Nezir Myrta - Iliristika

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – EPIR - EPIRI - EPIROT



FJALA – PIRI - ME ORIGJINË PIE



Emri – EPIR, me të cilin kuptojmë fiset e lashta illire – Epiri, epirot, epirotët, (fiset më kryesore që ishin – thesprotët, kaonët e mollosët) - ethymologjinë e vet e ka në rrënjën e fjalës – pyrr – dhe sufiksi illir – us - PYRRUS si fjalë skipe-illire e cila lidhet me fjalën shkencore, botanomin – pyrrus, që është vet emri – dardha (Pyrrus, dru frytor I gjinisë së dardhës I familjës së trëndafilorëve Rosaceae). Epirotët janë Dardhanët e lashtë, si fise të Illirisë Jugore, Epirotët janë Dardhanët e Jugut.

Emri – EPIR në të cilin është alterfoni, tjetërzoni apo tingulli tjetër, për ndryshim nga tingulli I mesit të rrënjes, si rrokje gramatikore – pyrr=pirr=pir (y=I), të cilin e kemi deri tek shqiptimi I emrit – Pirro që lidhet me Dardhanishten e Lashtë historikisht para milleniusit të gjashtë (milleniusi VI p.e.r) – ky emër - epir e formoi kompozitën – epyrrus nga nyja e parme – E, e cila ka kuptimin – nga, prej, e pyrrusit – E Pirros, nga Pirro me origjinë etnogjenetike antroponomike nga E Dardhanit, me origjinë të lashtë dardhane.

Edhepse ndoshta dikujt I duken si të ndryshme këto dy antroponome – epirotët e dardhanët si emërtime dhe ndoshta dikush mendon ndonjë ndasi, Epirotët e Dradhanët e Illirisë, janë vëllazër të një gjuhe, gjaku e historiografie illire, të vetmit që ruajtën etnogjenezen illire, si I vetmi popull pasardhës I drejtpërdrejtë illirian ballkanik, që sot përbëjnë antroponomët gjenerale – gega e toska dhe toponomet – Gegënia e Toskëria.

Në të gjitha këndvështrimet analitike-sintetike të ethymologjisë së emrit – Epir na dalin disa forma shprehëse semantike, me të cilat mund të gjurmojmë edhe më thellë në pikëpamje historike fonologjike e morfologjike, duke ndriçuar edhe më shumë fjalën rrënjë – pyrr – pirr – pir – se është me kuptim shumë të hershëm dardhan – piri, me piri, që ka kuptimin e sojit, rodit të njeriut, I cili e ka një apo disa veti dhe karaktere – me piri, si formë e ruajtjës së trashigimisë.


Kemi sot shprehjet shqipe: ai e ka me piri…piri I mire, piri I keq, e ka me piri mbretërinë, e ka me piri bujarinë, e ka me piri besën, e ka me piri dhunëtinë, e ka me piri vendosmërinë, e ka me piri mënçurinë, etj. Apo edhe në rastët e kundërta, për vetit e karakteret, veset e liga të njeriut I kemi shprehjet shqipe – rrënë me piri, e ka rrënën (gënjeshtrën) me piri në gjak, besëpremë me piri, dorështërnguar (koprrac) me piri, tradhëti me piri, ligësi me piri, piri I mbrapshtë, piri I dreqit etj. Do të thotë se fjala shqipe – piri, është fjalë që I takon origjinës së njeriut - përcjellja e të mirave poashtu edhe e të ligave të njeriut - me piri…

Origjinalisht, kur njeriu e ka diçka të thellë në vete, në universin e tij personal të tij, e ka një veti a karakter, të mire ose të keq, të trashëguar brezpasbrezi, qe prej nga origjina e tij etnogjenetike, e ka me piri qysh nga geni I tij. Kjo fjalë – piri shpreh diçka rrënjësore trashigimore, që e ruan me fanatizëm diçka të vyrtytshme, të mire – apo edhe të ligë.


Poashtu kemi shprehjet shqipe të sotme: dikush e ka me piri dashurinë – e dikush e ka me piri urrejtjën, e ka me piri bëmirësinë – poashtu dikush e ka me piri hajninë, ai/ajo I ka me piri përgojimet, thashëthemët, - dikush e ka me piri heshtjen, e ka me piri mjeshtërinë, nuk e ka me piri, se nuk din me ngulë një gozhdë në mur…E dikush e ka me piri guximin, heroizmin me piri, atdhedashurinë me piri, sinqeritetin me piri, besnkërinë me piri, e oratotinë me piri, gojtarinë, dikush e ka humorin me piri, satirën me piri …e dikush e ka me piri frigën, tutcan me piri, lajkatar me piri, gjakpirës me piri, dembel me piri, lahper me piri, injorant me piri, sahanlëpirës me piri, vegël e huaja me piri, hegjemonist me piri, krimiel me piri, etj. Fjala – piri – qëndron mbi traditën etnogjenetike të njeriut, atje nga – piri I tij – njeriu që rrëfehet me piri para rrethit të vet, para popullit të vet edhe para botës.

Fjala – piri – është trashigimia nga geni I njeriut, që e përciell rodpasrodi dhe nuk mundet të mos e shfaqi kudo që gjëndet, sepse ai piri lëvrinë në mendjen e shpirtin e tij Këto ishin vetëm disa këndvështrime psikologjike, sociologjike, filozofike, apo thjeshtë këndvështrime gjenealogjike të personalitetit të njeriut, si anë pozitive dhe negative.

Mendoj, se fjala – piri e hershme skipe-illire, formoi edhe vet emrin shkencor botanomin për bimën – pëmën – dardha – pyrrus, si dhe një numër të madh kompozitash PIE (paraindo-europiane), të cilën fjalë – piri, e kemi në formë: antroponomesh, toponomesh, hidronomesh, emërtime metalesh, emra gjeografik, fjalë në gjuhët i.e. dhe PIE.

Fjala – piri – formoi emërtime fisesh illire sikurse janë: pirust, pirusti, pirustët, -pirat, pirati, piratët, - piroman, piromani, piromanët, si xehe në mineralogji – piriti (FeS2), pirotina, kalkopiriti etj. Poashtu fjala shqipe – piri formoi emërtimet e ndryshme në disa gjuhë i.e. sikur e kemi në anglishte – Empire mbretëri me piri, tëvona emërtimin për pëmën dardha pikërisht – pear (pi) ang. – ashtu sikurse që e krijoi vet në shqipen fjalën – folje – pi, pirë, emërtimet shqipe – pyrg, pyrgu, pyrgje-t ndërtime me piri. Poashtu fjala skipe-illire - piri formoi fjalët greke e latine e turke – piri I formoi sikurse janë: pyros=zjarr, greq.pireks, pirheliometri, pirdin, piridinike-piridinare, I,e piridinos, (fjalë illire në greke) - pyr-a-ae – pyram-is-idis, - Pyram-us, - Pyrg-I qytet I lashtë në Etruria, - Pyronea – us, - Pyren-e-es, - Pyren-eus-ei, - Pyrethr-um –I, - Pyriphlegeth-on –ontos, - pyrop-us (Bronz), - Pyrrha-se, Pyrrh-a-ae, Pyrrhi-as-adis, Pyrrh-us, Pyrrh-o, (antroponome).

Poashtu fjala skipe-illire nga Tokarishtja, piri, formoi edhe fjalën turke me të njejtin emër, që reflektohet si huazim në shqipen sot dhe është krejt fjalë PIE illire e lashtë.
Fjala – piri – pir – formoi emrin gjeografik – Pirineje-t, emërtuar nga – Piratët, fiset illire të hershme: piratët e baskët – bashkët (ata që rrijnë bashkë) emërtuan siujdhesën në fjalë – Pirineje. Poashtu kemi formimet e kompozitave tjera - pir-Piramidë, piramida, - si formë ndërtimi me piri etnogjenetik, piramidon (ilaç), piranometri (instrument), piragirit (mineral), pirateri-a , pirazol, (aminopiri, antipiri), piridosin, pirimidin, pirofobi-a, piromani-a, pirofilit-I, piroforik, pirogaloz, pirogen, piroga, pirografi-a, piroksena, piroksilin, pirolatria, piroliza, pirolyzit, pirop, piroplazmoza, piroteknika, pirueti, Pirot-I (afër Nishit) etj, Të gjitha këto kompozita antike i.e. janë me ethymologji skipe-illire-pellgase, të huazuara në Greqishten dhe në gjuhët tjera i.e. ku të gjitha këto emërtime paraqesin llojin e pirit, qoftë si antroponome, toponome, emërtime metalesh barnash (ilaçesh), sëmundjesh në mjekësi, aparatesh, instrumentesh shkencore etj.

Fjala – pir – pyrr-us=dardhë PIE formoi emrin gjeografik, toponomin EPIRI, si vend me piri, njerëz me piri, mbretëri me piri, nga shprehja – tokë e pirit, vend I pirit, gjithashtu u formuan edhe fjalëformimet tjera të dalura nga kjo rrënjë – epir, epirot, epiroti, Epirotët, gjuha epirote e njohur në lashtësi edhe nga F.Bardhi në letërsinë e vjetër shqipe (Fjalori latino-epirotik), këto, emërtime si: antroponom, toponom e botanom, nga Botanika illire, me origjinë që tej kohës së lashtë të Dardhanusit e Theucerit,
Poashtu edhe vet emri I mbretit epirot – Pirro, si antroponom, nga rrënja – pyrr – Aquilla Pyrrus (Shqipja Pirro), Pyrro- Pyrrus, Pirroja, Pirrua, (297-272 p.e.s.), vie me ethymologji dardhane, si piri dardhan I Illirisë Jugore.

Studimet e derisotme linguistike për emrin – Epir- Epiri nuk besoj të kenë ndriçuar me vërtetësi ethymologjike prejardhjen e toponomit as të antroponomit në fjalë. Sipas disa shenimeve linguistike thuhet se “emërtimi – Epir për krahinën dhe një nga shtetet e Ilirisë së Jugut, që shtrihej nga malet e Vëtëtimës (Akrokeraunet antike), dhe rrjedhja e mesme e Vjosës, në veri deri në gjirin e Ambrakisë në Jug, dhe nga malet e Pindit në Lindje e deri në brigjet e detit Jon në Perëndim. – Emërtimi Epir, për këtë krahinë (në greqisht, do të thotë – stere, tokë), ka qenë përdorur në fillim nga autorët grek, si një emër I përgjithshëm, që përcaktonte pozitën kontinentale të saj përballë Greqisë ishullore.
Vetëm nga fundi I shek.VI p.e.r. ai u shëndrrua në një emër të përveçëm gjeografik, ndërsa, në gjysmën e dytë të shek.IV p.e.r. ai mori edhe kuptim të përcaktuar politik”.

Këtu kemi vetëm domethënien në greqishte (stere, tokë) të vet emrit – Epir – ndërsa në shqipen çuditërisht na mungon, që sipas Linguistikës Gjenetike, emri - Epir ldhet me rrënjën – pir- pirr - pyrr - (pyrr-us=dardhë) si fjalë paraido-europiane (PIE) – p>I – r ® - khs.< p :y* > rr= pyrr < pir*I – PIR-I – PI:R (Ë) - PIRI.
Kjo fjalë - epir nuk ka aspak kuptim linguistik me fjalën greke – “stere, tokë”, që vetëm është një kuptim gjeografik për grekët dhe që sipas përpjekjeve për greqizimin ballkanik, edhe kjo na qenka spjegim grek, veçsa për ta njohur politikisht – Epirin.

Fjala – Epir, në zbërthimin e saj fono-morfologjik, në rrokje, diftongje e tinguj, na del nga përbërja e një nyeje të parme – e – dhe një emri shumë të lashtë PIE – pi(ë)-piir- pii – piri - që është geni trashigues si antroponom, zoonom, botanom dhe etnonom.

E – nyje e parme e emrit në fjalë nga E Pirit

PIR – emër i lashtë PIE – piiri, geni trashigues, përciellja etnogjenetike e genit

Në këtë mënyre, methodë ethymologjike, mendoj se mund të bëhet vet përcaktimi shkencor linguistik i emrit – EPIR – E + PIR = EPIR-I – për ta përcaktuar etnonomin – EPIROT – që rredhë me domethënie paragreke e paraturke, respektivisht – piiri – si fjalë shqipe-illire-pellgase PIE.

Piri – piiri – si fjalë me ethymologji të ndryshme sipas linguistëve të derisotëm, nuk do të thoja se qëndron si emër i përcaktuar, ashtu sikur thonë si – G. Masachio i cili na jep për emër – Pyloria: Epiroch’in lingua albanese se dice Pyloria. - Gjithashtu edhe Dh. Shuteriqi, Fjalë nga leksiku i shqipes fq.353, respektivisht, kur merret si ethymologji karakteristike e me interes të veçantë, se kjo fjalë – pir(ë), mund të krahasohet me fjalën – pyll – piir=pyll, duke e krahasuar i dyti të parin – se fjala piri po u krahasojka me fjalën – pylli duke aluduar në fjalën e lashtë – pyrr=pyll. Këtu nuk kemi aspak të bëjmë me të njejtën fjalë, jovetëm që nuk ka asnjë mundësi fono-historike, të shëndrrimit të tingullit të dyfishtë – RR në LL – por që kuptimi shqip-illir na çon drejtë tek emri origjinal PIE – pir(ë), piir – piri – e në etnonomin në fjalë kuptohet – tokë me piri, Tokë e Pirit – Epiri.

Është interesant se linguistët nuk mund të tejkalojnë sundimet greko-romake të kohërave, për të dalë në fushë linguistike gjenerale, të këtij emri – epir – nga rrënja – pir-pyr - kur dihet se edhe emërtimet e disa toponomeve dhe antroponomeve në Linguistikën Gjenerale, pra në gjuhët boërore të Antikutetit, janë formuar kompozitat, si ato interkontinentale – piramidë, piramida, ku fjala piri gjëndet me prejardhje që nga Thoti Skipe.

Nuk do të ishte me interes linguistik vetëm për antikën ballkanike, që kjo fjalë të mos jetë kaq universale me karakter botëror. Shih, na siellë ethymologjia nga piramdat arabe e shumë kompozita tjera arabike e aramike, deri tek ato kompozita jo vetëm në gjuhët arabe të sotme, por edhe në gjuhët aziatike dhe indo-europiane.
Nga piramidat arabe e deri tek Pirinejet e më gjerë në gjuhët i.e. është një rrafsh interkontinental linguistik, prej formimit të antroponomeve, toponomeve dhe etnonomit – Epir – që inkurajon një vëmendje më të madhe sesa na duket në studim linguistik, duke e analizuar nga disa këndvështrime ethymologjinë në fjalë.

Mund të karakterizojmë thirrjen në emërtimin – Epir – Epirotica-Epirotcum nga authorët antikë grek e latin, të cilët e morën në dispozicion linguistik, të quhët kështu – gjuha epirote në vend të gjuha shqipe, apo gjuha illire ku e kemi edhe të authorët e vjetër shqiptarë – ky nomim antik u bë për shkak se epirotët ishin në lidhje ekonomike edhe kulturore më afër me ta dhe edhe gjatë pushtimeve greko-romake me një periudhë kohore mbi një millenium – pushtuesit bënë përpos copëtimeve territoriale të tokave illire edhe copëtime kulturore e shkencore, duke e quajtur shqipen illire si gjuhë barbare. Kjo inisiativë politiko-strategjike, nuk u bë pa një qëllim kryesor, për strategjinë e robërimit dhe asimilimit të të gjitha fiseve illire në ato romake (e sllave më vonë), me mbetje të të vetmit pasardhës illirian – popullit shqiptar – por, qëllimi ishte të zhduket Illiria përmes fiseve si mbretëri të saja – dhe të sundojnë mbi “gjuhën barbare” që qëllimisht e quanin pushtuesit – me parollën e lashtë – përçaj e sundo (divita et impera). Po kësaj parolle antike të shfarosjës illire si botëformuesja kulturore e shkencore, iu nënshtrua edhe hartografia shqiptare, duke e marrë të ndarë Mbretërinë illire, nga ajo dardhane, makedhone – kur dihet se, mbretëri illire ishin të gjitha mbretërit e Illirisë para asimilimit të tyre, qe para romanizimit e sllavizimit të tyre – si ajo e Dardhanisë, Makedhonisë, Delmatisë, Liburnisë, Dakisë, Ardiejve, Adrianëve, Arianitëve, Paeonëve etj. Të gjitha këto mbretëri ishin në hartografinë illire si – Perandoria illire e kohës, që sot quhet koha parahistorike.
Për atë sot copëtimi i tokave shqiptare në mënyrë strategjike, dhunëshëm e ka politizuar edhe historinë e shkencën i.e. duke polarizuar me ekzistencën illire, në dëm të interesave shqiptare, në mënyrë që të na dukën të huaj në mes veti këta pasardhësit illirian, kur shqiptarët ballkanik janë popull parahistorik...!

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – DARDANIA



DARDHANIA


Erdhën me zjarr barbarët dhe na quajtën barbarë!
Erdhën pushtuesit e egjër barbarë nga të gjitha anët e horizontit në trojet dardhane illire, që as nuk dinin t’I spjegonin kultët e kulturës illire-pellgaze, formuan gjuhë e kultura të tyre nga gjeo-historia dardhane illire dhe pushtuan, barbarizuan, copëtuan ndanë e përçanë barbarisht, deformuan Historiografinë e Vërtetë, në mënyrat më të egra dhe çuditërisht, shkruajtën dhe I quajtën vendasit autoktonë – barbarë dhe gjuhën shqipe illire, Gjuhën e Perëndive të antikuitetit e quajtën gjuhë barbare!
Erdhën barbarët egërsisht dhe na quajtën barbarë!
authori


(NJË VËSHTRIM HISTORIK GJEO-LINGUISTIK)


SOT KUR THUA EMRIN – KOSOVA
– KE THËNE EMRIN - DARDHANIA

KOSOVA
ZEMRA E DARDHANISË

DARDHANIA
GJAKU I ILLIRISË

ILLIRIA

DOMETHËNIA E BALLKANIT

RRJEDHA PELLGAZGJIKE


Emërtimi – dardhan, dardhanët është emri I paraardhësve më të afërt të shqiptarëve të Kosovës së sotme dhe vet Kosova njihet zemra e Dardhanisë illire, që më së bukuri e plotëson toponomi stërgjyshor historiografik – Dardhania!

Nuk ka si mos të ndihet krenar historiani, kur shkruan për Historinë e Ballkanit illirik, kushdoqoftë ai – por, krenaria më e madhe është e shqiparit, kur shkruan me lot në sy e me plagë në zemër - Historinë e vet të drejtë dhe reale!

Por, nuk ka si mos të ndihet I zhgënjyer dhe I nevrikosur secili historian, e sidomos shqiptari vet, kur shkruan për Ballkanin Nyjen europiane, që I lidhë Dy Anët e Udhës Diellore, I shkatërruar në aqë përmasa historiografike katastrofale! Nuk ka si mos të ndihet I prekur dhe I lënduar, I plagosur shpirtërisht, sidomos shqiptari, me një Historiografi aqë të deformuar ballkanike! Pse mos të dihet Historia e Vërtetë?Përgjegjësinë, për politizimin ballkanik e mbanë më së shumëti Historiografia E Deformuar me deformuesit e saj!
Është koha të shkruhet Historiografia Reale!

Pse Ballkanit I kullojnë plagët gjak luftërash?

“Nganjë fije nëpër dhëmbë ” –

E Popullit.


ETHYMOLOGJIA E EMRIT - KOSOVA

Të marrim si fillim, prej të afërmes kah e largëta, vet emrin – Kosova, I cili emër është deformuar, politizuar, përshtatur sllavizimit, I cili emër pretendon të shqyrtohet nga dy anë ethymologjike: një anë studimi, prejardhja e emrit nga fjala – koso, që ka domethënie – sorra të zeza, me sufiksin thrrak – va , si emërtimi I përshtatur gjatë periudhave historike pushtuese mbi dardhanët illirian.

Ky emërtim – Kosova, më tepër është bërë për shkaqe politike, për ta zhdukur nga historiografia ballkanike vet emrin real – Dardhania, pas përhapjeve pushtuese – invazioneve sllave në Ballkan, për tu vendosur krejtësisht mbi tokat dardhane-illire. Emri Dardhania fuqizon prezencën shqiptare dhe lëkundë prezencën e ardhësve në Ballkan, sepse, kjo shëmangie e këtij emri, iu lejon toponome të reja deformuese në hapsirën gjeo-politike, duke e ndryshuar hartografinë ballkanike. Kjo çvendosje apo zhdukje e emërtimit real kur dihet ekzistenca e shtetit dardhan me fakte të pakontesueshme, është edhe çrregullim historiografik, ku pushtuesit formuan një hartografi fallse, duke iu shëmangur fakteve historike për etnogjenezën e vërtetë të Ballkanit.
Deformimi onomasiologjik i Ballkanit është përgjegjësi e pushtuesve mbi territoret shqiptare me harta të dhunshme topografike, me politizime të antroponomeve, toponomeve, hidronomeve dhe vet etnonomeve të vërteta dardhane arbërore illire. Pushtuesit, jovetëm që lanë gjurmë kulturore e fetare, të emërtimeve të njerëzve, që nuk janë me spjegim shqip, por e zhduken topografinë reale ballkanike, që mos të dijnë brezat e rinj ethymologjinë e vërtetë ballkanke!

Me zhvedosjen politike të termit – Dardhania, - sllavëve iu dha mundësia nga fuqitë e kohës, të shtrihen me pushtime barbare mbi tokat shqiptare dardhane. Duke mos u përmendë Dardhania, në gjuhën politike të sotme, u bë deformimi e falsifikimi më I tmerrshëm në hartografinë ballkanike dhe në historiografinë e këtij Djepi të diturisë e kulturës botërore përgjithësisht!

Deri në shek.XVII-XVIII, dihen vendasit dardhan të këtyre territoreve autoktone shqiptare me një sipërfaqe prej 110.000 km. katrore, nga këto vende shqiptare: Naissa (Nishi), Piroti, Përkupi (Prokupla), Leskoviku (Leskovci), Zharra (Pozharevci), Dardha (Krushevci), Gurshumi (Korshumlia), Tauruna (Zemuni), Singiduna (Beogradi), Samaranda (Smedereva), të rretheve të Kreshtabardhës (Kopaoniku), Albaniku (Jabllanica), Topliku (Toplica), Lugina e Margës (Morava), Bujana (Bujanovci), Pllaja (Plava), Ngucia (Gucia), Nikçi (Nikshiqi), Podguri (Podgorica), Berana (Ivangradi), Treguri (Novipazari), Skupi (Shkupi), Linkestidi-Manastiri (Bitoli), Bylazora (Velesi), Lihnidi (Ohri), Astibi (Shtipi), Korkyra (Korfuzi), që u përmenden vetëm disa toponome ndër më kryesoret…

Nga shkëputja e dhunshme e mbi 81.000 km.katrore nga atdheu arbëror (shih: Enciklopedia, Zagreb, 1973). vetëm nga shek.XVII e deri në vitët 20 të shek.XX. të gjitha këto territore, ishin të Dardhanisë illire më të vonëshme, si vetëm disa nga shumë vendbanime tjera shqiptare të shfarosura me masakra massive e spastrime etnike, siç dihen territore shqiptare (arbanase)…

Tash, - athua, emërtimi I Dardhanisë, paska mbetur të zëvendësohet me një emër – sorrash të zeza – apo të një fushe, si fushëbetejë fusha e kosave, fushë e shtruar në kosa (shpata), gjatë Luftës së Kosovës (1389)?
Ky emër aqë I dashur për rashët (lexo: sërbët), emër aqë I dhëmbshëm luftërash, paska mbetur vërtet, nga fjala – sorra e zezë, me ato epitete krenarie – vajza kosovare – kosovarja, duke ia fshirë plagët e luftës dëshmorit të vet në fushëbetejë? Ky emër aqë I dashur paska mbetur si idol artistik e symbol arti lutarak edhe historiografie, me prejardhje linguistike nga – sorra e zezë?! A Kosovarja e bukur në fushë lufte me kokën e luftëtarit në prehër, ajo kosovare qenka një sorrë e zezë?!

Kjo ethymologji deformuese u bë vetëm për shkak të injorimit indirekt, si mjet psikoze, duke e nënvleftësuar emërtimin, që në fund të fundit të të gjithave atyre përpjekjeve histerike, të mbetet, përsëri tokë sllave, si ato tjerat të lartëpërmendura... Këtu është në pyetje nënvleftësimi si mjeshtri politike: nënvleftëso e merrja vlerën me nga krejt qëllimet në prapavijë kohore.
Vet spjegimi sllav për emrin gjeografik – Kosova, bie ndesh në kundërshtim me vet veprimin çlirimtar dhe me vet etikën historiografike të asaj lufte çlirimtare nga turqit, që fatkeqësisht kjo hipothezë përkrahet edhe nga studjues të mirëfilltë…

Emri – Kosova – si emër gjeo-historik si një emërtim I ngushtë topografik, që përkufizohet në mënyrë të thjeshtë linguistike, rreth emrit të një fushe, të cilën fushë e emërtoi lufta, respektivisht realiteti historik I një fushe të shtruar në kosa, në shpata, kosa a shpata të ngrehura në fushëbetejë, ndërmjet ballkanasve dhe turqve më 28. Qërshor, 1389. Ajo luftë u thirrë Lufta e Kosovës, si luftë e përbashkët me të gjitha mjetët e luftës edhe me kosa, në vend shpatash, që ka kuptimin e shprehjes – ballkanasit në kosa me turqit, të ngritur kosaz, kosaz mbi turqit. Shprehja shqipe – kosaz është jo e rëndomtë, kur dy veta apo dy grupe njerëzish janë në kryengritje, në konflikt ndërmjet vetit, thohet shqip – po shkojnë kosaz, çka po shkoni kosaz – me kuptimin kundër njeritjetrit në hasmëri…

Fjala shqipe-illire – kosa është fjalë skipe-illire parasllave, që e morën dhe e përehtësuan si huazim linguistik vet gjuhët sllave, me të njejtin kuptim, çka është një veprim I ndërsjelltë I të gjitha gjuhëve të afërta e të largëta. Vlen të theksohet se pikërisht sërbët në Luftën e Kosovës (1389), nuk ishin as të njohur si komb e popull – sërb, por emri I tyre ishte – rashë (rus), qe nga shteti I parë sërb – Rashka, si banorë të principatës së Stefan Nemanjës të Rashkës (një princ shqiptar I sllavizuar përmes martese – Stefani I Nemuni).
Në Luftën e Kosovës, morën pjesë disa popuj ballkanik: shqiptarë, sërb, bullgarë, boshnjakë, rumunë, hungarez, kroat etj. edhe me ndihmën e vet rusëve.


HEROI I LUFTËS SË KOSOVËS – SHQIPTARI MILLESH KOPLIKU


Heroi I Luftës së Kosovës ishte shqiptari – Millesh Kopliku, princi ushtarak gjeneral, I cili e therri në thembër me shpatë a kosë të helmet, mbretin e suprfuqisë së kohës – sultan Muratin në çadër ushtarake, kur ai ia dha këmbën në shënjë përshëndetjeje, mu në sy të shtabit suprem të ushtrisë turke - kur Milleshi shkoi në bisedë me atë gjatë luftës, për të kërkuar armëpushim! Ai hero ballkanik, ishte Millesh Kopliku, sipas të dhënave historiografike shqiptare edhe nga vet gojëdhënat, këngët lirike popullore, të përciellura brezpasbrezi, që sot populli shqiptar dokumenton - shqiptari, të cilin e përvehtësuan sërbët, gjoja si Millosh Obiliqi, sërb!
Vet kënga “Lufta e Kosovës” (1389), e cila u këndua derisot me lahutë nga shqiptarët, jep spjegime interesante qe nga bestytnia e deri tek faktet reale historike. Ëndrra e Muratit, se do ta pushtonte Ballkanin, por “Hana e Dielli n’det ishin ra”, që difton vdekjen e tij në Kosovë, para nisjes për luftë – difton drojen e e pushtuesit, se pikërisht Kosova ishte gjithmonë fund I perandorive pushtuese:

Sulltan Murati andërr kish pa:
“Dy orrla mue n’krahë m’kanë ra,
Tanë yjzit pej qielli n’tokë janë ra
Tanë me tokën na ishin bashkue –
Hana e Dielli n’deti ishin ra !”
………………………………….
E Milleshi te mreti asht shkue –
Çojke kamën mreti me ia dhanë,
Ky hanxhar mretin e kish shpue
Dekun mretin e kish pa lanë!
Qaty Milleshi ish konë dalë –
Mirë atkisë n’shpinë I ka ra
Po munohen turqit m’I pre
………………………………
Ni shkinë plakë e kishin gjetë
Qaty shkina turqve u ka thanë:
Ju tha shpatat për me I shtrue

E atkisë n’guj për me I mshue

“Lufta e Kosovës” këngë “Përparimi” Prishtinë, 2/1978

Kënga rrëfen, sesi vet: “Qaty shkina turqve u ka thanë / Kurr Milleshin ju s’mundi m’I pre / Se I veshun në hekur pancir asht / Edhe atkinë e ka veshun n’hekur / Ju si n’mujshi Milleshin m’I nxanë / Kqyrni çilsat ai n’musteqe I ka….” Dhe vet vdekjën e Millesh Koplikut ua tregon ajo shkina plakë, që merret në këngë si spijune turke, për ta pre, me e vra heroin e Luftës së Kosovës!

Pas vrasjes së Sulltan Muratit, u thye ushtria turke përkohësisht, me aktin heroik të shqiptarit – Millesh Koplikut, që e falsifikuan sipas historiografisë sërbe, si gjoja Millosh Obiliqi. Sipas falsifikatorëve sërb e para tyre – atyreve grek: të gjithë trimat e heronjtë ballkanik të luftërave çlirimtare, të gjithë strategët e dijetarët na qenkan vetëm të tyre! Ashtu ndodhi me Konstantinin e Madh, me Lekën e Madh (Aleksandrin e Madh të Makedhonisë illire), gati edhe me vet Skendërbeun, që nuk e falsifikuan, po mos të ishin dokumentet historigrafike, letrare e shkencore perëndimore të kohës…


EMRI KOSOVA NGA FJALA – KOSA


Emërtimi – Kosova – origjinën e vet linguistike e ka në emrin – kosë, kosa, që është vegël pune për kositjen e barit, apo premjen e barit, kosa që kositë barin. Kosa është fjalë që përcakton një cope të gjatë e të tëholluar metalike, me përbërje çeliku e hekuri, me gjatësi thuaja sa e shpatës, e tëhholuar me maje pak të kthyer harkore, me një teh shumë të mprehtë – teh anze, si anza që të sosë, pret si anza si rrfeja synonome këto të shprehjeve shqipe. Gjërësia e kosës është pothuaj sa e shuplakës së dorës, ngjitet për një bisht druri të gjatë përmes çykës së kosës e me dorëz, si mjet kositjeje.

Kosa është përdorë edhe si mjet lufte, në mbrojtje e në sulme, duke e lidhur tehun tek çyka e kosës me një rub, harrën, për ta përdorë si dorëz shpate, dorëz kose. Çka do të thotë se kosa është përdorë edhe si mjet kositjeje të barit edhe si mjet lufte në raste eventuale…

Në Luftën e Kosovës (1389), si luftë e përbashkët e ballkanasve kundër turqve, shumica e ballkanasve, luftëtarë në atë fushëbetejë – Fusha e Kosovës – as nuk kishin armë të duhura lufte dhe në mbrojtje të Ballkanit, ata përdorën edhe kosët, kosat, si armë në vend të shpatave. Dhe si luftë gjithballkanike, ajo fushë lufte u shtrua në kosa, fushë e shtruar në kosa si emërtim me kuptimin me të gjitha mjetet e luftës së përgjithshme gjithpopullore ballkanike – kosa – kosava – kosavë dhe nga aty I mbeti edhe vet emërtimi – Kosova.

Rrënja kryesore e fjalës është rrokja – k o s – si deminutiv morfologjik e fonetiko-historik – që formoi shumë emërtime e kompozita i.e. dhe PIE. Rrënja kos kuptohet në shqip, sipas mendimit tim mund të zbërthehet në një analizë fono-morfologjike – kështu:


K=ecja, veprimi I njeriut,

O=dielli,

S=onomatopeja e lëvizjes, fishkëllima e kosës gjatë premjes së barit, si premje harkore sss, në kuptimin e emrit – kos (kosë, kosa) – premja gjarpërore, harkore, si fuqizim I dyfishtë fonetik e morfologjik – onomatopeja e veprimit të premjes, apo lëvizjes së trupit në hark, në sferë, në rreth, për tu krijuar energjia fizike apo edhe ajo energjia shpirtërore.

Rrënja e fjalës – k o s – ka kuptimin e lëvizjes harkore, lëvizjes së trupave në natyrë e deri tek lëvizja e trupave qiellorë, që formoi emrin – kosmos. Kjo rrënjë k o s – formoi kompozitat i.e. koseria, kosmetik-ë, kosmik, kosmodrom, kosmografi-a, kosmonaut-I, kosmopolit, kosmopolit-izëm, kosmovizion, etj.

Fjalëformimet i.e. e ballkanike: kosavë, kosava, kosavina, kosmaj, Kosturi, Kosmaqi, kosto-ja, kanë spjegim shqip në fjalën – premje, premje në lëvizje, diçka që prehet si me teh në lëvizje, e deri tek premja e çmimit – kos- kosto-kushtim, kusht, që duhet prerë, caktuar, çmuar sipas vlerës materiale apo shpirtërore, kur njeriu prehet në vend nga befasia, çudia, tmerri, frika, gëzimi I madh I papritur etj.
Kuptimi I emrit – Kosovë, Kosova është vend premjeje, fushë premjeje, kositje trupash, sikur kositë barin në livadh, vendpremjeje me shpata e kosa. Shprehja artistike popullore shqiptare ka ra kali me not n’gjak është shprehja më e fuqishme shpirtërore, e cila difton fushë gjaku, premje trupash si pret kosa barin…fushë e mbushur me gjak – Fushë-Gjaku – Fushë-Kosova – Kosova!
Armiku në Kosovë është pritë e pree edhe me teha kosash e shpatash në mbrojtje!


DARDHANIA

Origjina lingustike e emrit – Dardania – lidhet etnogjenetikisht, me paraardhësit e shqiptarëve të Kosovës, deri me shkatërrimin e Illirisë së Vonë, me rënien e Mbretërisë Dardane të Gencit, më 168 p.e.r. kur u lind kalendari I ri, me ditën e muajit të parë kalendor me fillin e epokës e cila quhet sot epoka e re. Ndërsa ethymologjikisht emri - Dardania solli dhe formoi emërtimin shkencor – botanomin – dardhë, dardha (Pyrrus communis L.) dru frytor gjetherënës, I gjinisë së dardhës I familjes së trëndafilorëve (Rosacea). Vet emri shkencor botanik, lidhet me fjalën skipe-illire të stërlashtë, nga Botanika illire edhe para kohës së Dardhanusit e Theucerit.

Ethymologjia e vet emrit botanik – Pyrrus – lidhet me emrin e dardhanëve të shumëhershëm paraballkanik, paragrek e paraeuropian – para emërtimit të Grykës së Dardhanelleve dardhane, para emërtimit të Dardhanisë afër Hillionit e Abidhosit, atëbotë, kur shkenca shqipe- illire (skenca skipe) ishte në kulmin e lulëzimit të saj – që ne sot e quajmë – Antikuiteti botëror, në rrafshin trekontinental azio-afriko-europian historiografik dhe në përmasa shkencore gjenerale.

Dardhania – njihet historikisht nga babai I Historisë Herodoti dhe nga tjerët authorë antik – Dardhania – si emër gjeografik dhe mbretëri e lashtë prej Mijvjeçarit të VI p.e.r. që do të thotë, tash e mbi tetëmijë vjet më parë, që ruan dëshmi e monumente arkeologjike nga Koha e Gurit, Bronxit dhe nga fillimet e neolitit. Prej atëbotë Dardhania (para)historike ishte e banuar nga dardhanët illirian të cilët bëjnë pjesë në dyndjet egjeane disa here në histori, nga Azia në Europë, nga Europa në Azi dhe anasjelltas.
Gryka e Dardhanelleve, Dardhania afër Hillionit e Abidhosit, e deri tek mbretëria dardhane e Hillit, Bardhillit, Agronit, Theutes e Gencit edhe deri tek shqiptarët e sotëm të Kosovës – janë hallka të këputura historike të cilat I përkasin një tërësie gjeo-historike e historiografike illire-pellgazgjike.

Herodoti, shkroi mjaftë për jetën e dardhanëve në Ballkan edhe tej e këndej Egjeut, por, edhepse ai ishte analizuesi I Homerit në veprën e parë europiane “Hilliadha e Odhisea” edhepse aqë shumë shkroi për heronjtë dardhanë të Hilliadhës (Iliada) – shkrimet për dardhanët u deformuan nga politizimet e shumëta të pushteteve gjatë periudhave historike mbi trojet trojane dardhane edhe vet nga authorët antik, si historianë anti-illirian të korruptuar oborresh mbretërore të mëvonshme greko-bizantine e romake.

Sipas shumë rezultateve arkeologjike “të cilat në Egjee dhe në Azi të Vogël, supozojnë praninë e një elementi para-indoeuropian dhe paragrek, duke përcaktuar me një lashtësi të hershme në Mijëvjeçarin e III-të p.e.r.” Të dhënat historiografike edhepse me disa ndryshime për shkaqe të politizimeve kohore, përsëri janë hallka hartografike të shkëputura, të cilat mund të lidhen, por me një mjeshtëri të forte, duke I gjetur të shtrëmbëruara tek disa authorë antik dhe më reale tek disa linguistë e historian të kohës së re.

R. Malteni thekson “lëvizjet dardhane, I provojnë edhe ngjashmëritë e emrave Trojan me ata illir. Ky fakt nuk dëshmon vetëm lëvizjet prej Azisë për në Europë, por edhe anasjelltas. Shtegëtimet nga Azia në Europë, do të spjegonin me një anë bredhjet e Eneut dhe të heronjve tjerë Trojan, siç janë: Paridi, Hektori, Priami, Anhisi, Asaraku etj. të cilët kishin prejardhje ballkanike dhe dardhane”, si heronj të Hilliadhës homerike.

