Ahmet Zogu

[POKO]

Marie Shllaku

Në një lagje të vjetër të Shkodrës, në Badre, kanë le Luigj Gurakuqi, gjuhëtari i shquem At Justin Rrota e i vëllaj piktori Simon Rrota, shkrimtari i madh Ernest Koliqi dhe kardinali i parë shqiptar Mikel Koliqi. Aty ka le edhe Marie Shllaku, e bija e Markut, gjyshi i së cilës kishte ardhë shumë kohë ma parë nga Shllaku malor e legjendar, prej nga mori edhe mbiemnin ajo.
Si kreu shkollën e mesme pranë Kuvendit të Motrave Stigmatine, ku u dallue për kulturë të gjanë që në rininë e parë: i pelqente teatri, recitimi, piktura; 20-vjeçare zotnonte italishten, gjermanishten, frengjishten e ma vonë edhe serbishten, u regjistrue në Fakultetin e Filozofisë në Romë, po i ndërpreu studimet e rregullta për shkak të luftës, e shkonte sa me dhanë provimet herë mbas here.
Njëzetvjeçare, për arësye ekonomike, filloi punën në Ministrinë e Punëve Botore në Tiranë. Ma vonë, me 25 shkurt 1943, ajo fillon punën në Prizren si Pëgjegjëse e Financave për gjithë krahinën e Kosovës ku, përveç detyrës së saj shtetnore, ajo u lidh ngusht me botën e trazueme të atyne trevave. Asnjë nga ata që hynin në zyrën e saj nuk çuditeshin kur lexonin mbi kryet e saj vargjet e Fishtës:
“Ma mirë dekë nën dhé m’u kja,
Se për t’gjallë me mbetë nën shkja”.
Po ja që me 06 maj 1944, për befasinë e saj ma të madhe, i vjen pushimi nga puna “për motive politike”. (?!)
Kthehet në Shkodër për një periudhë të shkurtë për t’u rikthye një herë e përgjithmonë në Kosovë, tashma me një qellim të caktuem qartë: me luftue përkrah vëllazënve kosovarë, që ato treva martire të mos ngeleshin nën thundrën e shkjaut, si ishin gjasat mbas nënshtrimit të plotë të PKSH ndaj Beogradit.
Nandë shtatori 1944, kur hynë brigadat partizane, ate e gjen në Gjakovë. Largohet prej aty me shumë atdhetarë të tjerë dhe i bashkohet çetës nacionaliste të Smajl Goranit.
Çfarë e kishte shtye ate vajzë të brishtë të linte Shkodrën e saj e të shkonte në Kosovë në ato situata të turbullta, që paralajmronin qartë ardhjen e hordhive sllavo-komuniste?
“Kam ardhë me dekë me ju”! – do t’u drejtohej ajo komandantëve të çetave nacionalsite, si pat deklarue vetë në gjyq.
Njihet e lufton përkrah Mehmet Berishës, Ndue Përlleshit, Mehmet Gradicës e Adem Shalës, ndërsa mbante lidhje me At Bernardin LLupin në Pejen e çlirueme; të pushtueme, deshta me thanë, se aty kishin hy brigadat e kuqe dhe ia kishin ridorëzue me tradhëti shkjeve.
Vajza e imtë shkodrane mahnitë kreshnikët e maleve me pjekuninë e vendosmëninë e saj që të pajtonte komandantat e shquem Shaban Polluzha e Mehmet Gradica, të bante bashkimin e koordinimin e luftës të rreth 50 çetave që vepronin atëherë në Kosovë, prandaj edhe kalonte sa tek njena çetë tek tjetra, nga Ndue Përlleshui tek Ukë Sadiku. Ajo ishte e pranishme në çdo takim të randësishëm, në çdo kuvend të burrave të maleve; mbante fjalime e ndezte edhe ma fort zemrat e plagueme nga ripushtimi sllav.
Veçanarisht e përgjakshme ishte barbaria sllave në Drenicën e Azem Bejtes e të Shaban Polluzhës. PKJ nuk donte të humbte kohë e t’i lante hesapet një herë e mirë jo vetëm me kundërshtarët e asaj kohe, por edhe me ata që mund të baheshin nesër kundërshtarë të tyne, pse, si e thonte vetë Bllagoje Nashkoviç, “këta në çdo kohë do të çohen në kryengritje”; ndërkohë që Svetozar Vukmanoviç porosiste që “ata që keni me i qërue, i qëroni shpejt”.
Në këte gjendje dramatike u mblodh me 20 Janar 1945, në Rrezallë të Drenicës Kuvendi i koordinimit të luftës kundër pushtuesit të ri e të vjetër serb. Aty morën pjesë burra të shquem, mbi të gjithë, profesor Ymer Berisha, nismëtar i Kuvendit, komandantët Shaban Polluzha, Mehmet Gradica, Ukë Sadiku, Adem Shala e sa të tjerë; në mes atyne burrave kreshnikë ishte edhe trashigimtarja e Norës dhe e Shotës, Marie Shllaku.
Do të kujtonte në hetuesi pjesë të fjalimit që kishte mbajtë në atë Kuvend: “Gjithë vëllaznit shqipatrë, me tana forcat, duhet me luftue sllavo - komunizmin, se çdo pus e kanë mbushë me krena shqiptarësh”.
Vendimi i Kuvendit: Luftë deri në vdekje për çlirimin e Kosovës!
Anmiku serb solli mbi 40.000 forca në Drenicën e lodhun nga dimni, nga uria, nga mungesa e armatimeve. Filluen përleshjet në çdo shpat e grykë: qysh në betejat e para komandanti legjendar Shaban Polluzha humb të birin, Tafën. Me 21 shkurt 1945 rrethimi u ba i plotë, u futen në përdorim gjithë llojet e armatimeve, deri edhe topat, e në mes martirëve që ranë, plot 430 trima, në atë luftë të pabarabartë, ishin edhe komandantët legjendarë Shaban Polluzha e Mehmet Gradica.
Në atë betejë mori plagën e parë edhe Maria jonë, bija e Shkodrës, heroina e Kosovës.
Kushtet e reja kërkonin edhe organizimin politik të atdhetarëve. Kështu lindi ONDSH, Organizzata Nacional Demokratike Shqiptare, ku veç kontributit të veçantë të profesor Ymer Berishës, një rol shumë të randësishëm do të luente e kudogjetuna dhe e zjarrta Marie Shllaku. Kjo bani që ajo të vihej shpejt në shinjestër të OZN-ës famkeqe.
Me porosi e ndihmen e At Bernardin Llupit ajo strehohet në Dubërdol, në shtëpinë e Dan Pjetrit. Prej aty ajo do të luente një rol të jashtëzakonshëm në organizimin e Kuvendit të Dubërdolit të Ujmirit, e bashkë me prof. Ymer Berishen dhe komandantin trim Ukë Sadiku, do të ishin udhëheqësit kryesorë të atij Kuvendi, mbajtë me 24/25 Gusht 1945 te Llugat e Dan Pjetrit. Fjalimi i Maries në atë Kuvend do të mbahet mend nga shumë pjesëmarrës që mbeten gjallë, kurse ajo vetë do të kujtonte në hetuesi se kishte thanë:
“Së pari, motra dëshiron me dekë me ju e ju me te. Vetëm dorëzimi sllavo-komunistëve të mos u bahet, sa të jemi gjallë!
Por tashma OZN-a e kërkonte kudo. Bija e Shkodërloces mori malet me çetat e luftëtarëve të lirisë, deri me 12 shtator 1945 kur në Siqevë, bashkë me çetën e Shaban Sadikut, u rrethuen nga forca të shumta: nga 40 vetë që kishte çeta, ranë në fushën e betejës 28 luftëtarë, u plagosen gjithë të tjerët, mes tyne edhe Maria që mori shumë plagë, po mbinjeriu i vërtetë ishte Alush Smajli nga Llazica me 18 plagë në trup. Në atë betejë mbet edhe komandanti legjendar Shaban Sadiku.
Maria, e plagosun randë, si kishte ça rrethimin, ndeshet me Xhemë Bajramin e Açarevës, që, pabesisht, ia dorëzon OZN-ës.

