Alphonse De Lamartine

[i humburi]

A de Lamartin

Historia e ksaj poezie e ka zanafillën mbas vdekjes së nji zonje me të cillën Lamartin ishte lidhun fort sentimentalisht e nën frymëzim të saj kishte shkrue ma parë nji poezi të famshme ‘’Le Lac’’ (Liqeni) shumë ma e njoftun se kjo e se pjesa tjetër e veprës së tij, e gjitha kjo vepër tepër subtile e artistike, e cilla përshkohet e tana nga nji linjë e përshpirtshme fetare, edukatë që e mori në zemër së pari nga e ama e ma vonë nga msuesit e tij.
Lamartin ishte nji katolik fervent, le ti përdorim nganjihere fjalët e hueja jo vetëm për konsum politik, dhe nëse e shkroi kte poezi, ’’Le desespoir’’ e shkroi në moshë të re, në nji moment krize të mbrendshme tepër të fortë, dhe sapo e përfundoi menjiherë deshi t‘a digjte, si i shkruen nji miku të vet, por e mbajti si shenjë se sa shumë mund të rrëshqase njeriu, sa i rrezikuem asht ai që vehet në sprovë,e që rrebelohet e kërkon të sfidojë a kundershtojë Destinin, apo ma mirë thanë Kader-in.
E botoi por duke i shtue, si kundërpeshë e skuzë, nji tjetër pjesë
’’La Providence a l’Homme’’, sado qe jo aq e fuqishme sa ‘’Le desespoir’’, dhe në kte linje jan ma vonë ‘’Meditations’’, La Priere’’ dhe ‘’La Foi’’.
Shpirtnat të naltë, aq ma tepër në kuptimin fetar, mund të kenë ndojherë edhe ramje te rrezikshme por në se janë me të vertetë të naltë prej punës o devocjonit te tyne e edhe e kan përfitue Mëshiren e t’Madhit ZOT, ngrihen përsëri nalt.
E gjithë vepra e Lamartinit, ktij aristokrati nga prejardhja e fisniku nga shpirti vet, ka tre kollona:
besimi fetar me disa faza, suksesive dhe evolutive në vite, deri në nji masë të tillë sa pas udhtimit në Orjent pati nji influencë të tillë nga Islami që, megjithse nuk konfirmohet nga ndoj burim direkt të jete ba musliman, deklaron në nji rast se ’’…Islamizmi asht nji kristianizëm i purifikuem…’’ (Vigny,Journal d’un poete,anne 1838)
Mbas udhtimit në Orjent, në veprën e tij herë herë ndihet nji ndërthurje e fatalizmit musliman (nënshtrim vetëm ndaj vullnetit e dëshirës së të Madhit Zot! absolutisht) dhe mëshirës budiste( i njejti subjekt njerëz kafshë bimë ) si rrjedhojë e kontaktit që pati me kte filosofi.
natyra e përshkrueme në mynyrë shumë të bukur, sidomos vende të fëmijris e rinisë duke e pasqyrue peizazhin te pasunuem her pas here simbas imagjinatës se tij
ana sentimentale njerzore, ‘’un’’-i i tij, shprehës i vetvetes si pasqyrë ndjenjash intelektuale të planit sentimental njerzor në nji mynyrë subtile e të fuqishme.
Të tre kto elementa çfaqen jo vetem në artin e tij poetik por edhe në jetën politike mbasi e zgjodhën deputet pa dijen e tij, gja që e mori vesh ndërsa kthehej nga Orjenti.
Fe, atdhe, familje!
Devizë e njerzve të mdhej që edhe e pa deklarueme në mynyrë explicite e formale, asht jeta e vepra e tyne.
Zot-i, bota, njeriu!
Vulë që në mynyr inkoshjente çdo njeri, deri ke ma të prapambetunit, e ka në zemër e sa e ndjen së pari, në se e kupton mbasandaj, e sidomos si pasojë vepron diçka të njoftun si të mirë, ban që ai të ngjisë ndoj shkallë nga ato ku ngjiten njerzit e mdhaj.
Kjo poezi e fortë, me tone ma se të errta por me vargje shumë te bukura sado që fort të hidhnueme, asht konsiderue nga disa si rrëshqitje e poetit, nga tjerë si e pa dëshirueme për lexim e komentim, e në përgjithësi si e lanë në harresë, ka vlerën për të cillën vetë poeti nuk e asgjesoi.