Emri – Dardania që ka origjinë linguistike nga botanomi – dardhë, dardha – dhe që duhet të thohet drejtë shqip – Dardhania - është dirigjuar nga sllavistika, që nuk ua qet goja disonin dh, në mungesë të këtij dytingullorit – dh – është një deformim fonetik edhe vet në Shqipen e sotme, poashtu edhe në Linguistikën Shqiptare, në Albanistikë – kurse në Shqipen e Vjetër, si botanom, është ruajtur edhe si antroponom, zoonom dhe toponom – Dardhan, Dardhanë, Dardhana – Dardhania.

Toponomi – Dardhania – shtrihet në rrafshin gjeo-historik dhe historiko-linguistik aqë të madh euro-aziatik, saqë vetëm duke përkujtuar realtetin kohor një histori illire të humbur në toponomet – Dradhania e Trojës (Dardania e Troades, në jug të Hellespontit), që edhe sipas Apollodorit “dihet se në territorin e Trojes (Troades) shtrihej një krahinë me emrin Dardhania”, duke vazhduar Straboni “Dardhania, quhej sipas emrit të qytetit dardhan, që shtrihej afër Hillionit e Abidhosit”. Poashtu toponomi i sotëm - Dardhanellet lidhet direkt me emrin dardhan Gryka e Dardhanelleve (Gryka e Dardaneleve), e deri në veri të Ballkanit, me shtrimje në onomastikën ballkanike, deri mbi trevat e Delmatisë e të Dakisë, respektivisht, edhe deri tek kulti i kulturës mythologjike – Dardhanusi i Biri i Zeusit (Dadhanusi Biri i Zojsit) – Të gjitha këto të dhëna onomasiologjike antike, na japin një pasqyrë reale, por në hallka të këputura historike, të cilat dikur ishin të lidhura në një zinxhir gjeo-linguistik epokal.

Dardhanët – fisi illirian nga mbretëria e Hillit të Hillionit, si trojan nga Hillioni (Hilli Jonë – Hilli joni) formuar si mbretëri në vete, kishin bërë lëvizje në dy drejtime: në Ballkan dhe në Apenine. Historikisht për lëvizjën dardhane në Veri e në Jug , flasin me fakte historiografike sjegimet e toponomeve të ngjajshme në Azi të Vogël, në Illiri dhe në Apenine, në Pelloponez e në Sicilii.
Straboni shkruan se në Dardhani janë dy fise dardhane: galabrët e thunakët analogjia e të cilëve gjindet në Jugun e Italisë – galabrët (Galabria – galanët, të zeshktit, zeshkanët, sipas fjalës shqipe galë, gala, Galani, galanët, galabrët – galabrezët (kalabrezët e Kalabrisë), ku sipas tyre sot quhet edhe vet krahina – Kalabria, kalabrezët e Italisë së sotme. Me lëvizjen e galabrëve kah Veriu Apenin u formua edhe etnonomi - Galia, galët – Frankët – Franca e sotme.
“Galabrët dhe Daunët në Apulli, që nuk është vështirë të spjegohet kjo analogji, jo e rastësishme, kur dihet se territoret e Kalabrisë ishin të banuara nga fiset illire: mesapët e japygët që ishin vendosur atje nga Ballkani. Në këtë dyndje egjeane të elementit kulturor në siujdhesën Apenine – sigurisht kjo është pjesa e elementit etnokulturor të dardhanëve. Historiani Plini Plak shkruan për fisin dardhan, të cilin e ka shkatërruar Diomedi në Apenine.

Fjala mesap është krejtësisht fjalë shqipe-illire, e cila ka spjegimin si dyshim i njeriut dhe shprehet përmes ndafoljes ndoshta, (Ndashta, ndashti) mesapë, mesapit = me dukët, ndoshta mund të jetë... kur njeriu është dyshues në diçka, e që nuk është i sigurtë në veprimet që e rrethojnë gjatë ekzistencës së tij – mesapë – mesapit (po, jo), mesapët – Mesapia.
Lidhja gjenetike e mesapëve dhe e japygëve me illirët ballkanik – spjegohet me emrat illirë, në mbishkrimet e epitafet – issase e filalet e tyre: emri Drossus në mbishkrimet – issa e Tragurioni (gur troje) është edhe në mbishkrimet mesape në trajtë – drossihi , Blatios (Isa) – emri i një princi ushtarak nga Apullia. Në mbishkrimet mesape u dëshmua emri Blatves – Blaves (Bllatva), emri Sallas tek Issa e Tragurioni, si edhe tek katundi Lumbarda.

Emri Lumbarda, që në shqipen spjegohet – Lumbardha, lumi i bardhë, spjegon edhe vet ethymologjinë e emrit – Lombardia, krahina e Lombardisë, me kuptimin – Lumbardhia, nga dy fjalët: lum + bardh, Lumi i Bardhë, që shtrihet në luginën e lumit Po në Italinë veriore – Lombardia.

Në Korçulla që tek mesapët njihet – Salaihi, Salahiai, Sallonas, Sallontum etj, Tremeri, thekson: “një pjesë e këtyre fiseve dardhane është ndarë edhe ka kaluar në Azi të Vogël tek Frigët”. Dyndjet e dorikëve si dyndje egjeane (dorikët – dor ik, ik dorë, largohu me spjegim shqip) sipas disa historianëve, këtë lëvizje dardhane e lidhin me dorikët që u bënë në fund të shek. XIII p.e.r. dhe në fillim të shek. XII p.e.r. sipas Dabinoviqit. Kurse sipas B. Çoviqit dhe A. Benacit, (AR IV-V – JAZU 329) “lëvizjet dadhane i janë shëmangur pjesës qendrore të Illirisë (Shqipërisë Veriore, Malit të Zi, Dalmatisë(Delmatia) jugore e qendrore, Hercegovinës, Bosnjës Jugore, Rrafshit të Dukagjinit e Sanxhakut, atëherë do të thotë se, drejtimi i këtyre lëvizjeve dardhane, u bë nëpër pjesët lindore të Ballkanit”. Në kundërshtim me këtë mendim, M.V.Grashanini, thotë se: “lëvizjet e dardhanëve, si lëvizje egjeo-dorike kanë shkuar kah pjesa Perëndimore e Dardhanisë, ose në territorin e sotëm të Kosovës” duke mos e përmendë pjesën tjetër jasht Kosove, në gjithë Sërbinë, Malin e Zi, Bosnjen Lindore, Maqedoninë Veriore, vetëm për shkaqe politizimi të territoreve të pushtuara shqiptare-dardhane, anipse deridikund thejnë theorinë e Dabinoviqit, përsëri shihen lojërat politike në vend të fakteve historike.

Në dyndjet e mëdha egjeane në pjesën e saj të drejtuar kah Jugu, rol vendimtar kishte Ballkani Perëndimor dhe treva e sotme e Kosovës. Nxirren konkludime të shumëta jo vetëm në forma hipothetike, se një pjesë e madhe e formave tipike të punimeve nga guri e qeramika, që janë karakteristike më vonë për paijonët sëbashku me trajtat e caktuara metalike si forma të nxierrjës së fakteve nga punimet me dorë manifakturale – kjo formë ka depërtuar nëpër Kosovën e sotme kah Jugu, por sipas Grashaninit: “duke e lënë me siguri anash rrugën e Moravës” që ishte Marga dardhane, lumi më jetëdhënës i dardhanëve për ekzistencën e tyre deri në shek. XVIII, kur pas spastrimeve etnike mbi dardhanët, u bë vendosja barbare e sllavëve në Dardhani. Mu për këtë shkak edhe heziton Grashanini ta vëjë “rrugën e Moravës” në kontekstin dardhan.
Nga ky spjegim faktesh perifrastike duket edhe mendimi hipothetik, që këto hipotheza i forcon materiali arkeologjik i periudhës kalimtare nga bronzi, në periudhën e hekurit, që vie nga Kosova – nga territori qendror i Dardhanisë.

G. Novaku thekson: “...dadhanët ishin popull në vete, që kishin qendruar (me të njejtin emërtim etnonomi e toponomi) deri në kohën e Justinianit I (527-565 e.r.) kur në atdheun e tyre – vet Justiniani ishte edhe i lindur aty, themelon qytetin – Justiniana Prima” duke i lidhur dardhanët e Trojes (Troadës) me dardhanët ballkanik, pasi edhe kanë të njejtën etnogjenezë trashigmie të rodit të tyre apologjetik ndaj lëvizjeve të madha në të tri drejtimet e tyre veriore, lindore e perëndiore të Ballanit dhe në Apenine.

Hapësira linguistike dardhane shtrihej në gjithë territorin ballkanik, si hapsirë linguistike illire. Madje edhe nga kjo hapësirë elementi gjuhësor illirian, shtrihet në këtë territor të gjërë gjeo-linguistik, siç provon B. Hronzy, duke i dëshifruar tabelat e argjillit nga Knosusi. Këtë konstatim të Hronzy-t “...e provon edhe prania e toponomisë identike në territorin anatolo-ballkano-egjean. Ky substrat paragrek është i karakterit para-indoeuropian, e tregon edhe fakti se koha e formimit dhe e diferencimit illirian, i cili është vendosur në gjithë Ballkanin, bie shumë para vitit 3.000 p.e.r. këtu edhe jetojnë illirët me fatin e tyre historik”.

Gjithë territori dardhan i përket zonës illire etnogjenetikisht, për nga karakteri linguistik dhe formula onomastike trepjesëshe të cilën Duje-Randiqi-Mioçeviqi, e konstatojnë në Dalmaci është dëshmuar edhe me materialin epigrafik të Dardhanisë (Studime Onomastike illire). Ndër tjera kjo lidhje e përgjithshme, jovetëm jugore illire, por edhe me vet materialin linguistik të Dalmacisë së mesme në territorin dardhan, shihet edhe në analogjinë e spjegimit të antroponomisë, të atyre mbretërve dardhan sikurse janë: Longarusi, Batoa dhe Monuniusi (Monuni) e Etuta*) përfundon studimi. F. Papazoglu, në veprën Onomastika dardhane ZFF VIII – 1, thotë: “i gjithë materiali i gjetur onomastik në territorin dardhan, mund të ndahet në dy grupe emrash: 1. grupi lindor në të cilin ekziston elementi onomastik thrrakas dhe i cili përfshinë pjesën lindore – territorin ndërmjet Skupit (Shkupit),Kumanovës e Naisses (Nishit) dhe 2. grupi perëndimor, në të cilin përfshihet territori i Kosovës dhe çka është më karakteristike – në Kosovë është dëshmuar onomastika e pastër dardhane, e rrjedhimisht ajo illire, ku nuk mund të mohohet përatësia illire e etnonomit dardhan që jeton në tokën e vet.
Dardhanët jetojnë në tokën e tyre. Edhe emrat specifik , analogjia e të cilëve nuk mund të provohet as të dëshmohet jasht territorit të Dardhanisë, tregojnë për praninë e elementit paraillir (pellgazgjik)- i cili është faktori më më rëndësi në ndikimin dhe në formimin etnik, e sidomos në formimi e Onomastikonit dardhan. Ky element kohëve të fundit po identifikohet si substrat pellgazo-anatolian, idiomat e të cilit, sipas Karl Oshtirit, janë ruajtura në të folmen e gjuhës paraballkanike – në Illirishten e stërlashtë.

Dardhania duhet të konsiderohet si zonë onomastike e veçantë. Fakti se emrat illirian gjinden në gjithë territorin e Dardhanisë dhe se numri i tyre është shumë i madh edhe të dëshmuar vetëm në Dardhani, tregon se Onomastika illire në Dardhani, ka qenë gjithmonë autoktone dhe jo e marrun nga jashtë” përfundon me të drejtë historike – Fanulla Papazoglu.

Logografi Hekateu nga Mileti, shek VI p.e.r. ekzakt shkruan kështu: “Këtë po e shkruaj siç mendoj se është e vërteta. Se çka e tregojnë grekët, e shumëta e tyre është qesharake. Madje – edhe atëherë kur grekët flasin për illirët, për fiset e tyre e sidomos përmarrëdhëniet e tyre me botën, - gjithmonë flitet në kontekstin e politikës maqedone, apo romake...” Ky mendim real i Hekateut është vetëm një nga shumë dëshmi të gjalla për falsifikatorët grek, sesa e kanë injoruar gjuhën e kulturën dhe shkencën illire duke e përvehtësuar tejmase dhe njëkohësisht, këtu shihet haptazi droja greke nga ringjallja illire!

Tëvona, Hekateu nuk ngurron të shkruaj edhe kështu: “Hekateios Milesios hode mynthetai tade grafo, hos moi dokei alethea eimai gar Hellenon logoi poloi to kai geloioi, hosemoi fainontai eisin”.


Kur Apiani i Aleksandrisë jep spjegimin e tij gjenealogjik mbi fiset illire: “Kai tode moi malista, polla mytheunton hetera pollon, areskei. Illyro de paidas Enhellea, kai Autarie, kai Dardanon, - kai Miadon, kai Thaullanta, kai Perraibon genesthai kai thugateras, Parthokai Daortho kai Dassaro, kai heteras. Hothen eisi Taulantioi te kai Peraiboi kai Enhellees, kai Autarieis kai Parthenoi, - kai Dassaretioi kai Darssoi”. (Apiani: Illyria IV).


Interesante është paraqitja e fiseve illire në gjuhët i.e. greke, sllave e romane. Krejt ashtu sikurse e kanë marrë tjerët kuptimin e etnonomeve të fiseve illire edhe ashtu ka mbetë edhe jasht kontekstit të gjuhëve të tyre, në disa variante gjoja gjenerale globalisht në pikëpamje linguistike. Si pikëpamje fonetike e morfologjike – fjalën – emër illire, me pamundësi theksimi në disa gjuhë të tyre edhe për shkak politizimesh edhe me vet shkencën linguistike derisot, iu kanë imponuar popullit, me pamundësi theksimi të tingujve dhëmbëzorë (th, dh), disa grykore qiellzore (kh*, g-j, gh, gl, kl, kh, hr) sidomos kur ka mungesa të theksimit të grupeve (nd, ng, o-shkurtzëshe) janë probleme të hapura për diskutim.

LATRONËT E DARDHANISË. – njihen në histori si kryengritësit dardhan kundër pushtimeve të huaja e robërisë, nga fuqitë e të dy anëve të udhës diellore – deri tek njohja historike e dardhanëve të sotëm të fundshekullit XX-të kundër masakrave masive e pastrimeve etnike sllavo-ruse mbi territorin e ngushtë dardhan të Kosovës. Në burimet antike të shkruara, dardhanët njihen si fis i fortë i përmendur, luftëtar të fortë e të qendrueshëm në çfarëdo ekstazash tmerri luftërash eventuale - që përballuan të gjitha rreziqet shkullore e mijëvjeçare prej të huajve. Njihen mbretëritë dardhane nga Bardhilli, Agroni, Theuta e Genci. Kështu nga shek.III p.e.r. dardhanët kishin një shtet të fortë e të fuqishëm politik, ushtarak e administratinv në Ballkanin illirik. Krijuan mbretërinë me dinastinë e Llongarit dhe si fuqi e madhe politike ballkanike. Në atë kohë të Illirisë së vonë pas shumë mbretërive para epokës së re, një nga qytetet me rëndësi e qendër e madhe tregëtare xehtare e Dardhanisë ishte Damastioni, i cili ka krijuar edhe monedha te veta origjinale të mbretërisë dardhane, si dhe qytetet tjera kryesore: Skupi, Municipi, Upiana, Justiniana Prima, Naissa, Ulkinioni, Skardi, Skodra.

Skupi-Skardi-Skodra përbëjnë tretoponomshin linguistik që tregon një tërësi territoriale kompakte dardhane, njësi e pandashme antroponomike, toponomike dhe si onomasiologji unikate e një populli ashtu sikur edhe është populli i sotëm shqiptar. Shihet gjeneza e njejtë e këtyre tre toponomeve në fjalë, linguistikisht si gjenezë e përbashkët e këtyre tre emërtimeve si emra gjeografik, të cilat përbëhen nga rrënja e njejtë e fjalës me dytingullorin – SK (SC) sku – ska – sko si një tërësi gjeo-historike dhe gjeo-politike, e cila nuk mund të ndahet arbitrarisht, ashtu sikundër nuk mund të mbetet e ndarë gjeo-politikisht për shkaqe politizimesh ballkanike.
Shkupi ishte kryeqyteti i dytë i Dardhanisë pas rrudhjes gjeo-politike nga invazionet sllavo-bizantine e romake, deri me rrudhjen gjeo-politike të fundit deri tek Shkodra e Theutës dardhane illire, buzë Adriatikut (Hadriatikut illirian) si qendresa jo e fundit e genit illirian dhe Gencit si mbreti i fundit i Dardhanisë (168 p.e.r) kur ra nën pushtimin romak.

Të gjitha fiset illire: dardhanët, makedhonët, epirotët, ardianët, skordistët, delmatët, liburnët, dakët, paijonët, e deri tek fiset e hershme Thaullantët dhe Henhellejtë (Enkellejtë), me formimin e mbretërive të tyre të veçanta, disa herë historikisht u rrënuan nga luftërat ndërmjet tyre e deri tek luftërat me pushtuesit e invazionet e huaja – u rrënuan dhe u ribashkuan disa herë në histori – popullëzuan Ballkanin dhe Europën e më gjërë, duke krijuar gjuhë e kultura europiane e botërore.

Onomasiologjia europiane fillon me illirët, e nuk mund të spjegohet as vet emërtimi i saj si shkencë linguistike, pa rrënjet e Shqipes së Vjetër, sepse të gjitha gjuhët i.e. e kanë si burim të përbashkët Illirishten e Lashtë e cila sot është gjuhë e gjallë, me bijën e saj të drejtpërdrejtë – Shqipen ballkanike.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / EMRI SHQIP - DARDHANIA


ETNONOMI DARDHANIA



Pse nuk është sot toponomi – Dardhania në hartën ballkanike?


Studimet e derisotme në fushat shkencore arkeologjike, linguistike e fillologjike lidhur me emrin – Dardhania hedhin dritë vetëm në disa anë historike, të cilat janë të pakta apo edhe të njëanshme, për shkak të politizimeve ballkanike, e që nuk sajojnë një spjegim të sinqertë e besnik në lidhje me shtrirjen e toponomit – Dardhania, pasiqë ky topnom, shtrihet sot në disa vende ballkanike, respektivisht në zonat e fiseve illire të sllavizuara, sikurse janë: delmatët, liburnët, dakët, arianitët, adrianët, skordistët etj.

Meqenëse, toponomi – Dardhania shtrihet sot në gjithë pjesën veriore ballkanike, deri më 513 e.r. me ardhjën pushtuese të rashëve (lexo: rusve) përmes Karpateve, territori dardhan i pushtuar barbarisht, deri në këtë kohë ishte topografia e plotë hartografike dardhane illire.

E gjithë Antroponomia e Toponomastike dardhane, pas pushtimeve sllave, filloi të ndryshohet, të sllavizohet deri tek ky deformimi i sotëm historiografik, që reflekton këtë hartën ballkanike e cila njihet sot. Për t’i mbuluar pushtimet kryesisht ato sllave në Ballkan, sot emri – Dardhania njihet vetëm si emër hartografik i cili dikur ka ekzistuar – Dardania e dardanëve, ku kemi edhe vet deformimin në shqip, ashtu si thohet e shkruhet në sllavishtet.
Ky emër – Dardhania zhvendosë me argumente historiografike të gjithë Antroponominë dhe Toponomastikën sllave në Ballkan dhe në përgjithësi Onomasiologjinë ballkanike, ngase territoret e pushtuara ishin dardhane illire. Mu për këtë shkak të kësaj zhvendosjeje historiografike sllave, emri – Dardhania sot nuk është në Hartografinë ballkanike e që ekziston vetëm si emër historik, me të cilin etnonom origjinalisht, përcaktohen shqiptarët e sotëm të Kosovës, që vet territori kosovar i sotëm është vetëm një pjesë e pestë e territorit dardhan, të mbretërive dardhane të kohës së tyre.
Toponomi Dardhania prek dhe zhvendosë Onomasiologjinë ballkanike. Pasiqë sot janë formuar disa shtete sllave, si popuj në vete, të sllavizuar nga fiset dardhane illire, përveç shqiptarëve dardhan të sotëm, të paasimiluar të kësaj treve autoktone.
Toponomi Dardhania, i qet në shesh deformimet historiografike ballkanike, mu për këtë shkak sot nuk ekziston në hartën ballkanike.

Toponomi – Dardhania gjatë pushtimeve na paraqitet në forma të ndryshme hartografike, gjatë pushtimeve të pjesëshme, duke u zvogëluar deri tek toponomi që përcakton mbretërinë dardhane të Bardhillit, Agronit, Theutës e Gentsit, si mbretëri të njohura historikisht.
Dihet historikisht, se ka ekzistuar me dokumente Mbretëria dardhane e Bardhillit (393 – 359 p.e.r.), me kryeqytet mbretëror – Bardhilli (Beogradi i sotëm, Singinduna), - Mbretëria e Agronit (250 – 231 p.e.r.), me kryeqytet – Agrami ( Zagrebi i sotëm), - Mbretëria e Theutës ( 230 – 228 p.e.r.), Mbretëria e Gentsit ( 181 – 168 p.e.r.) – me të gjithë materialin epigrafig të Dardhanisë, i cili material ka lidhje gjenerale jovetëm me pjesën jugore illire, por ndër tjera është dëshmuar edhe nga formula e tre studjuesve (Duje-Rendiq-Mioçeviq), që vërteton si formulë tripjesëshe onomastike e konstatuar në Dalmaci, e dëshmuar me materialin epigrafik të Dardhanisë. Studjuesi, R. Katiçiqi, thekson se: “materiali linguistik i Dalmacisë së mesme me territorin e Dardhanisë, shihet edhe në ngjashmërinë e antroponomisë së sunduesve dardhan sikurse janë: Longarus, Bato, Monunius dhe Etuta.” Sipas, F Papazoglut “i gjithë materiali i gjetur në territorin dardhan mund të ndahet në dy grupe emrash:1. grupi lindor, në të cilin ekziston edhe elementi onomastik thrrakas dhe i cili përfshinë territorin ndërmjet – Shkupit, Kumanovës dhe Nishit dhe grupi perëndimor, në të cilin përfshihet territori i Kosovës dhe çka është më karakteristike, në të është dëshmuar onomastika e pastër dardhane illire.”

Onomastika ballkanike i përket krejtësisht materialit linguistik dardhan, në përmasa të thella historio-linguistike, ku e vërteton edhe sot antroponomia e toponomastika dardhane, e cila spjegohet krejtësisht përmes Shqipes së Vjetër, apo Illirishtes së Re. Ashtu, sikurse edhe sot toponomet si hidronome, të ndryshuara nga pushtuesit dihen me origjinë dardhane, të cilat i përcakton shqipja, nga zona qendrore dardhane, përmes lumenjve: Marga (Morava), Angri (Ibri), që mund të përcaktohet nga emërtimi dardhan – Ibardh (Ibar) – Ibardhi (Ibari, që thohet në sllavishtet), Drilloni (Drini i Bardhë), Narona (Neretva), Zenta (Zeta), Aksi – Vardari dardhan (Vazhdari që vazhdon), e deri tek emërtimet e lumenjve deri tek më të vegjëlit. Dardhania ishte e hapur kah bota egjeane e mediterrane – mesdhetare (spjegim nga koha neolite).

Si përgjegje e disa linguistëve, të cilët dardhanëve ua mohojnë prejardhjen illire, për qendrimet e tyre jo të realta pseudo-shkencore, e që disa sish mundohen edhe sot ta deformojnë edhe më shumë Onomasiologjinë dardhane ballkanike, është edhe konstatimi i R Katiçiqit, ku përmes analizave të shumëta methodologjike të sotme të Linguistikës Komparative të materialit linguistik, ai thekson: “Pamarrë parasyshë faktin sa është i kushtëzuar zhvillimi relativ i shoqërisë, të cilës i shërben ajo gjuhë, jovetëm që është e nëvojshme për shkak të të dhënave të gjithmbarshme, por edhe duhet që në parim të jetë e mundshme, të përcaktohen marrëdhëniet e përbashkëta të kohës historike dhe linguistike(...) Methodat e hulumtimeve të tilla ende nuk janë përpunuar sa duhet e saktë, kështuqë orvajtjet kërkimore, kanë mbetur në trajta shumë primitive, e në saje të një situate të tillë, u janë hapur dyert e koncepteve aprioristike të ndryshme, sikurse janë – nordizmi dhe mediterranizmi, të inspiruara me aktualitetin e tepërt të mentalitetit politik.” Kjo tregon kjartë, sesa shumë kanë ndikuar negativisht në shkencën reale politizimet ballkanike të pushtuesve të ndryshëm shekullor.

Toponomi Dardhania si përcaktim linguistiko-histoprik më i madh territorial ballkanik edhe si mbretëria më e madhe illire ballkanike, është filli kryesor i çdo nisme studjuese të gjurmimeve shkencore, si element linguistik, poashtu edhe si gjuhë, del e kjartë se dardhanët janë bartësit e genit e guhës (gjuhës) illire, si “bartësit e kësaj gjuhe illire në këtë territor ishin illirët dhe gjuha e tyre mund të quhet – gjuhë illire. Veç kësaj bartësit e kësaj gjuhe illire ishin bashkëkohësit e qytetërimeve kreto-mykenase qe na mijëvjeçari II-të (Dytë) para erës së re” ashtu sikur dokumenton mjaftë bindshëm, Millan Budimiri. Poashtu, M.V.Grashanini, i cili bazohet në analizat e materialit linguistik dardhan (Shqipja e Vjetër, të gjitha konkluzionet e veta linguistike shkencore , i nxierrë në përputhje të plotë me rezultatet e përmendura linguistike. Mandej, edhe “nga hapësira ky element linguistik illirian, shtrihet në një terrtor të gjërë gjeografik” rezulton Zef Mirdita, “siç provon B. Hronzy, duke i dëshifruar tabelat e argjillit nga Knososi. Këtë konstatim të B. Hronzy-t, e provon edhe prania toponomisë identike në territorin anatolo-ballkano-egjean – kështu siç verifikon Paul Kretchmer-i. F. Shahermajeri (Schachermeyer) konstaton se ky substrat ballkano-egjean është shum më i pranishëm në trevën illire, sesa në atë thrrakase” në të cilën trevë janë ballsamuar antroponomet e toponomet dardhane illire fuqimisht dhe të mbuluara me shtresin e substratit pseudo-shkencor, të cilën onomasiologji duhet nxirrë në shesh bote , si onomasiologji dardhane ballkanike.

Studjuesi, H. Krahe, duke folur për faktin i cili flet kjartë për rolin e rëndësinë e elementit paleo-ballkanik në formimin e etnisë illire, e posaçrisht kësaj dardhane, ai shkruan: “Që ky substrat paragrek është i karakterit indoeuropian e tregon edhe fakti se koha e formimit dhe e diferencimit etnik illirian, i cili tashmë është i vendosur në Gadishullin Ballkanik, bie rreth vitit 2000 p.e.r. Kështu edhe jetojnë fatin e tyre historik. Rrezistenca e tyre kundër romakëve ishte e pashoqe, sepse këta illirë nuk u asimiluan. Për një shtrirje kaq të lashtë të illirëve në Ballkan, flasin edhe emrat të cilët mbarojnë me sufiksat – issa – issos sikurse janë: Lissus, Cissus, Gissus, Naissus, Idassa, Issa, Assos, Mollossos, Orgessos, Panayassos etj. Prania dardhane ballkanike përmes këtyre emrave si toponome të cilat spjegohen përmes Shqipes dhe duhet të përsëriten disa herë në studime linguistike, pasiqë kjo përsëritje onomasiologjike është më se e nevojshme - kur kemi parasyshë aqë përsëritje të historisë mbi shqiptarët dardhan të Illirisë së lashtë.

Burimet arkeologjike dhe dëshmitë historike të derisotme edhe ato (para)historike argumentojnë se dardhanët të cilët kishin formuar shtetin e tyre , qe nga koha e bronzit dhe e hekurit, me atë kulturë materiale e shpirtërore të Dardhanisë, ishte dhe është edhe sot e kësaj dite, po kjo kulturë e shqiptarëve ballkanik, me rrjedhë gjenealogjike nga një trung e rrënjë illire. Gjithë ajo kulturë mendore, materiale e shpirtërore e dardhanëve, si dhe esencialja e të dhënave linguistike historike dëshmojnë vazhdimësinë illire-dardhane-shqiptare, në të gjitha trevat e banuara sot edhe ato të pushtuara – prej popullësisë kompakte dhe një nga vatrat e formimit nacional të shqiptarëve – djepi i kombëtarizmit dhe djepi i Shqipes – ishte pikërishtë – Dardhania.

Studimet arkeologjike dhe dëshmitë historiografike (anipse të zhdukura në masë të madhe për shkak të pushtimeve barbare shekullore) dëshmojnë për katër zona territoriale të Dardhanisë: Zona e Adriatikut, Zona Alpike, Zona Qendrore dhe Zona Jugore, të cilat përbëjnë sot vet zemrën e Ballkanit (Sërbia, Kosova, Mali i Zi, Pjesa Lindore e Bosnjës, Shqipëria Veriore nga lumi Shkumbin dhe Maqedonia Veriore. Këto zona dardhane: adriatike, alpike, qendrore, jugore dhe kalimtare, të dëshmuara në shfaqjet e hershme , nga gjurmimet në shtresat etno-kulturore të neolitit të heshëm, janë përcaktuar si zona antropo-gjeografike.

Sipas studimeve konfiguracioni i relievit ballkanik na dëshmon se vet zona qendrore e Ballkanit është Dardhania, e zemra dardhane është Kosova e sotme e shkëputur barbarisht nga trungu illir i sotëm – Shqipëria edhe me ndikimin e fuqive të mëdha që miratuan copëtimin e trojeve shqiptare të sotme...
Nga studime të mirëfillta të historianit kosovar, Zef Mirdita, grupet etnokulturore të lokaliteteve tipike dardhane në gjurmimet pjesërisht të bëra në: Stena e Kuqe në Trebishnik (Trebishnicë), në Kodrinën Kushnjakova, (Kushnjakovo), në Krapinë (Kroaci), në Risonaça në Arangjellofc, Gradac në Kragujefc, e deri tek ato në Thesali, Rumani e Bullgari etj. dëshmojnë gjetjet e zbulimet e hershme akeologjike, nga Koha e Vjetër e Gurit, se treva e Dardhanisë ishte e banuar – në kohën e paleolitit.
Në pjesën qendrore të territorit të Dardhanisë, - grupi etnokulturor i Vinçës (afër Beogradit të sotëm), paraqet një variant të posaçëm e të veçantë, i cili është i njohur si variantë kosovaro-moravian jugor. Si lokalitete të njohura të këtij varianti janë në Kosovë: Tjerrëtorja (afër Prishtinës), Vallaçi, Fafosi, Zhitkofci, në territorin e Karragaçit, në Mitrovicën e Kosovës (Mitrixi), - kurse në territorin e Moravës Jugore (Marga dardhane), janë lokalitetet e njohura arkeologjike, që na japin dëshmi historike shkencore sikurse janë: Pavllofci (afër Vranjës), Plloçniku (afër Gurshumit) Korshumlia, Mallça (afër Naissës) Nishit, etj. të cilat flasin me argumente. Figurëzat plastike – altari i vogël prej dheut të pjekur, qeramikës, elementi i gjarpërit si motiv plastik i pikturuar, - vendbanimet etnike të cilat do të bartshin strukturat kulturore të neolitit e paraneolitit. Ku të gjitha këto studime arkeologjike ishin të karakterit paleo-mesdhetar (paleo-mediterran), e paleo-kontinental – që spjegojnë gjurmimet për shtresën paraindo-europiane (Khs. M. Grashanini, E. Çershkovi, N. Tasiqi, J. Glishiqi, A. Benaci, R. Galloviqi, etj.
Mirëpo, edhepse disa mundohen ta shtrëmbërojnë origjinalitetin historiografik të gjurmimeve të faktuara dhe mundohen të dalin jasht burimeve arkeologjike të sakta – origjinaliteti tregon Etnikën e Dardhanisë.
Përkundrejt mundësisë së ndarjes së materialit onomastik të territorit dardhan, në zonat e cekura gjeografike dhe i gjithë materiali onomastik i deformuar sot gjithësesi këto fakte nuk mund të mohojnë përkatësinë illire të etnosit dardhan..



MBRETËRIA E BARDHYLLIT

(393 – 359 p.e.r.)



Bardhilli (Bardhyli) mbreti dardhan illir, i cili njihet në Historinë e Vjetër para epokës së re, si antroponom është i lidhur edhe me vet kryeqytetin e mbretërisë së tij si toponom me të njejtën karakteristikë të bardhësisë dardhane illire, që ishte Beogradi i sotëm. Vet emri Bardhill - Bardhyll përbëhet nga dy fjalë emërtuese, që kanë kuptimin – illi i bardhë – bardh + ill = Bardhill (Bardhyl), ylli i bardhë.

Themeluesi i mbretërisë dardhane illire – Bardhilli – mbretërinë e mori në vitin 393 para erës së re, deri më 359 para erës së re dhe njihet si themeluesi i kulturës dardhane me selinë e fronit mbretëror në brigjet e Donaos (Danubit), pikërisht Beogradi, që ruan edhe si toponom i sotëm variantin e emërtimit të hershëm, si vazhdimësi topografike e pandryshuar logjikisht, vetëm se në gjuhët sllave sot quhet – beo = bardh dhe në vend të fjalës – hill – ill - yll dardhane illire, është fjala – qytet – citet – grad - Bardhill – Beograd.

Bardhylli rrjedhë nga një familje e shtresës më të ultë shoqërore të kohës, nga një familje thëngjill-punuese e thëngjill-bartëse – qymyrtar, qymyrxhi, që tëvona dituria, drejtësia e guximi i tij, triumfuan me zgjedhjen e tij si mbret i Dardhanisë.
Anipse me prejardhje nga një familje e varfër nga shtresat më të vuajtura dardhane – Bardhylli si djalosh i ri, plot energji, vrull pune, si njeri i sakrificës e njohës shpirtëror i shtresave të varfëra popullore, ai gëzon sympatinë e luftëtarëve të lirisë – ku si i ri dha shënja të një njeriu të madh, që do ta shpëtonte Dardhaninë illire nga krizat e thella sociale, ekonomike e politike të kohës.

Shtypjet e paskrupullta diktatoriale, si shtypje të egra politike të mbretit paraardhës të Bardhyllit, që ishte mbreti Syra, poashtu edhe rreziqet tjera që i ishin katandisur atdheut dardhan nga pushtuesit e Lindjes me luftëra të pandërpreme, ndikuan në shpirtin e mendjën e trimit të ardhshëm – për ta krijuar një mbretëri të fuqishme dardhane të kohës.

Duke ndikuar në forcat progresive të kohës që ishin të shtypura nga mbreti Syra – përmes një grushtshteti të fuqishëm – Bardhylli mori kryesinë e kryengritësve dardhan dhe fitoi besimin e njeriut udhëheqës në front dhe e rrëxoi mbretin Syra nga froni mbretëror – për tu kurorëzuar si një nga mbretërit më të zotët të Dardhanisë.

Bardhylli duke e përjetuar jetën e vuajtur të shtresave të shfrytëzuara nga hierarkia e mbretit Syra, duke i kuptuar e ndjerë shpirtërisht interesat e të gjitha shtresave shoqërore, ishte i kalitur me një ideologji të shëndoshë progresive të kohës dhe shumë shpejt hyri në veprime politike, për ngritjen e njerëzve të shtypur dhe për formimin e një administrate të re shtetërore, në të cilën merrnin pjesë të gjitha shtresat shoqërore.
Bardhylli mori fronin mbretëror dhe u kurorëzua, mbret i Dadhanisë illire, më 393 p.e.r. ku shënon fillimin e një kariere të frytshme politike e ushtarake, gjatë katër decenieve mbretërie. Në vitin e parë të udhëheqjes së tij mbretërore, më 393 p.e.r. bëri disa luftëra me mbretëritë e Lindjes dhe me makedhonët, për zotërimin e Lynkestisë – e mundi mbretin Amyntha II dhe e detyroi të paguante tribut vjetor.
Me 369 p.e.r. theu Aleksandrin II makedhon, kurse në vitin 360 p.e.r. në një luftë të përgjakshme theu Perdiken III, në të cilën betejë u vra edhe vet mbreti Perdika III bashkë me katërmijë ushtarët e tij. Kjo ishte një ndër uftërat më të rrebëta të Bardhyllit “ngadhënjyes Bardhyllin e Perdiken thye” siç shkruan poeti ynë N. Mjeda, duke vlerësuar lartë figurën madhore ushtarake e mbretërore të tij.

Bardhylli, që ta dobësonte , ndikimin spartian e makedhon mbi Epirin, më 385 p.e.r. u lidh me mbetin e Syrakuzës, Dionisin, në marrëdhënie politike e ushtarake të kohës. Mbretëria e Bardhyllit në këtë kohë ishte në lulëzimin më të madh ekonomik, politik e kulturor, me një rregullim të mirëfilltë shtetëror, me një ekonomi të zhvilluar, me monedhë mbretërore dardhane dhe me një forcë të fuqishme ushtarake.

Bardhylli në një luftë të ashpër u mund nga Filipi II i Makedhonisë (i ati i Lekës së Madh – Aleksandrit III të ardhshëm) më 359 p.e.r.
Burimet historike antike na njoftojnë se mbreti dardhan Bardhylli gjatë përshkrimit të luftës nga authorë të kohës, në betejë luftoi mbreti plak 90 vjeçar mbi kalë deri në momentin e fundit të jetës së tij.

Mbretërinë e Bardhyllit, ia mori mbreti – Grabo më 356 p.e.r. i cili vazhdoi mbretërinë dardhane...