Gjyqi
Në Prizren, në sallën e madhe të Shtëpisë së Kulturës, u zhvillyue nga data 29 qershor deri me 13 korrik 1946 gjyqi kundër 27 të pandehunve, ku ma i vjetri ishte frati me zhgun, At Bernardin Llupi, 58 vjeç, kurse ma të rijtë, studenta në Gjimnaz të Pejës, sa i kishin mbushë 16 vjeç, si Shefqet Kelmendi, Viktor Gashi, Engjëll Berisha, Ramiz Kelmendi etj. Kryetar i trupit gjykues ishte egërsina Dragustin Janjiç, kurse prokuror famëkeqi Ali Shukriu.
“Për ne nxanësit, kujton njeni prej të rijëve, ishte krenari të ishim pranë Fratit me zhgun dhe Orleanës shkodrane”.
Akt akuza randonte sidomos katër të pandehunit shkodranë: Marie Shllakun, At Bernardin Llupin, Kolë Parubin e Gjergj Martinin. Të ishin të vërteta të gjitha ato për të cilat akuzoheshin, do të ishin superheroj. Por edhe ata mohuen vetëm sa nuk ishin aspak të vërteta, e pranuen me krenari akuzën që u bante nder për veprimtarinë e tyne antiserbe.
Marie Shllaku kishte provue gjatë hetuesisë torturat ma çnjerëzore. Në sallën e gjyqit pak kush do ta kishte njohë, po të mos e dinin për cilen bahej fjalë. Ishte krejtësisht e shpërfytyrueme, shpesh herë nuk ishte në gjendje as të mbante drejtqendrim, por kur fliste nuk ndjehej fill dridhërime në zanin e saj tingllues.
Pyetje: Qysh kur je marrë me politikë?
Maria: “Qysh në moshën 20 vjeç, nëse politikë mund të quhet dashunia për Atdhe, lufta për një Shqipni Etnike bashkë me pjesët e shkëputuna, Kosovë e Çamëri.
I përgjigjej prokurorit …. Vajza e imtë, aty në mes çerdhes sllavo komuniste, me plagë lufte në shtat, me sa e sa plagë të tjera e trupin e dërrmuem nga torturat në hetuesi, e vetëdijëshme se e priste pushkatimi.
Pyetje: Pse keni luftue kundër partizanëve?
Maria: Me iu rrëzue ju nga pushteti.
Pyetje: Çka të lidh me Mehmet Berishën?
Maria: Ideali kombëtar.
Pyetje: Çfarë the në Kuvendin e Drenicës?
Maria: Luftë deri në vdekje për çlirimin e Kosovës.
Pyetje: Çka kishe me ba me ne, sikur të kishit fitue?
Maria: Kisha me ju gri si duhanin në çark!
Pyetje: A e di se për këto krime të pret pushkatimi?
Maria: Nuk do t’i mungojnë kurrë lulet Kosovës t’i sjellë mbi vorrin tim.
Dhe nuk iu dridh zani një herë!
U dridhën po, ata, gjakatarët, para Marie Shllakut, para Norës e Shotës njëherësh!
Vendimi:
Marie Shllaku, dënim me vdekje, pushkatim.
At Bernardin Llupi, dënim me vdekje, pushkatim.
Kolë Parubi, dënim me vdekje, pushkatim.
Gjergj Martini, dënim me vdekje, pushkatim.
Njëzet e tre të tjerët me afate të ndryshme burgimi.
Nata mizore
Ishte nata në mes 24 e 25 Nandorit 1946,. Askush nuk e di nëse ishte ende data 24 apo kishin kalue në datën 25. Nata ishte sterrë e zezë dhe me shi e llohë bore bashkë. Gjithkça ishte zhytë në errsinë.
Të burgosunit, në mes tyne edhe të dënuemit me vdekje, lëviznin nëpër dhomën e madhe e të vetme ku i kishin grumbullue. Të gjithë ishin me hekura në kambë, edhe pse të mbyllun në një dhomë burgu.
Vijnë ata, xhelatët. “Në emën të popullit ….. “. Marrin të denuemit me vdekje.
Para se me dalë, te dera, kthen kryet At Bernardin Llupi dhe u thotë të burgosunve: “Burra!” Mos u ligshtoni për ne!
Atë çast, ende pa u largue mirë të dënuemit me vdekje, të burgosunit ia morën kangës:
Se mjaft në robëri,
Kosovë e Çamëri!
Ishte nata mizore në mes 24 dhe 25 Nandorit 1946. Katër lisa u këputën nën breshninë e plumbave, por nuk u përkulen.
Ishin bijët e shqipes!
Marie Shllaku,
At Bernardin Llupi,
Kolë Parubi,
Gjergj Martini.
I lehtë u qoftë dheu në jetë të jetëve!

[DYDRINAS]

FOREIGN RELATIONS, 1928, VOLUME I


Telegram

The Secretary of State to the Minister in Albanira (Hart)
WASHINGTON, September 12, 1928-5 p. mn.
35. Your No. 58, September 6, 11 a. m., and Department's 30, Sep-
tember 5, 6 p. m. Upon receipt of this telegram please address a
note in the following terms to the Minister for Foreign Affairs:

"My Government has taken note of the action of the Constituent Assembly of Albania in changing the form of the government of Albania to that of a constitutional monarchy and in proclaiming President Ahmed Zogu, 'Zog First, King of the Albanians.' I now take pleasure in informing Your Excellency, under instructions from my Government, that the Government of the United States extends recognition to the Kingdom of Albania, it being understood that the exchange of notes of June 22, 1922, between the United States and Albania 7 and the provisions of Albanian law enacted in pursuance therewith will continue in force."

The following telegram is being sent today by the President to the King of the Albanians:

"It is with pleasure that I extend to Your Majesty and to the people of Albania congratulations on the occasion of your accession to the throne. The American people join with me in expressing best wishes for Your Majesty's good health and happiness and for the prosperity of Albania."
The Department will communicate with you later concerning new letters of credence.


http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-idx?type=turn&entity=FRUS.FRUS1928v01.p0976&id=FRUS.FRUS1928v01&isize=text

[DYDRINAS]

KELLOGG

Telegram

King Zog to President Coolidge

[Translation]
TINA, September 14, 1928-i p. mq.8

Deeply moved by the congratulations and the good wishes Your Excellency has so kindly expressed on the occasion of my accession to the throne of Albania, I hasten to present to you the assurance of my most profound gratitude for this act of cordial friendship toward my person and for the Albanian people.
On this occasion it is a pleasure for me to convey to you an expression of the sentiments of gratitude which my people continue to cherish toward the noble people of the United States for the humane assistance which they gave through the medium of the American Red Cross to my people at a critical time.
Furthermore, the Albanian people are most grateful for the generous hospitality which the great Republic of the United States so liberally extends to the Albanians in the United States, thus bestowing upon them the benefits of American culture and welfare.
Please accept, Excellency, my most sincere good wishes for your happiness and for the greater prosperity of the noble people of the United States.

ZOG

[POKO]

Mbreti Zogu I

Ahmet Zogu[1], formalisht Naltmadhnia e Tij Zog I Skëndërbeu III Mbret i Shqiptarëve, (Lindi më 8 Tetor 1895 , në Burgajet të Matit, në një kështjellë të ndërtuar rreth shekullit të XV. - 9 Prill 1961. Suresnes pranë Parisit), ishte politikan shqiptar, Ministër i Brendshëm (30 janar, 1920 – 14 nëntor, 1920), kryeministër i Shqipërisë (1922-1924), president (1925 - 1928) dhe mbret i shqiptarëve 1 shtator1928 - de facto 7 prill 1939 pas pushtimit italian, ndërsa de iure më 2 janar 1946 pas shpalljes së Shqipërisë Republikë.

Rinia dhe formimi

U lind Ahmet Muhtar(kryeplak)[3] Bej Zogolli në kalanë e Burgajetit, qytet i afërt me Burrelin në Perandorinë Osmane, djali i dytë i Xhemal Pashë Zogollit, dhe djali i parë me gruan e tij të dytë, Sadije Toptani në 1895. Familja e tij ishte një familje bejlerësh e pronarë tokash, me autoritet feudal mbi krahinën e Matit. Familja e s'ëmës, Toptani, pretendonte se ishte trashëgimtare nga motra e heroit kombëtar, Gjergj Kastrioti, Mamica.
Mësimet e para i mori në vendlindje nga mësues privat si Sali Toron, Hysen (Efendi) Cekën dhe Dervish Himën për gjuhën shqipe, Hafiz Muharremin për gjuhën turke, deri në moshën 13 vjeçare. Më 15 Qershor 1905, largohet për në Stamboll dhe fillon studimet në Lycée Impérial de Galatasaray, qëndra e atëhershme e Perandorisë Osmane në rënje, që kontrollonte Shqipërinë dhe më vonë në akademinë ushtarake deri më 1912. Pas vdekjes së t'atit më 1908, u bë Beu i Matit, i quajtur edhe Beu i vogël. U zgjodh në vend të të vëllasë Xhelal Bej Zogolli.
Gjatë Lufta e Parë Botërore doli vullnetar në krah të Austro-Hungarisë. U mbajt në Vjenë në 1917 e 1918, e në Romë në 1918 e 1919 përpara se të kthehej në Shqipëri më 1919. Gjatë kohës në Vjenë, ai shijonte stilin e jetës së Europës Perëndimore, dhe thuhet të ketë qenë shumë i pëlqyer mes grave vieneze. Mori mësimet në gjuhën gjermane dhe thelloi njohuritë në artin ushtarak dhe në diplomacinë perëndimore.

