve. Me këtë theksohet: shenjtëria e meshës dhe e meshtarisë, tejkalohet anarkia e shumë riteve vendore, për t’u shmangur edhe devijimeve teologjike dhe liturgjike.

2. 5. ZHVILLIMI I MESHARIT TË TRENTOS

Ky Meshar ka pasur një zhvillim gjatë shekujve. Qysh në vitin 1571 pati disa ndërrime dhe përmirësime. Më vonë kanë ndërruar së pari Papa Klementi VIII /1604/ , pastaj edhe papa Urbani VIII në vitin 1634, me qëllim të pranisë sa më të madhe të teksteve biblike, si dhe të pasqyrimit të gjendjes së kishave vendore.
Në Koncilin e Parë të Vatikanit tashmë ishte kostatuar se Meshari i Trentos ishte zbatuar në mbarë Kishën Katolike.

Papa Leoni XIII e botoi Mesharin në vitin 1884 duke pasur para sysh ndryshimet gjatë këtyre shekujve.

Papa Piu X dëshironte ta pastronte sa më shumë Mesharin dhe Breviarin. Pas vdekjes së tij papa Benedikti XV e aprovoi botimin tipik më 25 qershor 1920. Botimi i fundit tipik ishte vepër e papës Gjoni XXIII më 23 qershor 1962, vetëm disa muaj para hapjes së Koncilit të Dytë të Vatikanit.

Reforma apo zhvillimi kryesor i Mesharit prej vitit 1570 deri në vitin 1920 është sidomos në shtimin e festave të Virgjërës Mari dhe të shenjtërve.28

2. 6. MESHARI I PAPËS PALI VI

Me SACROSANTUM CONCILIUM /SC/ ndodhi reforma e madhe në jetën liturgjike, sidomos me theksim të veçantë se mesha është pjesëmarrje në mundimin, vdekjen dhe ngjalljen e Jezu Krishtit “per ritus et preces” /nëpërmjet ritit dhe uratës/. 29

Kjo reformë liturgjike ka disa risi dhe veçori:
- Liturgjinë e fjalës, me më shumë lexime biblike;
- Homelinë, pretkun përkatës lidhur me fjalën e Zotit dhe jetën tonë;
- Paraqitjen e dhuratave dhe lutjen e besimtarëve
- Përdorimi i gjuhës amtare në liturgji, bashkëmeshimi, kungimi në dy trajta në raste të veçanta.

Reforma liturgjike thekson para së gjithas primatin e PRANISË DHE TË DASHURISË së Zotit në veprimet liturgjike; roli qendror i misterit të Pashkëve, ngjalljes së Jezu Krishtit, vetëdija e Kishës si popull i ri i Zotit, lëvizja ekumenike etj.

Me këtë Meshar botohet Ordo Missae, Institutio Generalis Missalis Romani /IGMR/ më 6 prill 1969; Leksionarët më 25 maj 1969, ndërsa promovohet më 27 mars 1970 ; EDITIO TYPICA ALTERA u botua më 26 mars 1975.

IGMR ka 8 kapituj:
1. Mbi rëndësinë dhe dinjitetin e kremtimeve eukaristike si qendër e jetës së krishterë;
2. Struktura, elementet dhe pjesët e meshës, me theks në sofrën e fjalës dhe sofrën eukaristike, si dhe pjesëmarrja e popullit: leximet, paraqitja e dhuratave, lutja e besimtarëve
3. Roli dhe rëndësia e meshtarit dhe popullit në kremtime eukaristike;
4. Format e ndryshme të kremtimeve eukaristike, mesha me popull, bashkëmeshimi, mesha pa popull;
5. Dispozitat dhe petkat liturgjike;
6. Gjërat e nevojshme për kremtime eukaristike;
7. Zgjidhja e pjesëve të meshës;
8. Meshët dhe lutjet për raste të ndryshme dhe meshët për të vdekur.
Meshari ka 81 prefacione, mbi 1600 uratë, si pasuri shumëshekullore e Kishës.30.