Sipas emrit – Bardhylli dhe hyjnizimit të emërtimit në fjalë – nga emri – ylli i bardhë, që ishte vazhdimësia historike qe nga mbreti i parë i Illirisë – Hilli – si emërtim i përcaktuar nga fjala – yll, trup qiellor, yll drite, nga mbretëria e Hillionit – Hylli Jonë, që është vet Troja e ardhshme, Troja e Hillionit, mendojmë se vet symboli stematik dhe si symbol kombëtar illirian, duhet të ketë qenë Ylli i Bardhë, i cili symbolizon bardhësinë e dritës së lirisë kombëtare, paqjen për të gjithë njerëzit, bukurinë e jetës mbi tokë – lirinë e njeriut.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / EMRI SHQIP ONOMASIOLOGJIK – ARBËRIA


Illiristika Ama e Albanistikës shkencë paraindo-europiane.


ETNONOMI *) - ARBËR – ARBËRESH – ARBAN - SHQIPTAR

– Etnonomi – arbër-arbëresh formoi toponomin - Arbëria i njejti emërtim në dy dialektet e Shqipes Arbëria – Arbania – ( Arbnia ) – arban - arbën – arbër – arbëresh. Ashtu sikurse në gegënishte, që etnonomi arbën, formoi toponomin – Arbnia – (arban – Arbania) – (arbër – Arbëria) – për emërtimin etnologjik dhe onomasiologjik: në kuptimin antroponomik arban – arbër dhe toponomastik Arbania (Arbnia) - Arbëria duke formuar kuptimin e emërtimit të hershëm onomasiologjik – arban – Arbania, Arbana, Arbnia (arbanë – arbanët, gege) dhe poashtu i njejti emër arbër – arbëresh, Arbëria (arbër – arbërit, toske) – arbëresh – shqiptar - arbëreshët – arbërit – arbanët – shqiptarët.

Etnonomi arbëresh që na duket pakëz me një ndryshim fono-morfologjik për arbërit - arbëreshët si emërtim dallues u formua nga dashuria ndaj atdheut, si emër shkëndijash të zjarrit të zemrës arbërore, larg Arbërisë, formoi Arbërinë e Dytë, si vrushkull tingujsh zjarri të dashurisë – duke e fuqizuar fonetikisht emrin – arbër – me sufiksin – esh – flakëroi etnonomi - arbëresh – si një zjarr dashurie që ndriçon nga larg Tokën Arbërore - i njejti zjarr zemre shqiptare e gjuhe arbëreshe – Arbëreshët në Itali.

Etnonomi arbër me sufiksin – esh – si fuqizim fonetik nga malli për Arbërinë, për të mos e ndier veten të largët, arbërit e larguar nga Arbëria, poashtu me një theks të veçantë duke diftuar se jemi gjallë, krenarë edhe larg atdheut të lashtë – sikur duke potencuar se po hapet Bota Arbërore me gjuhën e kulturën arbërishte tej Adriatikut (që për kohën ishte sikurse sot, tej Atllantikut), kjo fjalë arbëresh u paraqit si një rilulëzim i gjuhës, dokeve, zakoneve, kulturës e historiografisë illire ballkanike – si një qendresë epokale e arbërit të larguar larg atdheut. Por, ky emër – etnonom i ri për kohën arbëresh ishte dhe është jovetëm një vazhdimësi historiografike arbërore, gjatë dyndjeve të popullësisë shqiptare gjatë luftërave shekullore, që bënë zbrazjen e trojeve etnike të lashta – por, edhe një fuqizim konkret ekzistencial – si ekzistencë e re fundamentale, sepse edhe atje ku janë sot arbëreshet, ishte toka e arritjeve linguistike e kulturore e shkencore artistike, epoka e lulëzimit të kulturës së re në Apenine – si vazhdimësi e gjuhës e kulturës illire-pellazgjike.

Gjyshërit e mëdhenj arbëresh krijuan topografinë apenine, historiografinë e re, kulturën e re, gjuhët e reja neolitike, qe nga Sicilia që kuptimi i këtij toponomi është përemri i pakufishëm shqip-illir me dmethënie sicili në kuptimin sicili (secili) ka të drejtë të jetojë në tokën e re – e deri tek shtetformimet e reja, ekzistenën e re të njeriut – banorit apenin, e deri tek formimi dhe bashkimi i kombit – me Giuseppe Garibaldin (Zef Guribardhi) deri tek koha më e re – Bashkimi i Italisë së sotme.


ARA E FARA

Tingulli A si fillesa e alfabeteve i.e. që sipas origjinës së tingullit, ka kuptimin e ekzistencës kulmi me tra në mes si domethënie filozofike e ekzistencës së njeriut në troje, si formim ekzistencial i mbijetesës historike. Ky tingull A në bashkëtingullim me tingullin R – i cili ka kuptimin figurativ të njeriut duke punuar krijoi diftongun qendror, apo atllasin e gjuhës illire-pellgase – AR si diftong që difton ekzistencën e njeriut me punë – pra puna që e krijoi njeriun dhe e dalloi nga gjenetika e qenieve tjera të gjalla në natyrë – puna që e bëri njeriun të mbijetojë mbi tokë, puna që e bëri njeriun të mbijetojë mbi të gjitha qeniet tjera të gjalla në natyrë – puna që njeriun e bëri zot të tokës.

Diftongu AR është diftong PIE, i cili krijoi në gjuhën illire-pellgase fjalën e parë ekzistuese, mbi të cilën mvaret ekzistenca e njeriut të kohës, rrodhi linguistikisht fjala – ARË duke u formuar nga një sufiks zanor me Ë - A + R + Ë = ARË – arë (në trajtën e pashquar të emrit) dhe ara (në trajtën e shquar të emrit) – që në gjuhën shqipe-illire do të thotë : një copë tokë e punuar, e lavruar dhe e mbjellur me farë të drithërave, të të lashtave. Ajo copë toke e punuar, që krijoi emrin arë, ara (arat, shumësi i emrit), copë toke e mbjellur me kokrra të ruajtura të të lashtave nga moti i vjem, kokrra të drithërave, nga fryti i të lashtave (drithërave) në gjuhën shqipe-illire thirret farë, fara e drithërave. Fara hudhet në ara dhe mbinë bima e re, fara e drithit hudhet në arë të punuar, mbiellet, e thohet në shqipen e vjetër – fara biinë e bahet bimë në kuptimin e mbimjes së farës në arë, rritjes, zhvillimit, korrjes së frytit dhe krijimi i fjalës për emrimin e të lashtave: grun, elb, thekër, misër etj. Deri tek fjala millë (mielli) pas bluamjes në mulli, e deri tek fjala bukë, buka.

Fjalët shqipe arë e farë – ara e fara janë fjalë PIE (paraindo-europiane), ku nga vet fjala arë, ara përmes tingullit F, f, F+ARË=FARË ku vet ky tingull F nuk erdhi si rastësi emruese, por me një kuptim të madh filozofik linguistiko-shkencor me domethënien e florës – që fjala FLORË, FLORA rrodhi po nga ky tingull i emrit shqip-illir – farë – f+arë me ethymologji illire-pellgase edhe si emër shkencor i sotëm i botanikës, duke u lidhur edhe me vet emrin faunë, fauna si krijim edhe i faunës nga mbimja në kuptimin gjenetik të krijimit të gjallesave mbi tokë.

Vet shkenca mbi studimin e gjallesave biologjia si kompozitë apo fjalë e përbërë ka prejardhje ethymologjike nga shqipja-illire, ku fillon me diftongun BI që është diftongu shqip-illir – bii, bima, bima që biinë (bima që mbinë) biima biinë dhe fjala e dytë e kompozitës log log, provë, studim, vendprovim i aftësive psikofizike të njeriut – logu i diturisë, logu i mënçurisë, logu i kuvendit, logu i trimërisë, logu i heroizmit, guximit, - logu i sprovimit të fuqive, aftësive psiko-fizike të njeriut.

Në kuptimin filozofik krijimi i qenies së gjallë në natyrë është nga mbimja – bii – bimë-bima – biinë bima, që merret nga kuptimi i krijimit të jetës mbi tokë – krijimi i gjallesës, të gjallit mbi dhee.

Fjalët arë e farë (ara e fara ) si fjalë të lashta PIE mësa më duket janë me origjinë përciellëse gjenetike qysh pas Përmbytjes së Madhe të tokës së atllantëve – pas Përmbytjes së Atllantidës (kur edhe kjo është fjalë illire-pellgase – llandi i atit – atllantida – vandi-vendi i atit – vendi i etërve - toka e baballarëve) dhe si përciellëse gjenetike e kohës duke aluduar se doli nga uji apo sipas thënieve biblike, nga – N’UJI – NUHI – Noa (profeti Nuu, Nuhi, Noa), pas shpëtimit të farës së gjallë njerëzore e shtazore.

Ara e Fara janë dy fjalë të lidhura në vetvete në kuptimin ekzistencial, ku shihet edhe vet nga afërsia fono-morfologjike e ndërtimit të tyre, ku nga fjala arë i shtohet fillesa tingulli F si kuptim i florës dhe formohet fjala Farë – fara në arë / ara e mbjellur me farë / ara e zezë – fara e bardhë / fara biinë në arë (fara mbinë në arë) / biinë fara në arë / fara mbillet në arë / arë me farë / etj.

Nga fjala shqipe-illire arë duke nënkuptuar mbjellën, mbimjen e frytit të farës në arë, rritjen e bimës, pjekjen, korrjen, formimin e drithit të ri, bluamjen e drithit, gatimin e miellit të bluar – për ta bërë – bukë dhe për ta pjekur në zjarr – nga vet fjala – bukë – u muar tingulli fillesë – B – duke iu shtuar fjalës emër – arë, nga rrënja – AR + B rrodhi emri i ri i punëtorit që punoi arën dhe bëri bukën nga ara e bukës – si fill i etnonomit – ARB. Ky tingull B ka kuptimin e bukës dhe poashtu kuptimin e bërjes, bamjes (me ba^ bukë – për të bërë bukën) dhe kështu rrodhi etnonomi - ARBËR – arbëri (njajësi i emrit, në trajtën e pashquar dhe të shquar) dhe njëkohësisht edhe arbërë, arbërit, arbëresh-arbëreshët ( shumësi i emrit në trajtën e pashquar dhe të shquar) e deri tek toponomi – Arbëria - Arbania në të dy dialektet e shqipes-illire.

Kështu rrodhi etnonomi - arbër – arban nga kuptimi fonologjik e morfologjik deri tek kuptimi linguistik me ethymologji përkatëese shqipe me domethënien – arbër – ai që bëri arë / ai bëri arë / arbërësi = arbëri, deri tek toponomi – Arbëria, ashtu sikurse në gegënishte – arban – ai që bani arë(n) / ai bani arë / arbanësi (arbanasi) = arbani e deri tek toponomi Arbania – Arbnia.

Ajo copë toke e punuar – arë nga arbëri – arbani me gjetjen e përsosjen e farës së drithërave, nga fara e drithërave të ashtuquajtur – drithëra të vetbiimë – drthëra që mbinë vetiu – drithi i egër – drithi i vetmbimë nga natyra që e krijoi – ajo arë – ara e bukës – u bë e çmueshme, e vlefshme si ari (në kuptimin e metalit të çmueshëm) , ku me veprimin e punës u bë ekzistenca më e qendrueshme, më e vlefshme, jetëgjate e njeriut – pikërisht lidhen të dy fjalët arë (ara) dhe ar (ari) në kuptimin e ndërsjelltë të vleftës, si të çmueshëm. Ashtu rrodhen shprehjet e vjetra shqipe një strajcë dhee – një strajcë ar / një strajcë dhee ka më vlerë se një strajcë ar (në kuptimin e arit të çmueshëm), / më mirë një strajcë dhee – sesa një strajcë ar / më e vlefshme është një strajcë dhee, sesa një strajcë ari / një grusht dhee është më i mirë sesa një grusht ari / në kuptimin ekzistencial të ruajtjes së trollit erbëror, tokës, ruajtjes së atdheut, sepse një strajcë ari, mund ta harxhoshë, kurse, një strajcë dhee është e gjithmonshme...

Tingulli A krijoi në bashkëtingullim fonetik me tingulln r diftongun ar duke formuar emrat: ar – arë, ara, arat toka e bukës dhe ar, ari guri i çmueshëm me të vetmin qëllim barabarësinë e tyre të artë, të çmeshme për ekzistencën jetëgjate të njeriut mbi tokë. Ara e ari janë dy emra që për nga formimi material janë të ndryshëm, kurse përkah vlefta, vlera janë krejtë të njejtë, bile siç thohet ara ka më vlerë sesa ari – sepse prej arës bëhet buka si ekzistencë e përditshme kurse ari nuk hahet anipse është vlerë e gatshme, apo si kundërvlerë buke.


ETHYMOLOGJIA E FJALËS - ETNONIMI

*) Fjala – Etnonom si fjalë e folur dhe e shkruar edhe në shqipen letrare e shkencore, si - Etnonim e cila është shprehur gabimisht deritash sipas direktivës ballkanologjike edhe në shkencën e Albanologjisë kështu, si fjalë e përbërë greke ethnos = popull dhe onoma = emër është krejtësisht gabim në të folur e në të shkruar shqip, sepse kjo fjalë e përbërë nuk është aspak greke, por thjeshtë është me origjinë linguistike apo me ethymologji të pakontestueshme fuqimisht shqipe-illire.
Fjala – etnonim është falsifikim dhe deformim i vet strukturës fonetike e morfologjike të termit, i huazuar direkt edhe në shqip, e që ethymologjinë e vet të vërtetë e ka në gjuhën shqipe-illire si kompozitë e përbërë nga dy fjalë etno + nom, ku fjala e parë e kompozitës – ETNO është kuptimi i drejtë për fjalën emër etën, etër – në numrin shumës, nga fjala emër at, ati, baba, babai, në shumësin etën, etnit (gegënishte) dhe etër, etrit (toskërishte)– babatë, baballarët.
Ndërsa fjala e dytë e kompozitës (etno)- NOM kjo fjalë nom është kuptimi i drejtë i fjalës emër – nom, nomi, nome, nomet, nomike, nomuese, (emër, emri, emra, emrat, emruese) nom = emër si fjalë e lashtë në shqipen e folur ballkanike, që flitet edhe sot e kësaj dite, përmes shprehjeve shqipe të vjetra nomi, / u ba^ nom, / u ba^ nomi, / s’u ba^ nomi-nuk u ba^ nomi, (u ba nomi qatje poshtë,/ nuk u ba nomi që foli ashtu / hajt ebu se s’u ba^ nomi,/ u ba^ nom i madh që foli / çka ke kështu bre...se nuk u ba^ nomi!) nomi i zotit (punë tepër e madhe, punë shum e madhe), / bahet nomi (bahet keq, bahet vështirë, tmerr) / s’ bahet nomi (s’bahet kurgja^, asgja^ s’ashtë ajo punë) / s’u ba^ nomi (s’u ba^ asgja keq, punë e madhe se s’u ba^ nomi për atë punë), / hajt ebu se s’u ba^ nomi që fola ashtu...! / bani nom (filani), / bëri nom (punoi shumë, tepër, tejmase), u ba^ nomi i zi (u ba keq, vështirë, kijamet, ngjarje e rëndë, tmerruese, trishtuese) / çka nomi i zotit u ba^ k’shtu bre...?! (kur ndodhë diçka e papritur, n’zgabim) shprehje këto gegënishte dhe u bë nom,/ bëhet nomi / u bë nomi / s’u bë nomi-nuk u bë nomi / nomi i zotit, / bëri nom (filani), / bëri nom / u bë nomi, / nomi i zi (kur bëhet diçka shumë keq) / u bë nomi i zi / çka nomi i zotit u bë kështu bre...?! (kur bëhet a ndodhë diçka e tmerrshme, e çuditshme, e habitshme dikund, për diçka në befasi, në zgabim) / këto shprehje toskërishte të njejta me kuptim të njejtë në të dy dialektet e shqipes.

Pra, fjala NOM është fjalë shqipe-illire e lashtë, nga shqipja e vjetër apo Illirishtja e Re, me kuptimin emër-nom e cila krijoi shumë fjalë e kompozita i.e. linguistike e shkencore. Mund të veçojmë këtu krijimin e emërtimeve në gjuhën frenge, për fjalët emri e mbiemri = le nom et le prenom, që në shqipen spjegohet si nom e prenom-paranom-paraemër=mbiemri, pra nom=emri / prenom=paraemri-mbiemri.

Poashtu në linguistikën i.e. fjala shqipe-illire nom-i formoi shumë fjalë e fjalëformime shkencore sikurse janë: topo-nom, antropo-nom, antropo-nomi, antropo-nomike, antropo-nomia, syno-nom (sikurse sytë që janë të njejtë, diçka e njejtë, fjalë me kuptim të njejtë dhe e shkruar ndryshe, synonomi, synonome-t fjalë të njejta përkah kuptimi i tyre) , hidro-nom, asrto-nom, pseudo-nom, alter-nom, etno-nom, bio-nom, bota-nom, zoo-nom, ono-nom, ono-nomi-a, astro-nom-i-ke, topo-nom-i-ke, antropo-nom-i-ke, topo-nom-(m)astike, topo-nom(m)i-a, antropo-nom(m)i-a, o-nom(m)i-a, o-nom-i-ke, o-nom-a-siologjia (o-nom-masio-logji-a), o-nom-(m)asio-logjike (masa), o-nom-(m)as-tika (masa), matja, njësia matëse linguistike, mathematike etj.

Pra, fjala etnonom-etnonim nuk ka sesi të dali si fjalë e përbërë greke, kur e ka ethymologjinë krejtësisht nga gjuha shqipe-illire, ku është krejtësisht kompozitë shqipe, edhe në pjesën e parë etno që është shumësi i emrit at, ati (baba, babai) në fjalën shqipe etën, baballarë – që është logjikisht në kuptimin e bashkësisë së një populli, etni, etnia, etnika (populli i të njejtit gjak, i të njejtës gjuhë e kulturë), etnike, etnologjia, etnolog-u-e-et-ët, etnologjike. Kështu edhe vet emri i shkencës mbi prejardhjen e popullit, origjina e popullit, vet shkenca Etnologjia dhe Etnografia ethymologjitë e tyre fuqimisht e kanë nga gjuha shqipe-illire.

Fjalët shqipe-illire etno – nom janë fjalë parësore fillesa të formimit të shumë kompozitave e emërtimeve të shkencave i.e. e botërore, që duhet respektuar origjina e tyre e drejtë, reale nga Illirishtja e Lashtë PIE.

Kompozita etnonom-i përbëhet nga dy fjalët kryesore etën + nom që kanë kuptimin baballarë + emër, me kuptimin logjik emri i baballarëve, emri i një populli i të njejtit gjak, i të njejtës gjuhë, kulturë e historiografie. Kjo kompozitë etnonom-i, mund të zbërthehet apo dëshifrohet në këto pjesë përbërëse, si fjalë e përbërë kështu : ETN+O+NOM = ETNONOM ku fjala e parë është etën (gege), shumësi i emrit baballarë, kurse tingulli O në mes është lidhëza, që ka për qëllim vetëm lidhjen e dy fjalëve në një të përbërë apo në kompozitë dhe fjala e dytë NOM është emri, kuptimi i emrit – emërtimi i fjalës – emën-emër si pjesë e lakueshme gramatikore e ligjeratës – NOMI – EMNI-EMRI .

Në gjuhën shqipe të folur popullore, është interesant sot, se fjala nom ka një kuptim të veçantë më të madh se fjala – emër, emën. Me fjalën nom kuptohet veprimi psiko-fizik i njeriut në shkallën më të lartë të të shprehurit e të paraqitjes së mbivlerave t njeriut, kur është në pyetje ana pozitive e veprimit të tij. Këtë e kemi sodomos në shprehjet shqipe të popullit: la nom (filani) (në kuptimin – bëri famë, e la famën e punës, diturisë, guximit – la famë, vdiç e shkoi. Apo, ai/ajo la zulmën, famën heroizmin në fushëbetejë çlirimtare) / e la nomin e shkoi / apo për shprehjet negative nuk la kurrëfarë nomi / shkoi pa nam-nishan, shkoi pa shënjë pa dokë e hupi (humbi) etj.

Mendoj, se sot duhet të intervenojmë në këto shprehe gjuhësore e shkencore, për t’i drejtuar deformimet e fjalëve dhe kompozitave sidomos në shqipen, pasi vet kompozita etnonom si edhe fjalët tjera të përbëra ku është rrënja nom në fillim, në mes apo edhe në fund të kompozitës, kur dihet se janë me prejardhje shqipe-illire – kjo detyrë kulturore e shkencore iu takon më se parit vet shqiptarëve.

Fjala shqipe-illire nom gjindet edhe në fillim të kompozitës nominativ, Nominativi – Emnorja rasa e parë e emrit në gramatikë, ku rrënja nom e ka rolin kryesor të formimit të këtij fjalëformimi dhe është përciellur në gjuhët latine të vjetra pikërisht nga Illirishtja e lashtë PIE.

Fjala nom është fjala emër në gjuhën illire.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT - ETRURIA



Fjala – etrusk përbëhet nga pjesët e saja fono-morfologjike në zbërthim linguistik kështu: e + tru + s + k e që përbëhet nga një nyje e parme e – një emri, apo më mirë të themi nga një rrënje fjale të lashtë tru –si rrënje fjale me kuptimin truall troje, e trallit të Trojës duke formuar Gjindoren (Genetivin) përmes tingullit s – dhe përcaktimit të emrit si etnonom, përmes tingullit k – në trajtën e pashquar të emrit – etrusk, në të cilin fshehet shprehja shqipe-illire e Trojës – Etruskët e ardhur prej Trojës illire - Hillionit.





ETNONOMI - ETRUSK





Emri - etrusk në përbërjen e tij fono-morfologjike pasqyron disa rrënje të fjalëve, të cilat fshehen në vet emërtimin në fjalë - sipas origjinës së tingujve të fjalës, e cila përbëhet nga pjesët e saj gjatë zbërthimit të tyre, duke fshehur në vetvete vet kuptimin e emrit, me disa ndryshime fonetike të tingujve, që në dukje të parë, na largon nga origjina linguistike si fjalë, në mënyrë që ta shohim ethymologjinë e vërtetë.



Fjala – etrusk përbëhet nga pjesët e saja fono-morfologjike në zbërthim kështu: e + tru + s + k e që përbëhet nga një nyje e parme e, një emri apo më mirë të themi nga një rrënjë emri të lashtë tru, duke formar gjindoren (Genetivin) përmes tingullit s dhe përcaktimit të emrit si etnonom, përmes tingullit k në trajtën e pashquar të emrit etrusk.



E - nyje e parme e emrit duke formuar Gjindoren (Genetivin) me kuptimin e truallit, nga trualli



TRU – është emri prej nga erdhën nga trualli I Trojës illire – truall Troje – e truallit të Trojës



S - sufiks që përcakton Gjindoren (Genetivin) origjinën e popullates së ikur - e truallit të Trojë (s)



K – sufiksi në trajtën e pashquar të emrit, që përcakton etnonomin – etrusk - si trojan illiran

Emri – etrusk është emërtimi i popullatës trojane illire të zhvëndosur nga trojet e tyre nga trualli i Trojës – që historikisht njihen si dyndje egjeane dhe dyndje adriatike – pas luftërave të njëpasnjëshme deri tek Kallja e Trojës – që u detyruan ta lëshojnë vendin pjesërisht e masovikisht dhe të gjejnë shpëtim andej detit Adriatik, në botën e lirë të atëhershme – Sicilia ku sicili (secili) kishte të drejtë të gjallonte gjellën e lirë, të jetojë i lirë, (si toponom me spjegim shqip me përemrin e pakufishëm të shqipes së vjetër – sicili - secili, secila, secilët) me kuptimin tokë e premtuar nga secili, nga të gjithë ardhësit në Apenine.

Trojanët illirian pas kalljes së Trojës, tok me mbretin e tyre Heneun (Eneun) shkuan masovikisht në Apenine, në fillim në Jugun e Italisë, në ujdhesën Sicilia, për tu përhapur në gjithë Apeninet, duke popullëzuar me farën illire atëbotën e re të atëhershme – njëkohësisht edhe duke kultivuar gjuhën dhe kulturën illire si vazhdimësi e kulturizimit apenin dhe europian – respektivisht duke pasqyruar një formë të re kulture të kohës, me një njohje të re gjuha e kultura etruske – gjuha e kultura e truallit trojan.



Dyndjet egjeane edhe të Trojanëve dardhan, illirëve dhe paraardhësve të tyre pellgazëve mediterran sikurse të popujve tjerë të lashtësisë, si dyndje trekontinentale: Afrikë – Azi – Europë, duke mbetur themelues të civilizimeve të antikuitetit - sëpari filluan me përhapje në hapësirën ballkanike, duke kultivuar kultet e kulturës mediterrane illire pellgazgjike – pas luftërave të përgjakshme, përmbytjeve natyrore, sëmundjeve masive shfarosëse – duke kërkuar gjithnjë një tokë e botë të re dhe të lirë. Përveç, Ballkanit si botë e lirë e kohës, i cili njihet si Ballkani illirik – nga brigjet egjeane e deri tek Histria (Istra e sotme), duke krijuar një nga perandoritë më të mëdha të Botës Antike – Illiria – dardhanët, nga të dy drejtimet e lashta: nga Troja e nga Ballkani, përsëri përjetuan edhe dyndjet adriatike – duke kërkuar gjithnjë një tokë të re, për tu vendosur në Apenine, tëvona deri tek brigjet allantike të Pirinejeve perëdimore. Ato dyndje vazhduan gjithmonë kah Perëndimi, nga presionet vrullshme të popujve të mëdhenj aziatik në përmasa botërore, që një kohë u përjetuan edhe si dyndje atllantike drejt anës tjetër të botës deri në kohën tonë të shek.XXI – në Tokën e Re amerikane. Pra, këtu mund t’i përkufizoja katër dyndje illiro-pellgazgjike në përmasa botërore: mediterrane, egjeane, adriatike dhe atllantike. Këto dyndje u bënë në kohezione historike të vazhdueshme, pothuaj nga të gjitha drejtimet edhe nga ato tirreno-pellgazgjike, Ionike, përmes ujërave dhe tokës, deri tek vendosjet e fiseve theutone, gale, anglo-saksone, balltike e skandinave.

Arsyeja e këtyre dyndjeve të mëdha gjithnjë kah Perëndimi, ishte bymimi i madh demografik i popuve më të mëdhenj aziatik: kinezve dhe indianëve, persëve e afganëve, atakeve turke dhe atyre mongole, kur hunët aziatik arrijtën deri në zemër europiane, e europianët dhe një pjesë afrikane, arrijtën deri në zemrën amerikane, si dyndje inter-kontinentale oqeanike deri në Australinë dhe Alaskën e largët. Për, spjegimin e këtyre dyndjeve inter-oqeanike vet flet sot bota moderne!



- Po kush ishin ata Trojanët dardhan të Trojës antike nga Frigia, që dyndjet e tyre ishin edhe më të largëta mediterrane, që u thirrën – etrusk në Apenine dhe atje formuan konfiguracionin historiko-kulturor – Etruria?



Eneu tok me enejtë trojan krijuan fillin e hershëm të lashtësisë në Apenine duke vuar themelet e një kulture të ardhshme latine, për tu bërë tëvona një nga kulturat e njohura antike romake – e cila gjuhë e kulturë ishte me rrjedhë illire fillimisht, krijoi vet themelin e historiografisë së re, fillin e kulturës së re – si kulturë e re e bartur e truallit të Trojës. Dhe pikërisht Eneu trojan mbeti Eneida e Virgjillit – Illi i Virgjër (sipas spjegimit shqip, emrit të tij) si vepra e parë e gjuhës e kulturës latine, me veprat e bardit poetik apenin Bukoliket, Gjeorgjiket dhe Eneida.



Bukoliket me kuptimin kënga e bukës arbëreshe, atyre që bënë arëne bukës dikur, / Gjeorgjiket me kuptimin kënga e tokës, dheut, kënga e truallit të ri etrusk, / Eneida – me kuptimin kënga e Eneut dhe shtegëtimet e tij deri në truallin e ri etrusk – si këngë e truallit trojan në Apenine – kryeveprat e Virgjillit janë fillet e kultivimit të kulturës antike latine.



Vet vepra e parë latine e cila njihet si gurthemel i letërsisë së kohës Eneida e Virgjillit – spjegon ngjarjet rrënqethëse të bredhjeve të Eneut, në Apenine.



Illiada, Odhisea dhe Eneida përbëjnë tre atllasët e kulturës illire dhe vet Eneida është një odhiseadë trojane illire. Illiadha – Adha e Illit, udha e Illit illirian poetika epike e Homerit hillir – si vepra e parë europiane me veprën tjetër, Odhisea – udhëtari i detit, i paraprijnë krijimit të veprës së tretë, si vepra trashiguese illiro-pellgase Eneida më e njohura në antikën latine.



Eneida e Virgjillit është Eneiada – Hëneiadha – Eneiadha – udha e Eneut, ashtu sikurse ishte Iliada – illiadha (Hilliadha homerike) udha e Hillit të Hillionit, por që Virgjilli na jep një përsosje të përfshirjes së personazheve – nga Eneu në një vend tjetër, me një subjekt koherent tipik trashigues, me parafytyrimin e perëndive të lashtësisë së njejtë, duke u lidhur në të gjitha këngët me emrin – trojan, dardhan, Troja e Hillionit.



Virgjilli në veprën Eneida si vepra e parë e kulturës e letërsisë antike latine, qe nga kënga e parë, paraqet një ardhje të popullit me prejardhje trojane:



“From ancient Troy, by force expell’d we came,

If you by chance have heard the Trojan name!”



(Kënga e Parë – Eneida)



“Nga Troja e lashtë, na erdhëm me forcë të dëbuar,

Nëse ju emrin Troja, keni pasë rast për ta ndigjuar!”



(Përkthimi në shqip – N.M.)



Kjo tregon më së miri, prejardhjen etruske trojane, nga ethymologjia e fjalës ku fshehet kuptimi i shprehjes shqipe e trojës – etruske – e trojës illire – si popull që i përket dyndjeve egjeane dhe dyndjeve adriatike, duke na lidhur me origjinën illiro-pellgase të etruskëve në Apenine!



Virgjilli vazhdon në këngën e parë – Eneida:



“Thus spoke Illioneus: The Trojan crew,

With cries and clamors his request renew.

.................................................. ........

Trojans, dismiss your fears, my cruel fate,

And doubts attending an unsettled state,

Force me guard my coast from foreign foes:

Who has not heard the story of your woes,

The name an fortune of your native place,

The fame and valor of the Phrygian race?

We Tyrians are not so devoid of sense –

Nor so remote from Phoebus’ influence.

.................................................. .....

And Illian tow’rs and Priam’s empire stood -

Meantime, with shouts; The Trojan shepherds bring,

.................................................. .....................

“O light of Trojans, and support of Troy –

Thy fathers champion, and my country’s joy!”

.................................................. .....................

Troy is no more, and Illion was a town!”



Aeneid – Vergil, Transl.- eng. by John Dryden

Etruskët janë popullata e Trojës – etrusk si pjesëtarë të popullit të fisit illirian Frigët nga Frigia në Azi të Vogël – ku ndodhej Hillioni hillirian të cilin e ndërtoi Hilli dhe prej tij rrodhen dardhanët, si mbretëri – që besonin në Yllin e Dritës – Diellin dhe në bazë të tij si emër tragjigues, nga illirët mediterran u zgjëruan deri në rrafshin trekontinental: Aleksandri – Hind – Hiller, gjatë përhapjeve historike, respektivisht duke kultivuar kulturën e antikuitetit në përmasa botërore të kohës.

Troja illire. – Etnonomi - trojan



Edhe veprat antike nuk mbeten të paprekura, me intervenime të pusheteve të kohës, që ia imponoi devijimin kronologjik të antroponomisë dhe toponomastikës së tyre. Shih, edhe në veprën Eneida në vend të emrit Sparta e ndeshim emrin – grekët – Greacia, për të iu larguar argumenteve reale historike, kur dihet, se spartianët e trojanët ishin dy fise illire-pellgase. Kur dihet se ethymologjia e këtyre dy emrave – Sparta e Troja qëndron në spjegimin shqip, për të dy fjalët si toponome, ashtu sikur edhe për antroponomet dhe etnonomet – spartian e trojan.



Emri Troja është thjeshtë një emërtim, si toponom me ethymologji fuqimisht shqipe të pakontestueshme, duke u nisur qe nga origjina e tingujve të fjalës, nga rrënja e fjalës dhe nga tërësia fonomorfologjike e saj. Fjala shqipe – troll, trolli – truall, trualli – në shumës të emrit është Troje, trojet, vendbanimet e njerëzve, që i përket origjinës shqipe, ku e kemi edhe në shqipen e sotme. Fjala – Trojë – Troja është përkufizimi i disa trojeve, si vendbanime njerëzish, në një truall të përbashkët, ashtu sikur ishte vet, Troja një shtetqytet – me troje të rrethuara me mure të larta, të gjitha trojet në një Trojë, që edhe quhet si toponom – Troja.



Fjala shqipe – troje, trolli, trualli – trojet nuk ka se si të jetë e ndonjë gjuhe tjetër i.e. e cila përcaktoi etnonomin – trojan si etnonom illiro-pellgazgjik dhe toponomin Troja si toponom illirian i lashtësisë. Janë disa shprehje shqipe të sotme lidhur me fjalën – troll – trolli të cilat dhe janë të karaktereve të njerëzve, ku lidhen me gjëndjen shpirtërore të njeriut, në përmasa të thella emocionale, që kemi mjaftë shembuj: ai/ajo ka ra në punë të trollit / e ka qitë në pikë të trollit (me kuptimin e ka tranua, e ka çmendë fare) / rashë në punë të trollit / ta luaj trollin / ia luan trollin / ia ka luajt trollin / ajo punë ta luan trollin / luaja trollin / me kuptimin shqip / rashë në punë të trollit – rashë në gjëndje të vështirë alarmuese, rashë tragjedi ekonomike, shpirtërore, finansiare, apo rashë në një gjëndje aqë të vështirë, sa nuk dij se kah ia mbajë, për të gjetë shtegdalje, shpëtim për diçka, që më rëndon tepër. Poashtu, shprehja – ai ia ka luajt trollin filanit...kur i foli aqë me argumente të forta, e qiti në tjetër hesap, ia hudhi poshtë krejt fjalët me argumente, e diskualifikoi tërësisht...

Dhëmbja e dhëmbit ta luan trollin e kemi shprehjen tjetër shqipe, për dhëmbjen e dhëmbit, si dhëmbje tronditëse, ku vet nga fjala – dhëmb, dhëmbi, dhëmbët u formua në shqipe edhe fjala – dhëmbje, dhëmbja, dhëmbjet nga sëmundjet e ndryshme.

Janë mjaftë karakteristike disa shprehje shqipe lidhur me fjalën troll-i, troje, truall – trualli që thohet në dy rastë te fjalëve në analizë ethymologjike edhe vet shqipe, sikurse, edhe vet nga fjala truall, rrodhi fjala shqipe - truaj, (truemja, i/e trueme, të truem, i/e trum-i-ja – gege-shqipe), që kanë kuptimin i/e/të mallkuar, e truan – e mallkon, e namë, i truemi-i mallkuemi- i namuni. Shprehjet shqipe: e trou buka / e mallkoi buka / i ka tru trolli dhe e lëshuan vendin / troje të truara / trualli i truar / ai gjith ditën e lume veç truan e rredhon (namë) / ai/ajo është trup i truar / mos e truaj sofrën e bukës / mos e truaj djalin ashtu bre? / ai/ajo është njeri i truar / vet e trove dhe tash rri / ai/ajo/ata/ato janë të truar për s’gjalli e për s’dekni / droj se vet e troi dhe ashtu i erdhi puna / Trumja – Truemja – Truamja si emër, etj.



Fjala shqipe troll, trolli, është poaqë e lashtë, si toponom i rrethimit të banësës, shtëpisë, toka rreth shtëpisë së banimit të njeriut – sa që vet rrënja e kësaj fjale – tro (apo tru, sikur e kemi në rastin e prejardhjes së fjalës – etrusk, nga truall troje, nga trolli i Trojës illire) – kjo rrënje – tro është fjalëformuese e shumë emërtimeve i.e. edhe PIE dhe në përmasa të përgjithshme të Linguistikës Gjenerale, ku e hasim në leksikun e përgjithshëm botëror: trop, tropik, tropikal-e, an-trop=njeriu, metropol-i-e-et, metropolitan, antrope, antropolog-u-e-et-ët, Antropologjia, antropologjetik, antropomorf, Tropoja toponom shqiptar, tropojan, tropojas, tropojanët etj., ku vetëm shqipja ka mundësi spjegimi ethymologjik për të gjitha këto fjalë gjenerale, të shkencës dhe linguistikes botërore. Deshtëm e s’deshtëm udha është e hapur për të gjitha gjuhët.



Sparta illire. – Etnonomi - spartian

Askund derisot në leksikun e gjuhëve i.e. si në atë shkencor e historik dhe hstoriografik, nuk përmenden toponomet – Troja e Sparta dhe etnonomet – trojan e spartian - si fise illire, kur ato ishin etnogjenetikisht, dy fise illire, me të cilën gjuhë të lashtë skipe-illire, vërtetohen përmes ethymologjisë së vet etnonomeve dhe toponomeve në fjalë.

Emri – Spartë – Sparta që njihet kryesisht në Luftën e Trojës, të cilën e përshkruan Homeri në veprat Illiada e Odhisea, poashtu edhe vet Virgjilli në Eneida – poashtu edhe në histori si shkencë shoqërore – ky emër është me ethymologji shqipe të pakontestueshme.