Kronologjia e jetës së Zogut


Ahmet Zogu dhe familia e tij
Më 20 korrik 1912 Ahmeti, u kthye në Shqipëri, për arsye se Fuqitë Ballkanike, të përkrahur hapur nga Rusia, po përgatiteshin që ti shpallnin luftë Perandorisë Osmane, si rrjedhojë Shqipëria do të vuante pasojat e kësaj lufte. Në 1 Nëntor 1912, ai merr pjesë me ~2000 matjanët e Tij në luftë kundër ushtrive serbo-malazeze duke i ardhur në ndihmë qytetit të Shkodrës i cili mbrohej nga Hasan Riza Pasha dhe daja i tij Esat Pashë Toptani. Por thyhet keq nga serbët në Zadrimë. Më 28 Nëntor 1912, në shpalljen e pavarësisë në Vlorë nga Ismail Qemali, Matin, Dibrën dhe Mirditën do ta përfaqësonte Beu i Vogël, i cili kryesonte delegacionin prej 26 vetash. Ndërkohë që luftonte, u njoftua se Dibra u pushtua dhe u dogj nga forcat serbe, si dhe po i drejtoheshin Matit. Atëherë NMT Zog I me shpejtësi të madhe u nis për në Mat, ku filloi menjëherë përgatitjet për të mbrojtur të paktën Matin nga sulmi.
Mbas përfundimit të kuvendit u kthye në vendlindje, ku organizoi mbrojtjen e krahinave të Matit dhe Dibrës, kundër ushtrisë serbo-sllave. Në Mat Zog, kishte shumë armatim dhe municione për të cilët kishin nevojë kryetarët e Kosovës e të Dibrës, të cilët vinin në Mat për t’u furnizuar. Edhe një herë Mati u bë qendra e Shqipërisë dhe bijtë e tij nuk i braktisën të ardhurit por i mbajtën në familjet e tyre të pa ndarë në ushqime. Gjatë qeverisjes së Ismail Qemalit, Zog, mbrojti interesat e kësaj qeverie duke kundërshtuar edhe Esat Pashë Toptanin. Në kohën e ardhjes dhe përpjekjeve të Princ Vidit që të instalonte qeverinë e tij në Shqipëri, ai e përkrahu atë. Në pranverën e 1914, plasi një kryengritje kundër Vidit (e cila mendohej se ishte ideuar nga Esat pashë Toptani). Zogu u vu në ndihmë të Princ Vidit dhe kërkoi nga forcat rebele që të tërhiqeshin dhe mos të rrezikonin interesat kombëtare. Mbas një përgjigje negative nga ana e rebelëve, ai marshon drejt Elbasanit dhe Krujës, i thyen forcat rebele dhe vendoset në Krujë. Gjatë kohës që ishte në Krujë, Princ Vidi largohet nga Shqipëria dhe ia lë administrimin e vendit një përfaqësie ndërkombëtare, kjo bëri që edhe Zogu, të tërhiqej nga Kruja drejt Matit. Në luftën e parë botërore Mbreti Zog u rreshtua ne krah te Austro-Hungarisë dhe vuri në dispozicion të luftës 10.000 luftëtarë (çliron Skraparin dhe Durrësin). Më 3 Mars 1916, Zogu, thërret Kongresin Kombëtar, në Elbasan për të diskutuar mbi fatin e Shqipërisë. Kjo iniciativë e tij, në fillim pati mbështetjen nga Austro-Hungaria, e cila më vonë u tremb dhe e pengoi. Ky akt bëri që Zogu, të tërhiqej nga Lufta e Parë Botërore, si shenjë revolte kundër këtij veprimi. Austriakët, ngaqë ishte nip i Esat Toptanit donin ta internonin. E jëma, i kërkon ndihmë At' Pal Dodajt, atëherë në Rubik, që t'i shpëtonte të birin. At Dodaj, shkon në Burgajet, e vesh si frat Ahmetin e e merr në Kuvendin e Rubikut. Me ndërhymjen e At Dodajt, Zogu shkon me studime n'Austri në nji Akademi Ushtarake. Në Janarin e 1917, mbas vdekjes së Franc Jozefit, në Vjenë u bë kurorëzimi i Karlit dhe u ftua një delegacion nga Shqipëria. Mbas kësaj ceremonie austriakët i kërkuan Zogut, që të qëndronte në Vjenë, vend i cili kishte ofruar bursa për një grusht shqiptarësh, e kishte plane për vendin tonë. Atje takon dhe Çatin Saraçin[4]. Ai u detyrua të vendosej në Vjenë deri në përfundim të Luftës. Në 1919, Shqipëria rrezikonte realisht ndarjen, kështu që Zogu, rikthehet në aktivitetin politik duke kërkuar që të mbahej një kongres kombëtar për të mbrojtur fatet e Shqipërisë, kongres që u mbajt në Lushnjë me 21-31 janar 1920 i siguruar me 9,000 vete nga ai (Kongresi e emëroj ministër te brendshëm).
Më 11 shkurt 1920 pas kundërshtisë italiane për të mos lejuar vendosjen e qeverisë në kryeqytetin e vendit në Durrës, Zogu çan barrikadën dhe siguron vendosjen e qeverisë dhe Këshillit të Naltë në Tiranë. Më 6 mars 1920 së bashku me ministrin e Drejtësisë bën bashkimin e Shkodrës me pjesën tjetër të vendit. Në shkurt–nëntor 1920 stabilizon rendin në Shqipëri. Në nëntor 1920 suksesi i tij ngjall xhelozi dhe si pasojë e saj, qeveria jep dorëheqjen. Më 5 prill 1921 zgjidhet deputet i Partisë Popullore në Këshillin Kombëtar. Më 4 nëntor 1921, emërohet nga qeveria, komandant të operacioneve ushtarake për krahun lindor kundër serbëve. Më 14 dhjetor 1921 pas shtypjes së grushtit të shtetit vjen në Tiranë dhe siguron qetësinë e vendit. Më 24 dhjetor 1921 emërohet sërish ministër i Punëve të Brendshme.
Më 1922 ndryshon mbiemrin, duke hequr mbrapashtesën turke -olli, dhe duk'e lënë thjesht Zogu.
Në mars 1922 i bën ballë rebelimin të forcave opozitare duke ruajtur kryeqytetin nga anarkia. Më 2 dhjetor 1922 për herë të parë emërohet kryeministër. Në këtë post, Zogu ishte i pari që nisi punën për hartimin e ligjeve organike të ministrive. Për këtë qëllim ai ngriti grupet e ekspertëve me nga dy përfaqësues për çdo ministri. Në shtator 1923 Zogu konfirmohet edhe si kryetar i Partisë Popullore. Në dhjetor 1923 Zogu arrin të sigurojë numrin më të madh të votave në zgjedhjet për Kuvendin Kushtetues, por pa arritur numrin e duhur për krijimin e qeverisë së re. Për herë të parë ai zgjidhet me dy mandate, në Dibër dhe në Durrës. Më 23 shkurt 1924 për shkakun se Zogu me anë të një koalicioni me independentistët siguroi një shumicë të re, iu organizua një atentat brenda Kuvendit Kushtetues. Zogu plagoset gjatë hyrjes së tij në parlament nga Beqir Valteri me 24 shkurt. Tek Zogu po hynte në derë Valteri, i cili qëlloi me qetësi tre herë mbi trupin e Ahmet Zogut. Zogu mori tre plumba, një në dorë, një në kofshë dhe një në bark[5] Në sallën e parlamentit pllakosi një atmosferë tepër e rëndë, pasi duke qenë se shumica e deputetëve ishin të armatosur, ekzistonte rreziku i një përleshjeje të armatosur mes palëve kundërshtare. Pas disa sekuencave të frikshme Beqir Valteri u ndalua dhe Eljaz Vrioni mori fjalën për të qetësuar situatën, ndërsa Zogu nga vendi dhe me zë të lartë foli: "Zotërinj, nuk është hera e parë që ngjet një gjë e tillë, ndaj ju lutem miqve të mi ta harrojnë për një çast atë çfarë ngjau dhe të merren me vonë me këtë punë". Kjo ndërhyrje e Zogut dhe e Vrionit shmangu një kasaphanë të vërtetë në sallën e Asamblesë. Iu afrua Eqrem Bej Vlora me dr. Simonidhin që verifikoi dëmin që kishin bërë dy plumba që e kishin marrë kalimthi duke e çarë thellë, njëri në kofshë e tjetri në baqth; plagët u lidhën përkohësisht. I shoqëruar me një eskortë të fuqishme, kryeministri u strehua në shtëpinë e tij, dhe filloi të kurohej pa problem nga që plagët ishin shumë më të lehta se na ç'ishin pritur, plagë të cilat nuk penguan të priste as vizitat e miqve. Madje Zogu përfitoi nga rasti të takohej vetë me atentatorin[5]. Më tej jep dorëheqjen. Gjendja acarohet. Në maj–qershor 1924 opozita organizon një grusht shteti. Qeveria “Vrioni” që u rrëzua më 10 qershor 1924 e kishte emëruar ditët e fundit të saj, komandant për shtypjen e grushtit të shtetit në veri.
Në qershor 1924 për të mos i dhënë rrugë gjakderdhjes, Zogu largohet në Jugosllavi. Gjykata politike e kundërshtarëve të tij politikë e dënon me vdekje në mungesë. Në dhjetor 1924 me vendim të qeverisë “Vrioni” dhe me përkrahjen e fuqive të mëdha, Zogu rikthen legjitimitetin e rrëzuar në qershor 1924. Më 6 janar 1925 Këshilli i Naltë e dekreton kryeministër dhe ministër të Brendshëm.


