Katolikë prej njëzet shekujsh?

[tom pullings]

Me beri pershtypje kjo pjese nga nje artikull i Nolit i publikuar ne "Dielli", Boston,n.46, 1910:


"Në qoftë se u përhap krishterimi në Shqipëri në gjuhën greke, këto terma do të ishin greqisht. Për provë sllavonishtja, në të cilën priftit i thonë “ierei”, meshës “liturgia” dhe kështu tutje. Krishtërimin në Shqiperi nuk e përhapnë selanikasit, por vetë shën Pauli (...). Mbetet pra një çështje e vetëm: shën Pauli ç’gjuhë përdori në Ilirikum? Përgjigjja është e lehtë: ose shqip ose latinisht. Shqipëria gjer atëhere s’ish sunduar kurrë prej grekërish (...), po sundohej prej governatorësh romanë dhe latinishtja u imponua si gjuhë ofiqale. Ungjillëzimin që nisi Shënt Pauli e mbaruan pastaj misionarë latinë dhe kjo provohet nga rithmi roman i kishave te vjetra ne Toskëri, nga terminologjia latine dhe nga që Shqipëria qe ne jursdiktën e papës, gjersa nisnë grindjet në mes te dy kishëve. Arkivet e Vatikanit janë plot me dokumente për ungjillizimin e Shqipërisë prej latinësh. (...) Kështu pra provohet me fakte historike që tradiciet e Kishës Shqipe janë fjesht latine për TETË SHEKUJ në Toskëri dhe për NËNTËMBËDHJETË SHEKUJ në Gegëri..."

Ne vitin 732 Luani III Izaurik perandori, gjate luftes per ikonoklastine, ndau jurisdikten e dioqezave midis Romes dhe Kostantinopojes. Problemi qe se vuri nen Kostantinopojen edhe Illyricum-in dhe Italine jugore, qe kishin mbetur gjithmone nen Papen. Kjo vuri pengesen e pare te madhe nga ana praktike per nje zgjidhe paqesore te atij konflikti qe do te shperthente perfundimisht ne 1054 me Skizmen e Lindjes... Kjo nuk do te thote qe peshkopet dhe popullsia e ketyre tokave pranoi urdherin e nje perandori te larget nga pikpamja gjeografike dhe nga ndjeshmeria fetare. Iliret dhe Italianet jugore nuk ishin greke...( kam permbledhur ne pak fjale ate thote M.V. Anastos, The transfer of Illyricum, Calabrie and Sicily to the jurisdiction of the Patriarchate of Constantinople in 732-733, in Silloge bizantina in onore di Silvio Giuseppe Mercati (Studi bizantini e neoellenici, IX), pagg. 14-31, Roma 1957. )

Tani, personalisht kam konsiderate te larte per Nolin, por prape mendoj se nuk eshte i pagabueshem. Ajo qe thote me ngjan si e vertete, por, nga shume gjera qe kam degjuar ketu mbi orthodoksine shqiptare sidomos nga filo-Janullatosi i terbuar Seminarist (nuk e kam me te keq o Seminarist, e them me buzeqeshje se me kujtohet si me ofendove njehere duke me quajtur antar i Taize-se), do te me dukej interesant nje diskutim mbi kete teme:
Ke patriark ndoqen shqiptaret? Nese ajo qe thote Noli eshte e vertete, atehere si u perhap orthodoksia (bizantinizmi ose feja e krishtere lindore po te doni)?

Nuk duhet harruar se orthodokset sot jane me shume se katoliket... Po te shohim arbereshet kemi perballe katolike te ritit bizantin (pra meshen e thone ne menyre idenike me orthodokset). Kjo ka rrenje historike. Nuk duhet as harruar fakti qe ne Koncilin e Firences me 1435-1443 kishat u bashkuan, po ky akt nuk u njoh nga peshkopi grek Mark i Efezit, i cili per ne katoliket eshte kokederr i mete, ndersa per orthodokset eshte hero. C'fare influence mund te kishte nje grek ne Shqiperine e kohes se Skenderbeut kur luftonte nen drejtimin shpirteror te Papes kunder turqve?

