Prishtina underground - "Asht qytet i bukur, por nuk ka lumë"

[ILovePejaa]

Reportazh nga kryeqendra e shqiptarëve të Kosovës. Ana e panjohur e qytetit dhe kultura e pasur urbane e zhvilluar veçanërisht në vende gjysmë të fshehta, gjysmë ilegale.



Pamja tjetër e Prishtinës, ajo që nuk shihet nga kalimtarët e rastit, është padyshim kultura urbane me lokale të sistemuar më së miri dhe një jetë mbrëmjeje që zhvillohet veçanërisht në skuta pothuajse të fshehta, por të mbipopulluara. Tre vjet pas dorëzimit të Jugosllavisë, kryeqyteti kosovar duket se po përballet me vështirësitë që paraqet rruga e gjatë drejt ndërtimit të shtetit, pavarësisë. Pavarësisht zhvillimit të shpejtë të dëshirës për të bërë para me çfarëdolloj mjeti, duket se prishtinalitë vazhdojnë të jetë të dashuruar pas kulturës urbane.




"Urbania"

"Asht qytet i bukur, por nuk ka lumë", -thotë në idiomën gegë Migjen Kelmendi, botues i gazetës "Java". "Ne i kishim dy lumenj të vegjël, por gjatë kohës së serbit u futën në kanale nën asfalt", - vajton zoti Kelmendi, i cili gjatë rinisë së tij të hershme ka kënduar edhe një këngë me titullin "Heroi i qytetit pa lum", pjesë e albumit të ripublikuar "Gjurmët".

"Urbania" është suplementi i gazetës "Java" mbi jetën kulturore të Prishtinës, por është edhe emri i një radioje të vogël. Përveç emrit, "Java Urbania" dhe radio "Urbani", kanë të përbashkët përdorimin e idiomës gegë për transmetimet e tyre. Janë ndër mediat e pakta të këtij lloji në hapësirën shqiptare.

Në rast se hyn në një dyqan kasetash apo disqesh muzikore në Prishtinë mund të shohësh një pamje tjetër, ndryshe nga simbolet e Adelina Ismajlit apo Sabri Fejzullahut, simbole me të cilat kultura kosovare është paraqitur prej kohësh në Tiranë. "Sunny Ledfurd", "The Dynasty", "Por-no", grupe muzikore që shprehen në rock, "House", "Rap" dhe rryma të tjera. Më pas vijnë grupe "më shumë shqiptare" Minatori", "Tingujt e qyteteve dhe Shpellave të Kosovës", "Boll Ma"! "Flej Dath".

Muzika rinore kosovare po përballet sot me betejën e dytë më të madhe. Dikur, në vitin 1981, nën ndikimin e grupeve serbe "Bijelo Dugme" dhe "Idoli", rock-u u bë kolona muzikore e demonstratave studentore të vitit 1981. Gazeta "Rilindja" nisi një fushatë famëkeqe kundër rock-ut kosovar, ndërsa gazetarë të tjerë si Veton Surroi dhe Halil Matoshi, kundërshtuan. Gjithshka u kurorëzua me triumfin e rock-ut në festivalin "Boom": Traktori Ferguson. Edhe muzika "Rap" është zhvilluar më së miri në Kosovën e pasluftës. Madje po të bësh një krahasim me Tiranën, "Rapi" kosovar është shumë më i dëgjueshëm dhe më i njohur. Rimat që krijojnë këngëtarët nga Kosova janë shumë më të mira se ato të "grupeve" shqiptare në Tiranë. Edhe pse janë gati imitime të raperave amerikanë ato kanë një stil të veçantë, që nuk mund ta gjesh në Tiranë, ndoshta kjo edhe sepse gjuha e përdorur është disi më urbane. "Rap-Music made in Kosova" përmban fjalorin e përditshëm të rinisë kosovare me një rimë të përputhur.

Sot, duket se rock-u kosovar dhe kultura urbane e Prishtinës po përballen me një betejë më të egër; lufta kundër komercializmit. Muzika "alla turqini" është bërë "dritarja" nga e cila Tirana sheh Prishtinën ndërsa në kryeqytetin kosovar vazhdojnë përpjekjet për të shmangur komercializmin.