A de Lamartin

Le Desespoir

Lorsque du Createur la parole feconde
Dans une heure fatale eut enfante le monde
Des germes du caos
De son oeuvre imparfaite Il detourna sa Face
Et, d'un pied dedaigneux le lanca dans l'espace
Rentra dans son repos

Dëshprimi


At-here kur Zot-i fjalën frymzoi
Në nji orë të errët pati fëmijën botë
Farën e rrëmujës
E hoqi shikimin nga vepra e Tij e pa arrirë
E me nji shkelm e përbuzje e fluturoi n'hapsinë
E gjeti qetsinë
''Hik'' tha Ai ''të braktis në mjerimin tand
O shum e ulët para meje për t'u urrejt o për t'u dasht
Ti s'je gja''
''Rrotullohu simbas qefit në shkretin e boshllëk
E gjithmon larg prej meje fatalitetin paç për mik
E fatkeqsin për mbret''
Kshtu tha. E si skifteri që lëshohet mbi të tijin gjah
Fatkeqsia n'kto fjal lshon nji t' fort urra
Si rrënkim të pafund
E përfshin universin në mizorin shtërngim
Përqafon përgjithmonë me tërbim pa mbarim
Të përjetshmin ushqim
E keqja, që at-here...,mbretroi perandorinë
Prej at-here...me kafshë, me bimë, me tokën e njerinë
Nga vuejtja u përfshinë
Dhe toka dhe qjelli dhe shpirti dhe shkambi
Rrënkon!Dhe zani natyrës së tanë gjëmon
Në t'keqen e vet
Ngreni pra shikimin në globin qjellor
Kërkoni Zot-n e veprës, ngushllues natyror
At t'madhin Lehtësor
Fatkqij! Mirsia e veprës Tij s'egziston
Ju kërkoni përkrahës? Universi pa vonue ju tregon
Atë që për jetë ju kastigon
Me çfar emën me të thirr o fatale Fuqi
Që të thon Destin, paracaktim, natyr o fat i zi?
Ligj i pa kuptim
Të lumtun a bllasfemues prej teje t'nënshtruem
Të mposhtun a rrebela, t'friksum a t'dashunum
Gjithmon...je gjithmon ti
Fatkqij! Ashtu si ju kërkoj dhe un shpëtim
E shpirti e pi me etje e tërbim
Pijen helmuse dhuru nga Ai
Atë që na nxit hapat në greminën
Ku festimet e lulet e presin viktimën
Që i blatohet fatkeqsis
Po të paktën rastësisht le ta dhjetoje njerzinë
Ose dora jote le t'bjerë mbi gjith njerzinë
Me pesh të barabartë?!
Por jo!...se shekujt kan pa shpirtna madhorë
Bukurinë gjeninë o virtute hyjnore
Viktima t'Perëndis
Si dikur kur hyjnitë kërkojshin therrorë
me tufa, t'pafajshmish që t'ishin dëshmorë
të gjakut, në tempuj mizorë
O njiqind dema të zgjedhun që formojshin kasaphanën
Apo qengjin pa njoll apo pëllumbeshën e bardhë
Që digjeshin n'alltar
O Zot i plotfuqishëm, themeltar i çdo gjaje
Universi për ty egzistonte para se t'a baje
O Zot në gjithësi