2. 7. VEÇORITË E MESHARIT TË PALIT VI

- Pjesëmarrja aktive e të gjithëve në kremtime eukaristike, meshtarë dhe besimtarë, si bashkësi e krishterë e popullit të Zotit. Kjo dëshmohet edhe me anë të librave të lllojllojshëm që përdorën në meshë. Përpos Mesharit kemi edhe Leksionarët, librat për lexime të meshes, librin Lutja e Besimtarëve.
- Gjestet gjatë meshës janë më të përshtatshme dhe të kuptueshme, gjuha amtare, theksimi i pjesëmarrjes në gostinë e Darkës së Mbrame.
- Më 20 prill 2002 është promovuar EDITIO TYPICA TERTIA, me disa risi, sidomos shtesën e festave të shenjtërve, prefacioneve, kanoneve për meshë. 31.

Meshari Romak është shprehja më e bukur e reformës liturgjike të Koncilit të Dytë të Vatikanit /KDV/, duke përfshirë shekujt, nga tradita apostolike deri te inkulturimi apo akulturimi, takimi i Eukaristisë me rrethanat e reja të jetës dhe të veprimeve të Kishës në botën e sotme. Këtë e kërkonte edhe SC nr. 37-40, për t’i “ndihmuar” Zotit që t’i flet dhe dhurohet gjithnjë popullit dhe anasjelltas.

Reforma liturgjike kishte tri qëllime kryesore:

PROPRIA RATIO – arsyja e veçantë që çdo pjesë dhe tërësi të jenë në lidhje me atë çka kremtohet dhe me jetën e krishterë;

MUTUA CONNEXIO – lidhja e ndërsjellët e pjesëve, përf krijimin e tërësisë liturgjike, por edhe ajo mes Zotit dhe njeriut, popullit, bashkësisë së krishterë;

PARTITIPATIO – pjesëmarrja më aktive e besimtarëve .32.


[ vazhdon ]

[NoName]

3. 1. PREJ VULGATËS SË SHËN JERONIMIT DERI TË BIBLA E DOM SIMON FILIPAJ

Shën Jeronimi /Sofronius Eusebius HIERONIMUS/, është me prejardhje ilire nga qyteti i Stridonit, sidomos i njohur në mbarë botën si përpilues dhe përkthyes i VULGATËS /382-406/, që Koncili i Trentos e ka cilësuar si “të vetmin përthim autentik” /1546/, dhe burim të domosdoshëm për çdo përkthim në botë edhe sot.
Qysh atëherë ai kishte hetuar rendësinë e fjalës, porosisë së Zotit, aq sa pohonte se kush nuk e njeh Biblën, nuk e njeh as Zotin, dashurinë e tij për ne, dhe vijonte duke thenë se edhe leximi, meditimi, studimi, shqyrtimi i Biblës është një lloj “kungimi”, komunikimi, lidhje me Zotin.

Qëndrimi i tij pati ndikim të madh dhe vendimtar në ndërlidhjen e Biblës dhe të Eukaristisë, Sofra e Fjalës dhe Sofra e Korpit dhe Gjakut të Krishtit.

Këto qëllime e frymëzuan dhe ndihmuan edhe Dom Simon FILIPAJ për punën madhështore dhe tejet flijuese në përthimin dhe botimin e Biblës komplete në gjuhën shqipe.33.

3. 2. PREJ MESHARIT TË GJON BUZUKUT DERI TE MESHARI I DOM SIMON FILIPAJ

MESHARI i GJON BUZUKUT /1555/ sipa studjuesit të madh Eqrem ÇABEJ-it kishte për qëllim kryesor “pajisja e kishës katolike shqiptare me një libër që të përmbushte nevojat e përditshme të shërbimeve fetare. Krahas me këtë synohej në ngritjen e kulturës së klerit…” 34.

“Qëllimi i mëtejmë ishte edhe edukimi fetar i masës së besimtarëve”.35.

Pas Koncilit të Trentos, sidomos botimit të Mesharit dhe të Katekizmit /1570/, ky libër, si edhe shumë të tjerë të këtij lloji, ishin anësuar, apo si thotë Prof. Eqrem Çabeji, “si një manual i vjetërsuar mbeti jashtë përdorimit”. 36.

Mendoj se përpos kësaj arsye duhet theksuar edhe tjerat, si përndjekjet e egra turko-otomane, tentimi i tyre i vazhdueshëm për shrrënosjen dhe shfarosjen e fesë së krishterë, gjuhës dhe letërsisë kishtare shqiptare.