Do te doja te vija dy kushte metode...
1 - Nuk i ben hir askujt te trajtoje tjetrin keq me fjale dhe te flase me perbuzje per bindjet e tija fetare. Nuk eshte qellimi im te shpertheje nje tjeter lufte e zjarrte me fjale katoliko-orthodokse. E di qe dikush e ka te veshtire, por nisuni nga fakti qe jemi dy dege te te njejtes peme, qe Krishti na bashkon.
2- Kur tregoni fakte te rendesishme e vendimtare per te provuar ate qe thoni ju lutem sillni burimet letraro-historike te tyre. Pra titullin e librit/artikullit, vendbotimin dhe vitin e botimit.

[Seminarist]

Mua, personalisht, me duket nje shkrim absurd...(edhe po te jete i Nolit)!

1. Krishterimi latin, si nje vecori gjeografike e perendimit, me karakteristikat e veta gjuhesore, kulturore, religjiozo-politike, nuk u formua me pare se shek 5, e ne fakt nuk gjeti stabilitet deri ne shek.11.

Kjo gje vlen, pak a shume edhe per Bizantizmin...

2. Fakti qe krishterimi i sotshem shqiptar ka se shumti terma latine, do te thote se krishterimi u perhap nepermjet latinishtfolesve - aq me teper qe dihet qe bregdeti ka qene i latinizuar, por kjo nuk do te thote aspak se ky latinizim e bente krishterimin te ndervarur krejteisht nga riti romak, aq me teper qe sic e vura ne dukje, riti romak gjeti shprehje vone.

Po rumunet, dmth latinishtfoles, katolike jane, apo ortodokse?



3. Nuk eshte nevoja te permendet se kisha romake e para skizmes ka qene ortodokse, ne sensin se ajo nuk ka gezuar asnje nga privilegjet qe ajo mendon sot se duhet te kete (papa nuk ka qene pontifexi i krishterimit, nuk ka mbledhur koncile, ka qene subjekt i koncileve, madje edhe eshte ndeshkuar prej tyre si ne shek.6, psh); as nuk ka patur besoren e sotme. Pra, nuk ka qene katolike ne sensin sic ky term kuptohet sot.


4. Ndarja fetare Toskeri e Gegeri, sipas vijes se Teodosit eshte me teper nje dukuri e shek.5, por qe nuk ka qene stabel.

Te pakten pas shek.8, jo vetem toskeria, por edhe veriu ka qene praktikisht nen Bizant, e me pas edhe nen sllavet ortodokse, sic ua kam vertetuar edhe do tua vertetoj edhe ne te ardhmen me shume citime. Keshtu qe ndarja e Nolit ne 8 shek, katoliek toskerie edhe 19 gege, nuk ka kuptim praktik, mos eshte nje pergjithesim absolut diletant.



pastaj cilat kisha ne toskeri na qenkan romake (aq me teper te shumta), aq me teper qe nga koha qe toskeria paska qene nen romen??

[Hyllien]

O seminarist cfare do vertetosh ti? Qe Shqiptaret kan qene orthodhoks qysh ne fillim. Po kjo dihet qe ata kan qene te Krishter dhe me sy nga Vatikani gjithmone. Ti pervec se duke perdorur shkrime Greke dhe Serbe, qe dihet se jane shkrime te akademive me fondamentaliste ne ket bote, nuk ke si e verteton ndryshe kete fakt.

[Seminarist]

Cycltomic,

a mund te me thuash ti se cilin shkrim grek a serb kam perdorur une? Pse genjen?

Jiereceku, Nopca, Hamdi Bushati, Baleta (etj qe une do sjell), grek e serbe jane?

Ne asnje menyre une nuk po them se shqiptaret kane qene ortodokse qe nga shek.1, pasi kjo do te ishte injorance historike fetare. Ironikisht, Noli ben nje ndarje te tille....me baze vitin 1.

Por une po them se pas konsolidimit lindje perendim, behet fjale per mesjeten e hershme, Shqiperia ka patur ne menyre absolute formim bizantin ortodoks.