Fjala – spartë – sparta është një fjalë shqipe, e cila edhe sotekësaj dite flitet në shqipen e vjetër, si fjalë me kuptim të pastrimit, spastrimit – shpartimit herrjes së bimëve në kopsht, herrja apo spartimi i lehës së qepve, spartimi i bimëve në arë gjatë prashitjes, që sot ka mbetur në përdorim vetëm për botën bimore, ku kuptohet rrallimi i bimëve në kopsht, spartimi i bimëve për të dhënë fryte sa më të mira – kur kjo fjalë ishte dikur në Spartë si spastrim i rodit të njeriut. Spartianët spartonin fëmijët e tyre, duke i mbytur ata fëmijë mënjëherë pas lindjes, me të meta psiko-fizike, me qëllim që mos ta humbin rodin, sojin e tyre – por t’i lënë të jetojnë vetëm të zgjedhurit, të spartuarit ata fëmij të shëndoshë të porsalindur, që të bëheshin djem, burra e gra luftëtare, sa më komplete si personalitete, të shkathët për punë e për luftë në mbrojtjen e atdheut. Ky ishte principi spartian i kohës, për atë edhe vet emri, si etnonom – spartian, si dhe toponomi Sparta u formuan fono-morfologikisht në bazë të veprimit të tyre konkret në spartimin e popullit, veçanërisht në spartimin e fëmijve të tyre. Ashtuqë, fëmia spartian, posa mbushte 7 vjet shalonte kalin, hudhte shigjetën, stërvitej ushtarakisht dhe në moshën 12 vjeçare, ai ishte ushtar spartian.



Spartim domethënë rrallim – spartim – rrallim, herrje – sparton – rrallon, spartoj - rralloj ku kemi disa shprehje shqipe: i kam spartue qepët, lehen e qepve / e kam spartu arën me kuptimin e rrallimit të bimëve me qëllim që ato të japin sa më shumë fryte, si të lira, të rralla në mes tyre në kopshte, ara etj. spartoe arën nëse don me të dhanë bukë / ara e spartume jep bukë / ara e paspartume nuk jep mjaft bukë / spartoe atë kopsht, se tu ka ba therra / në arë shtine anmikun me prashitë – se e sparton arën dhe ara jep bukë / shpartoe kopshtin / shpartimi i bimëve jep fryt etj.

Poashtu e kemi edhe fjalën tjetër shqipe, në kuptimin e spartimit, shpartimit – shpartallim-i-e-et, shpartalloj, shpartallues, shpartallon, shpartallojmë / shpartallimi i rrethimit – çarja e rrethimit / po ç’e ka shpartallue / e ka shpartalluar / të shpartallon do të thotë të shkatërron, të çanë, të shkyen etj. që sot është në dy rastet e shqiptimit qoftë me fillesën, apo tingullin s – apo me dytingullorin sh por, që ka kuptimin e njejtë për fjalën – spartë, sparta, spartimi, spartohet.



Njohje paraetruske. –



Eneu trojan, ishte mbreti i Trojës (Troada) që në bazë të këtij emri me ethymologji shqipe-illire - ishte fisi illir që besonte në Hënë, për atë edhe e kishte emrin Hënee - Enee, Eneu (me shëmangien e nistores H i.e.), ku prej tij rrodhën enejtë, pra fisi trojan illirian hënejtë – enejtë, që tëvona pas kalljes së Trojës, në mungesë të tyre, si popull i pakësuar, formuan lidhjen e përbashkët hënhelleje, si fisi i bashkuar illirian – Hënhellejtë, tok me Thaullantët, që njihen sot si fise (para)historike illire (Enhellejtë-Enkelejtë e Taulantët) deri në vendosjen e tyre në brigjet adriatike.

Etnonomi - akej



Me shkrirjen e hënejve (enejve) në një bashkësi fisnore illire me hellejtë, si fis trojan në Trojë me emrin hënhellej - formuan një nga kulmet e kultit të kulturës, shkencës dhe artit illir të kohës, kështuqë, tash kemi ardhjen e grekëve, në Trojë (gjysma e parë e mijvjeçarit të dytë p.e.r.), të cilët morën kryekëput emrin e mëvonshëm – hellej – hellen duke përvehtësuar gjuhën e kulturën dhe historiografinë hellene-hillire, (si dy fjalë të së njejtës gjuhe ku tregon ana fonomorfologjike e tyre) as pa ditur për ta spjeguar në atë kohë, as vet kuptimin e artit e të kultit të kulturës illire. - Por që me një emër karakteristik, emri i grekëve të parë, ardhës në brigjet egjeane ishte i marrur më vonë në bazë ethymologjike me kuptimin e guximit të njeriut – si guxim – na del për grekët emri i tyre si etnonomi i parë, emri akej, akejët. Ku vet kuptimi i këtij emri akej lidhet tëvona me emrin akil, me impresion nga emri i heroit të Illiadhës homerike Akili – si akil- (akej, akejtë, është shumësi i emrit nga emri – akil- aquilla – shqipja). Pra, që ky emër ethymologjikisht lidhet me emrin aquilla, si emërtim me kuptimin e skipes, e shqipes, të shqipes, bij të shqipes, ku vet emri Aquilla, është emërtimi i hershëm me kuptimin Shqipja – si etnonom në rastin në fjalë, me prejardhje ethymologjike të lashtë skipe thotishte.



Semantika etruske. -



Gjuha e kultura e truallit të Trojës – në kuptimin më të ri të kohës si gjuha e kultura etruske ku vet shprehja e fjalëve të tilla e truallit të Trojës kjo shprehje fshehet në fjalën etrusk – si gjuhë e kulturë pellgazgjike, vërshoi si tallaz deti Apeninet, duke formuar një etnitet të ri të kohës – që tëvona të vijë e të zgjërohet deri në rrjedha antroponomesh, toponomesh, patronomesh, hidronomesh dhe bionomesh në përgjithësi – duke vëndosur një themel për kulturën dhe historiografinë romake.



Fjalët etrusk – etrosk – etrur – etrurët si kuptim për etnonomin në fjalë janë me përbërje antroponomike ardhëse, deri tek toponomi i njohur Etruria. Vet ethymologjia e emrit si toponom – Etruria është emri toponomastik i etnonomit – etrusk – Etruria – toka etruske, etruskane, ku vet edhe kjo fjalë etruskane na vie ne deminutiv të shprehjes logjike etruskan në kalimin alternomik në etroskan – ku me shëmangien e tingullit r dhe të fillesës – tingullit e – na rrjedhë fjala toskan, nga alternomi i tingullit u në tingullin o – respektivisht, sikurse që e kemi këtë ndryshim tingullor tek emrat me kuptim të njejtë shqip – truall – troll – trualli – trolli – trualli – troje në shumësin e emrit, pra na rrjedhë toponomi tjetër – nga etruskan – etroskan – toskan – Toskana, që është vet emërtim i rrjedhur nga vet emri i ardhur nga etnonomi – tosk – toskë – Toska, Toskët, nga vendi amë Toska – Toskëria, si toponom për vendin e toskëve arbërorë dhe dialekti i shqipes Toskërishtja.



Poashtu, nga vet ky emërtim etrusk në kuptimin etrosk na rrjedhë emërtimi trosk - troskë, troskët me një largim etnogjenetik duke formuar e riformuar fise tjera.



Nuk mendoj se disa përkufizime ethymologjike të derisotme për prejardhjen e emrit etrusk kur thonë disa se ky emër vie nga shprehja e truska – me kuptimin e shtypka – si formë linguistike e dalur nga pesha e hidhur e robërisë, e truska – e shtypka robëria - nuk besoj që kjo theori, të jetë frytdhënëse për një ethymologji të saktë, reale, të prejardhjes së vet emrit – etrusk. Ky mendim ethymologjik si theori, ndoshta ka mbretëruar tek disa ndikime tjera multietnike, në Itali, duke menduar se edhe vet trevat arbëreshe, janë si pjesë e vuajtjeve ekzistenciale dhe është fjala për mospërkrahjen ndaj arbëreshëve, në një shoqëri të tillë, për të mbetur Jugu i Apenineve, si edhe vet Italia Jugore, si pjesë më e pazhvilluar ekonomikisht dhe industrialisht. Dihet se, kjo situatë ekzistenciale, rrodhi nga ndikimet e popujve veriorë gjermanik, duke industrializuar me shumë pjesën veriore, që Veriu italian të jetë më i zhvilluar.



Përkundër, ballafaqimeve etruske me popuj e kultura tjera, në shumë shkrime linguistike, filologjike, thuhet se disa dyshojnë në prejardhjen etnogjenetike etruske, nga illirët, edhepse, dihet se: etruskët, paunët, mesapët, venetët, etj., qe nga fiset e hershme dardhane – galabrët e paunët, si fise ardhëse në Apenine, gjatë dyndjeve dardhane illire, nga veriu ballkanik, kah jugu, për në Apenine, tej Adriatikut, si dyndje adriatike dardhane – këto dyndje e tregojnë si dëshmi historike prejardhjen illire të etruskëve – si dhe gjuha etruske ishte gjuha illire, si gjuhë e kulturë dhe etnologji illire – ajo ishte vet – gjuha e kultura illiro-pelgazgjike.



Spjegimi i mbishkrimeve etruske – mesape, paune, venete etj. në gjurmimet ethymologjike, gjatë ekspeditave arkeologjike, të linguistëve europian, në gjetjen e atyre epitafeve, epigrameve, mbishkrimeve të varrezave, shkrimeve në stoli ari e në monedha të gjetura në varreza – të gjithë erdhën në përfundim, se vetëm përmes rrënjeve të shqipes së vjetër, mund të dëshifrohen e të zbërthehen ato mbishkrime të lashta dhe të spjegohen ekzakt – sepse asnjë gjuhë tjetër nuk ka mundësi spjegimi të tillë.

Shih: ekspeditat - Theodor Mommseni (1850) duke studjuar mbishkrimet mesape, ai arrijti në përfundimin mbi lidhjet e mesapishtes me illirishten dhe me shqipen “Dialektet e Italisë së Jugut”, sikurse edhe në veprën “Historia e Romës”. Poashtu, linguisti gjerman S. Buge, duke argumentuar për zbërthimin e mbishkrimeve mesape, “duhet të shfrytëzohet Shqipja për të kuptuar ato mbishkrime” dhe duke ardhur në përfundim në studimin “Mesapishtja dhe Shqipja” ai zbulon se ekzistojnë një seri përputhjesh midis gjuhës së mesapëve të lashtë dhe të Shqipes së sotme, si në aspektin evolutiv fonetik poashtu edhe në leksik. Paul Kretchmer-i një nja linguistët më të mëdhënj dhe hellenistët më të spikatur “Hyrje në historinë e gjuhës greke” (1896) ku trajton problemet e illirishtes dhe ngjashmërinë unikate me Shqipen e Mesapishten, por si lidhje të veçanta i argumenton ato lidhje me Venetishten – duke argumentuar përhapjen e illirishtes së lashtë në dy anët adriatike, na jep një konkludim të qartë për një lidhje etnogjenetike: etruske, etrure, mesape, paune, galabre, kalabreze, venete, dardhane, trojane – illire!



Është interesante një legjendë nga vet Virgjilli, ku na përshkruan një lidhje gjenetike, në mes të etruskëve, dardhanëve dhe trojanëve, në të cilën thohet se: gjurmët e dardhanëve janë tek paraardhësit e tyre, me Dardhanusin dhe Trojanët. Sipas vlerësimit të traditës romane, Dardhanusi ishte i Biri i Zeusit dhe Trojanës – i cili u martua me bijën e mbretit të Frigisë – me princeshën Bateia. Dardanusi e themeloi qytetin e lashtë Dardhania, në zemër të fisit frigian illir me një dekret për atë tokë, krahinë, që ia dhuroi i ati i shoqes së tij.

Eneu trojan ishte pasardhësi i Dardhanusit, ku pas kalljes së Trojës, mori një pjesë të popullit me vete, të cilët shtegëtuan në Apenine.



Legjenda e lashtë për Trojën.-



Legjenda për Trojën iu ka interesuar shumë dietarëve e studjuesve botërorë, të cilën e vuan në shqyrtim analitik, hellenistët dhe linguistët e historianët i.e. Ajo që zgjon më tepër interesim dhe që i përket më shumë realitetit historik është subjekti etnografik, se emri Troja lidhet me dardhanët e Dardhaninë:



Dardhanusi i Biri i Zeusit dhe i nymfes Elektra, erdhi nga Samothrraku dhe qëndroi një kohë tek mbreti i Frigisë illire. Dardhanusi me aftësitë e tij, me shkathtësinë, bukurinë, maturinë e tij si bir Zeusi, fitoi admirimin e frigëve e sidomos në veçanëti fitoi adhurimin e princeshës së bukur Batea e cila ishte e bija e Teucerit – birit të Skamandrit nga Kreta dhe i nymfes Idaea. Teuceri që e adhuroi aqë shumë Dardhanusin, si bir zoti, si njeri dhe si dhëndërr, ia dhuroi me një dekret ligjor të kohës disa troje për ta themeluar tëvona qytetin Troja, tok me një krahinë përrreth saj, të cilën pas vdekjes së Teucerit, Dardhanusi e quajti krahina Dardhania.

Dardhanusi e Batea vuan themlet e gurit të trojeve të shtetqytetit Troja, vuan vulën e themelimit të saj – ndërsa, Hellena e Agamemnoni vuan vulën e shkatërrimit, në kohën e mbretit Eneu ku ndodhi Kallja e Trojës – si ngjarje historike, tëvona me ikjën e Eneut tok me një pjesë të popullit trojan për në Apenine – vie filli i një historie të re, me formimin e emrit të ri, etnonomit - etrusk dhe të qytetit dhe krahinës Etruria.



Etrurët lidhen etnogjenetikisht me Trojën dhe vet emri – etrur, lidhet me emrin Troja.



Në fillim të shek.XX-të të erës sonë, studjuesi i njohur – Karl Georg Brandisi – shkroi në veprën “Historia e Botës”, Londër, 1902, fq.48,- “Trojanët të cilët banojshin afër Propontit dhe në veri të malit Idae (sipas emrit – Idaea) i përkasin grupit etnik frig. Nëse, vendbanimet, që Schlieman-i i zbuloi, ato i përkasin një popullësie të vetme, e cila duhet të ketë emigrua aty rreth vitit 3000 p.e.r.”.



Deri në kohën e zbulimeve të Schlieman-it, Troja ishte vetëm një legjendë e thurur me romancë e dramë. Bukuria natyrore dhe e njerëzve të saj, gjaku i vrullshëm, trimat e vërtetë, kuajt e shkathët, anijet madhështore me vela, zjarri i dashurisë, shpatat e hekurit e të bronzit si vetëtima rrufeshë, nymfat e perënditë – u sharruan në shkatërrim, kah viti 1250 p.e.r. Homeri, në Illiadë jovetëm që e bëri të pavdekshme legjendën mbi Trojën – kur tëvona perënditë e Olympit illirik, i gjetën grekët dhe i përvehtësuan, - por Homeri iu krijoi interesim shkrimtarëve dhe dietarëve, të cilët legjendën e Trojës – e morën si realitet historik, duke zbuluar fshehtësitë e një prej historive më të njohura të botës! Në këtë kontekst historik, jovetëm hellenët e hellenistët, por edhe romakët tëvona, edhe bizantinët, ranë në këtë kurthë hermetike trojane! Troja ishte një qytet aty ku ndodhet sot qyteti turk Hisarllik.



Sipas dietarit Schlieman-it – bazuar në hulumtimet arkeologjike të Trojës së lashtë, qyteti duket se shumë herë u shkatërrua dhe u rindërtua në poato themele, dhe ai gjeti një varg shtresash apo qytetesh të ndërtuara e të rindërtuara njera mbi tjetrën – si ndërtime shtresore, në Trojë!

Dr. Fuertwangler-i, për ndërtimin e Parë të Trojës thotë: “Llogaritet se Troja u krijua aty kah milleniusi i Tretë p.e.r. – por, sipas dokumentimit arkeologjik, ka të ngjarë, që Troja të jetë ndërtuar edhe para milleniusit të Katërt p.e.r. – edhe kur dihet kjartë, se Trojanët, përdorshin veglat e bakrit (Cuprum) dhe për bakrin dihej 7.000 vjet para erës së re!”



Me ardhjen e trojanëve në Apenine, në Sicili e treva tjera të Italisë së sotme, ata bartën gjithë kulturën e historiografinë e lashtë dardhane trojane, kultet, besimet, gjuhën, doket e zakonet, të cilat tëvona u mishëruan me një kulturë të re të kohës - për të mbetur tek pasardhësit enean trojan gjuha e kultura latine-romake, e gjuha e sotme italiane, si rrjedhë etruske – illiro-pellgase mediterrane.



Gjuha e kultura etruske edhepse ndryshoi nëpër kohë nga ajo trojane, në esencë mbeti kuptimi i njësisë linguistike në antroponomi, toponomastikë, si formim i një gjuhe simotër latine dhe vendasi i ardhshëm apenin, gërshetoi lidhjet linguistike, me vet kuptimin e emrit – latin – me domethënien filozofike – la atin – ku nënkuptohet shpreja e La Atin. Nga folja La në aorist, prej foljes me lanë – rrodhi nyja e parme e fjalëve latine dhe e shumë gjuhëve latine të sotme – La – si edhe në format tjera identike gramatikore la, le (les) si kuptim i lanjes – la libertee, la famiglia, la mere -le pere – les enfant, fr. La parole, sp. etj. deri tek gjuhët e sotme latino-amerikane.



Interesante janë krahasimet e disa paternomeve, i.e. sikurse emri – at – baba, në disa gjuhë:



Shqip – at-i

Etrus. – apa

Greq. – appa

Latin. – pater

Gotik. – fadar

Irl. Vj. – athir

Armen. – hayr

Sanskrit. – pitar

Tokarisht: pacar

i.e. .......... phater



Kurse me rëndësi të veçantë, mund të analizojmë fjalën ar e cila në shqipen formoi emërtimin arbën-arbër – Arbëria – si kuptim i fjalës ar(ë) ara e bukës, që e kemi, për fjalën pllugim, lavrim nëpër disa gjuhë i.e. e botërore:



Ar – pllugim, lavrim (lërim), me lavrua arën me pllug



Etrusk: ar - me ba, me mbarua, për të bërë

Latin.: arare

Breton: arat

Greq.: aroo

Gotik.: arjan

Lituan.: ariu

Ang. : plough (direkt nga fjala shqipe, emri pllug-u, mjet lavrimi në arë)

i.e. : ary



Të gjitha këto fjalë nëpër këto gjuhë flasin për pllugim, lavrim të arës dhe kaq ngjashmëri fonomorfologjike kanë ndërmjet veti, të cilat më së miri rrëfejnë për një gjuhë të përbashkët i.e. e më gjërë... ku lidhet kuptimi i emrin – ar(ë), shqipe arbërore, në të gjitha këto raste komparative linguistike.



Toponomet etruske, si emërtime qytetesh spjegojnë prejardhjen etruske të sotme linguistike, të toponomeve, e si emra gjeografik italian: Achra – Acerra, / Adria, Atria, Atra – Adria, Atria / Aret – Arezzo / Atina – Atina / Felsina – Bologna / Velsu, velsna, velzna – Bolsena / Uvilla – Boville / Cale, cali – Calvi / Capua - Capua / Chaire, cisra – Cervetri / Ceisna – Cesena / Clesvin – Chiusi / Spina - Comacchio / Cura – Cori / Curt, cortun – Cortona / Cusa – Cosa / Frentina – Ferentino / Vi(p)sul – Fiesole / Felcina – Fogligno / Kavi – Gabi etj.



Ndërsa, tek besimi etrusk – etruskan qëndrojnë disa forma alterfonike, në përcaktimet e emërtimeve të perëndive të lashtësisë, ku me një ndryshim fonetik, na japin identitet linguistik me perënditë e popujve tjerë të lashtë: Apolloni – zoti i dritës, thirrej Aplu, Apulu, Alpu. Silvanus – zoti i fushave dhe i të lashtave, Palo – shpirti i plleshmërisë, i venës, Tinia – zoti i bubullimës, shiut, Teramo – Mekuri, Turan – Urania, Turmus – Hermesi – zoti i fshehtësisë, Turanna – Venus – Afrodita - Venera e deri tek mythologjia moderne Toskane - Siero etj.



Mendoj të shtojë diçka mbase, përkundër mendimit të disa linguistëve, që ethymologjinë e toponomit – emrin e qytetit – Tiranë-Tirana (kryeqyteti i Shqipërisë) – që e lidhin me toponomin Teheran – Terhana - karakteristike është për mendimin tim emri i perëndisë Turanna – Afrodita – Venus – Venera – që mendoj të jetë vet përcaktimi i toponomit – Tirana – ku me ndryshimin fonetik të tingullit u në i - rrodhi emri Tiranë – Tirana me ethymologji etruske – Turanna – Tirana.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – PELLAZG

ETNONOMI - PELLGAZ





Gjuha e natyrës dhe natyra e gjuhës. -



Shqipja ka fuqinë e gjuhës së natyrës së saj fono-morfologjike e semantike ta përcaktojë emrin e paraardhësve illir pellgazgjik. Përderisa pellgazët janë paraardhësit e illirëve dhe shqiptarëve, vetëm Shqipja e spjegon lashtësinë e saj. Bindja e realizuar shkencërisht, për origjinën pellgazgjike të popullit shqiptar, fuqizohet përmes gjuhës së natyrës të Shqipes!



Fjala që u krijua në një gjuhë, nuk mund të hulumtohet me preardhje nga gjuhët tjera. Vetëm gjuha që e krijoi një emërtim si fjalë - ajo është gjuhë amtare e saj e cila mund ta spjegojë fono-morfologjikisht, semantikisht dhe ethymologjikisht atë fjalë.



Gjuha e përsosur është ajo gjuhë që i ofrohet më së afërti vet gjuhës së natyrës, sepse gjuha më e përsosur është gjuha e natyrës. Ajo gjuhë që e spjegon gjuhën e natyrës është gjuhë e spikatur – spikje skipe, dhe po ajo gjuhë mund të jetë Ama e gjuhëve tjera të formuara, si gjuhë amtare e një grupi gjuhësh – e deri tek Gjuha e Parë!



Një fjalë që është krijuar nga një gjuhë, nuk mund të kërkohet me ethymologji në asnjë gjuhë tjetër, por vetëm nga Gjuha Amtare që e krijoi, vetëm ajo gjuhë amtare ka fuqi spjegimi në domethënien e saj!

Tash, cila është ajo Gjuhë Amtare që e krijoi një fjalë, si emërtim – dihet kur provohen gjuhët kryesore, nëse kanë fuqi spjegimi fono-morfologjik dhe cila mund ta spjegojë kuptimin e asaj fjale si emërtim.



Emri i cili u krijua nga një gjuhë, si fjalë, kompozitë, fjalë e thjeshtë apo e përbërë, nga gjuha amtare rrodhi, u formua në bazë të tingujve, diftongjeve, rrokjeve, si kontest morfologjik, leksikor që e përkufizon, objektin, subjektin, fenomenin natyror, emërtimin antropologjik, toponomastik, - hidronomin, etnonomin, botanomin, zoonomin – bionomin në përgjithësi etj., ku si përgjegjese ato emërtime (nomime) na japin vet kuptimin e tyre vizual, audio-vizual, kuptimin si emër konkret apo si emër abstrakt – qoftë i natyrës së gjallë apo i natyrës së vdekur - dhe që i ofrohen më se afërti vet gjuhës së natyrës, prej të cilës u krijuan tingujt e parë, diftongjet e rroket natyrore!



Emri formon foljet e pjesët e tjera të ligjeratës gramatikore, pra, emri emron, apo nomi nomon nomin, për atë edhe themi emri emron emërtimin, si përkufizim formulues, duke na dhënë formulën e emërtimit. – Njeriu, me gjuhën e tij – u bazua në gjuhën e natyrës, në formën, vetitë fizike, vetitë psikike, veprimin, ndikimin, përsosshmërinë, pozitën, shprehjen e vet figurative apo zanore, tingëlluese, artikullimin e vet, apo paartikulimin, konkretitetin e abstaktitetin e objektit, subjektit, fenomenit, me përcaktimin përmes një përgjegjësje të tij, të saj, të tyre si grup elementesh, apo si një tërësi gjenerale që ka objekti, subjekti apo vet fenomeni natyror, me përcaktimin e qenieve tokësore vepruese natyrore dhe hapësirës universale.



Përderisa dihet shkencërisht se emërtimi I popullit të parë njihet si populli I pellgut të ujit, populli I pellgut të detit dhe nuk thohet – populli I pellagut të detit – atëherë nuk mund të vie ethymologjia e emrit nga fjala – pellag – por nga fjala – pellg – pellgu I ujit, pellgu I detit dhe si emërtim duhet të përcaktohet etnonomi – pellgaz – populli pellgaz, pellgazët, gjuha pellgaze – Pellgasishtja, kultura pellgaze, historiografia pellgazgjike, popujt pellgazgjik, ndërsa si toponom – Pellgania-Pellgazia.



Emri – pellazg si emërtimi i njeriut të popullit të pellgut të ujit, rrodhi nga fjala pellgase - pellg – pellgu (trajta e shquar), pellgjet (shumësi) – me të cilin kuptohet pellgu i ujit - nga gjuha amë e cila e krijoi si spikje skipe illire pellgazgjike dhe se duhet të jetë fuqimisht si emërtim i drejtë – pellgaz. Ndërsa si emërtim - pellazg mbeti në shkencë nga gjuhët greko-sllave si deformim i vet emrit në fjalë si etnonom – pellazg dhe toponom – Pellagonia. Poashtu, edhe fjalëformimi – arkipellgu, si pellgu I ndërtuar afër ujit, me banime njerëzish - arkipellg është edhe një deformim fono-morfologjik si arkipelag – pellgu arkitektural – arkipellgu.



Emrin – pellg-u kanë të drejtë ta thonë secila gjuhë sipas natyrës së saj linguistike, por ethymologjinë e fjalës e nxierrim nga gjuha Amë nga u krijua, duke shprehur vet gjuhën e natyrës.



Pellgu dhe Arkipellgu janë dy fjalë me burim nga e njeta rrënje fjale, pra, nga rrënja pellg – pellgu i ujit si fjalë shqipe edhe e sotme ballkanike.

Fjala arkipellg-u na përkujton arkitekturën e hershme pellgase – pellgasët si arkitektët më të hershëm të Antikuitetit deri tek pellgasët si arkitektë të Akropolit të Ethanës (Athinës, Athenës), arkitektët e Kullës së Babillonit, Hillionit e deri tek ndërtimet e njohura edhe të vonshme të Konstantinopolit, Arena e Romës, Arena e Pullës, arkitektët e amfitheatrove në natyrë: Theba, Kollosi i Rodit (Rodosi), në Sicilia, Apollonia, Butrinti etj. Dhe e gjithë struktura arkiteknike e tyre është e njejtë, kudo që ndodhen edhe sot si monumente të arkitekturës së lashtë të antikuitetit botëror.

Pellgazët njihen sot etnit e arkitekturës në rrafshin trekontinenal: Azi Perëndimore, Afrikë Veriore dhe Europë Jugore.



Në bazë të studimeve etnogjenetike të sotme dhe të kaluara, shqiptarët njihen pasardhësit e illirëve të lashtë, kurse vet illirët njihen si pasardhësit e pellgasve të stërlashtë, si populli I pellgut të ujit. Prandaj, shqipja e vjetër ka të drejtë për gjurmimin ethymologjik të vet emrit – pellazg, siç thohet sot në shkencë. Shqipja si bija e drejtpërdrejtë e Illirishtes dhe Pellgasishtes së stërlashtë, ka mundësi të ndihmojë në përcaktimin e fjalës – pellg-u për të mos humbur kohë e hapësirë shkencore, në hulumtimin rreth prejardhjes së vërtetë të fjalës, që të mos mbetet edhe më tutje si emër I papërcaktuar emri – pellazg.



Përkundër të gjitha shkrimeve antike, tek authorët e lashtë: Herodoti, Homeri, Hesiodi, Hekateu, Dionisi I Halikarnasit, Straboni, Ptolemeu etj., e tek authorët e shekujve të shkuar dhe deri tek authorët e sotëm – kemi shumë kontradikta lidhur me përcaktimin e emrit – pellgas ngase nuk u filluan studimet ethymologjike të emrit në fjalë, pikërisht nga gjuha amtare, prej së cilës rrodhi etnonomi – pellazg, si nga emrat më të lashtë të Linguistikës Gjenerale, që na lidhë me popullin e pare, respektivisht edhe me gjuhën e parë të njeriut.



Përderisa ka ekzistuar populli I pellgut të ujit atëherë medoemos do të ketë ekzistuar edhe gjuha e popullit të pellgut të ujit – gjuha pellgaze - Pellgasishtja



“Njoftimet e authorëve të vjetër përkojnë në një pikë të rëndësishme, në faktin se ata mohojnë çdo lidhje midis pellgazve dhe fiseve të mëvonshme hellene, përderisa, pellgazët I bënin vëndas…, kurse, Hellenët ishin të ardhur” (Historia e Shqipërisë, Tiranë, fq. 49). Lidhur me ketë, studjuesi Muzafer Xhaxhiu, thotë:”Në saje të arritjeve të Historiografisë, të gjuhësisë dhe në veçanëti, të arkeologjisë sonë në çështjen e autoktonisë dhe të kulturës së kombit shqiptar, është vërtetuar katërcipërisht, se banorët e lashtë të vendit tonë, kanë qenë illirët dhe se shqiptarët janë pasardhësit e tyre. Këto arritje, kanë çarë tashmë rrugën, për të bërë kërkime dhe hulumtime të mëtejshme, për të arrijtur tek pellgazët”, kështuqë vetëm shqipja, mund të na japi fakte reale për përcaktimin e emrit – pellazg, si lidhje etno-linguistike shqipe – illire – pellgase.



Homeri hillir – paraardhësit e illirëve të lashtë I quante ‘pellgazët hyjnorë’ atëbotë kur nuk kishte spekullime greko-sllave në historinë e lashtësisë dhe përvehtësime ashtu sikur edhe ai vet u përvehtësua e sot njihet gjojasi poet grek, kur nuk ishte, sepse në kohën homerike, grekët porsa erdhen në Ballkan. Vet Homeri thoshte se “jam nga zoti pellgas” dhe të gjitha personazhet e vepave të tia “Illiada” e “Odhisea” janë heronjt e lashtësisë illiro-pellgazgjike: Akili, Hektori, Priami, Paridi, Asaraku, Odhiseu, Penellopa (ku vetëm shqiptarja e priti burrin 20 vjet, ashtu si e priti në shumë raste të dokumetuara me fakte konkrete deri në kohën tonë).



Emri – pellazg si etnonom me të cilin paraqitet populli I pellgut të ujit, e që në shkencën tonë të sotme, është hipothetizuar me prejardhje linguistike nga gjuha greke - pelagos – me kuptimin njerëz të detit, apo rrafshinë uji, nga fjala pelargos = lejlek gjoja si njerëz shtegëtarë, kjo është më tepër se një ëndërr spekuative për t’I hedhur hi syve botës, në mungesë të spjegimit shqip, pasi derisot nuk kishte ndonjë hipothezë shqipe të shtruar botërisht. Fjala greke pelagos – ka të bëjë me fjalën – pelargos=lejlek, kanjushë, por, jo me emërtimin e popullit të pellgut të ujit – pellgaz, pëllgazët dhe greqishtja nuk mund ta spjegojë emrin – pellgas – përmes fjalës – pelazg, që mundësia për gjurmime ethymologjike në këtë rast, nuk ta mbushë mendjen edhe kur dihet se grekët e pellgazët nuk kishin asgjë të përbashkët. Kjo farso u bë duke insistuar ne greqishten e vjetër, e cila u formua vet nga gjuha illire me ndryshime fono-morfologjike e sufiksive – os, gjoja për tu dalluar si një gjuhë në vete! A nuk është qesharake të krahasohen këto dy fjalë – pelagos e pelargos, gjoja për ethymologji shkencore për emrin – pelazg – pellgaz, kur dihet se njera fjalë – pelagos, është kuptimi I rrafshinës së ujit, kurse, tjetra – pelargos, është përcatimi në greqishte I emrit – lejleku, kanjusha dhe gjoja merret si deminutiv shtegëtimi I atij populli të pellgut të ujit? Çfarë kuptimi ka kanjusha në rrafshinë uji - me pellgun e ujit, tokën, e tëvona, arkipellgun, në të cilin jetoi një popull me emrin e poatij pellgu – pellgaz?



Ethymologjia e emrit grek – pelargos. – Në vend që të përcaktohet emri – pellgaz (pelazg) nga fjala greke – pelargos = lejlek-u, mund të vijmë në një përfundim ethymologjik shqip, se kjo fjalë mund të sjegohet përmes shqipes.

Mendoj se, vet fjala greke – pelargos = lejlek-u, është me ethymologji shqipe, ku formohet nga dy rrënje fjalësh – pe + larg + os = pelargos, që diftongu fillesë – pe – I kompozitës në fjalë, është marrë si diftongu që difton emrin – pellg-u, ndërsa pjesa e dytë e emërtimit – larg – kuptohet ndajfolje mënyre - larg, respektivisht, si folje: largoj (unë), largon (ti), largon (ai, ajo), largojmë (na), largoni (ju), largojnë (ata, ato). Apo, largohem, largohesh, largohet (njajësi) – largohemi, largoheni, largohen (shumësi). - Kurse si emër: largim-I-e-et, I,e,të larguar, I,e,të larguarë-a-at-et-it, larguar, me kuptimin e emërtimit të shpendit të largët – lejlekut, kanjushës, si zog shtegëtar I largët, nga pellgu larg-pelarg – pelargos – I skajuar me sufiksin grek – os.



Njohje gjërmane. - Tëvona, studjuesit gjërman, ethymologjinë e emrit – pellgaz (pellazg), e lidhi me një mënyrë tjetër të origjinës linguistike, si kompozitë e formuar nga dy fjalë, gjërmanishte: bhel ezgo = degë e lulëzuar.

Kjo theori I shkoi përshtati edhe studjuesit Windekens – mbase të gjitha interpretimet me anën e greqishtes dhe të gjuhëve mediterrane nuk po mund të na bindin, për prejardhjen e saktë të emrit – pellgaz (pellazg), ai mundohet të gjejë një pikëmbështetje arkimediane linguistike, si interpretim të mbështetur në “pellazgjishten” si gjuhë gjermanike paragreke, ku gjermanët e vetquajnë lashtësinë e gjuhës së tyre, si shkencë – indo-germanistika. Dhe përveç shumë studjuesve tjerë, Van Windekensi – si një nga mrojtësit kryesorë të kësaj theorie, arrinë në një interpretim duke e krahsuar fjalën – pelazg, me origjinë linguistike me prejardhje nga një formë indo-gjermanike e lashtë – bhel ezgo, kështu: “ Në ‘bhel ezgo’ Windekensi, sheh rrënjen indo-gjermanike bhel dhe prapashtesën ezgo – burbuqe, syth, degë… dhe arrinë në një kuptim (me degë, apo me sythe) të lulëzuar – përdorur metaforikisht, për të shenuar forcën vitale të njerëzve” (F.L.Hyttenbach, ‘Pellazgët’, Vjenë, 1960, fq. 145).



Lidhur me këtë theori të Windekensit, studjuesi grek, M. Saqellariu, në veprën “Popujt parahellen me origjinë indo-europiane”- Athinë, 1977, pohon se hipotheza e Van Windekensit, sipas të cilës etniku - Pelasgos e ka burimin në indoeuropianishten “Bhelezgos” (degë e lulëzuar). Mirëpo, është ardhur këtu deri tek një theori duke u munduar të vërtetohet disi nga ana fonetike, por assesi nuk ka kurrëfarë mundësie të vërtetohet nga ana semantike. Saqellariu, mendon duke shprehur si aprovim interpretimin e Windekensit, e duke menduar se vërtet e ka burimin nga greqishtja, duke mos iu përmbajtë vet titullit si author “Popujt parahellen…” duke u munduar edhe ta aprovojë theorinë gjermane, edhe ta lejë mjegull në ethymologji greke!

Kontradikta e parë linguistike qëndron në aspektin linguistiko-historik, sesi ka mundësi, në përmasa indo-europiane, të gjitha gjuhët i.e. janë gjermanike dhe kontradikta me vetveten greke të M. Saqellariut, se flet për popuj parahellen dhe nuk e din se grekët nuk kanë të bëjnë asgjë me pellgazët. E si përgjegje për të dy theoritë: nëse do të konstatohej drejtë, vet përcaktimi I shkencës linguistike i.e., do të duhej të quhej Linguistika indo-pellgazgjike.



Edhepse, ajo theori çka konstaton Windekensi, gjenë një vërtetim të plotë, po ta shohim fjalën – bhel ezgo - në analogji fonetike dhe semantike shqipe, brënda shqipes si - bhel = bulë, dhe në deminutivin - bulëz, bulza, që na del folja shqipe – bulëzoj – përsëri edhe vet fjala gjermane - bhel, është po ajo fjalë me ethymologji burimore me rrjedhë illiro-pellgazgjike nga pellgasishtja bul(ë)=bhel, kuptimi për fjalën – degë-a. Fjala shqipe – bulë, bulëza, bulëzon, është një deminutiv I fjalës – lulë, lulëza, lulëzon, që është kuptimi I shpërthimit të sythit të lulës së frytit të bimës në degë – bulë, bula, bulëzimi. Kjo fjalë shqipe e vjetër – bulë, formoi edhe fjalën i.e. – bulevard, bulevardi, ku të dy fjalët e kësaj kompozite – bule+vard, janë fjalë shqipe, me kuptimin – vardi I bulëzuar anash, rrugë e gjatë me drunj, pemë, bimë të buluara, vardi (nga emri, hidronomi – Vardari – Vazhdari, lumi që vazhdon gjatë - lumi I gjatë illirian). Ndërsa, këtu e kemi shprehjen shqipe – vardi me bula anash, vardi me bimë të buluara (bulëzuara), vazhdi me bula – vardi me bula – Bulevardi.



Pra, fjala gjermane – bhel ezgo, jo që e spjegon kuptimin e fjalës – pellazg, por vet kjo fjalë është me kuptimin e prejardhjes shqipe të vjetër – bhel ezgo = bulëza, ku tingulli z, formon kuptimin - bulëzim, lulëzim i bulës, si syth bule, fill lulje e frytit të bimës, zanafill fryti.





