
Postuar mė parė nga
POKO
Revolucioni i Qershorit 24 si Revolucioni i Qershorit 97
Arben Ēejku
Revolucioni i Nolit (Qershor 24 dhe Revolucioni Nanos Qershor 97) do tė hyjnė nė histori si revolucionet e 2N-ve, tė cilėt janė shembulli tipik i Demokracisė sė Imponuar. Ndonėse tė zhvilluar nė kohė tė ndryshme, ata ngjasojnė shumė me njėri-tjetrin aq sa mund tė mendohet se skenari ėshtė i njėjtė dhe vetėm kanė ndryshuar aktorėt. Njohja ndėrkombėtare qė iu bė Revolucionit tė 29 Qershorit 97 nėpėrmjet gjysmėlegjitimimit tė parlamentit neobolshevik, nuk i heq atij asnjė vlerėsim tė ngjashėm qė pati Revolucioni i Qershorit 24, qeverinė e tė cilit pėrveē Greqisė dhe Rusisė nuk e njohu askush. Historia gjakftohtė nesėr, duke i parė kėto zhvillime nė planin e vlerave dhe parimeve tė liberaldemokracisė, do tė dijė tė dallojė fare mirė "demokracinė" e revolucionit tė Nolit dhe "demokracinė" e Revolucionit tė Nanos.
Le ti hedhim njė sy vetė historiografisė sė regjimit komunist, pėr tė parė nga afėr disa momente pikante tė ngjashmėrisė siameze nė organizimin, zhvillimin dhe pėrfundimin e Dy Revolucioneve (anti)Demokratike tė Qershorit 24 dhe Qershorit 97.
"Nga fundi i vitit 1920 e deri nė pranverė tė vitit 1924, njė luftė gjithnjė e mė e ashpėr midis tė djathtės reaksionare qė synonte tė ruante privilegjet e vjetra nė njė Shqipėri nė thelb feudale dhe krahut pėrparimtar, qė ishte pėr reforma qė duhej ta vinin vendin nė rrugėn e pėrparimit e tė zhvillimit demokratik. Kjo luftė fillimisht u zhvillua nė kuadrin e sistemit parlamentar.(Kujto luftėn parlamentare tė PS-sė qė nga 26 maji 96 e deri mė 29 qershor 97-A.Ē ).
Nė gjysmėn e dytė tė prillit, nė vargun e gjatė tė krimeve tė tij (tė Zogut -A.Ē) ai shtoi vrasjen nė Tiranė tė Avni Rustemit, udhėheqėsit tė dashur e tė nderuar tė organizatės "Bashkimi" qė grumbullonte elementėt mė tė pėrparuar tė intelektualėve tė rinj". (Nė shkurt tė 97 u vra Artur Rustemi nė rrethana tė dyshimta. Varrimin e tij opozita e ktheu nė njė kopje tė varrimit tė Avni Rustemit. Opozita akuzoi Berishėn dhe mori pjesė nė varrim. Fotot e kėtij kortezhi botohen edhe sot e kėsaj dite nga shtypi i majtė kur ėshtė fjala pėr tė akuzuar PD-A.Ē ).
Si hap i parė, gjithė forcat e opozitės u larguan nga kryeqyteti nė shenjė proteste dhe u grumbulluan nė Vlorėn e epopesė sė dyfishtė.. Vetė ceremonia e varrimit tė heroit martir, ku mijėra vetė erdhėn pėr tė marrė pjesė nga tė katėr anėt e vendit, u shndėrrua nė njė manifestim madhėshtor politik, qė paralajmėronte qartė shpėrthimin e afėrt revolucionar.
Nė fillim tė majit, gjithė deputetėt e opozitės nė parlament i dėrguan nga Vlora njė ultimatum Kėshillit tė lartė nė Tiranė (qė kryente funksionet e kryetarit tė shtetit) duke i kėrkuar qė tė shkarkonte pa vonesė qeverinė qė zotėrohej nga kamarilja zogiste.
(Vini re: Nė Ultimatumin e Komitetit Kombėtar tė Shpėtimit Publik, datė 17 mars 97 nė pikėn 3 lėshohej pothuajse i njėti ultimatum; "K.K.SH.P kėrkon prerazi dorėheqjen e menjėhershme dhe pa kushte tė Sali Berishės, deri me datė 20 mars 1997"-A.Ē ).
Qeveria u pėrgjigj duke marrė masa raprezalje kundėr deputetėve "rrebelė", gjė qė i dha shkas organizatės "Bashkimi" tė bėnte menjėherė thirrje pėr tu hedhur nė kryengritje me armė."
