Rrëfime empirike me motive koherente

[Davius]

Ragip Sylaj reviron nëpër kohë duke prekur herë fundin e herë kulmin e të mundshmes, të pamundshmes, të skajshmes apo të mesmes duke nxjerrë situata vërtet interesante. Estetika në tregimet e tij paraqitet në zumin imagjinativ me nuancat parimore për tejkalimin e të zakonshmes.

Jeton KELMENDI

Nëpër fjalitë e tregimeve të Ragip Sylajt, të përmbledhura në librin “S’kam kohë të jetoj me vdekjen”, të bie në mend argumenti, ta njohësh vetveten. Autori depërton nëpër sprovat e askezës, nëpërmjet rrëfimeve deskriptive të personazheve. Në bazë të kuptimit të zanafillës së tregimit, libri është i realizuar artistikisht. Tregimi, si pjesë e rëndësishme e letërsisë, ka arritur zhvillimin dhe modernizimin.

Ragip Sylaj nxjerrë përballë vetvetes personazhin Fatbardh Dardha, me të cilin krahason Fatbardhin e dikurshëm që tallte jetën duke i dalë asaj në anë të kundërt dhe të tashmen, kur ai tashmë është penduar dhe sikur ka filluar të mendojë ndryshe.

Për ta ilustruar këtë mjafton të shihet tregimin “Gjinjtë qumështor”). Sylaj reviron nëpër kohë. Ai prek herë fundin e herë kulmin e të mundshmes, të pamundshmes, të skajshmes, apo të mesmes, duke nxjerr situata vërtet interesante. Për lexuesin ky libër tërheq vëmendjen me gjuhën, qëndrimin dhe qasjen ndaj ngjarjes dhe kohës.

Fatbardh Dardha, një personazh tepër interesant pyet njëfarë gruaje, e cila i sillet nëpër ëndrra “a jam i yti aq sa jam i dëshiruar që të jesh e imja”? Në tregim përshkruhen dy botëra: ajo e brendshmja me gjithë të mundshmen dhe e jashtmja që e mistifikon ngapak komunikimin.

Tregimi shtrihet në shumë rrafshe. Komunikimi i butë me trajta herë urdhërore, herë pyetëse e herë shqetësuese vazhdimisht e mbajnë pezull lexuesin, me kureshtjen se cili do të jetë përfundimi. Tregimtari Sylaj duhet thënë se në tregimet e tij “S’kam kohë të jetoj me vdekjen” hyn në filozofinë e mendimit “mos e merr rrugën e pendimit por rrugën e pendesës”.

Mund të them se, përveç të gjitha këtyre metodave e qasjeve, Sylaj përdorë edhe shprehje të vjetra tradicionale “shi binte sixhim”, që për mendimin tim e bëjnë edhe më të realizuar këtë gjini letrare, në frymën artistike të autorit. “S’kam kohë të jetoj me vdekjen” që është edhe titull i librit, është një tregim padyshim impulsiv. Fuqia e unit na del përpara vdekjes.

Ironia ndaj dukurisë djallëzore, spikatet me mjaft bukuri të fjalisë, djallin e ndjek mallkimi i moçëm. Duke përfolur nga të gjitha prizmat e mundshme, autori, djallin e krahason vetëm me të keqen, qoftë brenda vetes, qoftë jashtë vetvetes.

Është ky një rrëfim tepër prekës, veçmas në situatën kur çuni pyet “a mund të marrë frymë në dhè tezja H”? Pastaj zgjojnë asociacione edhe thëniet: nga balta jemi krijuar dhe në baltë do të kthehemi, pasi të vdesim kemi me u ngjall, vdekja nganjëherë nuk gënjen.

Janë këto shprehje që autori i ballafaqon me ngjarjen dhe kohën, ndaj së cilës ai merr qëndrim skeptik në tregim. Mbase si lexues kam të drejt ti them dy fjalë për librin “S’kam kohë të jetoj me vdekjen” e autorit Ragip Sylaj. Sipas mendimit tim, tregimi me të njëjtin titull është tepër prekës për nga tematika dhe i realizuar artistikisht për nga shumësia e ideve që e ndërtojnë tregimin dhe e bëjnë modern.

Estetika në tregimet e Sylajt paraqitet në zumin e tij artistik në nuanca të kohës, me maturi dhe vendosmëri për tejkalimin e të zakonshmes. Në tregimin “Harlisje epshi”, ndërkaq autori krijimin e vet e zhvillon me krahasime, me figura dhe përshtypje, por edhe kallëzime për veprimet e stisura.

“Sa herë ndodhesha përball teje e vëreja mahnitshëm çeljen e luleve të dashurisë”, mund të hetohet kontemplacioni në fjalinë e këtij autori, i cili disa herë e kapërcen një formë të komunikimit të standardizuar në letrat tona. Kështu zë hapësirën e kësaj fushe, imagjinata e bartur në letër nga dora e tij.

Me përkushtim dhe stabilitet të madh arrin në brendinë e ngjarjes duke sprovuar për diçka që kapërcen kufijtë në tematikën e dashurisë. Shumica e tregimeve kanë një veçanti, mirëpo shkurtimisht u ndala në këto tregime që pasqyrojnë dy anët më të rëndësishme, lirikën dhe dashurinë si përbërës a preokupime artistike.

Bashkë me ne, jetë të vështirë po bën edhe arti dhe letërsia shqiptare, prandaj lodhështia jonë dhe pafuqia për ta ndryshuar këtë situatë po i kontribuon për të keq fjalës së bukur shqipe.

Krejt për fund duhet shtuar se, libri me tregim “S’kam kohë të jetoj me vdekjen” i autorit Ragip Sylaj është libër i mirë si për nga këndvështrimi estetik, por edhe ai tematik, veçmas për nga gjuha dhe realizimi artistik në përgjithësi. Ndonëse kemi pak kritikë që merret sot me librin e që do të vlerësohej, unë si lexues-krijues (sipas Ekos, lexues ideal) kështu mendoj për librin.