Ti mundeshe po t'doje, për tanden dëshirë
T'krijojshe për bijt tuj botën ma të mirë
Në përjetsi
Pa harxhu aspak, mbi gjithë kte tokë
Ti mundeshe të derdhshe me duer plot
Lumtuni
Hapsina, pushteti, koha...gja s'të kushton
Ah...mendja po me hikën për kte s'ke si dyshon
Por jo Ti nuk ke dash
Çfar faji kemi ba me e meritue qenjen?
I pa ndjeshmi hiç a ta ka kërkue lemjen
Apo e ka pranue?
Mos jemi ne rastësisht, nji vepër kryekëcyemje?
Apo o Zot i rrebt të duhen ty përmbysje?
Për tanden kënaqsi?
Ngjitu pra drejt qjellit temjan që Ai don
Pshertima, qarje, ankime, za që rrënkon
Muzik hyjnore
Thirrje gjaku, rrënkime t'thella
Ngjiti pra drejt qjellit, drejt kubeve t'errta
T'pallatit t'nalt
Tokë ngre zanin, qjej përgjigji, gremina
vende t'errta ku mortja hedh viktima
Nji pshertimë
Qarje t'përjetshme t'dënojn o natyrë
Që dhimbjen e plotsove në çdo kreatyr
Me za që rrënkon
Nga dita kur natyra prej hiçit formue
T'rrëshqiti nga dora si vepër pa mbarue
Ç'tjetër ke pa?
Veç goditjen e t'keqes materjes t'u i ra
E mishin vajtues, medet! prej ndjenjës t'u nda
Xheloze e hiçit
Uj edhe zjarr në luft të pa preme
E koha që i vyshk t'gjitha mbi gjithçka e ndeme
Me duert me blozë
Duke prit, ul në prak, veprat Tuja pa kuptim
Vdekjen mbytse qe kërcnon, qysh te fmija që sa lind
Qenjen njerzore
Virtutin që bie nën guximin e pa ftyr
Mashtrimin e pa nder e padrejtsin e ndyt
Lirin zhelamane
Që zotve toksor u blatohet n'sakrificë
Dhe forcën që e vendos ajo kudo drejtsinë
Në mbretnin e pa fund
Numuri pa Zot që e fiton luftimin
Nji Katon i lirë akoma që e kërkon mbarimin
Përmbi besën e Platonit
Nji Brut që duke vdek mbi virtutin që don
E dyshon në t'fundit çast ate që adhuron
E thotë ''Nji fjalë goje''
Fati që gjithmon u fitue veç nga nji krim
Dhe mashtrimi ma i poshtër i bam legjitim
Lavdi e lyeme n'gjak
Fmijt marrin pjesën n'trashëgim të prindve
Dhe shekulli që vdes i len thesn e mjerimeve
Shekullit t'ri
Eh, çfar?Kaq vuejtje, kaq krime, kaq dënime?
Prap s'u ngopën kto alltar me kaq shum sakrifikime?
Kto faltore Perendie?
Ky djell plak fatkeqsit e ksaj toke a i shikon?
S'do ta lindi ai nji ditë, vetem nji, që s'ndriçon?
Ankthin e të gjallve?
Trashëgimtar të vdekjes, o bartësa të mundimit
Jo jo, mos shpresoni që t'i vihet fre tërbimit
E keqja nuk flen
Deri në çastin kufi kur vdekja krahëmadhe
E përfshin përgjithmonë në të perjetshmen paqe
Dhimbjen e përjetshme!