Popujt pellgazgjik – Europa pellgazgjike. -

Duke u nisur nga faktet fonomorfologjike linguistike e leksikore, semantike mund të vijmë në një konkludim të përbashkët shkencor, se vet rrënjet e illirishtes formuan të gjitha gjuhët indo-europiane dhe të gjithë popujt e vjetër europian, lidhen shkencërisht me emrin – pellgaz (pelazg) sikurse: thrrako-pellgazian(pelazgian), dako-pellgazian, romano-pellgazian, galo-pellgazian, germano-pellgazian, franko-pellgazian, anglo-sakson-pellgazian,kelto-pellgazian, thrrako-illiro-frigian (Frigët illirian në Azi të Vogël) etj. Unë shohë se të gjitha gjuhët i.e. përbëhen nga rrënjet pellgasishte, illiro-pellgaze të lashtë, kurse, me formimin e gjuhës thrrake të lashtë, si gjuhë illiro-pellgazgjike, të gjitha gjuhët i.e. ndahen në dy nëngrupe, nga grupi linguistik indo-europian, në:

a) gjuhët euro-perëndimore, si gjuhë illiro-pellgazgjike, ndërsa,

b) gjuhët euro-lindore, si gjuhë thrrako-illiropellgazgjike.



Popujt europian formuan kultet e kulturave të tyre, pikërisht duke u bazuar në elementet illiro-pellgazgjike dhe si të tillë njihen si popuj illiro-pellgazgjik “elementi pellgazgjik ai që ka ushqyer rrënjet e tyre dhe që ka sjellë kaq veçori analoge në formimin e tyre psikik, në kulturën materiale e shpirtërore (duke folur për shqiptarët e grekët N.M.)…për t’iu ofruar botës pellgazgjike duhet patur para syve vizion tërësor historik dhe parahistorik në lidhjet e tij të mbrëndshme. Dhe ky vizion, mund të përfitohet kur operohet jo vetëm me nocionet e arkeologjisë, e etur përjetësisht edhe për një fragment stele, apo amorfe, me nocionet e gjuhësisë, shkencë jo plotësisht e saktë, ku jo rrallë ka luhatje të ndryshme të interpretimit të ligjeve të saj, por edhe me mjete tjera, duke arritur deri tek fantazia, intuita, deri tek vizioni romantik e patriotic, deri aty ku racionalizmi mbaron së verpruari” (Muzafer Xhaxhiu, Studio albanica, 1970,1).



Elemente pellgazgjike, që sot nënkuptohen prej Homerit, me shprehjen e tij “Pellgaz Hyjnorë” ku vetëm fjala ‘hyjnor-e-ja, hyjnia, hyjnitë, hyjnesha-t, ka mbetur si dokument linguistik shqip, për ta përcaktuar emrin - illir – hillir-hyllir (ilir), si hyllir hyjnorë, njerëz hyjnorë – njerëz që emërtuan yjet (hyjet e qiellit), emrat e tyre janë sot emrat e yjeve universal të Universit (vet veprat e Homerit, janë përkthyer e përshtatur në greqishte, nga illirishtja dhe origjinalet janë zhdukur, tok me të gjitha veprat illirishte, 90 tragjedië e Eskillit e të tjerëve dietarë illirian).

Poashtu Herodoti, kur thotë se “...hellenët i moren këta emra nga Pellgazët” , ndërsa mythologu, P. Grimal thekson se “kur erdhen hellenët në brigjet e Mesdheut, ata gjetën aty hyjni e kulte, kuptimin e të cilave nuk e njihnin”,- poashtu Thuqididi, duke folur për Helladën, thotë se ajo nuk ekzistonte më parë, “dhe se emrin ia kanë dhënë asaj, fiset e ndryshme, më tepër pellgazët”. “N’iebuhr i bënte pellgazët popullin më të përhapur në Europë, parase të fillonte Historia e Greqisë” (G. Dottin “Popuj të vjetër të Europës” – 1916, Paris, fq.129).



Pellgazët mendohet të jenë dukur edhe para mijëvjeçarit të IV p.e.r. në hapsirën mesdhetare dhe egjeane, mendojnë disa dijetarë, historian. Si rrjedhë kronologjike dhe në lidhje gjenetike illiro-pellgase kemi sot dy theza të njohura: njera thotë se illirët janë fis pellgaz, degë e trungut pellgazgjik, kurse tjetra thotë se, pellgazët janë fis illirian. Studjuesi, Hyttenbach, në veprën e tij “Pellazgët”, i pranon pellgazët si illirë, jovetëm në Thesali dhe Epir, por edhe në Makedhoni, Pelloponez, Troadë (Trojë), Atikë, Azi të Vogël, Kretë e ujdhesa tjera egjeane edhe në Itali. Tash, a janë pellgazët fis illirian, apo illirët një fis pellgazgjik, na trajtojnë të njejtën lashtësi etnogjenetike, të dy theoritë shkencore i.e., si çështje ende të hapura, por, që thonë të njejtin përfundim, se illiro-pellgazët, apo pellgazo-illirët janë paraardhësit e stërlashtë, stërgjyshër të shqiptarëve ballkanik të sotëm.



Pellgazologu, Hyttenbach, jovetëm që i pranon pellgazët si illirë, në Epir e Thesali, Makedhoni, Trojë (Troadë), Azi të Vogël, Thrrakë, Pelloponez etj., por thotë se “ky unitet i gjërë qytetërimesh, të tërësisë ballkano-anatoliane dhe ky rend kronologjik i evolucionit të tyre në periudhën e kalimit nga neolitiku në atë të metaleve, na çon në përfundim, që rruga e përshkruar nga të parët e illirëve, duhet të kërkohet në gjysmën e mijëvjeçarit të Tretë (III) p.e.r.” atëbotë, kur bota illire ishte në kulmin e lulëzimit të saj kulturo-historik, si kohë parazeusiane e Olympit illirian, atëbotë kur lulëzonte rrjedha kronologjike e Kronit pellgazgjik, të cilin e mbuloi epoka zeusiane edhe si periudhë mythologjike, edhe si periudhë historiko-shkencore e antikuitetit illirik.



Tash, mund të shtrohet pyetja thjeshtë: a duhet të përcaktohet emri – pellazg si paraardhësi I illirëve dhe shqiptarëve të sotëm, përmes fjalëve greke – pelagos e pelargos, apo nga gjuha shqipe, si gjuhë illiro-pellgaze përmes fjalës - pellg – pellgaz – si populli I pellgut të detit, kur dihet se shqipja është bija e illirishtes dhe pellgasishtes, gjuha e paraardhësve illiro-pellgazgjik? Natyrisht, Shqipja përcakton emrin e paraardhësve pellgaz!



Të shohim tash në bazë të natyrës së gjuhës se si tingëllojnë fono-morfologjikisht dhe semantikisht, zotat e antikuitetit illiro-pellgazgjik, me emërtimet e tyre, për të vërtetuar jovetëm spjegimin shqip të tyre në mënyrë ethymologjike, kur shqipja I ka si emërtime paraardhëse të saja – por, se Shqipja është vet Gjuha e Perëndive të Olympit illiro-pellgazgjik – skipe illire-pellgaze.



1. Zeusi ………..zoti suprem, zojsi suprem

2. Apolloni …….zoti I diellit

3. Thetis (Poseidoni) ….zoti i detërave, Theti=Deti

4. Hermesi ….. zoti I fshehtësisë

5. Klimnestra….perëndia e klimës, motit – klima nestra (nesër)

6. Aresi, Marrsi…zoti I luftërave, marrësi I jetërave në luftëra - Marsi

7. Dionisi ………zoti I argëtimit,

8. Ethana, Athena, Thana …….perëndia e të folurit, mbrojtjes dhe e bimëve

9. Afrodita……..dita afron, perëndia e ditës, e bukurisë dhe dashurisë

10.Hera …………perëndia e qëndresës, fuqisë qiellore

11.Dhemetra….perëndia e bujqësisë – ama e dheut, arës së bukës

12. Artemidha …perëndia e arteve dhe e gjuetisë – arte m’I dha, m’I dha artet



Këta 12 perënditë illiro-pellgazgjik, jovetëm në pikëpamje mythologjike, si drejtues të njeriut e botës së lashtë, ky numër 12, jovetëm që është numri I 12 muajve të vitit të kalendarit illiro-pellgazgjik – por, edhe derisot, ky numër është përcaktues I 12 fiseve shqiptare: Hoti, Gruda, Gashi, Berisha, Krasniqja, Thaçi, Kastrati, B’tyçi, Kelmendi, Shala, Shoshi e Morina.



Poashtu, ky numër 12 tek shqiptarët është edhe përkufizimi I këshillit gjykues, si ent gjykimi zakonoro-juridik, si gjyq popullor – gjykatë drejtësie, ku ndahet drejtësia: betime, rregullime pronësoro-juridike, pajtime gjaqesh, gjykime veprash penale, rregullime problemesh finansiare, gjykime dhe ekzekutime administrativo-pronësore, rregullime problemesh familiare, martesore, trashigimore, etj., - si formë e juridiksionit shtetëror në Kosovë derisot në shek. XXI. - Përmes 12 Pleqve, apo 12 Prijësave të 12 Fiseve, si Paria e 12 fiseve shqiptare në fjalë, u formua si gjykatë popullore me emërtimin - Pleqnia – Plakonia – Kuvendi I Pleqve shqiptarë.

Plakonia shqiptare e sotme, si forum zakonor juridiksional, na përkujton Plakoninë illiro-pellgaze të lashtë – Gjykimi me 12 Pleq, apo Betimi me Njëzetekatër (nga dy prijësa-princa për çdo fis), është edhe sot në shprehjet shqipe si: “Njëqint gjaqe bëhen dhe në fund nuk kanë care pa u ulë në çergë me 12 Pleq në Plakoni / Duhet patjetër me dalë n’Plakoni / Beja bahet me 12 Pleq edhe me 24 / Qysh ta ndanë Pleqnia – nuk guxon me luejtë / Ta bajë benë me 24 / etj. Pakonia shqiptare ka rregulluar problematikën ekzistenciale – si një Gjyq i Popullit në funksion edhe nën shtete e pushtete të huaja shekullore.

Mythologjia illiro-pellgazgjike, si trashigimi etnogjenetike reale pasardhëse deri tek shqiptarët ballkanik, është përciellë me përkushtim të plotë nga mythi deri tek Realja – respektivisht, duke I spjeguar ethymologjikisht 12 zotat e Lashtësisë.



Ndërsa, sa për kuriozitet linguistik, për ta shikuar e ndjerë natyrën e gjuhës, se të kujt janë vërtet, zotat e antikuitetit, të shohim perënditë greke të kohës: Hypsistos (zoti I qiellit), Chthonios (zoti I nëntokës), Moiraia (Athena), Grairae, Graces (grekët e sotëm), Melaina (Afrodita), Teleia (e begatisë), Hesperidea, Leukothea, Letos, Hestia, Eileithyia etj.(‘Zotat e grekëve’ sipas Karl Kerenyi-t). A nuk janë këta zota grek, si emërtime të natyrës së gjuhës greke, që dallojnë nga zotat illiro-pellgazgjik?
Natyra e gjuhës preokupon të rishqyrtojë linguistikën me mënyrat fono-morfologjike e semantike, në emërtimet e lashtësisë, si rishqyrtim I Historisë!

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – SHKUP



Toponomi – Shkup (skopje) - dhe

Etnonomi – shkuptar (shkupjan)

Skenca skipe

GENOGUISTIKA

Tri rrënje të një territori: skup (skop) – scard –

Skord – skodr – (skut)



Skupi – Skardi – Skodra, - tre emra skiptar



Rrënjet: skup – skop – skip – skyp – skard – skord – skodr

skut – skot - skep - skap - skam – skan – sken(d) skom

– skyf – skyth – skit – skat - skel – skulp – skum – skem – skil –

skar – skad – skien – skab – skal – skath – skav – skuç –skur – skurr –

skud – skulp – skalp – skor – skand – skall – skaf – skef -

Lidhen me rrënjen – skun – s+kun – kun – kuni – kuniform (Cuneiform)

Genoguistika

(Në vend të hymjes)



Genoguistika – do të thojsha se më së miri, më dukët emërtimi më real për shkencën gjenerale të gjurmimeve linguistike fillestare, si fillesa zanafilla emërtuese, të cilat lidhen me prejardhjen, apo, burimin e të folurit dhe të shkruarit, nga Gjuha e Parë - rreth ethymologjisë fonomorfologjike – onomasiologjike e onomastike, mbi studimin e origjinës gjuhësore antroponomike dhe toponomastike, në radhë të parë.



Genoguistika – Geni i Guhës – shkenca mbi Genin e Gjuhës.



Genoguistika është shkenca e Genit të Guhës (Gjenit të Gjuhës), genit krijues të gjuhës, se prej nga (kah) rrodhi fjala, emërtimi, apo kah u lind gjuha – lingua, përmes të cilës filloi nomimi apo emërtimi gjeneral gjenealogjik onomasiologjik.



Genoguistika, si shkencë do të përcaktohesh, në gjurmimin fono-historik, në bazë të historikut të tingujve dhe morfologjiko-historik, në bazë të historikut të morfemave të natyrës së gjuhës, gjatë zbërthimit analitiko-sintetik e semantik, të emërtimeve, në rrokje, diftongje e tinguj – duke hulumtuar me spikatje origjinore, jo vetëm në rrënjen kryesore të fjalës, apo emërtimit, por duke gjurmuar edhe më thellë, në thellësi të pakapshme, apo të padukshme fonetike, se ku dhe çka fshehet brënda rrënjeve të fjalëve, rrokjeve, diftongjeve dhe vet brënda tingujve të rrënjes së fjalës, - çka mungon e nuk duket ndërmjet lidhjeve të diftongjeve dhe të tingujve të fjalës apo emërtimit – duke e përcaktuar saktësisht në mënyrë shkencore.



Genoguistika është shkenca e cila merret me studimin e genit të guhës (gjenit të gjuhës) si origjinë linguistike onomasiologjike gjenerale.





Hymje në toponomastikën ballkanike. -

Toponomastika ballkanike në realitetin e sigurtë të gjurmimit ethymologjik të saj periudhor kohorë, thotë genesa guhësore shkencore – Genoguistika, është vetëm një pjesë toponomesh të mbetura nga bota gjuhësore e lashtësisë trekontinentale asio-afriko-europiane, resektivisht, është vetëm një pjesë e toponomastikës kuniforme pellgazgjike, e cila zën vend në burimin e gjuhës së parë, si rrjedhë illiro-pellgasishte e një madhësie linguistike në përmasa botërore, të kohës së fillit të gjenezës gjuhësore të pellgazëve, si krijues të gjuhës dhe abecesë së gjuhës së parë – kuniforme.



Toponomastika e sotme e Ballkanit, është aqë e ndryshuar gjatë dyndjeve, pushtimeve dhe mbizotërimeve të pushtuesve të ndryshëm ballkanik dhe jashtëballkanik, sa që ndërthuret me prezencën e secilit prej tyre, në përmasa historike të kohërave. Pushtuesit, gjithmonë u munduan të zhdukin faren fonetike e morfologjike të antroponomeve, toponomeve, hidronomeve origjinale dhe aqë sa munden edhe të bionomeve në përgjithësi, e deri tek ndryshimet edhe ato astronome, kur ata pushtues ishin superfuqi, secili në kohën e vet, e jovetëm për aqë kohë sa ishin, si pushtues e kolonizues dhe si pushtetarë e kolonizatorë - por gjurmët gjuhësore të tyre, mbetën shumë të pashlyera, apo si shtresime gjurmësore njera mbi tjetrën. Kështu për shëmbull, gati pothuajse të gjitha toponomet jovetëm ballkanike, shtërzejnë ta thonë të vërtetën e tyre burimore gjatë studimeve ethymologjike, mbase janë shtresuar sendimente aqë të shumëta fonomorfologjike, prefiksale e sufiksale, sa që ethymologjia e një fjale apo emri, na del një përzierje substratesh fonetike, të mbetura njera mbi tjetrën gjuhë të pushtuesve, si një kronologji historike invazionuese. Për atë edhe shumë theoricientë e theori të tyre, dje e sot, hasin në kundërshtime të natyrshme dhe jo të natyrshme, rreth ethymologjisë së një emërtimi, si përcaktim shkencor linguistik – duke menduar se ka disa të vërteta burimore, në të njejtin emërtim (edhe duke injoruar ethymologjinë e vërtetë edhe duke përvehtësuar në forma plagiati e falsifikimi historiografik) – kur dihet se ekziston vetëm një e vërtetë reale. Kjo na vie diçka si çuditërisht, ngase të gjitha ato gjuhë të pushtuesve mbi një vend tjetër të pushtuar me dekada, shekuj e millieniuse – ishin e janë secila e lindur nga një burim i përbashkët gjuhësh – nga gjuha e parë – u lind gua – lingua, me një të drejtë historike indirekte.

Mirëpo, edhepse mund të gjejmë gjatë gjurmimeve gjuhësore, disa shtresime substratesh fonomorfologjike në një fjalë, apo emërtim, përsëri, mundet të mbetet më e dukshmja, ajo gjuhë vendase autoktone, ku në emërtim reflektohet fonetika figurative e gjuhës nga e cila rrodhi toponomi (fjala apo emërtimi) dhe vetëm ajo gjuhë që është Ama e atij toponomi, ka fuqi shprehëse spjegimi të kuptimit esencial të emërtimit në fjalë.

Shpesh kemi aso kundërthëniesh si antagonizma linguistike (ndoshta edhe vet mbrënda një gjuhe nga studjuesit e saj), ku gjatë keqinterpretimit të një zbërthimi fonomorfologjik të emërtimit, duke mos e qëlluar saktësisht sistemin e ndarjes në rrokje, diftonge e tinguj, na dalin disa kuptime studimesh, sepse ashtu si e mendon dhe e kryen ndamjen (dëshifrimin) e emërtimit, poashtu edhe do të dali origjina gjuhësore, mbase, secila ndamje, apo zbërthim fjale, e jep një kuptim në vete. Por, se sa është kryer zbërthimi i fjalës drejtë, mvaret, edhe vet ethymologjia e saj. Kështu na dalin disa spjegime për të njejten fjalë apo emërtim.

E cili është përcaktimi shkencor më i drejtë e real, mvaret se ku pushon e vendoset më në thellësi kuptimore të gjithanshme shkencore, vet ethymologjia e emërtimit, të fjalës, emrit, si toponom, hidronom, etnonom, antroponom, patronom etj.



TOPONOMI – SHKUP (SKOPJE)



Toponomi – shkup si emër shqip i sotëm lidhet me fjalën skipe-illire – skup - e kjo fjalë – skup, lidhet me gjuhën kuniforme, e cila merret si gjuha e parë

(Cuneiform Language). Fjala – skup – sipas studimit genoguistik mund të zbërthehet në këto pjesë fonomorfologjike: s + ku + p = skup, ku tingulli – S – lidhet me kuptimin PIE – gjarpëror dhe vet ka formën e gjarpërit, i lakueshëm, që kthehet, gjarpëron, figurativisht, është gjarpëri i rrufesë, forma e vetëtimës gjarpërore në qiell, që symbolizon njeriun e rrufeshëm në veprime psiko-fizike – i shpejt, i rrebtë si rrufeja në beteja. – Ku vet onomatopeja e shkelqimit të dritës së rrufesë në qiell – vetëtimës gjarpërore, para shiut të rrebtë – fonetikisht është S, si tokzanore dhëmbëzore, në momentin para krismës së rrufesë, veton gjarpëri i vetëtimës. Poashtu, është edhe onomatopeja e lëvizjes së gjarpërit si rrëshqitës, në pikëpamje onomatopeike dhe figurative në lëvizje – i cili quhej në skipen-illire – serpen = gjerpen-gjerpni, duke formuar shumësin e emrit në illirishte – gjerpijt, me theksin gjysëm të mbylltë të tingullit – e - nga Gegënishtja e vjetër shqipe. Me theksimin e tingullit të ndryshuar – s=gj, ku tingulli – S, si fillesa e fjalës, u ndryshua në dytingullorin e sotëm shqip – gj, kurse nga illirishtja në latinishte, iu shtua sufiksi – te, me ndryshimin e tingullit të dytë dhe mbeti - serpente, lat. (serpen+te=serpente).



Rrfeja skrun n’qill(ë) si gjerpen = rrufeja shkruan në qiell si gjarpën - është tingulli – S, nga të folurit gege të vjetër shqipe. Pra, kuptimi fonetiko-historik i tingulllit – S, është edhe vet kuptimi fonetiko-natyror i lakimit të dritës së fortë të vetëtimës së rrufesë, si gjarpëri – pak para krismës së saj dhe kjo theori lidhet me kuptimin e dyfishtë të shpejtësisë psiko-fizike të njeriut si njeri i rrebtë - edhe të ashpërsisë dhe shpejtësisë së rrufeshme të njeriut, si gjarpëri, ku edhe u krijua kulti totemik skip-illirian mbi gjarpërin, si ora e tij, njeri me Orë.



Kurse pjesa e dytë e emrit – skup = s+ku+p, është diftongu – ku, që lidhet me fjalën – ku^, (kui-kuji) – kun-(kuni), me ndryshimin e tingullit – fundor në trajtën e pashquar – n=p, dhe rrodhi – skup (nga skun), e që difton, shpejtësinë e njeriut dhe njëkohësisht edhe ashpërsinë e tij – kuni i rrebtë si rrufeja – skun-i=skup-i. Tëvona, me ndryshimin e tingullit, zanores së rrënjes – u=o, u formua fjala skipe-illire – skop, që është një copë shtage druni, skop-i=shkop-i, ku sipas një theorie e cila thohet, është kuptimi i – shkopit të zjarrtë (armës së zjarrit), shkopijt e zjarrtë, si vend luftërash gjatë pushtimeve, dhe nga fjala e hershme skipe-ilire – skop (shkop) rrodhi fjala maqedonishte e sllave – Skopje (Skoplje) me disa ndryshime sufiksale.





Skipja illire. – Si e lidhin disa theoricient, fjalën – illir, me fjalën gjarpër.

Studjuesit e kohëve të shkuara dhanë disa theori shkencore lidhur me përcaktimin e emrit illir, nga fjala – Hillyrius (illyrios), që do të thotë – i lakueshëm, gjarpëror – S, duke e lidhur me fjalën greke të lashtë – illyo, ashtu sikurse e nxierr edhe illirologu Aleksandër Stipçeviqi, duke u munduar ta spjegojë origjinën linguistike të emit – illir, në prothezë të theksuar se prejardhja e illirëve lidhet me gjarpërin, me emrin – illyriana, si besim që ka luajtë rol në religjionin illirian. Që, sipas studjuesit gjërman Otto Gruppe, në veprën “Mythologie...” Mynchen, 1906, fq.358, i pari që vuri në dukje një theori të tillë ku ethymologjia e emrit – illir, lidhet me gjallesën gjarpëri - “kjo fjalë greke – illyo=lakohet, kthehet”. Stipçeviqi vazhdon rreth emrit – illir: “filologu slloven, Karel Oshtir, gjithashtu erdhi deri tek konkluzioni, ku në këtë emër – illir(illyr) fshehet gjarpëri. Vërtetimin për këtë e gjeti në argumentin që është edhe mythi i madh mbi gjarpërin tek Hititët indo-europian, e mbajti emrin e kuptimit të njajtë.” Sipas K. Oshtirit, “ai gjarpër është quajtë – illyriana dhe gjithashtu është vështirë, që në përbërjen e atij emrit, nuk shihet ngjashmëria me emrin - illir”. Kështuqë, theoritë e theoricientët heshten për një kohë, kur, iu shkoi përshtati duke mos e njohur brëndësinë ethymologjike të emrit – illir, sepse gjarpëri në besimin fetar illirian, kulti totemik mbi gjarpërin, ishte vetëm një cilësi a veti e karakterit të idhtë, të sertë, të ashpër, guximtar, të rrebtë të njeriut, si rr’feja n’beteja – guximi si një element psikik illirian. – Ndërsa, ethymologjia e vërtetë qëndron në përcaktimin e emrit – illir, nga fjala e hershme PIE – hill-i (hyll-i), ill-yll, (me shëmangien e tokzanores – H, indo-europiane-hindoeuropiane) - që do ta përkufizojsha me shprehjen – Llama e illit, drita e yllit. Sot në shqipen ballkanike, disa fjalë lidhur me këtë rrënje hyj, hyji, hyjni, hyjnia, hyjneshë, hyjnesha-t, hyjnitë, hyjnore, hyjnike, Hyjnor, Hyjnori, Hyjnorët, i,e,të hyjnueshme, hyjnueshëm - janë si emërtime të shënjta, hyjnore, ku edhe i përgjigjet fjala tjetër shqipe poashtu – shënjt, Shënjti, shënjtënit, shënjtëri-a, shënjtëritë, i,e,të shënjta, shënjtërore, shënjtëror, shënjtërore, (shëjt, shëjti, shëjnim-i, shëji, me shëj, i shëjuem, gege-shqipe).



Sipas, studjuesit Niko Zhupaniqit, në veprën e tij ‘Etnologu’ 5-6/1933, fq.100-101, thotë lidhur me prejardhjen e emrit illir: “një paraqitje është gati si naive (naivisht), por që shpesh citohet, - arkeologu Qiro Truhellka, sipas theorisë së tij, thotë se emri ilir, mund të spjegohet përmes fjalës shqipe – ‘i lirë’.Përveç kësaj kemi edhe mendime, që emri illir nuk është indo-europian, por paraindo-europian, i rrjedhes mediterane (“pellgazgjike”)- pellazgjike”. Ky mendim na jep të kuptojmë se emri illir, shtrihet në përmasa botërore trekontinentale të kohës së tij, duke rrjedhur nga rrënja pellgazgjike dhe vet prejardhja shihet kjartë – illiro-pellgazgjike, apo pellgazo-illire, sipas theorisë, sepse, bota përjetoi disa përmbytje e fatkeqësi natyrore, sëmundje gjenerale shfarosëse - ku u shua gati tërësisht, por që në secilën fatkeqësi, u ruajt fara e njeriut dhe filloi e rifilloi përsëri nga e para, nga fillesa – si filli i jetës (që na duket neve), apo – rifillim jete!



Të dy fjalët – skup – skop, lidhen me gjuhën kuniforme illiro-pellgazgjike dhe kanë kuptimin e kunit e skopit (kuni e shkopi) si fjalë të para skipe (shqipe), nga Skipja e Parë me origjinë linguistike kuniforme, të cilat lidhen me kuptimin e drunit, një copë dru, një copë shkop, që është vet – kuni, nga i cili edhe u lind guha kuniforme, si gjuhë e parë e folur skune-skipe, nga kuptimi gjenealogjik linguistik, skun – që do të thotë, kuni i rrebtë, kuni shkreptimë, si garpëri i dritës së rrufesë, në përcaktim të shpejtësisë, ku lidhet me guximin e njeriut, si veti e karakter specifik i veçantë psiko-fizik.

Tingulli – S, ka kuptimin e lëvizjes, skun - spejt (shpejtësia), në formë lakore na jep hieroglifin rrufetar, gjarpëror, me shkrim si shkrollë – kun – skun – e nga kjo formë shprehëse me konstitucionalitet ilinguistik, na del në shprehjen e fjalës - skrun – kuni shkrun – kuni shkruan, shkrimi i shkrollës (shkronjes). Nga vetia e karakterit shpërthyes të njeriut, në aspekte të ndryshme mënçurie, diturie, trimërie, në log a provë studimi edhe shkencor, rrodhi emërtimi – skun, i cili nga kuptimi i emrit – skop (shkop-i), me ndryshimin e tingullit fundor – n=p, u formua emri – skup, skop, ku sot në shqipen është – Shkup, kurse në sllavishtet – Skop (Skopje, Skoplje). Fjalët rrënje: kun – kup – kip – kyp – kop, kur duhet të vëhen në lëvizje, në gjallëri, në jetë, jetësohen, gjallohen, zhvillohen - përmes fillesës, tingullit – S – skun – skup – skip – skyp - skop – nga të cilat rrënje fjalësh rrodhën emërtimet: Skuni – Skipe (shqipe-Shqipja), edhe si emërtim përcaktimi i zogut të qiellit, që karakterizohen prej atij zogu të rrufeshëm, këto vetitë e cilësitë dhe karakteret e njeriut në tokë, me të cilin emër edhe u përcaktuan shqiptarët, etnonomi shqiptar – skip – skiptar, skiptari, Skipnia – Skipëria (Shqip – shqiptar – shqiptari – Shqipnia, Shqipëria). Vlen të theksojmë se me lindjen e grupit të tingujve shqip – pt, si përcaktim i shpejtësisë, imunitetit, qëndresës së njeriut, përballimit kundër çfarëdo vështirësie në jetë, si njeri që nuk mund të zhduket në asnjë mënyrë, sado të egër e barbare të veprohet mbi të, kundër tij – ky grup tingujsh – pt – dha disa fjalë e kompozita i.e. sikurse janë: Ptolemeu, skipter, skiptar, kapter, monopter, të cilët lidhen me kuptimin e pathyeshmërisë, nga ato fjalët kompozitat PIE, me koncept të përballimit, ekzistencës heroike, pamposhtëshmërisë etj., që janë veti e shqiptarit – skuptarit – skiptarit – shqiptarit.



Tash, fjala – skun, me formimin e grupit fillestar të dy tingujve – sk, si formë skallimi, kapërcimi, shkallë e ngritjes së diturisë dhe veprimit të njeriut, si spikatje graduale psiko-fizike, zhvillim i vetëdijes, për ta kapërcyer primitivizmin, për tu ngritur përmes të të menduarit dhe për tu bërë zotërues i tokës, mbijetues mbi të gjitha gjallesat tjera në natyrë – ky skun, duhet të vëhet edhe në lëvizje tjetër, në lëvizje shkrimi, sepse vetëm lëvizja gjallon, jetëson jep vitalitet. Për tu arrjitur kjo formë e ngritjes së vetëdijes, duhet veprim konkret, e të formohet pas gjuhës së folur ajo gjuha e shkruar – abeceja e parë. Për tu shkruar tingulli (përmes hieroglifit), duhet një forcë tjetër tingullore e fjalës – skun – skup – skip – duke u lidhur me atë fuqi që bjen, bie, ajo që Ra, në kuptimin e rënies – ra, (sipas të cilës edhe u formua besimi në zotin Ra – u^ra – e cila është vet ura lidhëse në mes të të folurit dhe të shkruarit të gjuhës së njeriut. E pikërisht kjo – ra, duhet të krijojë vend në fjalën – skun-skup-skip, menjëherë pas grupit dy tingujsh fillestarë – sk – të krijohet një – R dhe të formohet fjala tjetër – sk(r)un – sk(r)up – sk(r)ip = skrun – skrup – skrip, ku fjala – skrun, formoi fjalën shqipe – shkrun, shkruen-shkruan, ai që shkruan, kuni që shkrunë (shkruan), shkrim, shkrimi, e deri tek formimi i fjalëformimeve tjera - shkrimtar-i-e-ja-ët, shkrime-t, shkrues-e-t, shkrimtore etj. Kurse, duke u bazuar në pjesëmarrjen e grupit të dy tingujve – pt, rrodhi nga – skrip = skript-i-e-et, skriptor-e-ja-et - skripti, shkrimi i shkrollës në abecenë e gjuhës dhe prej saj në shkrimin e gjuhës në forma të ndryshme të shkrimit. Mbase në formimin e disa gjuhëve të Lindjes, na formohet si gjuhë e lashtë, ku u përdor në vend të grupit – pt, vetëm tingulli – t, skrit, skriti, që formoi gjuhën e shkruar – sanskrit, san+skrit me kuptimin shqip – sanskriti, san=sony = son=zon-i – që do të thotë – shkrim i zanit (sanit-sonit-zonit)- san skrit – son skrit – zon shkrim – zonshkrimi – zanshkrim-sanskrit.



Fjalët: skun-shkrun, skroll (shkrollë), skoll (shkollë), skencë (shkencë), spik (spika, spikatje, spikamë, i,e,të spikatur), skall (shkallë, gradë), skept (skeptik, skepticizëm), skard (skardi, Sharri), skot (skoti, skotët), skien (sciense-shkenca), skamp (shkamb-i), skab (shkabë, shkaba-shqiponja), skan (skandi, skandët), skulp (skulpturë) etj., janë të gjitha këto fjalë të një gjuhe paraardhëse i.e. kuniforme – skipe-illire pellgazgjike.



Vet fjala – kun, nga gjuha kuniforme u ngjallë me ngritje audio-vizuale, përmes shkrimit të shkrollës dhe në gjuhën e folur kuniforme, merret si formë e hershme – kun – kunu^, që sipas grupit të shqipes së folur të sotme, gjindet grupi – nd, si formë bashkëdyzimi dy tingujsh në një tingull specifik, të veçantë, që nuk është në shqipen e shkruar – ku e forcon tingullin – n, në fjalën – kun(d), kun(d)u, dhe na rrodhi fjala – kundu, e me shëmangien orale të njerës zanore, të parës në fjalë – u, - k’ndu, u formua fjala – k’ndu, dhe po ai tingull – u, i shëmangur gjatë të folurit, u ndryshua nga – u=ë, këndu (e), këndim-i, këndohet, gjuha që këndohet (flitet), gjuha që lexohet, leximi-këndimi i gjuhës, ku kemi disa shprehje shqipe të sotme – a din me k’ndu librat,/ a din me ma k’ndu qet letër, / k’ndimi asht punë e madhe, / njeri i k’ndushëm (i dijtur), / a shkon ti me k’ndu n’shkollë, / në kuptimin e leximit të librit, letrës, mësimit në shkollë etj.



Vlen të theksohet se vetëm tingulli – k, vertikal, si hieroglifi i ngritjes mbi botë e jetë me vizion ardhmërie – k, horizontal – kalë, kali, kurse – k – vertikal – njeriu, ecja, kalimi, kalueshmëria, tejkalimi i vështirësive në jetë, e kaluar, e kalueshme – vetëm ky tingull, nga fjala – kun-i, mbeti në formimin e emrit – kënga, nga fjala – k’ndim – këndim-i-e-et, nga kuptimi i të diturit të leximit, apo shkrim-leximit të gjuhës – në kuptimin oral zanor, tingullor, këndimi i asaj që është mësuar – kënga – që kemi tash, ndryshimin e grupit bashkëformues morfologjik – nd, në – ng, poashtu me një tingull theksimi në shqipen e vjetër – kon(g)a (skipe-illire) – ka^n(g)a (gege-skipe)– kënga (toske-skipe) – konga k’ndohet për dy fjalë – shprehje e lashtë shqipe.



Toponomi – skup (skop) u formua në bazë të gjuhës shqipe, si skipe-illire pellgazgjike – Shkup-i, (Skopje), i cili lidhet territorialisht e kulturalisht si një fjalë – emërtim shqip, që i takon një populli shqiptar edhe historikisht, si kryeqyteti i Dardhanisë (shek.VI e.r.).

Në këtë kontekst linguistik, socio-linguistik e historiko-linguistik, bëjnë pjesë tre toponome të një gjuhe, kulture dhe historiografie – skupi – skardi – skodra, të cilat sot janë të ndame në tri shtete politike padrejtësisht dhe që përbëjnë një etnitet – shqiptar, historikisht.

Toponomi – skardi që sot është ruajtë historikisht, vetëm si një emërtim më shumë malor, se sa si etnonom, me emrin – sharr-i, i cili shtrihet në mes Kosovës së sotme e Maqedonisë (Makedhonisë illire), është mbetur si substrat i emrit të fisit të lavdishëm illiro-dardhan – skordian (skordistët) që përbënin gjithë territorin e sotëm të Sërbisë qendore. Me ardhjen e sllavëve në Ballkan, filloi shtyemja etnologjike e skordistëve kah deti Adriatik, me zhbimje të spastrimeve etnike nga sllavët. Kështuqë, pas kryeqendres mbretërore të Dardhanisë – Shkupit, e me rrudhjen demografike skordiste, nga Shkupi erdhi toponomi tjetër i shtyer dhunëshëm deri buzë Adriatikut – Skodra (Skutari), Shkodra. Se sa kemi një dallim linguistik fono-morfologjik në mes të këtyre dy emrave, toponome: Skardi e Skodra, kur kemi parasyshë, emërtimin, toponomin – skord (skordistët), ndoshta edhe u bë ndonjë ndryshim fonetik të ndërrimit të vendit të tingujve – rd, në – dr, respektivisht, nga skord, në skodr, për tu larguar nga kuptimi i emrit si etnonom – skordian, në skodrian (shkodran). Me te gjitha gjurmimet e deritashme për ethymologjinë e emrit, toponomit – Shkodra (Shkodër) ku në sllavishtet e kemi – Skadar, dhe ital. Skutari, duke filluar nga ato theori, se fjala vjen me ethymologji shqipe të fjalës – folje – shko, poashtu edhe me theorinë se vie nga kuptimi i bashkimit të dy degëve të Drinit, me domethënien – shko n’Dri, nuk me duken si theori të thella e bindëse, por sikur janë ende kontestuese. I kemi dy toponome shumë të afërta – skord – skodr (skodër-Shkodër), ku fjala – Shkodër sipas një theorie lidhet edhe me fjalën – kodër, ku na jep një të vërtetë historiografike, respektivisht gjeo-linguistike, e cila lidhet me kodrën e Rozafatit, por, që kuptimi i dyanshëm ndërlidhet me fillesën – sko, e cila është vetëm një alternom i fjalës rrënje – ski (skip) – sko (skop-je) – sku (skup-i, shkupi) – ska (Skard-i, Sharr-i) - dhe të gjitha lidhen kryekëput me fjalën – skip – skipe – shqipe, si tokë e vende të Shqipes, toponome të bijve të shqipes – nga rrënja e fjalës – ski – skipe, në rrënjet tjera me disa ndryshime fonetike e sufiksale: sko – skord, ska – skard, sko – skodr (skodër). Tash a është fjala për toponomin – Skodra apo Skorda (Shkodra, a Shkorda), që është bërë me qëllim dallimi nga rrënja – skord, tek skordistët illirian. Pra na mbetët si çështje linguistike e hapur, pasiqë disa theori shkencore janë në dispozicion linguistik dhe asnjera nuk e shpreh apo, spjegon përcaktimin e saktë, si ethymologji e konstatuar definitivisht në mënyrë shkencore.