(Vini re. Parlamenti shqiptar nė mars 97 vendosi gjendjen e jashtėzakonshme, e cila u cilėsua si masė represive, si raprezalje kunder "rebelėve". Madje zoti Vranicki i kėrkoi Presidentit Berisha 48 orė afat pėr tė shtyrė veprimet e policisė nė shtypjen e revolucionit. Organizata politike "Forumi pėr Demokraci", ku bėnin pjesė drejtues tė PS-sė, PSD-sė, PAD-sė dhe disa ish-viktima tė regjimit komunist qė u pėrdorėn si karrem pėr publikun e huaj dhe si justifikim pėr ti dhėnė ngjyrėn e njė proteste mbarėpopullore revolucionit antidemokratik, nuk ka asnjė dallim nga organizata majtiste "Bashkimi", e cila ishte bėrthama e revolucionit tė Nolit. Ky forum bėri thirrje nė Vlorė "O djem rrėmbeni armėt, ja vdekje ja liri!". )
"...Nė jug rreth 12 mijė fshatarė rrokėn armėt pėr tė goditur forcat e qeverisė. Njė Komitet Administrativ u formua nė Vlorė nėn kryesinė e Fan Nolit pėr drejtimin e pėrgjithshėm tė kryengritjes. Reaksioni ndėrkombėtar bėri njė pėrpjekje tė fundit pėr ti ardhur nė ndihmė qeverisė kur ministri anglez Aires, duke kryer njė ndėrhyrje brutale nė punėt e brendshme tė vendit propozoi "pajtimin e tė dyja palėve nė konflikt", por as kjo nuk qe nė gjendje tė ndalonte fitoren e shpejtė tė Revolucionit demokratik"
(Vini re; fshatarėt armatosen nė 97 nga hapja e depove nė Vlorė prej disa guerrilasve dhe ish-oficerėve. Populli armatoset dhe nxitet nė kryengritje tė pėrgjakshme kundėr shtetit. Vriten funksionarė tė shtetit dhe digjen tė gjallė dhe masakrohen disa oficerė tė shėrbimit sekret. Tė gjitha forcat qeveritare cilėsoheshin si "serb" qė sdinin shqip apo si "tė palarė". U ngrit Komiteti i Shpėtimit Publik, nė krye tė tė cilit ishte A.Shyti por qė pas tij ishin Sabit Brokaj, Neritan Ceka, Skėnder Gjinushi, Fatos Nano, Rexhep Mejdani etj. Lidhur me "ndėrhyrjen ndėrkombėtare", kujtojmė paralelisht ndėrhyrjen e Vranickit, i cili u bėri thirrje tė dyja palėve pėr "dialog".-A.Ē ).
"Mė 16 Qershor u formua Qeveria Demokratike Revolucionare me Fan Nolin nė krye. Ishte padyshim mė e majta ndėr tė gjitha qeveritė qė kishin ardhur nė fuqi nė Shqipėri qysh se kjo fitoi pavarėsinė".(Citime nga; "Demokracia e Rrethuar"-A.Puto, fq 7-9 ).
Lidhur me njohjen e qeverisė sė Nolit, rikujtojmė se atė pėrveē Rusisė dhe Greqisė nuk e pranoi askush. Britania e Madhe si edhe SHBA e shumė shtete tė tjera demokratike tė perėndimit, nuk pranuan tė njohin qeverinė e Nolit, e cila ishte rezultat i njė revolucioni bolshevik tė armatosur.
Pėrfaqėsuesi Britanik i kthente kėtė pėrgjigje qeverisė sė asaj kohe lidhur me kėrkesėn qė kjo e fundit kishte paraqitur pėr njohje.
"Guverna Britanike ka si princip tė mos njohė menjėherė guvernat qė vijnė nė fuqi me violencė dhe fjalėt tona nuk e ndėrrojnė dot kėtė princip. Qeveria e tanishme shqiptare ka ardhur nė fuqi me forcė" (A.Q.Sh,fondi 251)
Pėrkundrazi, Rusia gjeti njė ishull mjaft interesant tek Shqipėria e Nolit, dhe nxitoi ta pėrfshinte nė gjirin e interesave tė saj kėtė vend pėrmes njohjes pa kushte tė qeverisė revolucionare.
M. Litvinov, zėvendėskomisar pėr punėt e jashtė tė Rusisė, nė njė notė dėrguar qeverisė sė Nolit shkruante;
"Qeveria e Republikės Ruse, e shtyrė nga dėshira pėr tė vendosur marrėdhėnie normale e miqėsore me tė gjithė popujt qė nuk kanė lakmi imperialiste, duke pėrgėzuar popullin shqiptar pėr luftėn e tij tė guximshme pėr pavarėsinė e tij tė plotė, mendon se ka ardhur koha pėr tė vendosur marrėdhėnie diplomatike midis popujve rus e shqiptar, gjė qė do tė lejonte tė zgjidheshin tė gjitha ēėshtjet me karakter politik qė ekzistojnė midis dy popujve" (A.Q.SH,fondi 251,d.19
Noli dhe grupi i deputetėve opozitarė tė majtė, kishin kėrkuar me kohė nė parlamentin shqiptar njė minut zi pėr vdekjen e Leninit. Lidhjet shpirtėrore dhe ideologjike me Rusinė tė grupit tė deputetėve qė i stacionuan nė Vlorė pėr tė udhėhequr "Revolucionin Demokratik", ishin tė qarta dhe ato vazhduan edhe mė pas dėshtimit tė kėtij revolucioni. Shtypi i kohės e quante Fan Nolin "Peshkopi i Kuq".