Night club

Lokalet e jetës së natës në Prishtinë janë pak vështirë për t'u gjetur. Ato nuk kanë reklama gjigande që të ndriçojnë rrugët e qytetit si në Tiranë, por tabela të thjeshta. Madje në disa raste tabelat janë të parëndësishme se që as emrat e lokaleve nuk duken në to. E megjithatë kjo nuk ka rëndësi. Në rast se do të hysh në një nga lokalet e natës në Prishtinë nuk do të bie ndër mend as për emrin e as për tabelën, por do të harrosh gjithçka sapo të shijosh atmosferën. Ritmi i muzikës brenda lokaleve dhe gjallëria as që nuk i ngjajnë asaj me të cilat Kosova është prezantuar tek ne. Muzika është krejt ndryshe, "made in" Kosova e re. "Havy metal", "New Wave" por edhe ritme të tjera muzikore, të gjitha të kënduara nga grupet e reja kosovare. Në bazë të muzikës që vihet ndryshojnë edhe lokalet e Prishtinës. Ato që ende kanë mbetur tradicionale preferojnë që të vënë muzikën patriotike, "old fasion" kosovar.

Në rrugën kryesore të Prishtinës bie në sy restoranti galeri "Hani i Dy Robertëve", me emër të marrë sipas legjendës së treguar nga Kadare mbi hanin, ku dy princa me emrin Robert biseduan dhe vendosën paqen? njëfarëlloj klubi politik. Më pas mund të vizitosh lokale si "Papillon" të zbukuruara me flutura të balsamosura, XL apo "Gruri". Pa harruar bar "Borges", ndërtuar në kujtim të poetit.

Në lokalet e Prishtinës dëgjohet shpesh edhe muzika e lehtë shqiptare, sidomos këngët e prodhuara më së fundmi, por nuk mungon as muzika e huaj bashkëkohore. Ajo vihet rrallë, vetëm për disa minuta, si për të pushuar ndërmjet grupeve të këngëve shqiptare. Ndërkohë një tjetër moment pushimi në këto lokale është edhe humori. Vendalinjtë e kanë me shumë pasion imitimin e personazhve të tyre politike, sidomos kur ata debatojnë me njëri -tjetrin. E më pas, në varësi të bindjeve të tyre politike, ata paraqesin politikanët si personazhe pozitivë ose negativë. Për të kënaqur miqtë e shpeshtë që vijnë nga Shqipëria ata janë mësuar që të imitojnë edhe politikanët shqiptarë, por në një mënyrë paksa ndryshe, duke përdorur theksin kosovar. Shqiptarët e kosovës duket se nuk janë zhgënjyer ende nga politikanët e tyre, siç ka ndodhur në Tiranë. Është shumë e çuditshme por këngë, të cilët në Shqipëri i dëgjon vetëm shkarazi në ndonjë radio teksa po udhëton me makinë, në Kosovë janë shumë të përhapura. Prishtinalit i njohin ato këngë shumë më mirë se pjesa kryesore e tiranasve, ku edhe luhet kjo muzikë. Ata këndojnë me vete edhe pjesëza të vogla të këtyre këngëve dhe shohin të çuditur nga shqiptarët, të cilëve kjo nuk i bën asnjë përshtypje.

Një tjetër atmosferë paraqitet në lokalet e reja. Ato janë krejtësisht ndryshe nga ato tradicionale, madje disi misterioze. Muzika dhe gjallëria e njerëzve ndyshon si nata me ditën. Në lokalet tradicionale kërcehen këngë popullore ose patriotikë në lokalet e tjera rinia kosovare shpërthen me të gjithë energjinë e saj.

Turma

Rinia kosovare ende nuk është mësuar me lirinë që ka në dispozicion. Pasi ka kaluar pjesën më të madhe të jetës në shtypjen e serbëve ata nuk arrijnë që të ambientohet me ata që tashmë kanë në dorë. Ata nuk arrijnë ende që të konceptojnë se çfarë është kënaqësia personale, por mjaftohen me kënaqësinë kolektive. Kjo vihet re menjëherë sapo hyn nëpër lokale. "Duhet të shkojmë në atë lokalin atje pasi ka shumë njerëz", -thonë ata. Mjafton që lokali të jetë i njohur dhe të shkojnë disa njerëz dhe menjëherë popullohet sikur të jetë vendi më i mirë i qytetit. Ndonëse shumë nga lokalet nuk kanë asgjë për t'i ofruar klientëve të tyre ata vazhdojnë që të popullohen. Të rinjtë e Kosovës nuk arrijnë që të konceptojnë qejfin për veten e tyre, të shkojnë në një lokal që atyre u pëlqen. Ata vazhdojnë që të bashkohen me "turmën" në një lokal, edhe pse ai mund të mos jetë nga më të mirët. Rastis që në një rresht me pesë lokale njëri prej tyre të jetë i mbushur në maksimum me njerëz, ndërsa në katër të tjerët vetëm kamarierët e banakierët. Madje lokalet e tjera mund të jenë shumë më të mira dhe me çmime më të lira sesa i pari, por kjo gjë nuk mjafton. Ndërkohë mjafton që të hapet një lokal i ri dhe menjëherë popullohet nga të gjithë duke u bërë një nga lokalet më të frekuentuara. Dëshira për të provuar gjithçka që më parë nuk mund të provohej i tërheq ata drejt të resë si një magnet.