[Labeati]

Ne asnje menyre une nuk po them se shqiptaret kane qene ortodokse qe nga shek.1, pasi kjo do te ishte injorance historike fetare. Ironikisht, Noli ben nje ndarje te tille....me baze vitin 1.

Por une po them se pas konsolidimit lindje perendim, behet fjale per mesjeten e hershme, Shqiperia ka patur ne menyre absolute formim bizantin ortodoks.

Ja dhe seminaristi qe i pelqejne faktet por qe jane absurde kur nuk i interesojne ndonese te thena nga kryepeshkopi i KOASH i nohur si historian imzot F>S>Noli.

Tashti me sa pashe seminaristi do na sjelle fakte te fresketa nga baleta, ishquar ne fushen e... ah po diplomacise enveriane dhe .... fundamentalizmit islamik.
Natyrisht qe ne syte e greko-sllaveve Baleta u intereson shume sidomos kur nxjerr Skenderbeun si antishqiptar e me rradhe.

Tashti per temen Noli ka thene nje fakt te njohur boterisht, qe Illiricum u ungjillezua nga pali ne latinisht, dhe qe deri ne kohen e skizmes Illiricum administrohej nga kisha latine e perendimit.

[Seminarist]

more po ju jeni gallate:

1. deri me tash, juve nuk jeni vecse diksutante qe beni deduksione llogjikash....

2. asnje referim te vetem nuk na sillni nga ana tjeter.

Persa i perket Nolit, po, ai eshte hisotrian, i ditur...etj...mos valle edhe i pagabueshem?
Vete fakti qe ai prasnoi qe te vishej ANTI-kanonikisht nga nje turme njerezish, tregon mangesi njohurie....

Sidoqofte, une e sfidoj mendimin e tij, ne kete drejtim, qe eshte po aq logjik-deduktues sa edhe diskutimet tuaja:

Sipas Nolit, meqe Pali nuk e ka bere predikimin e tij ne greqisht, pasi, sipas Nolit, atehere shqipja do kishte terminologji greke, i bie qe ta kete bere ate ne latinisht e shqip.

Nje logjike e tillte deduktive eshte diletante.....


Ne nuk e dime fare me saktesi rrugen predikuese te Palit ne Iliri.


Mundesite e predikimit te tij mund te kene qene te shumta.


Gjithsesi, ato predikime te Palit nuk kane pse te jene medoemos shtysa e formimit te terminologjise fetare kristiane, pasi historia lokale e atyreve viteve ka patur ndryshimet e veta, te llahtarshme, derisa u stabilizua me ediktin e Milanit.
Terminologjia fetare shqipe ka fillesa me kohe te ndryshme, qe pasojne njera tjetren, ndoshta ku shume ndikime me te hershme, jane zhdukur krejt, pra nuk eshte kaq e bardhe e zi.


Psh Durresi, po te kete qene atje, ka qene nje qytet me ndikime, pervec latine, edhe atyre greke, prej kohesh.


Por prape, edhe sikur ta kete bere ne latinisht, kjo lloj logjike Noliane nuk mund te deduktohet se rrjedhimisht, bie qe nga shek.1-8 Toskeria = katoliko romake, pasi do te ish marrezi

[tom pullings]

Kush emeronte peshkopet ne Gegeri?

[tom pullings]

Psh Durresi, po te kete qene atje, ka qene nje qytet me ndikime, pervec latine, edhe atyre greke, prej kohesh.

Edhe Roma ka patur plot ndikime greke gjate gjithe historise se saj, por ama e kam veshtire te them qe nk eshte latine...Ndikimi grek nuk do te thote asgje, gjithe kultura jone evropiane ka si ndikim kryesor ate grekun. Bostoni ne USA eshte plot me kisha greke, por nuk me duket se nuk eshte anglosakson...