Presidenti i parë i Republikës Shqiptare Ahmet Zogu
Më 25 janar 1925 Kuvendit Kushtetues shpalli Republikën Shqiptare. Dhjetë ditë më vonë, Ahmet Zogu u zgjodh nga Kuvendi Kushtetues, kryetar i republikës, duke qenë në të njëjtën kohë edhe kreu i pushtetit ekzekutiv. Gjatë kësaj kohe, Ahmet Zogu riktheu stabilitetin në vend, si dhe mundësoi nënshkrimin e marrëveshjeve të rëndësishme ekonomike, politike e ushtarake që forcuan pozitën e Shqipërisë.

[POKO]

Komploti i Eshref Frashërit dhe Ceno Kryeziut

Ndonëse bashkëpunëtorë të ngushtë të Zogut, Ceno Kryeziu dhe Eshref Frashëri me veprimet e tyre nga kompetencat e gjithanëshme, qenë në shumë raste thikë me dy teha në duart e Zogut, të cilin e diskredituan në opinionin e kohës, por edhe komplotuan ndaj tij. Eshref Frashëri, President i Senatit ish udhëheqës i klikës asnjëherë nuk doli në opozitë të hapur kundër Zogut, por i pakënaqur nga pushteti i pa kufi i Zogut nga Veriu, duke pasë lidhje të fuqishme fisnore në Shqipërinë e Jugut, në vitin 1925 u bë e qartë se ai po përgatiste një komplot kundër Presidentit për ta rrëzuar atë nga froni.[5]
Eshrefi u përpoq të tërhiqte pas vetes edhe Myfit Libohovën duke qenë se kishte pas vetes një pjesë të klerit fanatik musliman, por Libohova shkoi dhe i tregoi gjithçka që po përgatitej Zogut, i cili pa vonuar dërgoi forca të shumta matjanësh në Korçë të shtypte çdo orvatje që në embrion, por dëshmia e Myfytit për mungesë provash të qarta nuk mundi të qëndronte në këmbë, prandaj Zogu ngurroi të dilte hapur kundër Frashërit edhe nga frika e reaksionit që mund të ngjallte tek jugorët por u mjaftua me largimin e Frashërit nga detyra dhe pushimin nga puna të disa oficerëve toskë. Por përpara kësaj ngjarje ishte zbuluar edhe një komplot tjetër i Ceno Kryeziut. Cenoja e provoi veten si energjik por aspak të devotshëm ndaj Zogut me gjithë ndihmën e pa kursyer që i dha në rrëzimin e Nolit.[5]
Cenoja u bind të merrte pjesë në një komplot të organizuar prej disa njerëzish të njohur në radhët e ushtrisë si dhe mes emigrantësh në Greqi, Itali e sidomos në Jugosllavi, ku Cenoja kishte mbështetje të gjerë. Edhe kësaj here Zogu mundi të mësonte rreth komplotit përpara se ai të shpërthente dhe i doli hapur Cenos se kjo gjë ishte vendosur të bëhej në një nga udhëtimet e Zogut në Beograd, as Cenoja nuk bëri shumë përpjekje për ta fshehur bashkëpunimin e tij me komplotuesit. Për shkak të miqësirave dhe lidhjeve të ngushta familjare dhe dëshirës së Zogut për të fshehur skandalin nuk mori veprim tjetër vese kërkesës për dorëheqje dhe mërgimit të tij në Paris (Durazzo 26 shtator 1925) hakmarrja e Zogut nuk vononte duke i kthyer revanshin me të njëjtën monedhë Cenos në një moment kur u mendua se nuk do të bënte bujë të madhe në publik, dhe duke u paraqitur si vepër e dikujt tjetër. Ndërsa nga fundi i shtatorit 1925 një njeri i panjohur hodhi një bombë në Vilën e Zogut, pa arritur të vriste njeri (Das Deutsche Tageblatt 26 shtator 1925). Në fillim po të këtij viti u zbulua një komplot tjetër pas të cilit thuhej se qëndronte dora e peshkopit Noli, komploti dështoi pasi disa roje besnike e njoftuan presidentin. Në vitin 1926 u arrestua Qemal bej Vrioni nën akuzën se kishte konspiruar kundër qeverisë. Vrioni ishte përzier me një seri letrash që kishin rënë në dorën e qeverisë. Nga kjo tablo kuptohet se viti 1925 për Zogun qe viti i përballjes me kundërshtarët e tij nga të katër anët, ndërsa në 26-ën u ndesh me kryengritjen më të rrezikshme qysh prej kohës kur u detyrua të linte vendin nga vala e revolucionit të 24-ës.[5]
Më 1926 Zogu i kërkonte ministrit të Drejtësisë reformë të thellë në legjislacionin e vendit. Për këtë qëllim u formua me vendim të Këshillit të Ministrave më 5 gusht 1926, komisioni ligjpërgatitës, detyrat e të cilit u caktuan me ligjin e 30 nëntorit 1926.

[POKO]

Shpallja "Mbret'i Shqiptarëve"