Libri MESHARI i Gjon Buzukut ishte një “compendium” përmbledhje e Breviarit, Katekizmit dhe të Mesharit, “që janë të nevojës së përditshme për meshtarin në ushtrim të shërbimeve fetare”. 37.

Një shërbim të mrekullueshëm edhe ndaj Fjalës së Zotit – BIBLËS /1994/, edhe ndaj meshës, Eukaristisë, MESHARI ROMAK /1992/, e bëri Imzot SIMON FILIPAJ, i cili pothuaj tërë jetën ia kushtoi përkthimit të Biblës në gjuhën shqipe, dhe Mesharit Romak, por edhe teksteve tjera liturgjike.

Me këto dy vepra kapitale ai ia “mundësoi” Zotit që t’na flas shqip nëpërmjet Biblës, si dhe neve që t’i flasim dhe t’i luetemi shqip, nëpërmjet Mesharit. 38.
Me këto dy përthime Dom Simon Filipaj bëri një shërbim vërtet të jashtëzakonshëm Kishës Katolike, por edhe gjuhës, traditës, kulturës dhe letërsisë shqipe, u bë dhe mbeti “Shën Jeronimi” dhe “Gjon Buzuku” i ditëve tona.



_____________

BIBLIOGRAFIA:

1 Krh. Il MESSALE ROMANO, Tradizione, traduzione, adattamento, a cura di Cesare Giraudo, Edizioni Liturgiche, CVL, 2003, fq. 37.
2 Po aty, vep. fq. 39.
3 EUCHARISTIA, Enciclopedia dell’Eucaristia, sotto la direzione di Maurice Broauard, EDB 2004, fq.
71-74; Lexo: NUOVO DIZIONARIO DI LITURGIA, a cura di Domenico Sartore e Achile M. Triacca, Edizioni Paoline, fq.483-508.
4 Eucharistia, vep. e cit., fq. 71-74.
5 Lexo: Eucharistia, vep. e cit. fq. 106.
6. Eucharistia, vep. e cit. fq. 107. Krh. Nuovo dizionario di liturgia, vep. e cit. fq. 486-487.
7. Lexo: Eucharistia, vep. e cit. fq. 107-108; Nuovo dizionario di liturgia, vep. e cit. fq. 485-488.
8. Krh. Eucharistia, vep. e cit. fq. 109.
9 Justin, I, Apol. 67.
10 Justin I, Apol. fq. 65-66.
11 Krh. Eucharistia, vep. e cit. fq. 111-112.
12. Lexo: Eucharistia, vep., e cit. fq. 120-121.
13. Po aty, fq. 127.
14. Costituzioni Apostoliche, VIII, 5, 11;; Krh. I, 57, 21.
15. Didache’, 9, 5.
16.1 Kor 11, 28-29.
17. Costituzioni Apostoliche, VIII, 13, 12.
18. Krh. Eucharistia, vep. e cit. fq.128.Lexo: Nuovo dizionario di liturgia, vep. e cit. fq.487-489.
19 Në Eucharistia, vep. e cit. fq. 130.
20. Krh. Po aty, fq. 135-136.
21 Krh. Po aty, fq. 137-138.
22. Eucologia di Serapione, libër i një ipeshkvi egjiptian/339-362/, në Eucharistia, vep. e cit. fq. 141-142.
23. Lexo: Eucharistia, vep. e cit. fq.151.
24. Lexo: Il messale romano, fq. 47.
25. Lexo: Po aty, fq. 48-51.
26. Po aty, fq. 51-52.
27. Po aty, fq. 53.
28 Lexo: Po aty, fq. 54-56.
29 SC 48.
30. Krh. Po aty, fq. 56-60; Lexo: Nuovo dizionario di liturgia, vep. e cit. fq. 492-497.
31. Lexo: Il messale, vep. e cit. fq. 64-65.
32. SC 50.
33. Më gjerësisht lexo: Isak AHMETI, KLERI KATOLIK SHQIPTAR DHE LETËRSIA, Drita, Ferizaj, 1994, fq. 13-18; 215-216.
34. MESHARI I GJON BUZUKUT /1555/, I, Rilindja, 1987, fq. 23.
35. Po aty.
36. Po aty, fq. 24.
37. Po aty, fq. 9.
38. Më gjerësisht lexo: David XHUXHA, PAPA NË SHQIPËRI, RV-DRITA, 1994, fq. 113-117.