Perkthim dhe koment
E.Kaceli

[ardona Pervathi]

I dashur perkthyes, per kete poet kam degjuar se pari shume, ka lexuar dhe perseri do vazhdoj te lexoj, por, pse ne gegnisht o burre i dheut, jam e bindur se ti di te shkruash shume mire ne norme letrare, e pra, dialektet le t'i leme per ne shtepi dhe per letersi autoriale e jo per komunikim publik.
Arda

A de Lamartin

Historia e ksaj poezie e ka zanafillën mbas vdekjes së nji zonje me të cillën Lamartin ishte lidhun fort sentimentalisht e nën frymëzim të saj kishte shkrue ma parë nji poezi të famshme ‘’Le Lac’’ (Liqeni) shumë ma e njoftun se kjo e se pjesa tjetër e veprës së tij, e gjitha kjo vepër tepër subtile e artistike, e cilla përshkohet e tana nga nji linjë e përshpirtshme fetare, edukatë që e mori në zemër së pari nga e ama e ma vonë nga msuesit e tij.
Lamartin ishte nji katolik fervent, le ti përdorim nganjihere fjalët e hueja jo vetëm për konsum politik, dhe nëse e shkroi kte poezi, ’’Le desespoir’’ e shkroi në moshë të re, në nji moment krize të mbrendshme tepër të fortë, dhe sapo e përfundoi menjiherë deshi t‘a digjte, si i shkruen nji miku të vet, por e mbajti si shenjë se sa shumë mund të rrëshqase njeriu, sa i rrezikuem asht ai që vehet në sprovë,e që rrebelohet e kërkon të sfidojë a kundershtojë Destinin, apo ma mirë thanë Kader-in.
E botoi por duke i shtue, si kundërpeshë e skuzë, nji tjetër pjesë
’’La Providence a l’Homme’’, sado qe jo aq e fuqishme sa ‘’Le desespoir’’, dhe në kte linje jan ma vonë ‘’Meditations’’, La Priere’’ dhe ‘’La Foi’’.
Shpirtnat të naltë, aq ma tepër në kuptimin fetar, mund të kenë ndojherë edhe ramje te rrezikshme por në se janë me të vertetë të naltë prej punës o devocjonit te tyne e edhe e kan përfitue Mëshiren e t’Madhit ZOT, ngrihen përsëri nalt.
E gjithë vepra e Lamartinit, ktij aristokrati nga prejardhja e fisniku nga shpirti vet, ka tre kollona:
besimi fetar me disa faza, suksesive dhe evolutive në vite, deri në nji masë të tillë sa pas udhtimit në Orjent pati nji influencë të tillë nga Islami që, megjithse nuk konfirmohet nga ndoj burim direkt të jete ba musliman, deklaron në nji rast se ’’…Islamizmi asht nji kristianizëm i purifikuem…’’ (Vigny,Journal d’un poete,anne 1838)
Mbas udhtimit në Orjent, në veprën e tij herë herë ndihet nji ndërthurje e fatalizmit musliman (nënshtrim vetëm ndaj vullnetit e dëshirës së të Madhit Zot! absolutisht) dhe mëshirës budiste( i njejti subjekt njerëz kafshë bimë ) si rrjedhojë e kontaktit që pati me kte filosofi.
natyra e përshkrueme në mynyrë shumë të bukur, sidomos vende të fëmijris e rinisë duke e pasqyrue peizazhin te pasunuem her pas here simbas imagjinatës se tij
ana sentimentale njerzore, ‘’un’’-i i tij, shprehës i vetvetes si pasqyrë ndjenjash intelektuale të planit sentimental njerzor në nji mynyrë subtile e të fuqishme.
Të tre kto elementa çfaqen jo vetem në artin e tij poetik por edhe në jetën politike mbasi e zgjodhën deputet pa dijen e tij, gja që e mori vesh ndërsa kthehej nga Orjenti.
Fe, atdhe, familje!
Devizë e njerzve të mdhej që edhe e pa deklarueme në mynyrë explicite e formale, asht jeta e vepra e tyne.
Zot-i, bota, njeriu!
Vulë që në mynyr inkoshjente çdo njeri, deri ke ma të prapambetunit, e ka në zemër e sa e ndjen së pari, në se e kupton mbasandaj, e sidomos si pasojë vepron diçka të njoftun si të mirë, ban që ai të ngjisë ndoj shkallë nga ato ku ngjiten njerzit e mdhaj.
Kjo poezi e fortë, me tone ma se të errta por me vargje shumë te bukura sado që fort të hidhnueme, asht konsiderue nga disa si rrëshqitje e poetit, nga tjerë si e pa dëshirueme për lexim e komentim, e në përgjithësi si e lanë në harresë, ka vlerën për të cillën vetë poeti nuk e asgjesoi.


A de Lamartin

Le Desespoir

Lorsque du Createur la parole feconde
Dans une heure fatale eut enfante le monde
Des germes du caos
De son oeuvre imparfaite Il detourna sa Face
Et, d'un pied dedaigneux le lanca dans l'espace
Rentra dans son repos