Paqëndrueshmëria e stabilitetit politik të vendit në vitet '20, detyroi një grup parlamentarësh të propozonin shqyrtimin e regjimit shtetëror në Shqipëri, parlamenti vendosi në favor të këtij propozimi. Mbas zgjedhjeve të parakohshme më 25 Gusht 1928, u propozua ndërrimi i formës së qeverisjes, u formua komisioni statusor, i cili propozoi ndërrimin e formës së regjimit nga republikë në monarki. Ky propozim u hodh në votim dhe parlamenti më 30 Gusht 1928, vendosi që Asambleja Kushtetuese të proklamojë Shqipërinë Mbretëri Demokratike Parlamentare të Trashëgueshme.
Më 1 Shtator 1928, Asambleja Kushtetuese proklamoj: "Mbret të Shqiptarëve" nën emrin "Zog I"[6]. Ceremonia e kurorëzimit ishte planifikuar për në orën pesë, por në katër e gjysmë dhoma e bardhë e parlamentit ishte mbushur plot. Nga dritaret e lartë rrezet e diellit binin mbi deputetët, punonjësit civilë, kryetarët e fiseve frakët dhe festet prej leshi të bardhë. Krerët e misioneve të huaja ishin gjithashtu të pranishëm, edhe pse përpiqeshin të mos binin në sy. Rasti ngrinte pyetje të vështira protokolli, ndaj duke reflektuar verdiktet pezull të qeverive të tyre, diplomatët kishin zgjedhur veshje mëngjesi, pa dekorime. Për të dëshmuar se pjesëmarrja e tyre ishte informale ato u rrasën në turmën e mbledhur në hollin modest, duke ua lënë hapësirën e rezervuar për to korrespondentëve të “Associated Press”. Vështrimet kapën mbërritjen e tetë makinave të mbushur me zyrtarë italianë të veshur me uniformat ngjyrë vjollcë dhe floriri. Verdikti i qeverisë së tyre s’ishte vënë ndonjëherë në dyshim. Ministri jugosllav, Dr Mikhajloviç nuk dukej gjëkundi ndërkohë – mesa duket po bënte akoma pushimet e verës – ndaj kjo s’linte shumë dyshime për qëndrimin e qeverisë së tij. Pak më tej një trumbetë oshtinte dhe një makinë e hapur me një eskortë kalorësiake filloi të afrohej përmes rrugëve të ngushta nën një sërë harqesh triumfale të zbukuruara me monogramin “AZ”. Nga një anë qëndronte Xhemal Aranitasi, Komandant i Përgjithshëm i Ushtrisë dhe nga tjetra Luan Xhilardi, Inspektor-Gjeneral i Ushtrisë. Qindra flamuj të lirë ishin importuar nga Italia në mënyrë që çdo familje të mund të kishte mundësi të zbukurohej me shqiponjën e zezë në sfondin e përgjakur: standard i Skënderbeut. Degët me gjethe të gjelbra, të sjella nga malet dhe që kishin filluar të zbeheshin zbukuronin dyert e dritaret e kasolleve prej balte. Qilimat shumëngjyrësh turq, vareshin nga ballkonet e vilave më të begata. Posterat e pikturuar me dorë që shtriheshin në gjerësinë e rrugës shkruanin “Asambleja Kushtetuese dhe Monarkia”. Bëhej fjalë për detaje të një procesioni të zakonshëm, por ato që s’ishin mësuar me mënyrat e “Shpëtimtarit të Kombit” e shihnin skenën si një spektakël kurizo, duke qenë se përveç rreshtave të ushtarëve rrugët ishin thuajse bosh. Ishte e çuditshme që një njeri gjoja i ngjitur në fron me vullnetin e njerëzve nuk kishte qenë në gjendje të hynte në kontakt më të afërt me to, por Zogu duhej të kujdesej për sigurinë. Ai e linte të kuptohej këtë duke mbërritur ose shumë herët ose shumë vonë në angazhimet publike. Parada e shkurtër hyri në sheshin “Skënderbej” dhe u ndal në pjesën jugore. Tashmë ishte pesë pa njëzet. Një njeri i hollë në një uniformë ngjyrë ulliri zbriti nga makina, u përshëndet me presidentin e Asamblesë Kushtetuese dhe eci gjallërisht në shkallët e korridorit qendror. I zbehtë dhe nervoz ai u ngjit në podium duke zgjatur dorën e djathtë për të mbajtur kushtetutën. Dhoma u mbush me britma gëzimi, të cilat ai i përshëndeti me përkulje të lehta nga e djathta në të majtë[7]. Pas kësaj proklamate, parlamenti formoi një komision i cili do t'i komunikonte Naltmadhnisë së Tij, vendimin dhe do t'i ofronte Fronin Mbretëror. Mbasi e pranoi fronin, Naltmadhnia e Tij Zog I, Mbret i Shqiptarëve bëri betimin mbi flamurin kombëtar.
Ai u betua (Formula e betimit):
“Unë Zogu, Mbret i Shqiptarëve, në çastin në të cilin po hudh kambën mbi Thronin e Mbretnis Shqiptare dhe po marr në duer Pushtetin Mbretnuer, betohem përpara fuqisë së Zotit me mbajte Bashkimin Kombëtar, Independencën e Shtetit dhe Tokat. Betohem edhe të mbahem besnik ndaj Statutit dhe të veproj mbas pikave të tij dhe mbas ligjeve që ndodhen në zbatim, duke pas parasysh kurdoherë të mirën e popullit. Zoti më ndihmoftë”.
Monarku i ri e firmosi betimin dhe mbajti një fjalim të shkurtër me tone të thella sinqeriteti. Ai shprehu qëllimin dhe nderin për t’i shërbyer Shqipërisë sa më mirë të jetë e mundur dhe nëse shfaqej e nevojshme të jepte jetën për të. “Bota e ka kuptuar se nëse Bijtë e Shqiponjës lihen në paqe ata mund të ndërtojnë një shtet”. Fjala e tij ishte e shkurtër por efektive. “Zotërinj, dalshim faqebardhë në sytë e historisë”. Nuk kishte mbërritur akoma ora pesë kur mes brohoritjeve “Rroftë Mbreti”, ai shpejtoi hapat në korridor me ndihmësit që përplaseshin me njëri tjetrin duke u përpjekur të ruanin ritmin. Në atë që tani ishte Pallati i Ri Mbretëror, e prisnin gjysmë duzine princesha dhe nëna e tij. Gjashtë ditë pushimi publik pasuan. Fishekzjarrët shkëlqyen terrin para pallatit. Delet u therën në prag të pallatit. Aeroplanët italianë hodhën shirita dhe konfeti. Gjashtë kolonelë u promovuan në rang gjeneralësh. Dy mijë të burgosur u falën dhe punonjësit e shtetit morën një rrogë mujore shpërblim. Qytetet e mëdha nxituan t’i ofrojnë mbretit prona që të mos dukeshin jo besnikë. Çdo dyqan dhe kafe vari në mur foton e tij, nëse nuk bënte kështu merrte një gjobë prej 50 frangash. Edhe myslimanët e devotshëm duhej të tejkalonin kundërshtimin e tyre ndaj riprodhimit të imazheve njerëzore dhe të blinin një portret standard.[7]
U miratua Statuti Themeltar i 1928. U miratuan kodi civil, ai tregtar, etj. U miratuan ligje të tilla si për reformën agrare, heqjen e ferexhesë, etj duke aboluar Ligjin Islamik e duke e zëvendësuar me kodin civil të mbështetur tek ai zviceran siç kishte bërë dhe Mustafa Kemal Atatürk me Turqinë[8]. Mbreti Zog nxiti ndërtimet botore në vend, rritjen e mirëqenies, zhvillimin e tregtisë, balancim të bilanceve tregtare, shkollimin e brezit të ri, përgatitjen e inteligjencies në universitetet perëndimore, etj. Nga Vjena, peshkopi Fan Noli e denoncoi si “një krim i urryeshëm ndaj shqiptarëve”. Monarkia zogiste ishte një “një farsë e përgatitur në Romë dhe e vënë në jetë në Tiranë”[7]. Bejlerët e dëbuar në lëvizjen rivale “Bashkimi Kombëtar” ishin po aq të indinjuar. Më interesanti ishte reagimi i Jugosllavisë. Për disa javë ambasadori jugosllav në Tiranë ishte i padisponueshëm për komente dhe ministri i Jashtëm jugosllav deklaroi se ishte shumë i zënë për t’u takuar me të dërguarin shqiptar në Beograd. Ato përdorën si pretekst faktin se Zogu kishte zgjedhur titullin “Mbret i Shqiptarëve” dhe jo “Mbret i Shqipërisë” çka interpretohej si deklaratë autoriteti edhe mbi shqiptarët etnikë në Kosovë. Ky kundërshtim ishte parashikuar dhe diplomatët francezë veçanërisht kishin lobuar për titullin që do shkaktonte reagim. “Froni më është ofruar nga shqiptarët prandaj unë s’kam si quhem ndryshe veçse mbret i shqiptarëve”, argumentonte ai dhe në fakt kishte një pikë plus në arsyetimin e tij. Beograd e njohu mbretërinë më 18 shtator. Një tjetër krisje në marrëdhëniet jugosllavo-shqiptare do kishte qenë një kartë në duart e Musolinit. Njohja italiane kishte qenë aq e shpejtë, si për të theksuar sponsorizimin e italian të regjimit[7].
Më 27 prill 1938 martohet me konteshën hungareze Geraldina Appony, ku veshjet e dasmës, si zakonisht, vinin nga dora e Gjon Lacës.