Toponomet shqipe: skupi, skardi, skordi e skodra, reflektojnë njëkuptimshmëri gjeneaogjike të një populli të lashtë në vete, me një historiografi, që nënkuptohen sot territore kompakte të një populli shqiptar.



Nga fjala shqipe – skop – shkop-i, u formua emërtimi sllav për Shkupin – Skopje, që nuk ka kurrfarë mundësie ethymologjike sllave, as si emërtim i tillë, skopje. Fjala skipe-illire – skop (skop) formoi shumë fjalë e kompozita i.e. skopik-e, teleskop (dylbi në shkop), mikroskop, makrroskop, episkop etj., të cilat lishen me fjalën – skop-shkop edhe si formë vizuale figurative e shikimit përmes një shkopi të zhbiruar, si gyp, tytë, shkop cilindrik i zbrastë me thjerëza kristali zmadhuese, që në realitet ishte me vetëm një shkop – skop ( e tëvona u bë me dy shkopa shikimi) – edhe si instrumente të vendosura në shkop-skop apo, shkopinj, si mbajtëse.


Etnonomi – shkuptar (shkupjan) i sotëm, është realisht emërtimi i banorit të Shkupit shqiptar, të cilat lidhen me kuptimin e etnonomit – shqiptar ( shkupjan, shkuptar, shkiptar-shqiptar), si i vetmi etnonom, për një citet skiptar (qytet shqiptar), ku vet fjala qytet në shqipen e vjetër ishte – citet (qitet-qytet- citet-city, ang.), skuptar nga citeti skiptar, qyteti buzë lumit Vardar – Vardarit illirian. Kurse në gjuhën turke u thirr – Uskup, gjatë invazionit turk, Shkupi si kryeqytet i Vilajetit të Kosovës, tok me vilejetin e Shkodrës, Manastirit e Janinës deri më 1912, kur mbeti gjoja si pavarësi e Shqipërisë me vetëm një trung illirian buzë Adriatikut, nga sipërfaqja e territoreve shqipare prej 110 mijë km katrorë, iu aneksuan pa asnjë të drejtë njerëzore, shteteve fqinje joshqiptare mbi 81 mijë km.katrore, toka shqiptare illire (Enciklopedia) dhe që më 1913, kongresi londinez ia dha Sërbisë e tëvona më 1945, Maqedonisë, irjm, si tregëti europiane me toka e territore shqiptare derisot më 2001, gjoja në shekullin e milleniusin e ri.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ILLIRISTIKA DHE SLLAVISTIKA



NDIKIMI I ILLIRISHTES NË SLLAVISHTET

Gjuhët sllave të cilat njihen si gjuhë greke, të formuara me alfabet grek, përvehtësuan një sfond të madh të thesarit linguistik illirik. Gjuha illiro-pellgazgjike, fuqimisht mund të merret si burimi i përbashkët i gjuhëve indo-europiane, e cila sipas linguistëve të kohës sonë shtrihet me ndikim formulues të gjuhëve në gjithë rrafshin linguistik indo-europian në përgjithësi.

Gjuhët sllave merren si gjuhë thrakase origjinalisht, të përhapura tok me dyndjet e thrrakasëve në pjesën euro-lindore dhe azio-perëndimore. Vet Thrrakishtja si e folme illiro-pellgazgjike, u formua si gjuhë e lashtë në vete, duke kapërcyer kufinjt ballkanik, deri tek gjuhët e sotme kelte, që Keltishtja e lashtë dokumenton lidhjet e saj me Illirishten dhe me Shqipen.

Në formimin e gjuhëve sllave nuk pati shumë vështirësi, pasi ato huazuan pjesën më të madhe të alfabetit grek të lashtë dhe të gjitha formulimet linguistike, fonetike e morfologjike, leksikore e semantike, mbështeten në gjuhën thrrakase, të gjenezës linguistike illiro-pellgazgjike.

Përkundër, ndryshimeve sufiksale e prefiksale gramatikore në gjuhët sllave të sotme, shihen kjartë rrënjet e lashta të së njejtës gjuhe para-indo-europiane pellgazgjike, që sado të mundohen të largohen si gjuhë me mëvehtësi të veçantë linguistike, duhet pranuar burimin e përbashkët i.e.

Gjuha greke e lashtë i mori të gatshme komplet formulimet linguistike nga thrrakishtja, nga vet fisi illirian i hershëm thrrakas dhe sot duket, sikur nuk e pranojnë vet sllavët, për gjuhët e tyre, si pasardhësit e thrrakasëve, si theori e gjuhë greke, duke menduar vetëm në formen alfabetike. Këtë shtytje sllave e bëri mbizotërimi sllav në përmasa të mëdha të rritjes demografike, duke pasur parasyshë, se grekët mbetën si popull i vogël dhe i pafuqishëm historikisht ta përballojë vlimin demografik sllav.

Gjuhët u ndikuan nga njeratjetra, por ndikim të madh substancial ka gjuha me histori më të lashtë. Gjuhët e formuara sllave mund të përkufizohen si gjuhë thrrakase, kuptohet, paragreke dhe popujt në koegzistencë gjeo-biologjike dhe gjeo-historike gjatë dyndjeve apo pushtimeve, shpërnguljeve, arratisjeve të tyre duke kërkuar shpëtim, duke parë ballafaqimin me gjuhë e kultura të absorbuara nga tjerët vendas, formuan gjuhë të reja, me kusht që të asgjësohet gjithçka josllave, të zhduken në çdo mënyrë a formë edhe egërsie – doket e zakonet dhe kultura historiografike illiro-pellgazgjike në Ballkan dhe Europë Lindore. Ku ra vala sllave, përvloi gjithçka illire edhe onomasiologjike!

Kështu ngjau me pushtimet sllave në Ballkan nga shek.VI e.r. duke u ndeshur direkt me gjuhën e kulturën dardhane illire. Sllavët nuk e kishin shumë të vështirë pushtimin mbi Ballkanin, mbase, pas pushtimeve shumëshekullore romake mbi ballkanasit illirian, vërshuan duke tjetërsuar e zhdukur gjithçka të gjallë aty ku munden edhe Onomasiologjinë ballkanike derisot.

Ethymologjia e emrit sllav – narod (popull). -

Ndikimi i illirishtes në gjuhët sllave fillon qe nga fjalët kryesore të tyre, të cilat janë formulime si togfjalësha në të shumtën e rasteve - duke u nisur nga nocioni – popull, që mund të spjegohet përmes shqipes së vjetër.

Fjala sllave për emërtimin e popullit – narod, është një kompozitë e përbërë prej dy rrënjeve të lashta illire – na + rod = narod. Sipas këtij zbërthimi morfologjik na dalin dy fjalë krejtësisht shqipe, ku pjesa e parë e kompozitës – na – është përemri vetor i shqipes – na - veta e parë, numri shumës (na, ju, ata-ato), si formë emërtimi për vetveten sllave. Kurse pjesa e dytë e kompozitës – narod, - rod, është krejtësisht fjalë illire – rod, rodi, soji i njeriut. Në këtë rast gjatë formimit të emërtimit – narod, kuptohet shprehja e re – na rod, na jemi rod, na rodi, soji i njeriut, si popull, na jemi rodi. Fjala e hershme shqipe-illire – rod, rodi, e cila mund të spjegohet edhe fonetikisht, nga pjesët e saj, diftongu – ro+d, ku diftogu – ro, difton rrojtje, që rron, si zbutje fonetike e tingullit – rr, në - r – ashtu sikurse gjindet edhe në diftongun fillesë të fjalës emër – rom – roman – romak, ku theksohet tingulli i dyfisht në të folur shqip - rr (rrom, rromët, rroman, rromak-e). Diftongu – ro – si kuptimi i rrojtjes, gjallimit, ekzistencës (rro), me formimin e emërtimit me fillesën – t, rrodhi fjala – t+ro=tro, që ka kuptimin e trollit, troll-i, troje-t, ku vet fjala shqipe – troll-i, spjegohet përmes shqipes me shprehjen – T*RO*LL – të rrojë illiri – troll, ku përmes ndryshimit të fundesës tingullore – p – rrodhi fjala e hershme illire – trop, si kuptim i fjalës trup, ku me fjalën – trop, u bë lidhja prefiksale me – an dhe rrodhi emërtimi – an+trop, që e kemi formimin e fjalës greke të hershme – antrop (antropo-s) = njeri, me kuptimin e shprehjes – njeri i trollit, trop në troll, trup në truall, njeriu që nuk jeton më nëpër shpella e natyrë të hapët, por jeton në troll (truall), njeriu i trollit. Ashtu sikurse tingulli – p, krijoi fillesën tingullore të emrit shqip – popull (pop, people etj.)
Fjala sllave – narod, si fjala kryesore për emërtimin e popullit, rrodhi nga skipja illire, e cila formoi shumë fjalë e kompozita tjera sllave sikurse janë: naroda, narodi (shumësi), narodnost=popullësia, narodnosti = popullësitë, rodbina=vendlindja, roditi=me lindë, lindet, rodio (se)= u lind, rodila (je)= e lindi (ama), rodili=u linden (shumësi), rodilka, rodni kraj = vendi i lindjes, rodjendan=ditëlindja, rodi se = do të lindi, narodni=popullor (emërtim mashkullor, akuzativi-thirrorja), narodna=popullore (femnore), narodne = të popullit, narodog = i,e,të popullit (gjenetivi) etj. sipas rasave të emrit, ku gjindet gjithashtu edhe në shumë fjalëformime tjera sllavishte.

Nga fjala – rod, rodi (soji) si fjalë e lashtë shqipe-illire, me ndryshimin e tingullit – o=a, rrodhi fjala sllave – rad (puna), si formë e respektimit të rodit, sojit, njeriu rod punon, rodi punon dhe i parodi nuk punon, rodi i njeriut shihet në punë, puna e tregon rodin e njeriut, sojin (rad, radi, raditi, radnik).

Antroponomia sllave në pjesën më të madhe kryesore na del me ethymologji shqipe-illire: Aleks-a-ndri = i pari, që foli / Ilija=illi, lidhet me hillin / Bog = Zot, emërtim i Fuqisë Mbinatyrore, si emër dhe mbiemër i lashtë illirian, Boga, Bogajt, si mbiemër i lashtë shqiptar, të cilën fjalë e ka ndriçuar edhe albanologu M. Shufllai dhe mu për shkak të ndriçimit të Albanologjisë, u vra mizorisht në Zagreb (1929).

Antroponome dhe toponome të shqiptarëve të sllavizuar dhe trevave shqiptare të pushtuara dhunshëm, tregojnë spjegim shqip (që vazhdon sllavizimi derisot), sikurse malaziasët (Montenegro), të cilët janë me origjinë shqiptare, ku onomastika e asaj treve illire është me ethymologji shqipe-illire Limi (lum), Nikçi (Nikshiqi), Berana (Ivangradi), Ulkini (Ulqini), Zenta (Zeta), që kjo fjalë shqipe ka kuptimin e konfliktit, zëntës, kur zëhen njerëzit në konflikt, zëhen në fjalë dhe armë (zihen), lumë luftërash, lumë zëntash, Podguri (Podgorica), si toponome etj. Ashtu sikurse janë sllavizuar trevat illire, Dakia (Rumania), ku fjala shqipe-illire – dakë, daka, është kuptimi i deles (delme-delmja, delja), në kuptimin e blegëtorisë. Këtu mund të theksojmë disa kuptime për fjalën emër kafshe – delja: dakë, daka është kuptimi malor i hershëm për delen (delmes), kurse fjala emër – delme, (delmja, gege-shqipe), është kuptimi fushor për delen – delma (delme, delmja) – ku edhe rrodhi etnonomi blegtoral i fisit illirian – delmat, ashtu sikurse edhe rrodhi toponomi delmat – Delmatia dhe Dalmatia – me ndryshimin e natyrshëm të zanores – e=a dhe ashtu e kemi sot toponomin nga këto variante fonetike zanorale – Dalmaci-a, dalmatët, kuptimi për banorët e Dalmacisë (Delmatisë), Delmatia, ishte emërtimi i hershëm, por me sllavizimin e delmatëve, u sllavizua edhe vet emri, me fundesëne ndryshuar illire në sllave – t = c.

Gjatë mbretërisë së Agronit, Dardhania përfshinte edhe Kroacinë e sotme, ku njihet vendqendrimi i tij si mbret dhe vet emërtimi i selisë së Agronit, në Zagrebin e sotëm, i cili quhej – Agram-i, qe gjatë mbretëimit të tij, u zhvillua bujqësia teknikale dhe nga vet emri – Agron, rrodhi emërtimi i fushës së bujqësisë së zhvilluar – agronomia (agronom-i, agrnomet, agronomët).

Kemi edhe fjalën tjetër – vllah-vlleh, prej të cilës rrodhi etnonomi – vllah-vlleh (vllah, gege dhe vlleh, toske-shqipe, nga ku rrodhi toponomi - Vllahia, vllahët – vllah, që nga fjala shqipe – vllau, vllai, e moren edhe emrin e tyre - vllah (vlleh, vllehët). Më në veriperëndim ballkanik, nga emërtimi i hershëm i Istërve (Histria), Istria-Istra, ishin fisi illirian – Liburn, Liburnët, si detarë dhe toponomi - Liburnia (Sllovenia), ku sot ekzston një pjesë e mirë e onomasiologjisë liburne-illire, në toponomastikë dhe antroponomi sikurse hidronomi – Bistrica illire (Ilirska Bistrica), toponomi – Liburnia, -Emona (Lublana), kryeqyteti i Liburnisë, nga koha e mbretëreshës liburne-illire – Emona. Gjithashtu, shihet vendosja e pjesëshme e paeonëve illirian, që shtriheshin rreth kufirit me thrrakasët, e tëvona shihet vendosja e tyre në veri të Donaut me toponomin – Paeonia - Panonia – Paeonia (paeonët, panonët) – Vojvodina etj.

Emri Nemanja (S. Nemanja), si antroponom, ishte princi i shtetit të parë sërb – Rashka, spjegohet përmes shqipes së vjetër, që lidhet me fjalën gege – nema, nama, i nemuni, ashtu sikurse edhe vet toponomi – Rashka, që lidhet me emrin – rus, Rusia – rus ka, ka rus-rash, rash ka – Rashka, ku emërtimi lidhet me dedikimin që iu bë nga gjuhët romane – ang. Rush (rash)=rus – pra, shteti i rusëve të ardhur në Ballkan gjatë pushtimeve sllave. Emri – rashkë,në shqipen e vjetër është thirrë – raje, raja, shkije raje, nga Raja (Rusia), ku edhe vet sërbët sot e quajnë njeritjetrin – raja.

Emërtimi Obrenoviq, si antroponom (dinastia serbe e obrenoviqëve), spjegohet me shqipen, që del nga rrënja – obren, obrin, Obrij, Obria, (ku gjindet si toponom edhe në Kosovë – Obria) – lidhet me fjalën shqipe – breg, brij bregu, vend i ngritur tokësor, brij toke, që ka lidhje edhe me fjalën – brij, afër, i përafërt, (aty brij, përbrij, përbrijsh) – tokë e brejtur e mbetur kodrinore – breg – bren dhe në këtë rast tregon përmes tingullit – o, si fillesë emërtimi – obren (obrij – Llesh, Millesh Obrija – Millesh Obreni).

Nëse iu heqim fjalëve sllave sufiksat: viq, vica (serb), ovski (maq.), ov-o-a (bullg.), të cilat përbëjnë natyrën e këtyre gjuhëve të reja sllave, të gjitha rrënjet e fjalëve, mund të spjegohen përmes shqipes së vjetër, gjatë zbërthimit fono-morfologjik, në rrënje, rrokje, diftongje e tinguj. Ethymologjia e rrënjes së fjalës luan rolin kryesor, në origjinalitetin e vet linguistik, nga e cila rrodhi, apo edhe u përvehtësua, u tjetërsua gjatë ndryshimit të theksimit të zanoreve etj.

Analogjia e kuptimit të fjalës, me fjalët e gjuhëve tjera më të lashta, bie në konkluzion të kjartë, se cila iu ka ofruar më shumë natyrës, vizionit e vetive të objektit, formës, ngjyrës, shijes, veprimit, ndikimit, artikullimit zanor etj., se a plotëson, a e përmbushë kuptimisht, rrënja e fjalës vet emërtimin.

Fjala shqipe – gur, guri, formoi fjalën sllave – gore, me kuptimin, gur i lart, sll.gore=mal, lartë, lartësi,ashtu sukur doli, fjala sllave – planina=bjeshka, nga fjala shqipe-illire – pllaja, mal i lartë me pllaja, poashtu sikur rodhi edhe fjala për ngjyrën blu, kaltër – plav-a, lartësi e kaltër, në bazë të lartësisë së bjeshkëve të larta sikur duken nga afër si në qiell. Nga kjo fjalë shqipe – pllajë, pllaja, vend me pllaja, bjeshkë me pllaja, u formua toponomi – Plava në Malci (Mal të Zi). Ashtu sikurse edhe toponomi tjetër malcor, i afërt gjeografikisht, Gucia, që rrodhi nga fjala shqipe – nguci-a, Ngucia, nga fjala ngucama, ngucje, vend ngucjesh, vend konfliktesh shqiptaro-malazeze e sllave. Për këto dy toponome, mendojmë se janë të qëndrueshme shkencërisht, anipse derisot nuk kishte mendime të tilla për emrat gjeogrtafik – Plava dhe Gucia.

Fjala shqipe – dru, formoi fjalën sllave – drv, drva (dru=drv), ashtu sikurse nga fjala – duh, duhama (gege-shqipe), doli fjala sllave – duh= duhamë, shpirt, me theksimin e tingullit – h=sh, rrodhi fjala – dusha=shpirti, spirit. Kjo fjalë formoi edhe antroponome: Dusha, Dushan, dushman, duhovit, sll.= duhamor, shpirtëror.

Fjala shqipe-illire – rogë, roga, roga e malit (kur prehen drunjtë në një pjesë mali), roga e livadhit (bari i premë, kositur në livadh, pjesë të livadhit të kositura atykëtu, roga me bar të premë), qethja e flokëve të njeriut, kur nuk prehen mirë flokët thohet shprehja shqipe – është qethë roga-roga, e ka lanë rogë, roga-roga, apo edhe kemi shprehjet kur bijnë flokët vetiu pjesë-pjesë, roga-roga, rogat e kresë (kokës) kur bien flokët pjesërisht, thohet roga-roga. Poashtu. - Gjithashtu është shprehja shqipe e vjetër – në rogë të livadhit (me kuptimin, me dalë për lëndinë, haptazi dhe me u ulë rrafsh në Pleqni, gjykim, gjyq), kur duhet të zgjidhet ndonjë problem, a konflikt. Kjo fjalë – rogë, formoi fjalën sllave – rog=brini, rogovi=brinat (brinat e kafshës), nga kuptimi i rogës së malit, ku kafshët kullosin në roga me bar, në roga mali, që nga kjo fjalë rog-roga – rrodhi toponomi Rogovë (afër Gjakovës, Kosovë), nga rrënja shqipe – rog, e sufiksi thrrak – ov-a, që iu dha gjatë pushtimeve.

Fjala shqipe – pod-i, si fjalë e lashtë illire-pellgaze, si fjalë e ndryshuar në shqipen e shkruar – dysheme-ja, formoi fjalën sllave – pod – si dysheme dhe si parafjalë – nën, që formoi edhe fjalën – podgore, podguri, podi i gurit, i gurtë, Podgorica, si toponom; poashtu, me kuptimin – nën, si parafjalë, rodhi në sllavishte, me kuptimin tjetër të diskutueshëm, nga fjala - pod podzemlja=nëntoka, që është edhe si emër edhe si parafjalë etj.

Fjala shqipe-illire – armë, arma (armata, ushtria), formoi fjalën sllave – armija=armata. Kjo fjalë armë, formoi në shqipen fjalët: armik-u-q-ët,

armiqësi-a-të; gjithashtu formoi edhe disa fjalëformime i.e. arm=i varfër etj.



Ethymologjia e fjalës sllave – sigurno (sigurisht, shqip)

Fjalën shqipe – gur-i, si emër i veçantë karakteristik prej çdo gjuhe i.e., interesant, e kemi në shprehjen shqipe – si guri (i,e,të fortë-a-t), i fortë si guri si dhe nga vet kjo shprehje origjinale, rrodhi fjalëformimi – siguri-a, si emër, sigurim-i, siguresë-a-t; si folje – sugurua, siguruar; si mbiemër – i,e,të sigurtë-a, sigurisht – e, që formoi emërtimin e njejtë edhe me kuptim të njejtë, vetëm me disa ndryshime sufiksale, e prefiksale – fjalën sllave – sigurno (sigurnost-i-ma, osigurnost-i-ma, osigurava-nje). Dhe jo vetëm në gjuhët sllave, por në shumë gjuhë tjera i.e. si përshëmbull:



Shqip. Siguri-a (sigurimi, sigurime, sigurimet, sigurisht; i,e,të sigurtë-a etj.)

Sllav. Sigurno-st (osigurnosti, osiguranja, osiguranje, osiguravanje)

Latin. Securitas

Ital. Siguro

Ang. Security

Freng. Securitee

Etj...

Kjo fjalë e përbërë shqipe – siguri-a dhe i.e., që në sllavishte është po e njejta komplet – sigurno (sigurisht, shqip), përbëhet nga dy pjesë morfologjike si kompozitë – si + gur (no), ku pjesa e parë – si - dhe pjesa e dytë, emri – gur, është vet emri shqip – gur-i (gur, gurët, gurishte, gurore, gurinë-a-t). Ndërsa, në gramatikën shqipe, fjala – gur, është: emër sendi, gjinia mashkullore, emër konkret, rasa emnore (nominativi), trajta e pashquar, emër i përgjithshëm. – Sipas mbiemrit në gjuhët sllave - sigurno, komplet merret komozita rrënje – sigur – dhe i shtohet sufiksi – no – sigurno (sll. sigurno=sigurisht, shqip), ose, i shtohet fillesa, zanorja – o – dhe del – o+sigurava (folje), osiguranje (emër), sigurno (mbiemër). Ndërsa, në gjuhët tjera indo-europane të lartëpërmendura, e kemi, vetëm me ndryshimin e tingullit të dytë – i=e, dhe ndryshimin e tingullit të tretë – g=k(c), që del rrënja kompozitale – securit (as-y-e-)... dhe ndryshimit tingullor, altertonit – g=k(c) – përveçse, në italishte që e kemi – siguro, vetëm me sufiksin – o, me përbërje të njejtë morfologjike shqipe – si – (trajtë e shkurtë krahasuese përemrore e pakufishme, shqipe) dhe rrënjes kompozitore, apo, emrit – gur-i, si fjalë PIE illiro-pellgazgjike. Kurse, për fjalën – gur-i, dihet se vetëm shqipja e ka origjinal, kurse në sllavishtet është – kamen (gur-i, shqip).

Për fjalën shqipe – gur-i, kemi shumë shprehje shqipe, lidhur me krahasimin e mendimit, fjalës së folur a të shkruar, sikurse janë: ishe kanë i fortë si guri / si guri i fortë / tek asht ba buka e fortë si guri (bajate) / koka (qënka) arrë e fortë si guri, me t’i thye dhambët / njeriu është si guri, edhe më i fortë se guri etj.

Fjala shqipe – gur-i, tek emri gramatikor – sigur-i-a dhe tek mbiemri shqip – sigurisht, me siguri - ka kuptimin e mendimit të fortë, të qëndrueshëm, fjalës reale, mendimit besnik, fjala pa lak (hile), fjala besnike, mendimi i drejtë, vendim i sigurtë, njeriu i siguruar me fjalën e dhënë, premtim i paluajtshëm, vëndosmëria e njeriut, apo e shoqërisë, shtetit, regjimit, pushtetit, për ta bërë një formë të mbrojtjes së njeriut, jetës, mallit, pasurisë, pronës, administratës pronësoro-juridike, shëndetit; vëndosmëria e pushtetit për mbrojtjen sociale e politike të popullit (sigurimi) etj.

Siguria, sigurimi është kuptimi i ruajtjes së subjektit e objektit, vendimit të premë ligjor, mbrojtja e marrëdhënieve ndërnjerëzore, mbrojtja e marrëdhënieve ndërshtetërore e ndërkontinentale (Këshilli i Sigurimit Botëror) etj., që, nuk mund të thehet vendimi në fjalë.

Këto janë dy fjalët shqipe – si + gur, që formuan fjalën sllave – sigurno (osiguranje), me kuptimin shqip, fjala si guri i ngulur, fjala e paluajtshme, e pathyeshme, e qëndrueshme, fjala a mendimi besnik i njeriut. Për këtë kemi disa shprehje tjera shqipe: fole fjalën si guri i ngulun në tokë / ngule fjalën n’tru si guri i ngulun / ngule fjalën si gurin / fjala besnike si guri / mos e gjuaj fjalën si guri rrumbullak, por si guri rrasë (rrasa e gurit) me t’nxanë vend n’kuvend / mos e qit fjalën si guri rrumbullak, e me u rrokotelë nëpër odë burrash,( po qite fjalën rrasë guri, që të nxënë vend), / po folë fjalë si gur i luajtun (vendit), / njeriu është si guri (i fortë) etj. Dhe po këtë kuptim shqip të shprehjes – si guri, e kanë edhe kompozitat i.e. në fjalë.


Disa fjalë të sotme në rusishten mund të synkronizohen me burim ethymologjik illiro-pellgazgjik sikurse fjalët: spina = shpinda, sina = syni, syri, spela = shpella etj., të cilat janë shumë të afërta me shqipen, si dhe një mori fjalësh e fjalëformimesh tjera rusishte, me burim ethymologjik nga thrrakishtja illire. Mund të konkludojmë pas disa theorive të theoricientëve, historianëve e linguistëve, të cilët e paraqiten diskutabile çështjen e llirëve dhe thrrakasëve, se cilët ishin përpara më të hershëm. Dikush i quan illirët para thrrakasëve e disa tjerë linguistë sllav, i marri thrrakasët, se paskan ekzistuar para illirëve. Kjo theori e dytë nuk ka asnjë mbështetje shkencore, që thrrakasit janë para illrëve, mbase, illirët lidhen me Hillionin e stërlashtë, me Babillonin e shumë toponome tjera të botës së lashtësisë dhe kunkludimi më i drejtë është se, illirët janë shumë më të hershëm, kurse thrrakasit, janë një fis illirian ndër më të hershmit. Për këtë na dëshmojnë lidhjet illiro-thrrake (e jo thrrako-illire), si lidhje si në pikëpamje linguistike, mbase, vet thrakishtja është një gjuhë illire-pellgazgjike. Gjithashtu, na dokumentojnë lidhjet fisnore, të dokeve e zakoneve, lidhjet kulturore, artistike e shpirtërore, që ishin nga një trung illiro-pellgazgjik, derisa, shpërthyen llavat e religjioneve, të besimeve e deri tek vendosja e orthdoksizmit euro-lindor, i cili formoi një ndasi të dukshme illiro-thrrake dhe një largim shumëdimenzional të kulturës së lashtë të tyre të përbashkët, të cilën me qëllim disa historian sllav, mundohen ta veçojnë e ndajnë, si gjuhë e kulturë në vete dhe të formojnë ndasi e veçanëti etnike, kulturore, duke e mbajtur fisin thrrakas, si krejtësisht të ndarë nga illirët.

Ethymologjia e emrit – Sërbia. – Emri sërb, rrjedhë nga fjala greke – serv, që do të thotë, servor, shërbëtor, mbase, tingulli – b, në greqishte është – v, ashtu sikurse tek emri - arban=arvan, arvanit (arbanit). Kurse, në bazë të një theorie tjetër, ashtu sikurse është edhe në vet fillin e formimit të etnonomit – sërb (ku shihet, duket e pavlefshme zanorja –ë), në mes të rrënjes origjinale të sotme sllave – srp=drapër, na del, si emërtim në bazë të një vegle pune për korrje, vegël korrëse, harkore metalike dhëmbëzore – drapëri = srp. Historikisht ardhja e sllavëve (lexo: skitëve, rusve, mbase, atëbotë nuk kishte as etnonom sllav e lëre më etnonom – srp), kuptohet se i vetmi etnonom i lashtë për sllavët ardhës në Ballkan, ishte etnonomi – skit (skitët). kjo ardhje skite ishte në dy faza kohore strategjike, duke prekur më parë pulësin dardhan, mbase, Dardhania, ishte një nga mbretëritë më të forta illire të kohës dhe skitët, nuk kishin kurrfarë fuqie të vinin me qëllime pushtuese. Kështu, ardhja e parë sllave ndodhi si formë ekonomike e tregëtare e baskëpunimit (gjoja) reciprok dadhan-sllav (skit) dhe ajo ardhje u bë pikërisht, gjatë zbritjes së “ftohtë” të rusëve nga Karpatet në Ballkan. Ata skit (rusë), erdhën aty kah filli i shek.V e.r. dhe ishin korrëtarë me meditje në arat dardhane, punëtorë, korrëtarë arash, korrëtarë të lashtash.

Kjo fjalë – srp, na del edhe në fillim tek rusët në symbolin e tyre – drapëri e çekani. Drapëri (srp, sll.), si një mjet korrës, sharrë harkore, të cilin e kanë edhe sot si symbol kombëtar rus. Atëherë, fjala sërbe – srp, pasi thohet në origjinal – srpski jezik=gjuha srpe (sërbe), në kuptimin ethymologjik na del, si gjuhë drapëri, gjuha e drapërit dhe vet etnonomi – srp, del – drapër, draponj, poashtu edhe toponomi – Sërbia, na del – Srpia=Draponia (sipas fjalës origjinale skite, apo srpe – srp) dhe emërtimi për gjuhën sërbe, na del – srpski=srpisht (sërbisht), draponisht, gjuha drapone, sipas kuptimit gjeneral të çdo gjuhe i.e.

Fjalës – srp, iu ka shtuar vetëm sufiksi – ski, srp+ski=srpski dhe ka dalë emërtimi për gjuhën – srpisht (drapnisht), kur merrët ethymologjia nga rrënja dhe kuptimi i saj srp=drapër. Këtu mund të theksojmë se pikërisht kjo prapashtesë a sufiks srp – ski, pikërisht kjo – ski, duket se është vet rrënja e emrit – ski, që ishte herët ai emri – skit, skitët, me të cilin fjalëformim mund të vërtetojmë, shprehjen – drapër-i skit (srp+ski=srpski), ku formohet edhe shkencërisht si koncept linguistik dhe na del shprehja shqipe – skit drapër, drapën skit dhe në shumës të emrit - draponj skit, skitët me draponj, deri tek shprehja – skitët korrës, skitët korrëtarë.

Kurse, koncepti i të folurit srp (serv) = govor, (mbase këto dy theori janë të diskutueshme, sikur dalin dy burime ethymologjike përnjëherë dhe nuk mund të qendrojnë të dyjat, por duhet zgjedhur vetëm njera theori absolute shkencore), nga rrënja – srp (drapër), apo nga rrënja – serv (shërbim, servis, shërbëtor) - nga fjala skipe-illire – gojë, goja, në këtë rast morfologjik0-historik, diftongu – go, në bashkrenditje me sufiksin – vor, formoi vet fjalën sllave – go = govor (të folurit), ndërsa është interesant, se pikërisht nga kjo rrënje fjale – gov, me sufiksin – na, u formua edhe fjala tjetër... Kurse, koncepti për gjuhën si organ anatomik, mbeti po ai i trashiguar nga rusishtja – jazyk, jezik=gjuha e gojës.

Merret, fjala shqipe-illire – bukë, buka e grurit, misrit, ushqimi kryesor europian - nga rrënja e saj – buk(ë) dhe sufiksit thrakas – va, doli fjala sllave për germën, shkronjën – buk+va = bukva (sepse vonë është gjetë emërtimi sllavisht për germën – sllova) dhe nga kjo rrodhi emërtimi bukvar=abetare, ashtu sikundër kjo fjalë – buk, formoi fjalët i.e. gjermanike – buch (buh) gjerm.=libri, book (buk) ang.=libri. Poashtu, nga kjo rrënje illire – buk(ë), doli edhe fjala me kuptimin ‘e drejtpërdrejtë’ – bukval, bukval(no) sll., dhe fjala e përbërë bukfalisht (drejtpërdrejtë), e cila mund të shikohet edhe nga emërtimi i veprës së Virgjillit – Bukoliket, për të kuptar se sa e lashtë është kjo rrënje skipe-illire – buk, e cila ka historikun e saj PIE, në pellgasishten.

Sipas, domethënies ethymologjike, të fjalës – srp, që është drapër, atëherë duhet të dali edhe vet toponomi – Srpija (Drapnia), kurse, për fuqizim të të shprehurit e mendojnë disa, se u ndryshua tokzanorja – p=b, e rrodhi – toponomi – Srbija dhe etnonomi - sërb.

Në të dy rastet ethymologjike, qoftë nga fjala greke – serv=shërbim, apo edhe nga vet fjala – srp=drapër, përsëri na del kuptimi i përafërt substancial linguistik, që lidhet me shërbimin, punën, qoftë edhe me drapër, që na lidhë me po të njejtin spjegim real – serv srp = shërbim me drapër, punë me drapër, për korrjen e të lashtave në ara të bukës, si emërtim që lidhet me një punë të njeriut. Tash, a është vërtet, kuptimi i korrjes së të lashtave, fryteve të elbit, theknes, tërrshanës, grunit, misrit – si fryte të pjekura, apo është symbolika invazionale e korrjes së popujve gjatë pushtimeve; kryesore lidhet me një zanat, profesion të korrjes. Mbase, edhe në symbolin kombëtar rus, është drapëri e çekani të kryqëzuara në fushë të kuqe, ku symbolizohen dy profesione të njeriut: frakataria dhe korrja (industria dhe bujqësia),si forma ekzistenciale të njeriut sllav, rus.

Ato dy zbritje të rusëve në Ballkan: zbritjen e ftohtë, kur erdhen si punëtorë në arat dardhane, në fillim si ardhës skit, tek paonët (Panoni) dhe gjatë kalimit këndej Donaut (Danubit) dhe zbritjen e zjarrtë, i shohim historikisht, kur skitët (rusët) erdhen me zjarr, me luftëra pushtuese në Ballkan gjatë (513 e.r.) filli i shek, VI e.r.

Sipas, historianit, H. Frommer-it, “filluan sulmet e para sllave në Jug të Donaut (Danubit), në vitin 527 e.r. sllavët u shtyen edhe më në thellësi të Thrrakisë, në vitet 547-548 e.r. sllavët shkatërruan Dalmacinë (Delmatinë illire, shen, auth.), (mbase Gotëve iu desht të tërhiqnin trupat e tyre me e mbrojtë Italinë) dhe arrijten në këtë mënyrë deri në Dyrrahium (Dyrrah-Durrës, Shqipëri). Në vitin 551 e.r. sllavët thyen një ushtri bizantine në Adrianopol dhe rethuan Naissusin (Nishin dardan, shen.auth.) Nishin e sotëm...Në vitin 559 e.r. sllavëtarrijten deri në Konstantinopol dhe Selanik” (Thesalonik) – “Autoktonia e shqiptarëve”, “Illirët”,fq.167.

Tash, këtu kemi të bëjmë me një etnonom të pasqaruar – sllav, në vitin 513 e.r., se me çfarë etnonomi erdhen në Ballkan, se a ishte vërtet, emri i tillë, apo ku dhe kah u muar ky emërtim – sllav, që në gjuhët romane – slave, është kuptimi i të varfërve, skllavëve. Sikur, po ndahen etnonomet – sllav dhe thrrakas, kur dihet historikisht, se thrrakasit e lashtë janë sllavët e sotëm, si pasardhësit e tyre.

Kështu sllavët gjatë pushtimeve, përvehtësuan shkatërrimet rromake mbi dardhanët, dakët, vllahët, delmatët dhe illirët në përgjithësi, duke zhbijë çdo gjë illire ballkanike, përvehtësuan toponomet e antroponomet – gjithë onomasiologjinë ballkanike, përvehtësuan illirishten në formimin e gjuhëve të reja të tyre, si invazion korrës e shkatërrues mbi historiografinë illire.

Rrëmuja pushtuese sllave në Ballkan, si etnonom ardhës – rus (rash) erdhen e formuan principatën Rashka, në zemër të Dardhanisë illire, kur më 730 ishte në fuqi principata shqiptare e Dukagjinit, me të cilën lidhen edhe miqësi, marrëdhënie ekonomike e tregëtare, me pricin Nik Bardhin, si edhe bashkëveprime luftarake në mbrojtje nga pushtuesit tjerë të largët të mëvonshëm, e deri më ndamjen e dy blloqeve fetare krishtiane në shek.XI, perandoria orthodokse sllave e lindjes me qendër Konstantinopolin dhe ajo perëndimore, e qendër – Romën.

Fiset illire ballkanike iu shtruan sundimeve të egra e barbare si robëri të dyfishta e të shumëfishta të mëvonshme: romake, greke, bizantine, bullgare, sërbo-malazeze etj.

Sërbët u formuan si komb - etnonom – srp (serv), me njohjen e tyre nga Mbretëria e Lindjes (Osterreich, Austria), para as dy shekujsh në Vjenë, kështuqë, emri serbi, është emër i vonshëm, pas ndërrimit nga etnonomi – rash (rus) të Rashkës, në – srp (serv-serb). Gjuha serbe, si gjuhë sllave, u përcaktua shumë vonë në shkencën gjuhësore në Sllavistikë, kurse sipas studimeve të tyre linguistike, poashtu edhe nga linguistë tjerë joserb, derisot në shkencën serbe, nuk është prcaktuar shkencërisht vet emërtimi – srp (serv-sërb), në fushë të linguistikës ballkanike, në Ballkanistikë, as në linguistikën i.e.





Etnonomi – sllav. – Emërtim i papërcaktuar shkencërisht i mbetur derisot.