Shoqëria

Banorët e Prishtinës duket se janë shumë të hapur ndaj influencave të reja, ndërsa të rinjtë e saj duket se bëjnë një jetë shumë më të "shthurur" se të rinjtë e Tiranës. Lokalet e natës janë të mbipopulluara nga djem dhe vajza, ndërsa vajzat e Prishtinës apo të Gjakovës nuk kanë kurrfarë problemi të pranojnë se bashkëjetojnë me djem. Megjithatë vihet re se konservatorët dhe liberalët e jetës shoqërore i kanë shpallur luftë njëri-tjetrit. Nga njera anë takohen djem që theksojnë se nuk dëshirojnë të bëjnë seks para se të martohen, nga ana tjetër takohen lëvizje si Post-pesimistët që mbështesin revolucionin seksual duke organizuar mbrëmje rinore kundër Sidës dhe në mbështetje të rritjes së informacionit mbi seksin. Prishtina është e mbushur sot anekënd me shtëpi publike të toleruara gjerësisht nga autoritetet për të shmangur përplasjet mes trupave të NATO-s dhe popullsisë vendase.

Rrugët e Prishtinës janë mbushur me ish -luftëtarë të mbetur pa punë si nëpër veprat e Remarkut. Ndërkohë, të rinjtë që dinë gjuhë të huaja janë punësuar gjerësisht pranë autoriteteve ndërkombëtare kryesisht si përkthyes. Mijëra të rinj që dinë anglisht apo gjuhë të tjera shoqërojnë trupat e NATO-s gjatë patrullimeve të NATO-s dhe marrin deri në 700 euro në muaj.

Tradicionale

Zyrat e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës janë vendosur në të vetmen shtëpi karakteristike osmane që gjendet sot në Prishtinë. Ndërkohë, në lagjen e vjetër mund të vizitohen tre xhamitë, njëra prej të cilave e pikturuar me blu si dhe kullën e sahatit. Në Prishtinë mund të vizitohet edhe biblioteka, Galeria e arteve apo Universiteti në "Bregun e Diellit", ku u zhvilluan ngjarjet e vitit 1981. Pranë departamentit të policisë, sot kanë mbetur vitrinat e minave. Dy vitrina nën qiell të hapur ku janë vendosur të gjitha llojet e minave që janë përdorur në Kosovë për t'i treguar kalimtarëve se çfarë nuk duhet të prekin. Sakaq këto vitrina janë pagëzuar me emrin, "Muzeu i Minave". Si në Prishtinë, ashtu edhe në Tetovë gjendet "Kodra e Diellit", vendi ku binë rrezet e para të diellit në mëngjes.

Albumi multimedial. Gjurmët LP

Libri. Na në vedi nji tregim autentik ku na paraqiten e na rikujtohen shumë momente që i kemi jetue e kalue bashkë: demonstratat e vitit 81; Interaksionet e rock-skenës jugosllave; popullariteti dhe influenca e grupit "Bilejo Dugme" dhe "Idoli"; gazeta "Rilindja" dhe fushata famëkeqe e saj kundër rockut kosovar; polemika e gazetarëve Veton Surroi dhe Halil Matoshi për rockun. Festivali i rockut i titulluem Boom; Traktori Ferguson; lumi që s'asht i Prishtinës dhe kanga për te; Ambëltorja "Elida"; shembja e komunizmit; shenjat, ndjellja dhe anticipimi i luftës; "Shqipnija e tranueme"; "Kosova e deportueme" dhe shumë e shumë tekste kangësh. Marrë nga gazeta "Java".