[POKO]

Largimi nga vendi


Më 9 prill 1939 duke mos pranuar kushtet e pushtimit fashist, largohet nga Shqipëria. Më 10 Prill 1939 vendoset në Greqi dhe fillon jetën në mërgim. Duke iu trembur një reagimi negativ nga ana e qeverisë italiane autoritetet greke informuan menjëherë Romën se mbreti dhe suita e tij prej 113 vetësh nuk do të lejoheshin që të organizonin kurrfarë veprimtarie politike në Greqi. Hapi tjetër ishte ushtrimi i një presioni të vazhdueshëm ndaj mbretit që ky i fundit të largohej nga Greqia. Gjithashtu fillon organizimin e rezistencës së armatosur. Më 3 Maj 1939 mbërrin në Turqi, ku pritet nga autoritet më të larta të vendit dhe nga shqiptarët. Më 30 Qershor 1939 niset për në Evropë. Më 2 Maj 1939 familja mbretërore e shoqëruar nga tetë vetë mbërriti në Turqi, ku qëndrimi i saj ishte më i këndshëm. Në Stamboll mbreti gjeti shumë përkrahës të tij me të cilet pati mundësi të takohej pasi turqit u ruheshin më pak italianëve sesa grekët. Për shkak të fjalëve që u përhapen në lidhje me ngjitjen sërish në fron, e kjo mund të bëhej e mundur vetëm me ndihmën e një Fuqie të Madhe, shumë shpejt ai u largua dhe nga Turqia dhe i hodhi sytë drejt Britanisë. Ai e informoi ambasadorin n'Ankara për dëshirën e tij m'u vendos në Londër. Pergjigja i erdhi në mes të qershorit pasi mbreti u zotua se nuk do të perfshihej n'asnjë aktivitet politik. Me qëllim që të shmangte një udhëtim pranë kufinjve t'Italisë ose përmes Gjermanisë, Zogu dhe suita e tij u detyruan të ndermarrin një udhëtim të gjatë përmes Europës Lindore e Qendrore, i cili perfshiu etapa ndalesash në Rumani, Poloni, Lituani, Finlandë e Suedi. Më 2 Korrik 1939, mbërrin në Rumani ku pritet nga Mbreti Karol i Rumanisë. Më 15 Gusht 1939, mbërrin në Paris, ku vendoset dhe merr me qera një shtëpi. Këtu vihet në kontakt me autoritet më të larta të Francës duke u kërkuar atyre leje për t'ushtruar njëfarë aktiviteti politik. Kjo kërkesë iu refuzua megjithatë ai qëndroi në Francë deri në prag të pushtimit të saj nga gjermanët. Më 22 Qershor 1941, mbërrin në Mbretërinë e Bashkuar. Vendoset dhe fillon aktivitetin e tij në Londër. Fillimisht qëndron në Hotelin Ritz dhe më vonë merr me qira një shtëpi në Parmoor. Qëndron në Mbretërinë e Bashkuar deri në përfundim të luftës. Më 18 Mars 1946, vendoset në Egjipt mbasi merr një ftesë nga Mbreti Faruk i Egjiptit.
Në pasluftë, më 29 Gusht 1955, mbërrin në Francë dhe vendoset në fillim në Paris. Më vonë në Kanë ku dhe ndërron jetë, në spitalin “Foch”, më 8 Prill 1961.

[POKO]

Letra e Mbretit Zog, derguar presidentit Roosvelt

Zoti president,
I frymëzuar nga tetë pikat e deklaratës së Atlantikut, kam nderin t'i vë në dukje Shkëlqesisë S'uaj sa pason:
1- Shqiperia ka qenë viktima e parë në Evropë e një sulmi të paprovokuar të një sulmi të Italisë fashiste me 7 prill 1939. Ka qenë e para që i kundërshtoi agresionit me anë të forcës, megjithëse i mungonin plotësisht mjetet moderne. Populli shqiptar vazhdoi gjithmonë t'i qëndrojë pushtuesit me gjithë fuqitë e veta. Me 10 qershor 1940, dita që Italia hyri në luftë, Legata Mbretërore Shqiptare në Paris (e njohur zyrtarisht prej qeverisë franceze), ripërsëriti botërisht deklaraten pas së cilës një gjendje lufte vazhdon të egzistojë mes Shqipërisë dhe Italisë. Me 29 tetor 1940, të nesërmen e sulmit italian kundër Greqisë, duke vepruar me cilësit e mia statutore dhe njëmendje me qeverinë t'Ime, i paraqita Sh. Tij Ministrit të Greqisë në Londër bashkëpunimin e vendit Tim kundër armikut të përbashkët. Një ofertë e njëjtë i është bërë në emrin tim Sh. Tij, Ministrit të Jugosllavisë në Londër, të nesërmen e sulmit italo-gjerman kundër vendit të tij.
2- Shqipëria, sikundër dhe vendet e tjera te pushtuara, ka jashtë tokës së vet kombetare organe statutore, legalisht të zgjedhur prej popullit shqiptar dhe ndërkombëtarisht të njohur. Vendi Juaj, me sa dijmë, nuk ka njohur përfundimin e pushtimit italian të vendit t'Im. Shqipëria vazhdon të jetë antare e Lidhjes se Kombevet.
3- Në këto kushte, me cilësinë time si përfaqësonjës legal i Shqipërisë, kam nderin t'i lutem Shkëlqesisë s'Uaj të ketë mirësinë, të shqyrtojë gjendjen e Shqipërisë dhe t'i jepet mundësia që të lozi rolin e saj në luftën kundër armikut të përbashkët të demokracive. As morali ndërkombëtar, as të drejtat e njeriut, as oportuniteti politik i çastit dhe aq më pak arsye të rendit lëndor, nuk mund të justifikojnë një trajtim të ndryshëm për Shqipërinë nga ana e Fuqive të Mëdha aleate. Një notë me këtë iu është drejtuar fuqive që janë mbledhur në Konferencën Ndërkombëtare të Londrës. Interesimi i qartë dhe aktiv që vendi Juaj i madh tregon për këtë luftë botërore, i japin sigurisht të drejtën dhe i imponojnë dëtyrën që drejtësia nderkombëtare të jetë për të gjithë kombet. Vendi im do dhe mundet t'i bëjë shërbime çështjes së përbashkët. Zbatimi i parimeve të pranuara për të gjithë kombet e robëruar, pa bërë një përjashtim për Shqipërinë, do t'i heqi një armë të fuqishme propagandës së armikut.
4- Jam i sigurtë, se, duke përfaqësuar një popull të lirë, qeveria e Shteteve të Bashkuara do të çmojë të drejtat e popullit shqiptar, duke leftuar për ngadhënjimin e të drejtës nderkombëtare e të një paqeje të drejtë e të vazhdueshme. Qeveria e Juaj do të marrë, e shpresoj, masat e nevojshme që kjo drejtësi e kjo paqe të mos i mohoen një populli që nuk kërkon tjetër veçse një inkurajim të vogël për të shtuar më tepër luftën që ay bën. Do t'a gjejë këtë inkurajim si ata të të gjithë atyre popujve që vuajnë dhe luftojnë si ay. Opinioni publik ndërkombëtar do ta gjejë në këtë politike, përvojën e pakundërshtueshme që demokracitë luftojnë për një ideal dhe për parime që nuk lejojnë përjashtime.
Me këtë shpresë u lutem Z. President, të pranoni shprehjen e konsideratës t'ime më të lartë.

[bili99]

Ilir Loka
Gazeta "Votra"



Nov
12
Tre vëllaznit Gàzulli nën rrasën e randë të harresës ...

“Fatzeza moj Shqipni – po ishte faj me të dashtë ty”.
Gjergj Fishta në vdekje të Avni Rrustemit.
Nxitje për këte shkrim u banë komentet dashamire për studimin tim të shkurtë “Gjon Gàzulli, astronom dhe diplomat i shek. XV”.
Me këte rast due t’i falnderoj të gjithë për fjalët e ngrohta.
Por çka më shtyni ma shumë me shtri këto radhë, asht një shënim i Prend Buzhalës, se “Kombet tjera, po të kishin figura të tilla, do t'i pagëzonin menjëherë universitetet e veta me emra të tillë!”
Në Prishtinë, në mos tjetër, ka një shkollë të mesme që mban emnin e Gjon Gàzullit. Në Lezhë, ku jetoj unë, emnin e tij, as të atyne për të cilët do të shkruej ma poshtë, nuk e ka asnjë shkollë fillore, as një rrugë, një shesh.
Do të përpiqem me i dhanë përgjigje një pyetjeje që lind vetiu: Përse shpërfillet astronomi e diplomati Gjon Gàzulli, ndërsa nga një anketë e vitit 2000 rezultoi se konsiderohet shkencëtari ma i madh shqiptar i të gjitha kohnave? Përse shpërfillet Dom Gjon Gàzulli, deputeti Nolist, varë në Fushën e Druve në Shkodër me 5 Mars 1927? Përse asht lanë gati në harresë gjuhëtari Dom Nikollë Gàzulli, vra pa gjyq me 2 shkurt 1946, përjashtue dashamirësisë së zonjes Brikena Çabej, bijës të të madhit Eqrem Çabej, që me shpenzimet e saj ribotoi Fjalorin e Gàzullit? Mos vallë vazhdom të jetë në listën e “anmiqëve të popullit”? Përse askush nuk kujtohet se sekratar i Shoqnisë “Bashkimi” të Avni Rrustemit ka qenë Stefan Gàzulli, profesor në Universitetin “La Sapienza” të Romës deri më 1961?
E ndjejë për detyrë morale të baj një parantezë.
Edhe pse nën diktaturën ma të egër që ka njohë Europa, Profesor Eqrem Çabej nuk pranoi ta botonte vëllimin e parë të Studimeve Etimologjike pse i kërkuen të hiqte emnin e Dom Nikollë Gàzullit. Kështu, për çudinë e shqiptarëve, u botue vëllimi i dytë para të parit.
Atëherë. Po tashti? Ç’diktaturë i pengon të kujtohen vëllaznit Gàzulli?
*****
Ka qenë traditë në familjen Gàzulli që të paktën një prej djelmëve të ndiqte studimet jashtë shteti. Nuk po zgjatem e të rrjeshtoj se si nga shek, XV (Gjon Gàzulli i madh, astronomi), Pal Gàzulli, ambasador i Kastriotit pranë Republikëse së Raguzës në vitet 1452-1459 dhe Rektor i Shkollave të asaj Republike, Doktori i Filozofisë Imzot Ndue Gàzulli, Arqipeshkëv i Shkupit (1702-1753), Abati i Mirdtës Ndre Gazulli (shek XVII), Andrea Gàzulli, komandant i Forcave të Veriut pranë Ali Pashë Tepelenës deri me sulmin e tij barbar mbi Kardhiq, e kështu me radhë, deri në ardhjen në pushtet të komunistave, ka pasë gjithmonë një pinjoll të familjes që do të shkonte për studime në Universitetet e Europës. Po kësaj radhe, pra në fillim të shekullit XX, ishin tre vëllazën njëherësh, Gjoni (1893 – 1927), Nikolla (1895 – 1946) dhe Stefani (1896 – 1964), që vijuen studimet jashtë shteti.