Etnonomi sllav, sipas një theorie linguistike të përshtatur më shuë sesa reale vie nga periudha më e vonshme historike, prej kuptimit të fjalës – germa, shkronja – si formë e ngritjes së kulturës, si symbolizim diturie, e që pikërisht lidhet me emrin dhe poashtu etnonomin dhe toponomin - sloven (slloven), slova=germa, slloven, Sllovenia, nga fisi illirian i sllavizuar - Liburnët e Emonës illire (Lublanës), si kryeqytet i sotëm. Renditja linguistike e emërtimeve – sllova – slloven – Sllovenia, është tipike që karakterizon vetëm këtë popull dhe se prej tij morën emërtimin për germën edhe sllavët tjerë. Pra, nga fjala për emërtimin e germës, që në sllavishtet është – slova (sllova), me ndryshimin e zanores – o=a, rrodhi emri – slav, por që edhe kjo theori, nuk është përcaktuar nga theorikët e linguistikës i.e., mbase, emri sllav, lidhet vet emrin – slav (slave-sklave), me kuptimin e falës – i varfër, skllav, si emërtim i hershëm, qe nga periudha skllavo-pronare. Ndërsa, fjala – slava, sot merret edhe si kuptim i emërtimit lavdia – (slava=lavdi), me rastin e varrimit të njeriut sllav.

Kështuqë, në bazë të emërtimit me kuptimin e germës – slova, ky emërtim i takon më së shumëti etnonomit – sloven, slova=sloven, si të vetmin emërtim të tyre të sllavizuar me ethymologji reale – populli slloven, gjuha sllovene, kultura sllovene, historiografia sllovene dhe toponomi Slovenia. Mu për këtë shkak historik,mbase gjuha përcakton kombin, në ish-jugosllavinë (1945-1991) kur u shkëput Sllovenia dhe u lëkunden historikisht dhe u shkatërruan themelet ish-jugosllave, deri në këtë kohë mbretëroi hymni kombëtar slloven – ‘Hej, slloveni!’
Përkundër të gjitha atyre përvehtësimeve, asimilimeve të fiseve dardhane illire: liburnëve, delmatëve, dakëve, vllahëve, paeonëve, skordistëve, arianitëve, adrianëve etj. pati përveç, asimilimeve kombëtare illiriane edhe ndryshimeve të dhunshme pushtuese fono-morfologjike e falsifikime historiografike në Ballkanin illirik, nga pushtimet e egra sllave me zhbimje kulture autoktonie të vendasve, spastrime etnike deri edhe mbi shqiptarët - mund të konkludojmë se është me spjegim real shqip, me ethymologji illiro-pellgazgjike, e gjithë Onomasiologjia ballkanike!

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E FJALËS – KUNIFORM


Shkrimi me shkrola në formë kuni – kuniform (Cuneiform).

Kompozita – Kuniform (Cuneiform), me të cilën sipas të dhënave shkencore linguistike të derisotme, nënkuptojmë gjuhën e parë të Antikuitetit, si gjuha kunoforme (Cuneiform Language), shkrimi kuniform (Cuneiform script), - mund të spjegohet përmes shqipes së vjetër, apo Illirishtes së re – që ethymologjikisht ndahet në dy pjesë fonomorfologjike – kuni + form = kuniform – me kuptimin, formë kuni – shkronja në formë kuni.
Pjesa e parë si fjalë e parë e kompozitës – kuni – ka kuptimin e një cope druri, shkopi të drunit, apo metalik, pikërisht në formë lapsi, i mprehur në maje ndërsa, pjesa e dytë e kompozitës në fjalë – form, fo^rm – është kuptimi i fjalës i.e. – formë-a.

Përderisa shqipja është bija e drejtpërdrejtë e illirishtes dhe illirishtja si bija e pellgasishtes, nuk e shohim një kuriozitet botëror (anipse për disa vërtet është çudi, duke mos e njohur Fonetikën dhe Morfologjinë Historike Shqipe) – vet Shqipja është gjuha e drejtpërdrejtë illiro-pellgazgjike dhe ka fuqi spjegimi të jashtëzakonshëm të gjuhës së parë të njeriut.
Pra, kompozita – kuniform – është kuptimi direkt sipas konceptit natyror origjinal shqip pa asnjë ndërhyrje analitike e semantike fono-morfologjike, për ta dëshifruar në bazë të origjinës së tingujve, apo rrokjeve, si rrënje fjalesh – por, shprehje direkte – kuniform – formë kuni – shkrimi në formë kuni, germat në trajtë kuni, shkrolat e para në formë kuni dhe gjuha kuniforme (Cuneiform Language).

Fjala – kuni – në gjuhën shqipe është emër sendi, emër konkret, trajta e shquar, numri njajës, shkalla emnore (nominativi), emër i përgjithshëm, që në trajta dialektore të shqipes, theksohet si fjalë: kuni, (kuji, kunji, kunxhi), me theks hundor, të zanores – *u^- gege-toske dhe në numrin shumës thohet: kuna, (kuja, kunja, kunxha), si fjalë dialektore.


Kuni si formë germe dhe kuni si mjet shkrimi, që shprehë vetveten emërtuese historiko-linguistike. – Shënjat mbetën Shënjëtore të Shënjta, që formuan abece të reja.

Kuni u përdor në fillim si mjet i shkrimit të germës (shkrolës), e tëvona si vet forma e germës - ashtu sikurse edhe sot – lapsi, i cili ku^ me kun (kui) shkruan, kuni shkruan kunin e duke shkruar kunin – shkruan shkronjen.
Në fëmijërinë e gjuhës së njeriut, u shkrua në pllaka argjilli, në pllaka bote, të teruna apo të pjekura në diell e zjarr, e deri tek kuni i gurit (epoka e gurit), për të shkruar në pllaka më të forta materiale sesa argjilli – dhe deri tek kuni i hekurtë (epoka e bronzit, e hekurit, dhe e metaleve). Përmes gëdhendjes me daltë, apo me pykë metalike (që e menduan jorealisht, pykën si prejardhje linguistike e fjalës – kuni) - për të shkruar në pllaka druri, guri, bronzi, alumini, plumbi, zingu, në materiale të forta, në pjesë arkitekturale, mbishkrime varresh (epitafe), epigrame në piramida, sfinga, në ballina kështjellash të lashta, në faltore perëndishë, në shkëmbinj symbolik, në monumente, në vegla pune, në armë, shpata, në shkopinj mbajtës (krruta pleqësh për mbajtje) – dokmente deri në kohën e sotme këto - qe nga ballinat e shpellave të gurta e deri tek objektet arkitekturale të epokave në zhvillim të diturisë dhe kulturës të njeriut.

Epet e lashta – Enuma elish, Gilgameshi, Illiadha, Odhisea, Eneida etj., veprat e authorëve shumë të hershëm janë shkrua me shkrim kuniform, në pllaka guri, shkëmbinj etj., deri me zbulimin e papirusit – dhe me gjetjen e grafiteve e ngjyrnave, për të shkruar në lëkura të terura kafshësh dhe deri me përpunimin e letrës, shkrimi në letër.

Në gjuhën shqipe – fjala – kuni, thohet nëpërmjet të shprehjeve të vjetra: i drunit, kuni i hekrit, kuni i kerrit, kuni i zgjedhës së kerrit, kuni i derës së shtëpisë, dhomës, kuni i grabujës, kuni i pllugut etj., si në vegla pune edhe deri tek kuni ato më të voglat, në armë e mjete tjera.

Në bazë të fjalës – kuni, si mjet shkrimi të gjuhës së parë, morën edhe shkrolat (shkronjat), germat e gjuhës, emërtimin – germat kuniforme, alfabeti kuniform, shkrimi kuniform dhe gjuha kuniforme.
Tash, se sa ka lidhje Shqipja ballkanike me gjuhën e parë Kuniform, kur mund ta spjegojë vet emërtimin në fjalë, si lidhje ethymologjike direkte me atë gjuhë të parë të njeriut – mbetet të shqyrtohet në dispozitiv të studimeve analitiko-sintetike dhe semantike.


KUNI E PYKA

Kuni e Pyka. – Pyka mund të jetë mjet shkrimi, por jo formë shkronje.
Sipas studime shkencore të derisotme, për ethymologjinë e emrit – kuniform – kemi prononcimin sikur kjo fjalë po u spjegojka me gjuhën latine me këtë spjegim – kyooniform = pykë (ang. Wedge-shaped) pra, nga fjala latine – pykë-a, – lat. Cuneus=pykë dhe nga fjala – form (fo^rm) – me të cilën shprehje kuptohet - germa në formë pyke. Ky është një përcaktim shkencor, i vetmi derisot, për shkrolën kuniforme, sipas rezultateve të Enciklopedisë botërore, për Kuniformin (Cuneiform skript).

Tash, fjala – pykë latine, në shqipen ka kuptimin e një cope druri shpatuke (shaped, ang), të shkurtë, në njerën anë të mprehur, e mprehtë si teh shpatuk jo formë majeje – e cila me përceptimin vizual duket në profil – pyka e drurit, pyka e hekurit etj. Pyka nevojitet për çamjen e drunjve, landëve të trasha (duke e filluar çamjen me sopatë sëpari, e tëvona për tu çarë drejtë, futet pyka në vend sopate dhe rrahet fort, duke e çarë drejtë trupin e drunit, landës).
Pyka dallon nga kuni përkah forma e saj si një copë druni e gdhendur në formë shpatuke e mprehtë në maje, që mund të komentohet edhe si një formë dalte, dalta – ndërsa kuni është adekuat forma e lapsit, një copë shkop druni apo metalik, pikërisht që i përgjigjet shkrimit kuniform, apo shkrolës në formë kuni, ashtu sikur edhe tregon vet pamja e atyre shkronjave të lashta kuniforme. Tash, mbetet të vërtetohet a ishte ai shkrim pykaform (në bazë të emrit pyka), apo kuniform, në bazë të emrit – kuni, që spjegohet përmes shqipes.
Historiku Kuniform. –

Sipas enciklopedisë së sotme, gjuha kuniforme me sistem shkrimi u zhvillua para dekadës së fundit të milleniusit IV p.e.r. në luginat e brigjët e lumenjve: Tigër dhe Eufrat, përkatësisht nga Sumerianët. Karakteret e shkronjave konsistojnë me gëdhëndjen e tyre në pllaka të pjekura të keramikës. Por, duhet të theksohet a priori, se Historia e shkrimit shtrihet paralel me hieroglifet e hershme egjyptiane rreth Nillit, me alfabet dhe shkrim gjuhe.
Shkrimi babillonas dhe asyras përdorej në numër të madh 300 – 600 të përgjithësimit të symboleve kuniforme, për fjalët dhe syllabët, që disa janë vizatuar origjinalisht, si përgjegjëse të sakta të emërtimit me kuptim natyror.
Tingujt e thjeshtë dhe rrokjet e shkurta si diftongje të shkrimit kuniform, janë përdorë edhe jasht Mesopotamisë së lashtë, tek pellgazët tjerë, illirët e dardhanët, në Elam, tek Hititët, Frigët dhe në gjuhët anatoliane, si gjuhë illiro-pellgazgjike, mbase, vet ata popuj: mesopotamezët, babillonasit, asyrët, akadianët, hititët, frigët, egjyptianët, hindianët, kinezët etj., ishin popuj pellgazgjik, të cilët jetonin rreth pellgjeve të Nillit, Tigrit, Eufratit, Hindit, Jancengiangut, Hoangohosë, Egjeut etj. Kështuqë, shkrimi kuniform u shtrij në përmasa botërore të kohës.
Mendojmë, se pikërisht ai shkrim kuniform, ishte vet shkrimi dhe gjuha e pellgazëve të stërlashtë, që u përhap në popujt mesdhetarë, hindian, tirrean, egjean e deri në pellgjet adriatike, kaspike etj.

Shkrimi i shkrolave kuniforme pellgazgjike, u bë model mbështetjeje për të gjitha abecetë, në gjuhët e mëvonshme indo-europiane dhe se këto gjuhë i.e. janë formuar në bazë të gjuhës kuniforme të shkruar – shkronjat e sotme të alfabeteve i.e. në formë kuni.

Është interesant se enciklopedia e sotme nuk e përcakton konkretisht, popullin pellgaz, atë paraardhësin illirian, për tu konkretizuar gjuha pellgaze, por na mbeten disi të ndara këto dy emërtime: pellgaz (pellazg) dhe illirë. Poashtu, nuk përcaktohet kjartë forma në besimin e popujve pellgazgjik, ku nga politheizmi i feve pagane, kalohet në monotheizëm – besimi në një zot – besimi në Hillin e Dritës, si zot i jetës mbi tokë, Krijues i gjallesave, që ishte besimi hillirian – illiro-pellgazgjik. Sot botërisht, ka mbetur mythi mbi zotin Dielli, dita e pushimit për hirë të diellit, dita e fundit të javës – E diella – dita e pushimit në pjesën më të madhe të botës. Kjo botë kremton çdo fundjave ditën e hillit të dritës – diellit, ashtu sikurse E Dilla ishte dita e pushimit illirian.

Cili ishte populli i parë pellgazgjik, që zbuloi gjuhën kuniforme, apo ishte një gjuhë që nuk dihet saktësisht, ku u formua sëpari dhe se cili është Krijuesi i afabetit kuniform të gjuhës së parë edhe cili ishte vet populli i parë i pellgut të ujit?

Kuniformi pellgazgjik. -
Mbase, gjuha kuniforme lidhet me popujt pellgazgjik dhe kuniformi është gjuhë pellgaze - Pellgasishtja, mund të konkludojmë se është Rrënja kryesore e Bimës së Linguistikës Gjenerale - po marrim disa variante historike, tek pellgazët e Tigrit, Eufratit, Nillit, Hindit, Jancengiangut, Hoangohosë, Mesdheut, Egjeut, Adriatkut, Kaspikut etj.
Në bazë të të dhënave shkencore të derisotme është konkluduar se populli i parë i botës është populli pellgaz, si populli i pellgut të ujit, por nuk është precizuar përcaktimi i atij populli, ku u lind sëpari, në cilin pellg uji, a u lind njeriu në tokë, apo sipas disa hipothezave të theoricientëve e theorive shkencore të sotme, a mos erdhi nga ndonjë yll tjetër nga Gjithësia. Kjo është diathezë shkencore lidhur me përcaktimin e prejardhjes së njeriut mbi tokë. Por, nëse bazohemi në theorinë shkencore, se njeriu u lind në tokë, si proces evolutiv i evolucionit natyror të krijimit të tij, atëbotë, popull pellgaz kishte rreth luginave të lumenjve të hershëm tropikal: Nill, Tigër, Eufrat, Hind, rreth pellgut mediterran, egjean, adriatik, kaspik etj. Se në cilin pellg u krijuan pellgazët dhe cili është pellgu i parë pellgazgjik, sot ekzistojnë disa theori shkencore, duke tërhejkur më shumë vëmendje, secila kah vetvetja dhe lashtësia e vetvetes, të disa popujve të antikuitetit. Edhepse është krijuar një bazament shkencor botëror gjeneral, se pellgazët janë ata të luginave të Tigrit dhe Eufratit mesopotamez - përsëri lindet gjykimi: po cili është ai populli i parë pellgazgjik? A është ai rreth Nillit, apo rreth Tigrit dhe Eufratit, Hindit, Jancengianut, Hoangohosë, apo rreth pellgut mediterran dhe egjean. Historia e vjetër na jep argumente të ndryshme, të etapave parahistorike, protohistorike, koha e gurit, bronzit, hekurit etj.



ALFABETI KUNIFORM ISHTE ALFABETI PELLGAZGJIK

A ishte vërtet, gjuha kuniforme, si gjuhë pellgazgjike e formuar në Afrikë – apo erdhi si gjuhë kuniforme e gatshme dhe u shpërnda, apo ishte – gjuha e shkrimi i atllantëve të stërlashtë illirian – abeceja e Atllantishtes – Illirishtes pellgazgjike e përhapur në popujt tjerë pellgazgjik afriko-azio-europian?
Cila gjuhë mbizotëroi në botën e lashtë – Atllantishtja e atllantëve, Pellgasishtja, si SPIKJA SKIPE, e cila duhet të ketë qenë si Gjuha e Natyrës për Atbotën e Lashtë.
– Dhe bota perëndimore duhet të ketë qenë përsëritje në periudhat historike, si më e zhvilluar disa herë, që i ofroi Lindjes - Gjuhën e Zotit – pas Përmbytjes së Madhe!
– – Kur ekzistojnë dy fjalë të lashta – kuni e kina, që e lidhin botën linguistike !?
– A duhet të jenë Kuniformi - gjuhë e Parë botërore, Kuni që formoi Kinën Linguistike, Kuniformi që formoi Kinezishten e Lashtë?
– A duhet të jetë gjuha kuniforme, Skipja e Parë, gjuha pellgaze – gjuha e llandit të atit, vandit – vendit të atit – Atvandit-Atllandit – gjuha atllantike e vendit të etërve – Atllantishtja?
- Pse merret si profet i parë Nuhi (Noa) dhe poaty fillon Feja me Fenikët (Fenikasit), që vet ky emër spjegohet me shqipen Feja=Fenik-e dhe shpikja (lexo:spikja skipe) e alfabetit të parë, fillon me fenikasit, sipas të arriturave të dersotme shkencore!
- Fenikasit ishin popull pellgazgjik.

Kuniformi para Përmbytjes së Botës. -
Mendojmë se Përmbytja e Botës ka ndikuar në çthurjen e Historisë, apo në këputjen e hallkave historike, duke menduar në një Botë të Re, e deri në çthurjet historike nga luftërat, fatkeqësitë natyrore, shfarosjet masive nga sëmundjet gjenerale etj.
Mirëpo, Përmbytja e Atllantidës, e cila sipas fakteve historike u bë tash e 12 mijë vjet më parë – u formua Oqeani Atllantik mbi një botë njerëzore të atllantëve, mbi gjuhën, kulturën dhe historiografinë e Atllantidës dhe u shplua nga uji Toka Europiane (u shplua Europa nga uji dhe u mbulua Allantida). – Ai grup njerëzish nga uji atllantik, që shpëtuan nga Përmbytja e Madhe siç thirret sot, me shpëtimtarin Nuhin – N’ujin – Noa, që në shqipen është antroponomi – Ndu^- Ndue-Ndua – Ndou i Shënjtë – ai grup njerëzish atllantësh, erdhi e doli në brigjet e Afrikës Perëndimore dhe u vendos rreth luginës së Nillit (Egjypti i sotëm). Pra, shpëtoi një grup njerëzish nga Atllantida e përmbytur n’ujë dhe e vazhdoi e përcielli gjuhën dhe kulturën e atllantëve të stërlashtë, në Tokën më të Afërt - sëpari në Afrikë dhe me përhapjet e atllantëve në Azi dhe Europë, u formuan si popull pellgaz hillirian në këtë rrafsh trekontinental.
Me siguri, ai grupi i njerëzve të atllantëve me Shpëtimtarin Nuji (Nuhi, Noa) rreth brigjeve të luginës së Nillit, gjetën edhe popuj tjerë pellgazgjik të kohës – apo edhe mbretëri të lashta tjera, që na dokumentojnë të dhënat fetare: Profeti Nuji i atllantëve, Profeti – Hibrahim, me bijtë e tij, Issaku (Israeli i sotëm) dhe Ismaili (Egjypti i sotëm), ku para formimit të Israelit dhe Egjyptit, kishin gjuhën e kulturën e lashtë dhe besimin monotheist – Besimi në zotin Dielli (që për hellenët ballkanik, e për grekët si hellenik që e mendojnë vetveten e tyre, ishte periudhë kohore shumë e vonë për ta, në kahasim me atë periudhë të lashtë, pellgaze dhe atllantike). Mendojmë, se pikërisht atllantët e shpëtuar me Nujin, nga Përmbytja e Madhe, kur iu ofruan brigjeve të tokës, nga gëzimi që gjetën shpëtim në një tokë të re, rrodhi thirrja e tyre – toka afër, i afrohemi tokës, Afrimi në Tokë - Afrimi e emërtuan vet toponomin kontinental – Afrim -Afria - Afrikë – Afrika me ethymologji shqipe-illire, nga fjala – afrim, si ndajfolje shqipe - afër – si emër afri - afria – afrikë – si kuptim i afrimit të atllantëve me popujt afriko-azio-europian – Afria – Afrika.

Përcaktimi i emrit – Nil. – Hidronomi - Nil, Nili që thirret jeta afriane, në luginën rreth brigjeve të të cilit, jetuan pellgazët e parë(?) dhe formuan një nga alfabetet e para, si gjuhë illiro-pellgazgjike, a spikje skipe thotishte – ky emër fonetikisht përbëhet nga tre tinguj: N+i+LL = NiLL, që në shqipen e vjetër theksohet, me tingullin e tretë (të fundit) – LL ashtu sikurse theksohet edhe nga gjuhët sllave e latine.
Kuptimi ethymologjik i emrit – Nill, mendojmë se është me spjegim shqip, i cili lidhet me fjalën e lashtë – nill – nyll-nylli, që nënkuptohet si emërtim i nillit, nyllit – lymit të lumit, me brigje të nyllavta, me nyll – ku nga alternomi i lashtë pellgazgjik – nill, nilli, me ndryshimin fonetik të tingullit – i, në – y, rrodhi emri – nyll – nylli, në shqipen e vjetër. Lidhur me këtë fjalë në shqipen e vjetër kemi shumë shprehje të lashta sikurse janë në gjuhën e folur, si shprehje satirike: çka je nyllavë ashtu (me kuptimin: çka je mbyllë në vetvete e po rrin drujshëm) / tek je ba^ krejt nyll (me kuptimin: tek je bërë pa la, pa pastruar), / tu paska bërë jaka e këmishës tërë nyll (me kuptimin: tu paska bërë këmisha pa larë, pa pastruar fare), / e paske qafën plot nyll (tu ka bërë qafa pa pastruar), / nyllan – i papastruar fare, / teshat nyll – të palara, / duart nyll – duart e palara etj.

Kuptimi i fjalës – nyll, është ai i fjalës së hershme skipe – nill, që do të thotë, lim-lym lumi (lim lumi – llim lumi, limi i lumit, lymi i lumit, me një theksim të veçantë hundor të zanors – i, y dhe në bazë të kësa fjale – nill, nyll, si lumë plot nill-nyll, u përcaktua edhe vet emri i lumit – Nill, Nilli – si hidronom.
Kuni e Kina. –
Këto dy fjalë të lashta – kuni e kina, janë sikur të afërta fonomorfologjikisht ashtu sikur të jenë formuar nga një gjuhë e parë.


Origjina e tingujve të fjalës – kun-i. -
Fjala kuni – e cila në zbërthim fonetik, nga rrënja e saj, na rrjedhë nga tre tinguj – k+u+n=kun – k*-u^- n, ndërsa nga po kjo rrënje, na vie filli i vet fjalës nga diftongu – ku^ tingulli – k – dhe zanorja hundore gege-shqipe – u^ - me përcaktimin e rrënjes si rrokje – kun – përmes tingullit – n – na jep trajtën e pashquar të emrit dhe i ka dy domethënie shqipe në alternativë logjike e semantike, nga diftongu – ku^, si domethënie e kërkimit, hulumtinmit, gjetjes së vendit edhe si emërtim i shqipes së vjetër – (një) ku^, por gjithashtu edhe si formë lidhëze shqipe (ku, që, i,e,cili-cila), e që përkufizon fjalën e parë të kompozites – kuniform – dhe përmes sufiksit apo zanores – i – formon trajtën e shquar të emrit – kuni.

Rrënja apo rrokja – kun – në bazë të origjinës së tingujve, për tu kuptuar drejtë, vie nga diftongu – ku^ (kuu) me fonetikën gjenetike, rrjedh nga dy tinguj – k + u – si diftong – ku^ dhe tingulli – n, si përcaktues sufiksal fonetik i emrit. Tingulli – k – ka kuptimin e ecjës, kalimit të kohës, ecurisë kalimtare – që në shqipen formoi fjalën – kalë-kali vertikalisht në pozitë vertikale (kali me këmbë), si shprehje semantike lidhur me emrin shqip, ku në bazë të ecjes së njeriut, si proces fizik, në bazë të rrjedhës kronologjike të kohës, kroni i kohës, rrodhi emërtimi – këmbë-a, që në illirishte ishte – ko^m(ë) - ko^ma me zanoren – o hundore, që në shqipen e sotme dialektore është – ka^m(b)a, gege dhe këm(b)a, toske.
Kjo rrënje fjale e lashtë gege-shqipe – ko^m(ë), ko^ma – formoi ecurinë e emërtimit të një rrënje fjale i.e. të lashtë – com, (kom) në të cilën hetohet kuptimi i ofrimit të njerëzve duke ecur, në kuptimin e fjalës eja, ko^m - për tu bashkuar në një grup dhe për të formuar një bashkësi-bashki – komunitet, kur kominiteti komunikon. Lidhur me këtë fjalë shqipe të vjetër – komë (ko^m(ë), me theks të zgjatur të zanores – o, si hundore, kemi shprehjet shqipe: erda kom(ë) (me kuptimin: eca këmbë e jo me mjete udhëtimi), / shkova kom(ë) (shkova këmbë), / shkova kom(ë) e erdha kom(ë) vojetardhë,(shkuamje-ardhje, vajtje e ardhje), vojtet’ardhë kom(ë), / jam lodhë gjith ditën n’kom(ë), / mbeti nusja n’kom(ë) – pa u ulë, / çka po rrin n’kom(ë) e s’po uesh dikund? Etj.
Kjo fjalë – ko^m(ë), com-comme ( kambë, gege-këmbë, toske shqipe) është rrjedhë illirishte në gjuhët indo-europiane, prej të cilës rrodhen shumë fjalë e fjalëformime (kompozita i.e.) commune – (me kuptimin shqip – ko^më *-une – me ecë (ko^më) te unë, si ofrim i njerëzve në bashkësi, komunë, qe nga ato të parat komunitete e deri tek këto të sotmet – komunitetet që komunikojnë. Poashtu nga kjo fjalë shqipe-illire rrodhen fjalët e fjalëformimet i.e. komunë-a, commune, komunikim, komunikacion, komitet, komunizëm, komparacion, komparativ, kometë-a, kombinim, komplet, kompakt, komintern, komod-itet, kompresor, komandë, komandant, komasacion, komb (emërtimi shqip për kombin-nacionin), poashtu edhe mjet komunikacioni – kombi, komë-a (të fikët), komfor, komision, komplikim, kompozitë-a, kompozicion, kompromentim, komotacion, komunar, come=ardhë, ang., por që në gjuhët i.e. më tepër përdorët me fillesën – c/k etj.

Mirëpo, tingulli – k, si tingullformues në diftongun – ku^- si diftong ka kuptimin e dyfishtë edhe si formë e prejardhjes – ku^ - me kuptimin – prej kuhit, prej nga, ku gjindet, ku^ – e që formoi rrënjen – kun – poashtu edhe si diftong formulues të formulës fonomorfologjike, për emërtimin e fjalës – kuni, si formë e shkronjës së abecesë së parë, të gjuhës së parë.

Ndërsa, tingulli i dytë i diftongut – ku^ - zanorja – u^ hundore, ka kuptimin e unit të njeriut – u^ (u^ jam, si trajtë e shkurtë e përemrit vetor shqip – unë), por, edhe si lidhje gjenealogjike semantike me kuptimin e fjalës – ujë, uji, sepse jeta rrodhi nga uji, u^ nga uji. Gjallesat e para ishin nga uji, me fekondimin e qelizave të bimës si gjallesë e parë, e deri tek fekondimi embrional gjenetik, i llojeve të ujorëve dhe i kafshës, në fillim në ujë e tëvona në tokë e mbi tokë, fluturuesit, e deri tek njeriu, sipas evolucionit gjenetik-gjenealogjik natyror.

Diftongu – ku^ formoi fjalën – kun – ku^n, përmes tingullit – n, si përcaktim i trajtës së pashquar të fjalës – kuni, të cilën e shquan tingulli – i. Kështu, rrodhi fono-ethymologjikisht, pjesa e parë e kompozites – kuniform, nga fjala – kuni dhe fjala – form(ë), forma e kunit, germa me formë kuni.

Gjurmimi i fjalës – kuni, përmes linguistikës gjenetike, na çon drejt një orjentimi fonetik të tingujve të diftongut fillues së difton rrjedhën gjene-linguistike të emrit në fjalë, si proces analitiko-sintetik fonetik, përmes shqipes së vjetër, duke e zbërthyer në rrokje, diftong dhe tinguj – kun – ku^ - k+u^, që është vetëm një formë e thjeshtë ethymologjike shqipe. Pikërisht, lidhur me fjalën emër – kui, kuni (ku^ji), kemi ende shprehjet shqipe të vjetra, si frazeologji e fjalë të popullit shqiptar: fol e ngulja kunin (vendos), / mos fol me kuna (me kuptimin: mos fol me thumba, me satirë), / ti hala po folë me kuna, / ngule kunin e lidhe penin, / ura e gurit e don kunin e fortë, / sa gëdhendë kot në atë dru – mbaro kuna grabuje, / po rrin si në kuna (me zor), / ia kij shtie kunin derës (je sigurua), / hekja kunin derës e mos ke dert (lirohu, rri i lirë, / Kunja, Kune, Ajkune, Ajkuna e Kotorreve (antroponome shqipe), / kundër-kundërshtim, kundra-t (këpucët e mbaruara me kuna metali), / kundrejtë teje-meje-nesh-atyreve, / kungulli (fjalë shqipe ku thohet se ishte buka-ushqimi i parë i njeriut), / kungimi, / kunat-i-kunatë-a, / kunorë-a, kunorëzimi-i, / kunishte etj.

Në këto fraza e fjalë shqipe gjindet fjala – kun-i, si trashigimia historiko-linguistike illiro-pellgazgjike, si lidhje direkte me gjuhën kuniforme.


Tri Rrënje Linguistike Gjenerale. -
Mendojmë se tri fjalë formuan kulturën e parë gjenerale në botën njerëzore, përmes komunikimit, duke formuar tri rrënjet e para të kulturës botërore: kuni – kina - hindi të cilat i prijnë tri kahjeve të para të drejtimit të diturisë së përgjithshme dhe prej të cilave rrodhen të gjitha këto gjuhë e kultura të sotme, duke u shumëzuar e ndarë në grupe e nëngrupe gjuhësh e kulturash të veçanta, e deri tek gjuhët e popujve të formuara në bazë të dialekteve të tyre, si gjuhë lineare të lindura – lingua, jazik, language, sprache etj.

Përcaktimi i emrit - Kina . – Kjo fjalë e lashtë na duket e afërt me fjalën – kuni – (kuni-kina), vetëm me ndryshimin e tingullit apo zanores – u, në i, që mendojme se, kjo fjalë – kina, ka të bëjë me një formë më delikate gjatë shkrimit të shkronjës dhe të përcaktimt fonetik të tingullit, apo të shkronjës - si methodë e ndërlikimit të përgjegjëseve të shkrimit fonetik kuniform, duke tentuar, të paraqitet diçka si formë fonetike më e fortë e më kuptimplote. Dihet mirëfilli se edhe kjo formë shkrimi të shkronjave është vet një shkrim kuniform, por duke e fuqizuar formën e kunit në secilën shkronjë, duke i krijuar hapsirë fonetike me shumë vet tingullit, për t’i mbetur hapësirë përgjegjëseve të secilit kuni, si pjesë fonetike e një tingullit dhe duke e zbërthyer në sa më shumë kuptime fonetike vet tingullin, për të iu ofruar sa më shumë tingullit natyror, përmes natyrës së tingujve, duke shprehur sa më afër gjuhën e natyrës, si sintetiksion fonetik hapsinorë linguistik. Për atë edhe vet alfabeti kinez ka 3.600 shkronja, ku duhet një student të mësojë 12 vite me rradhë vetëm për njohjen prefekte alfabetike kineze.
Fjala – kina përbëhet nga diftongu – ki^ për dallim nga diftongu – ku^, si formë dalluese – kinaform, nga – kuniform, e që në realitet, kemi të bëjmë me një dallim jovetëm fonetik, nga ndryshimi i zanoreve në diftongjet – ku^ dhe – ki^, ku tingulli – u^, i kuniformit, është tingulli – i^, në kinaform. Mendojmë se, diftongu – ki^, rrodhi pikërisht për dallim duke treguar, shprehur mendimin se kinezët nuk erdhen nga një u^-*ujë, por ishin aty ku janë sot gjatë gjithë ekzistencës së tyre, respektivisht edhe kjo u bë si ndryshim duke treguar një racë të veçantë njerëzore. Kjo formë e përcaktimit linguistik, si kinaform, në ralitet nuk është asgjë tjetër përceç se përcaktimi – kuniform, kur vet shkronjat kineze janë poashtu në formë – kuni.
Diftongu – ki^ - poashtu përbëhet nga fillesa fonetike – k, që e spjeguam sipas origjinës së tingullit më parë, por dallimi nga tingulli – u^ hundore (kuniform), në – i^ hundore (kinaform), ka kuptimin e dallimit të kombit kinez dhe gjuhës kineze, nga ato kuniforme, si rivale linguistike, në tejkalimin tek origjina e njeriut. Kjo ndoshta mund të jetë edhe si formë shprehëse e disa përsëritjeve të Historisë Natyrore, ku tregon vet emërtimi – as- (i pari) në përcaktimin e emrit – Asia-Azia.
Diftongu – ki^, sipas origjinës së tingujve, difton ecjën e njeriut në kohë, kalimin kronologjik të njeriut në kohë si rrjedhë kohe, në kuptimin e njeriut të palëvizshëm nga trolli i tij, “i ngjitur për toke” – ki^ - në rrjedhë kohe në troje autoktone. Ky diftong – ki^, formon emrin – kin – përmes tingullit të njejtë – n, sikur tek – kun – dhe me zanoren sufiksale – a, duke na dhënë emërtimin – kina, si përcaktim linguistik për etnonomin – kinez dhe për toponomin – Kina, gjuha kineze, kultura kineze, historiografia kineze etj.
Kinaformi, nuk është diçka tjetër veçse – kuniform si përputhje linguistike, për te dalë tek gjuha e parë.


Përcaktimi i emrit – Hindi (Indi). -
Ndërsa për fjalën – Hind – që iu dha emërtimit të lumit sëpari, është një spjegim përmes shqipes së vjetër, se kjo fjalë vjen nga shprehja e ngjyrës së hinit (gege-shqipe), ku vet natyra hindase është ngjyrë hini, pamja e natyër dhe e njerëzve e hirtë edhe ashtu vetiu është vet boja e njeriut hindian. Ngjyra natyrale e njeriut dhe e tokës është, si tokë hinore dhe si njerëz hinorë - hindas. Kjo është një shprehje fiziologjike e ngjyrës, tenit të lëkurës së njeriut, që e mori nga vet natyra hinore-hindase.
Fjala – hind, u formua rreth luginës së lumit Hind, si popull pellgazgjik hindas e hindus, ku në bazë të kësaj u bë edhe vet emërtimi, si etnonom – hindas-hindian, hindus – dhe vet toponomi – Hindia, për gjithë territorin e popullit hindas, që me shëmangien indo-europiane të tingullit fillesë – H, mbeti si emërtim i shkurtuar – Ind (për lumin Hind) dhe – India, për toponomin – Hindia. Kjo përgjegjëse – hind, përbëhet në spjegimin gegë-shqip, nga tre tinguj: h+i+n(d), ku grupi tingullor – nd, paraqet vetëm një tingull, me theksim të veçantë karakteristik tingullor, si bashkëdyzim fonetik i dy tingujve – n+d=nd, e që nuk është sot në abecenë shqipe, sikurse e kemi tek fjalët: ndij, ndjej, parandij, perëndij, mandej, këndej, ndoshta, ndashtë etj. Por që në të folur shqip, theksohet grupi dytingullor me një tingull. Këtu mund të veçojmë edhe studimin e F. Bopit, kur thotë se sikur, numrori gegë-shqip – nandë, mos ta kishte atë tingull si tokzanore – d, që përbëhet nga pjesët –nan-dë, do te ishte më i suksesshëm në afërsinë më reale me numrorin sanskrit – navan, sesa përmes greqishtes. Këtu nuk është kuptuar se grupi shqip – nd, në dialektin gegë, është vetëm një tingull në të folur dhe vet numrori – navan (9) i sanskritishtes, ofrohet me numrorin shqip – nan(d)ë (na^n(d), që përbëhet dialektisht nga vetëm tre tinguj, e jo edhe nga pesë tinguj sikurse shkruhet shqip. Domethënë, se numrori shqip tretingullor – nan-(d)ë, i ka dy tinguj më pak sesa ai numrori sanskrit – navan=na^n(d) – nav-an = na^n*(d)ë, nandë.
Vet lidhjet e shqipes me sanskritishten janë të një natyre linguistike, me afërsi fonomorfologjike dhe fono-historike diftonguale. Mu kjo afërsi linguistike e gjuhëve hindase dhe europiane, pruni përcaktimin e grupit të gjuhëve indo-europiane, si gjuhë me një burim të përbashkët, në Linguistikën Gjenerale.
Pra, përcaktimi i emrit – Hind-i (Ind-i), vie nga shprehja fonetike që tregon tokë hinore, ku ai diftongu – al – i hershëm linguistik (al=hi^), këtu na paraqitet poashtu si një bardhësi hinore, e përhirtë në kuptimin gjenealogjik të përshtatjes së njeriut ambientit ekzistues.
Një hidronom – hind (ind) pruni përcaktimin e etnonomit – hindian-hindas-hindus (si tre popuj me të njejtën origjinë), poashtu toponomin Hindia (India), respektivisht edhe hidronomin – Oqeani Hindian (Indian), e deri edhe në përmasa gjeo-linguistike e gjenetike të përhapjes hindiane në botë, deri në Amerikë, Hindiana (Indiana), indianët e Amerikës...
Mendojmë se, vet ky emërtim është një hi hillir gjatë përhapjeve të kulturës hillire (illire), duke na reflektuar një bardhësi të veçantë, një dritësim, por, që këtu kemi të bëjmë me një kuptim të bardhësisë hinore.



Po - Atllantishtja?



