Pika tjetėr kryesore e konfliktit ka pasur tė bėjė me pretendimet e Papės. Orthodoksia e shikon Papėn si vėllanė e madh nė episkopatėn universale Kristiane, si i pari nė nderim dhe diakonia pastorale. Por nė Lindjen Kristiane ato nuk i japin atij diret supremaci pushteti dhe juridiksioni dhe nuk mund tė pranojnė se ai ka njė karizėm tė veēantė qė nuk i ėshtė dhėnė peshkopėve tė tjerė, kėshtu qė nė rrethana tė caktuara e bėn atė tė pagabueshėm. Krishtėrimi i Lindjes e shikon kishėn si njė kėshill nė strukturė jo si monarki. Shumė mė i madh se njė papė ose hierark tjetėr i vetėm ėshtė kėshilli ikumenik. E vėrteta ruhet brėnda kishės pėr tokėn, jo nėpėrmjet dėshmisė sė njė tė shenjti tė vetėm, por nėpėrmjet konsensusit tė gjithė njerėzve tė Zotit. Ashtu siē theksuan edhe patriarkėt e Lindjes nė letrėn drejtuar Papa Piut IX nė 1848 Mbrojtėsi i fesė ėshtė vetė trupi i Kishės, dmth vetė njerėzit. Megjithatė relativisht shumė pak u tha pėr pretendimet e papės nga kundėrshtarėt e Bizantit dhe shumė prej tyre e konsideronin ēėshtjen jo si dogmė nė kuptimin strikt por thjesht si ligj kanuni. Pėr shembull ēėshtja dogmatike mbeti gjithnjė procesioni i Shpirtit tė Shenjtė. Koncili i Firences harxhoi pothuajse nėntė muaj duke debatuar pėr Filioquen dhe vetėm nėntė ditė pėr pretendimet e Papės.
Konflikti lindi pėr ēėshtje mė tė vogla si pėr shembull rregullat e agjėrimit, pėrdorimi Perėndimor i azymes ose bukės sė bėrė pa maja nė eukarist (lidhja me Zotin), mėnyrėn e dhėnies sė konfirmimit, rregullit qė kleriku tė mos martohet dhe divorcit (tė ndaluar nė Perėndim por qė lejohet nė situata tė caktuara nga ligji i kanunit orthodoks) . Orthodoksia gjithashtu nuk e pėlqente mėsimin mesjetar perendimor pėr purgatorin dhe dhėnien e lirisė nga dėnimi pėr mėkatet pas marrjes sė sakramentit. Teologjia latine gjithnjė ka shfrytėzuar mė shumė kategoritė juridike se sa Grekėt dhe nė formėn e saj tė zhvilluar skolastike ajo ėshtė shumė mė sistematike, mė shumė e varur nga argumenti logjik se sa tendenca mistike dominuese e Lindjes Kristiane.
Ndryshimet ishin reale, por nė zjarrin e kontradiktave ekzagjeroheshin me pa tė drejtė. Zakonisht bėhej pak pėrpjekje pėr tė dalluar ēėshtjet primare nga ato sekondare. Fatmirėsisht disa latinė si Anselm i Havelbergut ose Humberti i Romakeve (nuk duhet ngatėrruar me Kardinalin Humbert tė anatemave tė 1054) ishin mė shumė largėpamės. Tė tillė ishin edhe disa bizantinas. Theophylakti i Bullgarisė, duke shkruar nga pala orthodokse nė fund tė shekullit tė 11-tė, mendonte se ēdo kishė duhej lėnė e lirė tė ndiqte zakonet e veta pėr rregulla tė tilla si agjėrimi, azymes dhe mungesėn e tė drejtės qė klerikėt tė mos martohen. Ai kapėrceu ēėshtjen e papės dhe e konsideroi Filioquen si pikė tė vetme me rėndėsi reale; bile edhe kėtu ai e konsideroi mosmarrėveshjen kryesisht si gjuhėsore. Problemi themelor, vuri nė dukje ai, ishte ai moral dhe personal: Dashuria ėshtė bėrė e ftohtė. Sigurisht qė ai kishte tė drejtė. Divergjencat nė doktrinė dhe zakone kurrė nuk do tė kishin qenė kaq tė vėshtira pėr tu trajtuar nėse dy gjysmat e Kristianizmit, nuk do tė ishin bėrė kaq tė huaja pėr njera tjetrėn kryesisht pėr shkaqe teologjike. Shpresa mė e mire pėr pajtimin e Lindjes me Perėndimin nė kohėt tona qėndron pikėrisht nė faktin se sot ne nuk jemi mė tė huaj.
Nė aspektin pozitiv, nė teologjinė bizantine pas periudhės sė shtatė koncileve ikumenike kishte lulėzim tė teologjisė mistike. Dallohen dy figura. E para prej tyre, Shėn Simeoni Teologu i Ri, ishte poet teolog i fundit tė shekullit tė dhjetė. Leitmotivi i tij ėshtė afrimi, megjithatė tjetėrsia, me tė perjetshmen:
E di se e Palėvizshmja zbret poshtė;
E di se e Padukshmja mė del pėrpara,
E di se ai qė ėshtė shumė jashtė tėrė krijimit,
Mė fut Brenda vehtes sė tij dhe mė mbulon me krahėt e tij.
E di qė sdo te vdes, sepse jam Brenda Jetės,
Kam tė tėrė Jetėn qė buron si njė shatėrvan brenda vetės,
Ai ėshtė nė zemrėn time, ai ėshtė nė qiell.
Njė nga shkrimtarėt kristiane qė e kanė Shpirtin nė qendėr tė vehtės sė tyre, Simeoni pohoi se ishte e mundur per ēdo Kristian tė pagėzuar, bile edhe nė kėtė jetė, tė marrė pėrvojė direkte, tė ndėrgjegjshme tė Shpirtit tė Shenjtė:
Mos thuaj se ėshtė e pamundur tė marrėsh Shpirtin e Shenjtė,
Mos thuaj se ėshtė e mundur tė ruhesh pa tė.
Mos thuaj se mund ta posedosh atė pa e njohur
Nėpėrmjet mėshirės se Shpirtit, Kristiani vjen ballė pėr ballė Krishtit nė njė vizion tė dritės hyjnore. Vetė Simeoni mori vizione tė tillė nė disa raste. Ai e pėrshkroi dritėn si jo-materiale dhe shpirtėrore; pėr tė ajo nuk ishte dritė fizike e krijuar, por e pakrijuar dhe e pėrjetshme-drita ėshtė vetė Zoti. Ai e ndjente vehten e tij njė me kėtė dritė tė mbi natyrshme nė njė bashkim tė tillė qė e e transformonte qėnien e tij njerėzore pa e shkatėrruar atė:
O fuqi e zjarrit tė shenjtė, o energji e ēuditshme!
Ju qė jetoni, Krisht Zoti im, nė njė dritė krejtėsisht qė smund ti afrohesh,
Si nė esencėn tėnde krejtėsisht tė shenjtė ti e pėrzjen vehten me barin?
Ti, drita, bashkohesh me barin nė njė bashkim pa konfuzion,
Dhe bari bėhet dritė; ajo transfigurohet por nuk ndryshohet.
Krijoni Kontakt