Dom Gjon Gàzulli:
Gjoni, ashtu siedhe Nikolla e Stefani, leu në Dajç të Sapës (Zadrimë) me 26 Mars 1893. Mësimet e para i bani në shkollën e fshatit, që e kishte çelë Dom Ndre Mjeda.
Si vijoi të mesmën në Shkodër, studimet e matejshme i ndoq në Itali dhe Austri, ku ishte dhe vëllaj tjetër, Nikolla.
Ai u shugurue meshtar me 4 Gusht 1919. Mbas një shërbimi të shkurtë në Gjadër të Lezhës, e çuen në Qelëz të Pukës e ma vonë në Koman.
Dom Gjoni ishte angazhue në jetën e problemet e vendit qysh kur ndiqte studimet në Romë, aqsa arbëreshi Agostino Ribecco e cilëson më 1919 “Atdhetari i madh Gjon Gàzulli”.
Por për të qenë sa ma të kursyem në këte shkrim, po rendoj vetëm pikat kryesore të jetës së tij të shkurtë.
Tue pa trazimet e Atdheut, ai u angazhue përkrah Luigj Gurakuqit, Avni Rrustemit, Fan Nolit, Bajram Currit, Gjergj Fishtës, Hasan Prishtinës, në atë krah që asht quejtë në histori “opozita”, pse i ishte kundërvu “popullores” së Ahmet Zogut, dhe në zgjedhjet politike të vitit 1923 Dom Gjoni u zgjodh deputet.
Ndërkohë, tue qenë meshtar në Qelëz, kreu atë akt që për kohën ishte një veprim revolucionar i pashembullt: Hapi në qelë (shtëpinë ku banonte vetë) shkollën e parë mikse në botë. Po po, në botë. Asht diçka e vështirë për brezin e ri me kuptue disa gjana, por edhe në Europën e përparueme shkollat mikse (djelm e vajza bashkë) janë çelë për herë të parë mbas Luftës së Dytë Botnore, në Francë më 1948, kurse në Itali katër vjet ma vonë, më 1952. Kurse ai, prift, hapi në qelë shkollë mikse me djelm e vajza bashkë, të krishtenë e muslimanë bashkë. Ja përse thash se ai ishte një revolucionar i vërtetë, në kuptimin ma të mirë, të saktë e ma modern të vetë konceptit të vërtetë të fjalës “revolucionar”.
Jo rastësisht një ndër votuesit e tij kryesorë, pse zgjedhjet në atë kohë baheshin me përfaqësi, ka qenë Myftiu i Hasit. Kur Musa Jyka iu drejtue Myftiut: “Po ti, si nuk pate turp që votove për priftin?!”, Myftiu, pa prishë terezinë, iu gjegj i qetë: “Nuk votova për priftin, po për atë që po na mëson përditë çka do me thanë Shqipni, çka do me thanë Atdhe”.
Në një fletore kujtimesh me titull të përgjithëshëm që pat lanë, “Njizet fytyrat ma në shej të kohës teme” (Njëzet figurat ma të shqueme të kohës time), trembëdhjetë ishin muslimanë: Bajram Curri, Hasan Pristina, Avni Rrustemi etj; e ai vetë ishte prift, po prift SHQIPTAR, me të gjitha shkrojat të mëdhaja.
Dom Gjoni nuk u largue kur në Shqipnia u rikthye Zogu me hordhitë serbe e bjellgardistët e Wrangelit. Nuk iku as atëherë kur Zogu i vrau miqtë e tij ma të mirë, Luigj Gurakuqin e Bajram Currin.
Në tetor 1945 Eduard Kardeli, numeri dy i Beogradit, porosiste Enver Hoxhën: Nëse do të mbajsh pushtetin, në radhë të parë duhet të zhdukish klerin katolik, dhe Enver Hoxha ashtu bani. Të njejtën porosi i pat dhanë edhe Pashiqi Ahmet Zogut e ky u lëshue mbi Mirditë, Zadrimë, Pukë e Dukagjin ma keq se serbi mbi Drenicë. Natyrisht, meshtari e deputeti Dom Gjon Gàzulli, që ndërkohë ishte transferue në Koman, nuk mund të bante sehir: ai iu gjet pranë popullit të Tij dhe për këte Ahmet Zogu e arrestoi me 26 Nandor 1926, e mbas një gjyqi farsë, e dënoi me vdekje, tue e egzekutue në litar me 5 Mars 1927. Katër orë mbas varjes, Zogu, kjo mbeturinë atavike e me djallëzi orientale, dërgoi një telegram ku gjoja i falte jetën. Nuk kanë qenë të pakta veprat e shëmtueme të Zogut: mjaft të kujtojmë vrasjet e Luigj Gurakuqit, Bajram Currit e Hasan Prishtinës, por varja e Dom Gjon Gàzullit asht pa dyshim një ndër aktet ma ë shëmtueme të tij, që e ndoq si hije ndëshkimi, kudo që mërgoi.
Po Dom Gjoni jeton. Kushdo që shkon në Vorrezat Katolike të Shkodrës, në Rrëmaji, mund ta vërejë se ai rron. Ka plot 80 vjet që besimtarë e jo besimtarë, të krishtenë e muslimanë, ndalen tek ai vorr, ndezin një qiri, lanë një tufë lule apo lëmoshë për të vorfnit. Vorri i Dom Gjonit, i thonë thjeshtë shkodranët, ndoshta edhe pa dijtë shunmëçka për Te, por tashma me një bindje të trashëgueme nga brezi në brez se Ai asht Shejt, për çka ka çelë procedurat e shejtnimit të Tij kohët e fundit edhe Vatikani.
Nuk e di nëse ishte shejt apo jo. Di po, që Ai ishte atdhetar, aq sa në gjyq pat lanë ate thanjen e tij lapidare: “I vetmi faj që i njoh vetes, asht se e kam dashtë Atdheun deri në flijim për të”.
Pat shkrue më 1942 At Gjon Shllaku për Bajram Currin, Luigj Gurakuqin dhe Dom Gjon Gàzullin: “Fatosa të vramë dy herë, një herë kur i mbyten, dhe një herë kur i lanë në harresë”.
Tue parafrazue thanjen e At Shllakut, ashtu siedhe për At Anton Harapin, mund të them tashma për Dom Gjon Gàzullin: I vramë tri herë: Një herë kur e mbytën e dy herë me harresë.

P.S
Eshte vetem pjesa e pare e nje shkrimi me te gjate qe rrefen historine e tri vellezrive Gazulli..