Kuni është forma e përgjithshme e germës indo-europiane, që erdhi nga pellgazët parahistorik para Përmbytjes së Madhe, atëbotë, kur me siguri edhe u formua nga pellgazët e pellgjeve të Atllantidës, ashtu sikurse u formuan nga pellgazët e pellgjeve të: Nillit, Tigrit, Eufratit, Hindit, Jancengiangut Mesdheut, Egjeut, Adriatikut. – Atëbotë kur Atllantida ishte Toka e Atllantëve, mesiguri, se ka pasë pellgje lumenjsh e detrash në atë, në atëbotën e formimit të gjuhës e kulturës atllantike dhe sjellësi i asaj guhe e kulture parapërmbytëse, është Nuji (Nuhi, Noa), që tëvona pas shpëtimit të atij grupi atllantësh, rreth Nillit, përhapën (apo edhe ishte e përhapur edhe më parë!) gjuha kuniforme, e cila sot ka mbetur si një Myth Atëbote...! Mesiguri, që ka ekzistuar onomasiologjia atllantike, antroponomia e toponomastika atllantike, me toponome, hidronome e bionome në përgjithësi, që për neve sot janë të panjohura, si një botë e panjohur për sot..!

Ndërsa, fjala – kina, mendojmë se u formua pikërisht nga ajo gjuhë e hershme (mbase, bota ka përjetuar disa përmbytje, e shkëputje hallkash diturie dhe historike e parahistorike disa herë, që për neve sot është ndoshta një apokalipsë e të menduarit të sotëm...), kur fjala – kina, difton linguistikisht, gjithashtu një formë kuniforme të shkrimit, si paraqitje vizuale e kunjave, në alfabetin kinez, shkronjat në formën e kunit, por me një formë më të ndërlikuar shënjëzore fonetike. Poashtu, sikurse janë sot ato shënjëza kuniforme dhe në gjuhët kineze e japoneze në përgjithësi, si një grup gjuhësh nga familja e madhe e Linguistikës Gjenerale.

Hieroglifet e lashta për neve sot, janë një formë hijesimi të shkronjave komplete fonomorfologjike, si formë pjesëzore e figurave, me të cilat u formuan emërtimet e hershme, që si themelues i hieroglifeve merret Thoti skipe, tash e 12 mijë vjet më parë, ashtuqë edhe lidhet me kohën pas Përmbytjes së Madhe të Atllantidës. Për atë edhe vet figura mythologjike e Thotit është me krye shqipje e trup njeriu, si zog, si hieroglifi i parë në abecenë hieroglifike.


Parahistoria dhe Protohistoria linguistike. -
Parahistoria në Mesopotami vazhdon, pas periudhës paleolitit, mezezoikut e kinezoiku deri tek neolitiku, (duke kapërcyer dhjetra-mijëra e miliona vjet, si shifra parahistorike sikur na duken sot të imagjinuara, por me spjegime shkencore) me vijim historik – neolitikun (kohën e gurit me tri etapat e saj), me perudhën 9.000 vjet p.e.r., si Parahistoria - tëvona, formimin e komuniteteve të katundeve (6000 – 3000 p.e.r.). Ndarja e etapave historike: 1. Koha e Artë – qyteti Kish (2900-2700 p.e.r.), 2. Koha Heroike – qyteti Uruk (2.700-2.500 p.e.r.), 3. qytetet: Ur e Lagash (2.500-2.350 p.e.r.). Këtu mendojmë se sipas emërtimeve të lashta, do të ishte një rrjedhë kronologjike racionale fonomorfologjike: Ur – Uruk – Urgur (N.M.). Mendojmë se pikërisht nga fjala – Ur, u formua Urshprehja gjermane – Ursprache, si symbolizim i lashtësisë së gjuhës. Tëvona kemi Mbretërinë e Sargonit të Arkadit (2350-2200 p.e.r.), Rilindja neosumeriane (2100-2000 p.e.r.), - dinastia Ur III-të dhe Babillonia e lashtë (2000-1600 p.e.r.). Këto shifra enciklopedike, megjithatë na japin shumë të dhëna pas atyre shifrave imagjinare para-protohistorike, për përhapjen edhe të gjuhës dhe shkrimit kuniform, deri tek etapa e kundër-kuniformit – antikuiteti. (Enciklopedia prezente).

Se ku dhe kush e krijoi i pari shkrimin me hieroglife, dihet se atë e krijoi Thoti skipe, kurse për shkrimin kuniform është ende e panjohur, por sipas shkollarëve të linguistikës thohet se – shkrimi i parë filloi kah viti 6.000 p.e.r.
Filli i shkrimit të gjuhës së parë nisi tek disa popuj pellgazgjik në të njejtën kohë, në forma të ndryshme, por ende nuk dihet se cili ishte ai populli i parë, që nisi shkrimin e parë, si gjuha e shkruar, kuptohet nga gjuha e parë e folur, si gjuhë hyjnore më kuptimplote, apo, si amë e gjuhëve tjera të reja...!

Të gjitha format e emërtimeve të mundshme linguistike për gjuhët e para e deri tek një gjuhë e parë e njeriut, e cila sipas mendimit tonë, ka ekzistuar si gjuhë e veçantë dhe prej saj janë formuar gjuhë tjera të reja, që përcaktojnë Linguistikën Gjenerale – sikurse mund të jenë: Atllantishtja e Thotishtja, apo vet Thotishtja si formuese e Atllantishtes, si gjuhë illiro-pellgazgjike, e përsëritur disa herë gjatë ndryshimeve historiografike botërore, që nga formacionet e para shoqërore-historike – këto janë forma linguistike si çështje të hapura të gjithmonshme!


Përcaktimi i emrit – antikitet-i (Antiquity). – Sot i kemi dy fjalë – antikë dhe antikitet, ku fjala - antikë-a – nënkupton lashtësinë, ndërsa fjala antikitet, nënkupton botën e lashtësisë si tërësi gjeo-historike. Po, të marrim në spjegim fonomorfologjik të përcaktimit të emrit, sipas shqipes së vjetër, fjala – antikitet-i, lidhet me gjuhën kuniform.
Fjala i.e. – antikë-antika mendojmë se, ka kuptimin jo të vjetërsisë, apo të lashtësisë, sa ka kuptimin e diçkaje që është kundër diçkaje tjetër, kur dihet së në indieuropianishtet, fjala – anti = kundër. Përta përcaktuar këtë fjalë emërtuese – antikë, duhet të lidhemi me vet emërtimin tërësor të përgjithshëm si përgjegjëse e lashtësisë së botës, që është fjala – antikitet (në sllavishtet) dhe – antiquity (në gjuhët latine).
Emri – antikuity nga gjuhët latine, sipas spjegimit shqip-illiro-pellgazgjik, mund të dëshifrohet fonomorfologjikisht, sëpari në dy fjalë – anti+qui+ty i cili emër, sipas kuptimit shqip të vjetër, fjala e parë – anti = kundër, kurse, fjala e dytë si rrënje e kompozitës – kui (qui), është emërtimi i fjalës – kui, kun-i, që lidhet me gjuhën kuniforme:

Anti – prefikse, si fjalë e parme me domethënie i.e. – kundër
Kui – rrënja e fjalës – kun-i, pikërisht shqipe e vjetër – kui (kuji),
Tet – sufiksale për përcaktimin gramatikor nga sllavishtja e vjetër
Ty – sufiksale për përcaktimin gramatikor nga latinishtja e vjetër

Antikitet (sll.) dhe Antiquity (lat.)

Tash, si do të thirrej në shqip kjo fjalë? Është konstatuar se shqipja ka elemente në dy grupet e gjuhëve – satem e kentuum. Elementi i shqipes konkretisht në këtë fjalë të përbërë a kompozitë – antikitet-antiquity, është nxierrja e rrënjes së dytë të kompozitës – qui = kui që është fjalë e lashtë shqipe – kui (kuji, kuni) e cila na difton fjalën për kunin në kuniform dhe vet kompozita i.e. në fjalë, duhet në shqipe të thohet – antikuitet, antikuiti për ta plotësuar natyrshëm vet natyrën e shqipes. Përndryshe, fjala shqipe – antikitet-i, nuk është gjë tjetër, veçse një përshtatje linguistike e sllavishtes, nga e cila nuk mund ta kuptojmë drejtë vet kompozitën dhe të hapim udhë për ethymologjinë e saj.
Fjala – antikë-a, nuk mendojmë se e ka kuptimin e lashtësisë, vjetërsisë së botës, si përgjegjëse historiko-linguistike, sa e ka kuptimin e kundërshtimit të një periudhe të hershme kuniforme.
Poashtu, definimi linguistik për emërtimin – antikuiti-antikuiteti, vetiu na bjen spjegimin e përcaktimit të kompozitës, me kuptimin jo të lashtësisë, si botë e lashtë – sa na jep kuptimin e një kundërshtimi të gjuhës dhe diturisë kuniforme. Pra – antikuitet, është fjala e formuar qëllimshëm, duke hapur shtigje tjera në formimin e gjuhëve të reja, të cilat me rritjen demografike të popujve, u formuan formacione tjera kulturash të reja të kohës, duke ekzistuar përballë një bote të lashtë, me pretendim të ndryshimit të botës kulturore. Antikuitet - do të thotë – kundër kuniformit, me rastin e zgjërimit të diturisë europiane, apo indoeuropiane, në formimin a lindjen e gjuhëve të reja – lin-gua. Ku edhe kjo falë – gua, është një formë e shkurtë për fjalën – gjuha=guha=gua lin+gua, që nënkupton, lindjen e gjuhës së re, lineare nganjë apo disa gjuhë të lashta si komponim modalitetesh linguistike fonomorfologjike, në një formë kombinimi të vlerave më të forta linguistike.



SHKRIMI I SHKROLËS


Periudha kohore prej gjuhës së folur, deri tek gjuha e shkruar, ishte filli i njohjes së vërtetë të njeriut me njeriun dhe me natyrën. Përpekjet e tij për ta emërtuar natyrën, trupat e objektet dhe gjithçka që ka në natyrë – mu ajo njohje vizuale dhe audio-vizuale e trupave, objkteve, fenomeneve natyrore, lëvizjeve e veprimevet përmes lëvizjes dhe zërave tëgjallsdave në natyrë, krejt këto e shtyen njeriun të detyrohet për një komunikim të ri, duke filluar shkrimin e shkronjës së parë, përpilimin e alfabetit dhe vet shkrimin e gjuhës.

Skrimi i parë i gjuhës së njeriut filloi në forma e methoda të ndryshme evidente, momenale, funksionale, spëari duke e përmbledhur gjithë kuptimin fiziologjik, psiko-fizik të gjallesës apo tërë veprimin e fenomenit natyror – në formë zogu, formë njeriu, formë gjymëtyre të gjallesës etj., kështu duke ardhur gradualisht deri tek shkrola e vërtetë, e cila kishte për të qenë vet shprehja më e përafërt e tingullt, si shprehje përgjegjëse e tij.

Sa pati vështirësi njeriu ta gjejë e formoi emërtimin me gojë, si gjuhë e folur para shkrimit – edhe më shumë pati vëshirësi, ta formojë përgjegjësen e tingullit përmes shkronjës. Shkrimi shkronjës ishte mundim i shumëfistë për të ardhur deri tek abeceja e parë, e cila përcakton me tëgjithë ata tinguj të shkruar, të cilët bëjnë pjesë në shprehjen orale-gojore, që gjuha si organ anatomik i njeriut (si shqisë jovetëm e shijimit, por edhe e shijimit theksor të tingujve), për ta realizuar gjuhën e shkruar si përgjegjëse gjenerale orale.


Natyra e tingullit e tingulli i natyrës. -
Për shkrimin e shkrolës, njeriu u mundua gjatë, derisa me vetëdijen e tij arrijti, ta bëje atë shenjen e parë mbi tokë e tëvona mbi pllakë. Për ta gjetur methodën e shkrimit të shkrolës, njeriu provoi gjithçka të mundshme rreth vetes, përmes hijes së objektit në dritë, hijes së gjymëtyrës, duke përdorur shkopin, kunin, duke i dhënë germës formën me kuna – me shkopin e shkrimit të shkrolës, sipas natyrës së tingullit në theksim e në të shprehur.

Secila shkronjë e abecesë e ka historikun e vet linguistik, me një fonetikë të veçantë historike të tingullit dhe secila e ka spjegimin e vet fonetik, në bazë të tingullit të natyrës dhe natyrës së tingullit.

Rezyme:
Theorikët dhe theoritë e derisotme, mendojmë se më shumë shkuan në komplikime të panevojshme historiko-inguistike, në bazë të kontradiktave të tyre nacionale. Thohet se as për së afërmi nuk iu kushtua kujdes gjurmimeve të fillit të gjuhës së parë, sa iu kushtuan divergjencave të theorikëve - individuale e grupive si shkolla linguistike e shkollarë të pamvarur (kur arritën të formojnë individualitetet e tyre) – duke mos mundur të shpërthejnë epokat historike përmes studimeve (apo edhe duke parë se një gjuhë sado e madhe – mund të jetë vetëm një e folme e shkurtë e një tjetre kolosale, që mendohet e harruar dhe e zhdukur, si gjuhë e vdekur). Gjuha e një populli të madh nuk e spjegon tërësinë linguistike, të një gjuhe të madhe të lashtë. Tash, a cicërron zogu, apo bubullon bubullima, megjithatë nuk duket e nuk është njësoj, por, më shumë e duam cicërrimë e zogut sesa bubullimen, kur jemi të ngopur në stomak, e ku jemi të uritur, bubullima që bie shiun, na gëzon më shumë sesa cicërrima e zogut, sepse bëhet buka. Bi – ba – bu – tri diftongje që diftojnë – bima ban bukën, kurse, tingulli bën gjuhën.

Ta shkatërrosh një gjuhë të lashtë, me përvehtsime, përsëri rrënjet e asaj gjuhe I ke në shprehje, që assesi nuk mund t’i zhdukësh, sepse ato rrënje të lashta I ke brënda gjuhës sate (e kjo ishte dhe është dukuri e shpeshtë e pushtuesve), sepse asgjë e gjallë nuk rritet pa rrënjet e saja, e që do të thotë ndoshta ta shterrësh një burim të tërë gjuhësh. Ndërsa, ta ndërtoshë e ruajsh një kulturë që u lind në një gjuhë të lashtë me fuqi shprehëse dhe ta modernizoshë, do të thotë, se mbanë gjallë genin e gjuhës së natyrës. Mendojmë se, kurrë nuk shuhen gjuhët edhpse shuhen popujt, sepse geni gjuhësor, reflektohet kudo nëpër gjenerata epokale.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / SHPJEGIME SHQIPE ONOMASIOLOGJIKE


Shqipja E Vjetër, fuqimisht ka mundësi shpjegimi të emërtimeve antroponomike dhe toponomastike
indo-europiane e gjenerale, pamvarësisht, se dikush mund të thotë, se shqipja është një gjuhë e
re e shkruar me abece të formuar as një shekull më parë (1908).

– Gjuha e folur shqipe, që sot flitet, si gjuhë e vjetër, e cila nuk ka mundë të përfshihet në gjuhën e shkruar,
në rrafshin fonetik, ashtu si theksohen shumë tinguj nëpër dialektet e saja, gegënishte e toskërishte, e aqë
më bukur në të folmen arbërishte, respektivisht edhe në nëndialekte - në mënyrë mjaftë origjinale, reflekton
një histori linguistike edhe parahistorike, duke u lidhur me gjuhën e parë të njeriut, si gjuhë në përmasa aqë
të ndërlikuara fonomorfologjike, si gjuhë e folur e ruajtur në popullin shqiptar - ku rrënjet shqipe kanë
fuqi shpjegimi edhe të fjalëve e kompozitave kryesore të Linguistikës Gjenerale.
Gjuha shqipe e folur, si gjuhë illiro-pellgazgjike, është përciellë aqë e paprekshme dhe origjinale me
burimet e saja rrënjësore, përmes tingullit, apo diftongut, ka fuqi të shprehet një fjalë e vetme, ku origjinaliteti
i saj tregon sikur flet vet krijuesi me gjuhën e natyrës, që ende nuk arrijtë të bëhet një gjuhë e shkruar, me
të gjitha ato vlera, që mundë të shpjegohet antikuiteti linguistik gjeneral. Kjo detyrë mbi detyra, për ndriçimin
e shqipes së vjetër të folur, i mbetet në radhë të parë shqiptarit të sotëm!

Ethymologjia e emrit – agronom. – Kompozita i.e. – aronom-i-a, si shprehje e shumëfishtë
gjuhësore gjenerale, mund të shpjegohet përmes shqipes së vjetër, e cila sipas studimeve të derisotme,
vie nga fjala greke, agros = arë, fushë. Po, çfarë do të thotë në të vërtetë, fjala – agro dhe ku e
ka ethymologjinë e saj?

Historiku linguistik, i fjalës – agronom, mund të përcaktohet mbrënda periudhës kohore të njerit prej
prijësve dardhano-illirian - Agronit.
Fjala – agro si rrënja e parme e kompozitës – agronom, si fillesa e shumë kompozitave tjera i.e.,
lidhet thjeshtë me emrin e mbretit dardhan-illirian – Agroni, i biri i Pleuratit, mbretëroi Dardhaninë rreth
iteve (250 – 231 p.e.r.), i cili selinë mbretërore të tij e emërtoi poashtu në bazë të emrit të vet –
Agram (Zagrebi i sotëm, kryeqyteti i Kroacisë); cka do të thotë se Kroacia e sotme ishte mbretëri
dardhane-illire, me fise të saja deri tek delmatët e Delmatisë (Dalmacia e sotme).
Nga emri – Agron, që e zhvilloi në nivel të kohës së tij, punimin e arës, si tokë buke, u formua
emërtimi – Nomi i Agronit – agronom-i, (agro+nom), si emri i tij. Mirëpo, grekët, nga rrënja – agro
illiro-pelgazgjike, formuan emërtimin – agram, nga fjala shumë e hershme pellgazgjike – agrak, që
ka kuptimin e karakterit të njeriut të trashë – trutrashë, duke injoruar emrin Agram (Zagrebi) –
Agrami i Agronit, në aspektin historiko-linguistik, vetëm që dardhanët delmatë, nuk pranuan
orthodoksizmin grek, me rastin e formimit të katolicizmit, thjeshtë për çështje fetare!
Kështuqë, fjala e përbërë – agronom, nuk ka mundësi të jetë fjalë greke, kur shihet edhe vet pozita gjeografike fushore kroae e sotme - po përkundrazi, grekët ishin ata që formuan me sufiksin – os, fjalën për kuptimin – arë, fushë = agros dhe emërtimin e fjalës – agram = pa shkronjë, pa germë...
Pra, emri – agronom (agro+nom), është nomi i Agronit (emri i Agronit), si fillesa e shumë kompozitave tjera
i.e. sikurse janë: agronom-i-e-ët-et, agrobiolog-u-e-ët-et, agrobiologji-a, agrobiologjik-e, agrobotanikë-a
, agrobotanist-i-e-ët-et, agroekologji-a, agrofizikë-a, agrofond, agrogjeologji-a, agrokimi-a, agrokimik
, agrokimist, agroklimatologji-a, agrokompleks, agrolog, agrologji-a, agologjik-e, agromekanikë-a,
agromekanik-u, agrometeorologji-a, agrominimum-i, agropedologji-a, agrosferë-a, agroteknikë-a,
agrumor-e, agrume-t, agrumikulturë-a (alternomi i tingullit – o, në – u) etj.

Ndërsa mund të theksojmë, se pikërisht nga kjo fjalë – agro, si shpehje e natyrës psikike të njeriut punëtor, me reagimet kundër shtypjes dhe shfrytëzimit të kohës, me ndyshimin e tingullit fundor – o, në – e, si shprehje e revoltës eksploatuese të punëtorit, rrodhi emërtimi – agresiv-e, agresivitet, agresor-ie-ët-et. Kurse, kjo fjalë – agro, formoi edhe disa kompozita tjera i.e., sikurse janë: agrar-i-e-ët, agrarizëm, agrafe (arë e vogël), agrafi-a, agramatizëm, agregat, agregim, agrement, agresinë-a, agresion etj.

Emërtimi për fjalën greke – grama = germa , rrodhi nga fjala – garama e garamondëve pellgazgjikë, pra, nga – garama = grama, me shëmangien e zanores së parë të fjalës, kurse në shqipen mbeti nga fjala – garama = germa, shkrola – shkronja!

Ethymologjia e fjalës – teatër. – Fjala e lashtë – theatër-(teatër), sipas ethymologjisë së derisotme,po vijka ga fjala greke e vjetër (gr. Theatron; lat. Theatrum) në terminologjinë indo-europiane nuk është term i përcaktuar shkencërisht, as ne greqishten e vjetër, as në atë latine, - por, kjo kompozitë a fjalëformim, vjen nga illirishtja pellgazgjike me këtë shjegim nga shqipja: the+ atë + r = theatër, si zbërthim morfologjik i cili përbëhet nga dy fjalë shqipe, ku fshehet shprehja shqipe – (ti) the atë, atë e the, si e thënë për atë, për atë që thua – (thot), the atë publikisht – the atë në theatër, (ti) theatron(si folje, me theatrua), bën theatër në binë, skenë theatrale. Kjo kompozitë i.e. e sotme – theatër-i, ethymologjinë e vërtetë linguistike, e ka në shqipen e vjetër, pellgasishten, ( që është njësoj të thuash: pellgasishtja-illirishtja-shqipja, që është një trung linguistik, nga rrënja pellgaze-kuniforme), që duke u zbërthzer në rrokje, diftongje e tinguj, na rrjedhë kështu:

The – është folje shqipe, nga folja me thanë (gege), për të thënë (toske), në dy dialektet e shqipes – the (ti) atë, the (me theks të gjatë të zanores – e) – veta e dytë e njajësit, në gramatikën e shqipes (thee – ti), nga zgjedhimi i foljes nëpër veta – thash (unë), the (ti), tha (ai, ajo) – tham (na), that (ju), than (ata, ato).

Atë - është përemër diftor i shqipes (dëftori), atë – këtë, nga shprehja shqipe – the ATË bukur, bukur e the atë pjesë të të folurit, e the atë theatrisht, e the atë theatrore-theatrale!

R – është sfiksi apo prapashtesa – r, nga kompozita (theatë)r, në trajtën e pashquar të emrit – theatër = the+atë+r.


Diftongu fillesë – the, si nistori i shqipes illire, në këtë kompozitë – theatër (theatri), është nga folja
më e lashtë shqipe – nga thotishtja (Thoti – Hermesi i trefishtë), ku ky diftong – the – formoi shumë
kompozita i.e. e gjenerale (theo, theologji, themë, theori, theoremë, thezë, diathezë, hipothezë etj.) dhe
këtu ka kuptimin e shprehjes shqipe: the atë bukur, the atë fuqishëm, the atë madhërishëm, the atë me
një thënie të pashoqe, the atë theatrisht, respektivisht në kuptimin e një të thënne (thënme), të një ngjarje,
a ndodhie të jashtëzakonshme, si një imitim theatral përmes përmes aktorëve, që imitojnë personat
e ngjarjes, me kuptim të përgjithësuar kombëtar apo botëror. The atë cka tha authori në dramë, tragjedi
apo komedi (sepse grekët kur erdhën në Ballkan,gjetën krejt theatrin pellgazgjik të gatshëm, në lulëzimin
më të madh të theatrit klasik dhe e përvehtësuan me vetëdije gjithë atë thesar arti dramatik e kulture
illire-pellgazgjike). Do të thotë se – the atë cka tha e shkroi authori (the atë në theatër), e ringjalle, i jape jetë,
e publikove (sepse jeta e dramës është theatri).

Diftongu shqip – the – që difton në veten e dytë të vetorit të shqipes ( ti the – the atë), formoi nga kjo folje
e lashtë (thanë-thënë)
Shumë kompozita në shqipen sikurse janë: thënie, thënja, parathënia, pasthënia, thënjet, - i,e,të
thëna, thashethëna-t, theoria, thema, theorema, theza, diatheza, hipotheza, theatri, theatrot, theatror,
theatral-e, theatralitet-i, theatrolog-u-e-et-ët, theatrologji-a, theopatia, thekna (bimë ushqyese,
bukë e hershme), Theranda (Prizreni) etj.
Ndërsa, folja shqipe – the, në kuptimin theologjik (theologu), si kompozitë, formoi e rrodhi shpehjet shqipe
të hershme, të cilat rrodhën nga drejtimi i njeriut me fytyrë kah natyra, kah krijuesi i saj, me shpirt, me zemër
e mendje, duke e ndier shpirtërisht, cka duket të ketë thënë Ajo fuqi natyrore e mbinatyrore, për botën
e njeriun, duke iu ofruar sikur e interpreton (imiton), atë thënie si Atëthënia madhore, thënie të natyrës
para njeriut: the atë të bëhet dhe u bë / the të krijohet dhe u krijua / the atë të jetojë dhe jetoi / the atë
të vdesë dhe vdiq / the atë të lindet dhe u lind / the atë të lindet dhe lindet e do të lindet etj. Ky ishte
një paragjykim a parandjenjë e njeriut, për atë (krijuesin) që tha – thotë e do të thotë, për njeriun, jetën,
botën, universin, lindjen, dashurinë e vdekjen, qe nga filli i fillimit të filleve të botës sonë, tha Ai, Thoti (Zoti),
me kuptimin – Zoni i Thotit, zoni i atij që tha i pari (Zëri i Thotit - Zoti). Diftongu shqip – the, në vetën e dytë
të njajësit, të vetorit, ky vetor shqip – the, difton diçka të re më rëndësi jetike për njeriun, ky është filli i filleve
të thënies artistike, në mënyrë diftore a diftuese – (Ti The) nisi dhe u kijua gjithçka mbi botë e
tejbote, universale, si fjala e thënë – theoria poetike, artistike, letrare, politike, fetare (theoria theologjike)
, theoria shkencore, historike, linguistike, dramatike, theoria theatrale, filozofike, psikologjike, pedagogjike,
theoria idealiste, materialiste, theoria e forcës, e veprimit, e punës, theoria e hulumtimit shkencor etj.

Theoria e theatrit

Theoria e theatrit (apo teoria e teatrit, për gjuhët që nuk e kanë theksimin e tingullit të dyfishtë – th),
shtë njera prej theorive më të hershme, si theori e imitimit të natyrës përmes njeriut, duke krijuar
personat theatralë dhe duke i luajtur në skenë theatrore, në interretimin e roleve të ndryshme, sipas shkrimit
të veprës dramatike nga authori. Vet fjala – theoria – përbëhet prej pjesëve të saja, kur zbërthehet në rrokje
, diftongje e tinguj, ku secila prejtyre ka një kuptim të veçantë, si fjalë apo si thënie – the+o+ri+a = theoria, që
kur shpjegohet përmes shqipes, dalin këto kuptime:

THE – folja shqipe në vetën e dytë të vetorit (the ti)
O - është vetëm lidhëza që lidhë dy fjalët e kompozitës
RI – mbiemër shqip – i ri, si emër, risi, the diçka të re, the risi
A - është vetëm sufiksi i komozitës – theoria, trajta e shquar.

Mbase, vet kuptimi theorik i një theorie është baza për të vepruar, krijuar para se të fillojë procesi i punës
veprimit, si çështje theorike, se çka duhej të thoshte dikush si rregullë pune a veprimi, për diçka që do të
shtrohet në veprim konkret natyror apo njerëzor.
Tash, shtrohet pyetja, se kush është ai përpiluesi i një theorie? Është ai authori i saj, e authori është krijues
i asaj theorie, apo vepre letrare, artistike a shkencore – a u t h o r (që në mungesë të dytingullorit – th, disa
gjuhë e thonë – autor). Fjala – author, është kuptimi i krijuesit të veprës, si shkalla më e lartë e krijimit dhe
imitimi apo zbatimi praktik i saj. Authori është authoritativ, që duhet të zbatohet theoria e tij letrare, artistike
, politike e tij. Ndërsa, aktori është imitimi besnik i authorit, jeta e veprës së authorit, që i jep jetë, frymë, shpirt
para publikut dhe e bën akt veprimi, akt pune si aktor. Në politikë – authority, organi suprem që jep ligje,
urdhëra para publikut dhe populli i zbaton ato urdhëra authotitative të pushtetmbajtësit.
Fjala – author, e cila përbëhet nga pjesët e saja – a+u+tho+r = author, në vetvete ka, apo fshehen në të, dy
fjalë kryesore shqipe të vjetra – tingulli – u^ (si theksim hundor i tingullit – u), që është vet fjala e vjetër shqipe
– përemri vetor – unë, si ego e atij që thotë diçka fort të rëndësishme, si shprehje e unit të njeriut authoritativ
– dhe fjala e dytë – tho (u^+tho) që është vet folja shqipe e lashtë – tho^m (u^ *tho^m), që e kemi sot në
shqipen moderne – unë them. Në shqipen e vjetër përemri vetor – unë, është vetëm me një tingull hundor –
u^, të cilin e kemi në shprehjet e lasha shqipe: u^ jam zot shpie këtu / u^ thash ashtu / u^ thom (unë them), /
u^ tho^m me bo^ kshtu! / U^ t’kam tho^n(ë) / U^ t’kom msu’ me folë! / U^ t’kom msu’ me shkru’ / U^ t’i
dhash’ m’simet e para / etj.
Në skematikë linguistike do të dukej e zbërthyer në pjesët e saja kështu fjala – author:


A – prefiks aprioritar, që forcon përemrin vetor – u^ (unë)

U – përemri vetor i shqipes së vjetër – unë (u- hundore)

THO – folja shqipe e vjetër – thom-ë (tho^m) veta e parë njajës

R - është sufiksi i fjalës autho+r, që përcakton emrin


Fjala – author-i (autor-i), fuqimisht e ka ethymologjinë shqipe, nga e cila rrodhën shumë kompozita indo-europiane, sikurse janë: authori, authorët, authoritet-i-e-et, authoriativ, authority (ang.), authoritar-e-et-ët, authodidakt, autho (auto, mjet komunikacioni), autarki-a (vetkënaqësia), autentik-e, autenticitet, autobiografi-a, autobiografik, autgraf, autografik-e, autoblindë-a, autobot-i, autobus, autodafee-ja, autodrom, autogami-a, autogarazhë-a, autogol-i, autogjen, autohemotherapi, autointoksikim-i-e-et, autokarro-ja, autokinema-ja, autoklavë-a, autokolonë-a, autokombajn-i, autokontrollë-a-i, autokraci-a, autokrat-i-e-et-ët, autokratik-e, autokritikë-a, autokritik-e, autokton-i-a, autoktone, autolizë-a, automat-i, automatik-u-e-ët, automatiksi, automatikës, automatikisht, automatizëm-mi, automatizoj, automobil, automobilist, automekanik-u, autonom-e, autonomi-a, autonomist-i-e-et-ët, autoofiçinë-a, autopark-ing, autopilot, autoplastikë-a, autoportret-i-e-et, autoqefal, autorecension, autoreferat, autorepart-i-e-et, autorizim, autorizoj, autoserotherapi-a, autostradë-a, autosygjestion-i-e-et, autovinç-i-e-at, autotransfuzion-i-e-et, autotransport-i-e-et, autovaksinë-a, autoqefale etj... Kështu rrodhi fjala greke – autos=vetë, në të cilën fshehen dy fjalët si rrënjë të vjetra shqipe, në fjalën – autho-auto, si kuptim i shprehjes së lashtë illiro-pellgazgjike – unë thom (u^ thom) – vet unë (u^ bëj vet) vetbëj – vetbërje, vetveprim, me origjinë nga vetori shqip i vjetër – u^, si rrënja kryesore e kompozitës – auto-r, author.

Diftongu – the, në formën vetfolëse, - tho^m, në formimin e kompozitave të lartpërmendura i.e., dhe gjenerale, nga nisma e të folurit, the-tho^m, mori cilsitë e veprimit nga ai foljor në atë veprues, si formë vetvepruese e njeriut dhe e mjetëve të punës së tij, prej formave të ndryshme, në pjesëmarrje nëtë gjitha shkencat e sotme.

Vet fjala – diftong, si përbërje dytingullore linguistike, është një ethymologji shqipe, diftongu difton, ai/ajo që difton diçka, diftim, dëftesë (diftesë-a), e që sot është në të gjitha gjuhët i.e.

Ethymologjia e fjalës – intelekt. – Emërtimi i fjalës – intelekt-i, si kuptim i përsosjes së të menduarit të njeriut, si proces i ngritjes së vetëdijes kulturore, artistike, letrare e shkencore të njeriut, që e dallon njeriun nga vet masa e popullit të tij – mund të shpjegohet përmes shqipes së vjetër. Fjala – intelekt, në vetvete përmban fjalën shqipe – tel, teli, e që në kuptimin figurativ është fija e hollë metalike – teli, tela, telat, që vetëm shqipja e ka këtë fjalë origjinale e cila krijoi shumë kompozita tjera indo-europiane e botërore, në Linguistikën Gjenerale.
Fjala – intelekt, përbëhet prej rrënjeve të saja, (h)in+tel+e+kt = intelekt, ku rrënja e fshehur – (h)in, është kuptimi i brëndësisë së diçkafes, që hyn në diçka, që është në diçka, ajo që ekziston në diçka, e në rastin konkret, është ajo masa mendimi i ngritur i njeriut, si të menduarit e hollë të njeriut, të tëhollarit e mendimit përmes logjikës dhe si proces psikologjik shkalla e lartë,të përceptuarit dhe të njohjës së njohurive të thella, thelbësore, esenciale, - si kult i kulturës së njeriut në kuptimin filozofik dhe si mendje e hollë, si njeri mendjehollë, i mençur, mendjetel, në kuptimin shqip linguistik.
Fjala – tel, nga shqipja e cila formoi shumë kompozita tjera i.e., në fjalën – intelekt, është kuptimi i njeriut të hollë nga mendja, si kulm i diturisë, me të cilën fjalë emërtojmë procesin gjenial, krijues të njeriut, poashtu edhe në kuptimin më të gjërë, njeriu që ka një mendje të ngritur mbi disa tjerë, apo një klasë njerëzish, që janë ajka e mënçurisë, diturisë së kombit të vet, apo edhe të kombeve tjera e të mbarë njerëzimit – intelektual, njohje intelektuale, intelektualët, intelektualiteti, inteligjencia.
Sipas zbërthimit të fjalës – intelekt, në shpjegimin e shqipes, na rrjedhë shprehja shqipe – in+tel, dy rrënjet esenciale të kompozitës, me kuptimin – hin+tel, in+tel, në tel, si logjikë e hollë brënda të mendarit të njeriut, ku na rrjedhë forma – hintel-intel, si pjesë e brënshme e të mendarit, që formoi fjalën – inter=brënda, në disa gjuhë i.e., është kuptimi i foljes shqipe – me hii (illirisht), me hy (gege-shqipe) dhe – për të hyrë (toske-shqipe). Me shëmangien e nistores – h, mbeti fillesa – in (hin), si shëmangie i.e., edhe rrënja e dytë – tel, (nga kuptimi i telit, të tëholluarit të mendimit, si ngritje e procesit të hulumtimit të njohurive e shkathtësive, të menduarit e lartë të njeriut, apo të menduarit e thellë, mendje që shpon telin. Në një kuptim të shqipes kemi shprehjet: ai është mendjehollë, e shpon telin me mençurinë e tij/saj, është mendjetel, ai/ajo është i/e hollë mendjetel, ai ia çelë birën telit me mendjehollësi etj.
Kompozita – intelekt, në dëshifrimin skematik fonomorfologjik, si shpejgim shqip, na duket kështu:

IN -hin, folje shqipe, in=në, prej foljes me hi (illire), hy, për të hyrë

TEL – fije e hollë metalike, si kuptim i të menduarit të hollë

E - lidhëz linguistike, mund të jetë dhe – i, (inteligjenci-a)

KT - grup tokzanoresh si shpjegim i lidhjes së qëndrueshme

Kuptimi i fjalës shqipe – tel-i, është ndërlidhshmëria e shkallës së lartë të të menduarit (psikologjikisht), si përçues i shprehjes së njohurive të thella, dijes së hollë, përçueshmëria e fijeve nervore të të menduarit – t e l e – telepatia dhe pikërisht, nga fjala shqipe – tel, u formua emërtimi për kompozitat – telefoni, telegrafi, televizor, teleprinter etj.
Nga fjala – intelekt, rrodhen shumë kompozita tjera i.e. skurse janë edhe shqipe: intelekti, intelektual, intelektualja, intelektualet, intelektualët, intelektualizmi, inteligjenca, inteligjencia, intelegjent-e, inteligjentët etj.
Ky është një shpjegim shqip për fjalën – intelekt, si aftësi, zotësi mendore për të gjykuar dhe arsyetuar, është forca e aftësisë së njeriut, fuqia e logjikës së hollë, si shkallë e lartë që ka arrijtur njeriu në zhvillimin e tij mendor – por, jo në kuptimin intelektualist, që është intelektualizmi, që vuan nga egoizmi, për ta mbajtur vetveten si pozë intelektuale e kohës...
Prandaj, fjala latine – intellectus, intelectum, duke e fuqizuar në tigullin – ll, tell, formoi edhe fjalën anglishte – tell (to tell)=me tregua dhe kjo fjalë si kompozitë latine – intelectus, është vetëm një dallim sufiksal me – us, um.

Fjala shqipe – tel, sipër kuptimin e fijës metalike, fije e hollë, poashtu edhe si rrënja e shumë kompozitave indo-europiane, vetëm në shqipen njihet (folet e shkruhet) dhe është rrënja origjinale për kompozitat i.e. e gjenerale sikur janë: telargji-a, telefon-i, telegrafi, telegrafik-e, telautograf-i-a, telautogram, telazë-a,(dhe si parashtesë – tel, nuk është greke – gr, telu, tele=largësi, larg, por pikërsht fjalë origjinale shqipe-illiro-pellgazgjike), ku formoi një mori kompozitash – teledirekt, teledirigjim-i, teledramë-a, telefaks-i, teleferik-u, telefonik-e, telefonim-i, teefonist-i-ja-et-ët, telekamerë-a, telekardiofon-i, telekardiograf-i-a, telekardiogram, telekino, telekomandim-i-e-et, telekomandoj, telekomunikacion-i, teleks-i-e-et, telematizëm, telematizmi, telemekanika,telemekanik-u, telemetri, telendisë (turq. e rregulluar hollë), telendisje, telencefal-i, telepati-a, telepatike, telencefalon, telerentgenografi-a, telespektator-e-ë, teletipe (teletajp, ang. teleshkrues), telofazë-a, telstar etj., ku në të gjitha këto është rrënja kryesore shqipe – tel.