"Bum Bum Rum", një dritare shqiptare në Prishtinë

Si të mos mjaftonin lokalet vendase, në kryeqytetin kosovar është hapur edhe një lokal shqiptar. Ai është "Bum Bum Rum"-i, i cili pasi bashkia e shkatërroi në Tiranë u transferua në Kosovë. Prej gati një viti ai është një nga lokalet më të populluara të Prishtinës. "Bum Bum Rum"-i ashtu si ka qënë në kryeqytet është zhvendosur në Prishtinë. Edhe pamja e lokalit është gati e ngjashme me atë që ka qënë në Tiranë, por me ndryshimin e vetëm se është paksa më i gjërë, sikur ta kishte zgjatur dikush. Edhe stafi i lokalit përbëhet kryesisht nga shqiptarë të ardhur në Kosovë. Me të marrë vesh se në lokal kanë ardhur njerëz nga Tirana ata vijnë e të përshëndesin plot dashamirësi. Më pas të tregojnë për ecurinë e PUB-it të muzikës "Kemi pasur shumë klientë por tani ritmi i punës ka rënë", -tregon një nga kamarierët e lokalit megjithëse pista e kërcimit është plot. Në fillim lokali pati me të vërtetë një "bum" klientësh. Me të marrë vesh se ishte hapur një lokal shqiptar prishtinakët u dyndën atje. Lokali mbushej aq shumë saqë truprojat nuk lejonin më njeri që të hynte brenda. Në lokal njerëzit rrinin aq ngjitur me njëri -tjetrin sa kishte me të vërtetë kuptim shprehja popullore: "Nuk ke ku të hedhësh kokrrën e mollës". "Ata nuk kërcenin pasi nuk kishin vend, por vetëm qëndronin duke rrëkëllyer birrat", -tregojnë punonjësit e lokalit. Ndërkohë afër "Bum Bum Rum" -it po hapet një tjetër shqiptar. Prishtinakët nde nuk e dinë se çfarë lloj lokali do të jetë ky, por atyre u mjafton vetëm fakti që është nga Shqipëria që të shkojnë e ta vizitojnë.

Pak nga pak, kosovarët kanë filluar të kuptojnë efektet e "pavarësisë së dhuruar". Mungon e drejta për të ndërtuar.

Depresioni i madh i pasluftës

"Unmik, Zonja dhelpër". Në një mur të lagjes së vjetër të Prishtinës shihet një dhelpër e pikturuar me diçiturën e mësipërme, ndërsa në vende të tjera mund të gjesh parulla edhe më të ashpra si "UNMIK jashtë". Shqiptarët e Kosovës kanë filluar të bëhen mosbesues ndaj autoriteteve ndërkombëtare. Në gazeta mund të gjesh shpesh artikuj kundër planeve për reforma privatizuese apo kundër politikave ekonomike që po zbatohen. Sindikatat po shtojnë protestat duke kërkuar mbrojtjen e punëtorëve që pritet të nxiren pa punë nga reformat. Krimi i organizuar po merr përmasa shqetësuese. Gjobat dhe kontratat detyruese të shit-blerjes po bëhen pengesë për zhvillimin e konkurrencës. Depresioni i madh filloi kryesisht pas janarit të këtij viti, kur këmbimi i markës me euron solli ritjen e çmimeve zyrtarisht 12 për qind, ndërsa praktikisht mbi 40 për qind. Guvernatori i Autoritetit për Banka dhe Pagesa Ajri Begu, mbështetës i madh i euroizimit, nuk ka aktualisht asnjë mekanizëm për të ndikuar në treg. Banka e parë private e pasluftës ruajti për më shumë se 15 muaj një monopol të pastër me ndihmën e ndërkombëtarëve. Gjashtë banka të tjera të hapura më pas kanë kapitale shumë të vogla.

Lufta kundër kontrabandës ka filluar t'i interesojë sakaq Beogradit. Duke qenë se shumë mallra paguajnë taksat e ulëta doganore të Kosovës dhe shiten në Serbi, ka të dhëna se zyrtarët e Beogradit kanë nisur një përpjekje ndërshtetërore për të mundësuar vendosjen e kufirit të luftës kundër kontrabandës në Morinë dhe Maqedoni, duke shmangur doganat e vendosura nga ndërkombëtarët mes Kosovës dhe Serbisë dhe duke ia kthyer krahinën Jugosllavisë. Një betejë e pisët që prek edhe politikanët e Tiranës.

Përplasja e kompetencave mes qeverisë së Kosovës, pushtetit vendor dhe UNMIK-ut po krijon gjithmonë e më shumë frymën e mosveprimit. Askush nuk e di se çfarë duhet të bëjë dhe çfarë nuk duhet të bëjë. Administrata ndërkombëtare u vendos në Kosovë veçanërisht mbi parimin se politika është krejtësisht e ndarë nga ekonomia. Sot askush nuk di të thotë se çfarë reforme ekonomike mund të bëjë Kosova dhe çfarë nuk mund të bëjë. Probleme të rëndësishme ekonomike mbeten të pazgjidhura apo zvarriten nga pamundësia për të dalluar se çfarë lejon rezoluta 1244 dhe çfarë nuk e lejon.



Burimi: Shekulli

[alvi]

Mo mire te mos kete lum fare, se sa Lana si puna tirones.