[pirro10]

Një turp i vërtetë ka ndodhur sot më 17 nëntor 2012 dhe pikërisht kur duhej festuar dita e clirimit e 68 viteve më parë nga okupatorët nazi-fashistë; u rivarros i ashtuquajturi mbreti Zog në Tiranë. Paradoksi qëndron se pikërisht një shtet shqiptar me qeveri demokratike të tipit republikë parlamentare , nderon një diktator dhe mbret i cili mbetet një nga udhëheqësit e paktë shqiptarë që ka falur toka Serbise dhe ka erdhur në fuqi me anë të një ushtrie të huaj duke larguar me dhunë qeverinë shqiptare republikane të asaj kohe. Paradoksi i dytë që përbën dhe një tradhëti kombtare duke i vënë përfundimisht nofkën Tradhëtar i Atdheut, është se ky individ që drejtoi vendin për afër 15 vite rresht, me dhunë, vrasje, depërtime opozitarësh, dezertoi dhe u largua nga vendi si një mi kanalesh ditën kur Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste, duke lënë dhe ushtrinë pa armë e municione,, duke e lënë atdheun pa mbrojtje dhe pa drejtim rezistence. Kjo është historia e A.Zogut, histori të cilën kalemxhiu B.Fevziu është përpjekur ta zbukurojë në një libër të rëndomtë për të, ashtu si mund të zbukurohet një tradhtar nga një i ngjashëm me të.
Unë nuk do të isha kundra që A.Zogu të ri-varrosej në Shqipëri, por të nderohej nga shteti dhe qeveria shqiptare apo dhe më tepër ti bëhet një Mauzole, që mund të quhet edhe Mauzoleu i Tradhëtisë.
Atij mund ti bëhej një ceremoni private nga familja, ashtu sikundër janë bërë edhe për disa nga mbretërit e vendeve të ndryshme në shtetet perëndimore, pa zhurmë e bujë. Pavarësisht se mbetet një personazh historik, ai mbetet për shqiptarët dhe Shqipërinë një tradhtar i atdheut dhe një mbret karagjoz.
Është për tu habitur se si nderohet një njeri që ka vrarë disa personalitete të rëndësishme shqiptare të cilët sot janë nderuar nga shteti shqiptar me tituj `Hero i Popullit`. E c`mund të thuhet për këtë vrasës të inteligjencës shqiptare dhe të drejtuesve të shtetit shqiptar?
E vetmja gjë që mbetet është të rikujtojmë heronjtë e vrarë nga ky mbret e diktator që e la Shqipërinë në baltë në ditën me të keqe të sak : 7 prill 1939, duke u larguar fshehurazi dhe duke vjedhur thesarin e shtetit , madje ashtu sikurse tha dhe i nipi në një moment apologjie për vjedhjen e thesarit të shtetit- për të gjyshin e tij:` ..ai mori pagen e dymbëdhjetë muajve si dhe pagën e trembëdhjetë...`?!
Ja heronjtë e vrarë nga Mbreti tradhtar.
Hasan Kadri Prishtina (mbiemri i vërtetë ishte Berisha) Krueministër i Shqipërisë në 1921; u dëbua dhe u vra n me urdhër të A.Zogut (me miratimin e qeverisë serbe të asaj kohe), sepse kundërshtoi së bashku me Bajram Currin politikën pro-serbe dhe anti-kosovare të A. Zogut.Pas rrëzimit të qeverisë së Nolit në dhjetor 1924 dhe ardhjen e Zogut me ndihmën e serbëve, Hasan Prishtina largohet përgjithmonë nga toka e mëmëdheut, për t’u vrarë më 13 gusht 1933 në Selanik nga dorësi i Ahmet Zogut. Në faqet e gazetes greke `Maqedonia e Re`, shkruhej: “Një tjetër vrasje që u bë në rrugën Çimisqi, tronditi Selanikun. Politikani shqiptar Hasan Prishtina u vra në qoshen Çimisqi në Vogaxhiku, përpara bakallhanes “IVI”. Shqiptari Ibrahim Çelo, 38 vjeçar, i papunë, qëloi pesë herë ish-kryeministrin shqiptar Hasan bej Prishtinën. Eshtrat e tij u sollën nga Selaniku për t’u rivarosur në një copë tokë në Kukës, pranë kufirit me Kosovën`` (http://pashtriku.beepëorld.de/files/...htina81007.htm).
Luigj Gurakuqi, Hero i popullit dhe Mësues i Popullit. Ministër i qeverisë së Nolit. U dëbua dhe u vra me urdhër të A.Zogut në një kafe në Bari të Italisë me anë të agjentit Zogist Baltion Stambolla. Ardian Ndreca ka shkruajtur të vërtetën për Luigj Gurakuqin në një shkrim të tij në korrik 2012: ` Ka vite që shkruej për turpin e pashembullt të qytetit të lindjes kundrejt figurës së Luigj Gurakuqit, të cilit mbasi ju shemb shtëpia muze, ju dhunue vorri tue i derdh te kambët plehnat e tanë qytetit dhe ju harrue qëlimshëm emni. Vorrit i tij ndodhet pranë atij të Pashko Vasës dhe Migjenit, e të tre së bashku po mbyten rishtas prej dioksinës që çlirohet prej djegjes së plehnave, rreth të cilave kullosin lopë krymçale, derra të zhigatun e sillen unshëm qen të tërbuem. ` http://ëëë.gazetatema.net/ëeb/2012/0...uigj-gurakuqi/
Bajram Curri, i nderuar nga shteti shqiptar `Hero i Popullit`. Politikan, ushtarak, senator i Senatit të Dhomës së Këshillit Kombëtar të Shqipërisë që më 1920. U vra nga forcat zogiste dhe agjentët e shovinistëve serbë në Dragobi të prirë nga Ceno Kryeziu e Kadri Malsori Mehmeti, më 29 mars 1925. Kundërshtoi Zogun së bashku me Hasan Prishtinën për lëshimet që i bëri Serbisë kundër popullsisë shqiptare të Kosovës,për marrjen e pushtetit nga ana e A.Zogut me ushtri serbe duke i bërë puc ushtarak qeverisë së ligjëshme të Fan Nolit. Gjithashtu, në fund të muajit shkurt 1923, Hasan Prishtina dhe Barjam Curri u ngritën kundër rregjimit serb në Kosovë. Kjo kryengritje u shtyp sepse qeveria e Ahmet Zogut nuk i mbështeti. Mbas kësaj 3500 shqiptarë të Kosovës u përzunë nga trojet e tyre për në Turqi. Dihet se më 26 shtator 1924 krahas Fan Nolit, Luigj Gurakuqit ishin dhe Hasan Prishtina, Bajram Curri, Bedri Pejani në Lidhjen e pestë të Kombeve në Gjenevë. Përfaqësuesit e Kosovës Hasan Prishtina, Bajram Curri dhe Bedri Pejani kundërshtuan për genocidin që kryente Beogradi ndaj popullit shqiptar në Kosovë.
Avni Rustemi, i nderuar nga shteti shqiptar Hero i Popullit. Deputet dhe mësues. U vra me urdhër të A.Zogut më 22 prill 1924 prane pazarit te ri ne Tirane. Atentatori i njohur me pseudonimin "qerosi i Recit", Në momentet para se të qellohej u degjua që atentatori te therriste: ..`Beji te fala Esat Pashes..`! Vrasja e udhëheqësit të shquar të Lëvizjes demokratike shërbeu si shkëndijë e revolucionit që triumfoi më 10 qershor 1924. Kam shkruar një artikull për këtë hero të popullit.
Fan S. Noli, i nderuar nga shteti shqiptar me dekorata e tituj të ndryshëm. Kryeministër i Shqipërisë. burrë shteti[1], dijetar, poet, përkthyes e historian shqiptar. Regjimi zogist e dënoi me vdekje në mungesë. Njeri i jashtzakonshëm që bëri të njohur Shqipërinë me perëndimin dhe dha kontribut thelbësor në krijimin e shtetit shqiptar si dhe në krijimin e Kishës Autoqefale Ortodokse të Shqipërisë. E BËRI Kishën të flasë shqip për herë të parë.
Ky është `kontributi` i A.Zogut në kohën e drejtimit të tij të shtetit shqiptar, kontribut që e la Shqipërinë me një shtet gjysmak, më të vazrfërin e shteteve në Europë, të ndarë e të përcarë dhe pa inteligjencën e vet. Po të mos ishte Zogu dhe vrasjet e tij. Po të mos ishte Zogu dhe despotizmi i tij anadollak, po të mos ishte Zogu dhe politika e tij bizantine, nuk do të vinte as rregjimi komunist nga i cili vuajti Shqipëria dhe shqiptarët. Ishte A.Zogu i cili përkrahu ekstremin e majtë komunist, duke u a bërë të lehtë atyre marrjen e pushtetit, sepse përkrahësit e A.Zogut nuk gëzonin simpati në popullin shqiptar, dhe as në botë. Dihet që A.Zogu nuk u pranua asnjëherë si mbret në oborret mbretërore të Europës sepse gjenealogjia e tij e pabesueshme për të ashtuquajturin `gjak i tij blu`, nuk konfirmohej.
Së fundmi, le të shpresojmë që koalicionet e ardhshme politike shqiptare të venë në vend disa pika të rëndësishme të historisë së Shqipërisë dhe të disa individëve bazuar në faktet historike dhe jo në preferencat klienteliste të disa politikanëve.