Dëshprimi


At-here kur Zot-i fjalën frymzoi
Në nji orë të errët pati fëmijën botë
Farën e rrëmujës
E hoqi shikimin nga vepra e Tij e pa arrirë
E me nji shkelm e përbuzje e fluturoi n'hapsinë
E gjeti qetsinë
''Hik'' tha Ai ''të braktis në mjerimin tand
O shum e ulët para meje për t'u urrejt o për t'u dasht
Ti s'je gja''
''Rrotullohu simbas qefit në shkretin e boshllëk
E gjithmon larg prej meje fatalitetin paç për mik
E fatkeqsin për mbret''
Kshtu tha. E si skifteri që lëshohet mbi të tijin gjah
Fatkeqsia n'kto fjal lshon nji t' fort urra
Si rrënkim të pafund
E përfshin universin në mizorin shtërngim
Përqafon përgjithmonë me tërbim pa mbarim
Të përjetshmin ushqim
E keqja, që at-here...,mbretroi perandorinë
Prej at-here...me kafshë, me bimë, me tokën e njerinë
Nga vuejtja u përfshinë
Dhe toka dhe qjelli dhe shpirti dhe shkambi
Rrënkon!Dhe zani natyrës së tanë gjëmon
Në t'keqen e vet
Ngreni pra shikimin në globin qjellor
Kërkoni Zot-n e veprës, ngushllues natyror
At t'madhin Lehtësor
Fatkqij! Mirsia e veprës Tij s'egziston
Ju kërkoni përkrahës? Universi pa vonue ju tregon
Atë që për jetë ju kastigon
Me çfar emën me të thirr o fatale Fuqi
Që të thon Destin, paracaktim, natyr o fat i zi?
Ligj i pa kuptim
Të lumtun a bllasfemues prej teje t'nënshtruem
Të mposhtun a rrebela, t'friksum a t'dashunum
Gjithmon...je gjithmon ti
Fatkqij! Ashtu si ju kërkoj dhe un shpëtim
E shpirti e pi me etje e tërbim
Pijen helmuse dhuru nga Ai
Atë që na nxit hapat në greminën
Ku festimet e lulet e presin viktimën
Që i blatohet fatkeqsis
Po të paktën rastësisht le ta dhjetoje njerzinë
Ose dora jote le t'bjerë mbi gjith njerzinë
Me pesh të barabartë?!
Por jo!...se shekujt kan pa shpirtna madhorë
Bukurinë gjeninë o virtute hyjnore
Viktima t'Perëndis
Si dikur kur hyjnitë kërkojshin therrorë
me tufa, t'pafajshmish që t'ishin dëshmorë
të gjakut, në tempuj mizorë
O njiqind dema të zgjedhun që formojshin kasaphanën
Apo qengjin pa njoll apo pëllumbeshën e bardhë
Që digjeshin n'alltar
O Zot i plotfuqishëm, themeltar i çdo gjaje
Universi për ty egzistonte para se t'a baje
O Zot në gjithësi
Ti mundeshe po t'doje, për tanden dëshirë
T'krijojshe për bijt tuj botën ma të mirë
Në përjetsi
Pa harxhu aspak, mbi gjithë kte tokë
Ti mundeshe të derdhshe me duer plot
Lumtuni
Hapsina, pushteti, koha...gja s'të kushton
Ah...mendja po me hikën për kte s'ke si dyshon
Por jo Ti nuk ke dash
Çfar faji kemi ba me e meritue qenjen?
I pa ndjeshmi hiç a ta ka kërkue lemjen
Apo e ka pranue?
Mos jemi ne rastësisht, nji vepër kryekëcyemje?
Apo o Zot i rrebt të duhen ty përmbysje?
Për tanden kënaqsi?
Ngjitu pra drejt qjellit temjan që Ai don
Pshertima, qarje, ankime, za që rrënkon
Muzik hyjnore
Thirrje gjaku, rrënkime t'thella
Ngjiti pra drejt qjellit, drejt kubeve t'errta
T'pallatit t'nalt
Tokë ngre zanin, qjej përgjigji, gremina
vende t'errta ku mortja hedh viktima
Nji pshertimë
Qarje t'përjetshme t'dënojn o natyrë
Që dhimbjen e plotsove në çdo kreatyr
Me za që rrënkon
Nga dita kur natyra prej hiçit formue
T'rrëshqiti nga dora si vepër pa mbarue
Ç'tjetër ke pa?
Veç goditjen e t'keqes materjes t'u i ra
E mishin vajtues, medet! prej ndjenjës t'u nda
Xheloze e hiçit
Uj edhe zjarr në luft të pa preme
E koha që i vyshk t'gjitha mbi gjithçka e ndeme
Me duert me blozë
Duke prit, ul në prak, veprat Tuja pa kuptim
Vdekjen mbytse qe kërcnon, qysh te fmija që sa lind
Qenjen njerzore
Virtutin që bie nën guximin e pa ftyr
Mashtrimin e pa nder e padrejtsin e ndyt
Lirin zhelamane
Që zotve toksor u blatohet n'sakrificë
Dhe forcën që e vendos ajo kudo drejtsinë
Në mbretnin e pa fund
Numuri pa Zot që e fiton luftimin
Nji Katon i lirë akoma që e kërkon mbarimin
Përmbi besën e Platonit
Nji Brut që duke vdek mbi virtutin që don
E dyshon në t'fundit çast ate që adhuron
E thotë ''Nji fjalë goje''
Fati që gjithmon u fitue veç nga nji krim
Dhe mashtrimi ma i poshtër i bam legjitim
Lavdi e lyeme n'gjak
Fmijt marrin pjesën n'trashëgim të prindve
Dhe shekulli që vdes i len thesn e mjerimeve
Shekullit t'ri
Eh, çfar?Kaq vuejtje, kaq krime, kaq dënime?
Prap s'u ngopën kto alltar me kaq shum sakrifikime?
Kto faltore Perendie?
Ky djell plak fatkeqsit e ksaj toke a i shikon?
S'do ta lindi ai nji ditë, vetem nji, që s'ndriçon?
Ankthin e të gjallve?
Trashëgimtar të vdekjes, o bartësa të mundimit
Jo jo, mos shpresoni që t'i vihet fre tërbimit
E keqja nuk flen
Deri në çastin kufi kur vdekja krahëmadhe
E përfshin përgjithmonë në të perjetshmen paqe
Dhimbjen e përjetshme!

Perkthim dhe koment
E.Kaceli