Revolucioni i Qershorit i udhėhequr nga Fan Noli sipas historiografisė komuniste ėshtė i "rėndėsishėm nė historinė e popullit shqiptar. Qeveria e dalė prej tij pėrbėn njė nga shfaqjet mė interesante tė demokracisė shqiptare" (A.Puto, po aty.fq.255).
Qeveria e Fatos Nanos, e cila doli nga Revolucioni i vitit 97, ėshtė njė qeveri revolucionare, pavarėsisht petkut "demokratik" qė nxituan ti veshin mbėshtetėsit e Internacionales Komuniste sot. Vetė rezultatet e mėvonshme tė kėsaj qeverie, qė vazhdojnė edhe sot, tregojnė qartė pėr filozofinė revolucionare mbi tė cilat mbėshtetet. Qėndrimi ndaj opozitės, tė cilėn e konsideron dhe sillet ndaj saj si ndaj njė pushtuesi, tregojnė se Revolucioni i 97-ės, synonte eleminimin e kėsaj opozite. Akoma edhe sot punohet nė kėtė drejtim. Dahrendorf ka bėrė njė vlerėsim mjaft tė drejtė lidhur me dallimin midis Revolucionit dhe Luftės. "Lufta dallon nga revolucioni se ajo mbaron njė ditė, kurse Revolucioni vazhdon edhe pas mbarimit tė Luftės". Nė kapitujt e tjerė ne do tė trajtojmė faktet e shumta tė prodhimeve revolucionare tė koalicionit tė majtė qė erdhi nė pushtet nė Qershor 97.
Se sa "demokratik" ishte revolucioni i Qershorit 24, e tregon vetė autori i tij, Fan Noli, i cili pas dėshtimit tė revolucionit, filloi tė publikonte nė shtypin e kohės defektet e tij politike, ndėrkohė qė ishte njė mjeshtėr i artit.
Nė njė intervistė pėr gazetėn greke "Eleftheron Vima", tetor 24, Noli e ka cilėsuar "revolucionin demokratik" si njė "coup detat" politik bashkė me njė "pronunciamento" ushtarake".
Pra, Revolucioni i Qershorit 24 ishte njė revolucion bolshevik, i cili pėr fat tė mirė nuk u njoh nga qeveritė demokratike perendimore tė kohės, ashtu siē ishte njė revolucion bolshevik Revolucioni i 97-ės nė Shqipėri, qė pėr fat tė keq u gėlltit nga shumė kancelari.
Rexhep Qosja,njė ideolog i majtė, e cilėson revolucionin e marsit 97, si "revolucion demokratik tė vonuar", pikėrisht duke u mbėshtetur nė konceptet e tij pėr revolucionin e Nolit, tė cilin e ka cilėsuar si "Moisi modern".
Ardhjen me armė nė pushtet e ka pranuar edhe Pandeli majko, ish-Kryeministėr socialist i koalicionit tė Qershorit 97, i cili ka deklaruar se "Ne e kemi pėrzėnė Berishėn me armė nga pushteti apo si i themi ne me kallashnikov".
Perikli Teta, eksponent i rėndėsishėm i koalicionit tė sotėm, ish-ministėr i brendshėm, ka deklaruar gjithashtu se "PS, pra, gjithė koalicioni i majtė, ka ardhur nė pushtet me grykėn e pushkės".
Pėr tė krijuar analogjinė midis rebelimit tė qershorit 24 dhe mars-qershorit 97, na ndihmon edhe gazetarja Marita Vihervuori e APA, e cila nė njė artikull analitik pėr ngjarjet nė Shqipėri thekson se ajo qė ndodhi ishte njė "Coup dEtat i oficerėve, ose ēmund tė jetė tjetėr kur oficerėt ia lėnė kazermat nė dorė rebelėve?".
Kėto dy revolucione kanė qenė dhe mbeten fatkeqėsi historike pėr shqiptarėt, sepse tė dyja kanė vonuar kėtė komb nė prosperim demokratik dhe kanė shėrbyer si pika mbėshtetje pėr mbajtjen gjallė tė frymės bolshevike nė Evropėn Juglindore. Kėto revolucione mbeten tė dėmshme ende nė histori edhe pėr faktin se njė pjesė e indoktrinuar e historiografisė shqiptare, vazhdon ti konsiderojė si "demokratike", duke dėmtuar rėndė botkuptimin e bashkėkohėsve shqiptarė pėr demokracinė. Natyrisht qė kjo ėshtė rrjedhojė e konceptit leninist pėr "Demokracinė Proletare" dhe "Revolucionet e Diktaturės sė Proletariatit" qė kanė sot shumė historianė dhe politikanė qė kanė uzurpuar Akademinė e Shkencave dhe institucione tė tjera shkencore dhe riprodhojnė nė libra me kopertina moderne tė njėjtat argumenta dhe koncepte marksiste qė kanė prodhuar gjatė 50 viteve.
Krijoni Kontakt