Megjithese jam katolik, jam dakord me Seminaristin kur thote se arsyetimi i Nolit eshte pak i forcuar, jo mjaft bindes. Nuk ka kuptim te flasesh per ndarje te kishave para skizmes se Fotit, qe ndjek menjehere grindjet per ikonoklastine... Duhet ama te jemi te sakte ne nje pike: riti bizantin nuk i perket vetem kishes orthodokse, por edhe katolikes, mjafton te therrisni ne mendje arbereshet dhe unitet ("uniatet" kam zbuluar qenka shprehje perbuzese e perdorur nga ruset!!!). Ndersa nuk kemi ndonje rit jo-bizantin ne kishen orthodokse. Tani, meqe ajo qe prek besimtaret me nga afer ne keto çeshtje eshte riti dhe jo "filioque" ose supremacia romake per faktin se menyra si marrim pjese ne mensen e Krishtit na prek ç'do te djele, une dua te kuptoj: cili rit ndoqen shqiptaret e Gegerise deri sa erdhen turqit? Nuk arrij dot te imagjinoj peshkopet mirditas qe flasin greqisht...

Per sa i perket Toskerise e kam mjaft te qarte qe ata mbeten deri ne koncilin e Firences orthodokse qe flisnin greqisht ne meshe. Me duket fakt historik i paeliminueshem ai qe Epiri i Vjeter o greqizua per kete fakt... eshte nje fitore e grekeve qe po kurorezohet me kolonizimin kulturor qe po i bejne sot Shqiperise se jugut nen lumin Vjose. Mirepo, problemi qe lind eshte ai qe u mundova te shpjegoj ne fillim te temes: Pas Koncilit te Firences, perse peshkopet shqiptare (nese e bene) ndoqen ata qe nuk pranuan bashkimin e kishave? Me duket pjese themelore e problemit, sepse mund edhe te kete ndodhur qe ata u kthyen ne katolike duke mbajtur ritin bizantin... nuk jam i informuar mbi kete... kam nja dy informacione, po do te doja te dija si e mendon Seminaristi perpara...

Seminarist, po fillove te me quash injorant ose te besh ndonje sulm personal ne lidhje me ate qe shkruajta, tregon nje keqdashje te pajustifikuar. nuk do te kishte me kuptim te diskutonim. Kjo vlen edhe per te tjeret...

[Tiras]

Mua, personalisht, me duket nje shkrim absurd...

4. Ndarja fetare Toskeri e Gegeri, sipas vijes se Teodosit eshte me teper nje dukuri e shek.5, por qe nuk ka qene stabel.

Te pakten pas shek.8, jo vetem toskeria, por edhe veriu ka qene praktikisht nen Bizant, e me pas edhe nen sllavet ortodokse, sic ua kam vertetuar edhe do tua vertetoj edhe ne te ardhmen me shume citime. Keshtu qe ndarja e Nolit ne 8 shek, katoliek toskerie edhe 19 gege, nuk ka kuptim praktik, mos eshte nje pergjithesim absolut diletant.

Pune interesante ke marre persiper Seminarist, apo di aq sa te kane mesuar?

"Emni i Kronit e ka rranjën nga gjuha shqipe e don me thanë Mbret a kryekunoruem. - Per nderim të Kronit shqiptarët ngritën një kështjellë në maje të Gurit të Kuq, i cili gjindet në fushë të Finiqit, ku u ishte edhe qyteti i Kronit. Sot në atë vend asht fshati që quhet Krongji, në rrethinë të Delvinës. Permbi fshatin Krongji gjinden germadhat e motnueme të kohës pellazgve.
Zoti (Zeusi) pra mbas gojdhanës epirote** nuk u lind në Dodonë në pallat të Kronit, por në Palavli të Delvinës ku ishin tëbanet (stanet) e Kronit, e prej këndej u dergue nepër Butrint me lunder e në Kretë. ..

Mbasi u rrit Zoti (Zeusi), erdhi në Epir e u ba perandor mbi Epir, Thesali e mbi Ellad. - Gojëdhana nuk thotë se e shfronësoi të atin - Kronin, siç bani Kroni me Uranin. Zonja Kjuro nga Palavlija i kishte pasë rrëfye Zoto Mollosit ketë gojëdhanë mbi Hyun: "Zoti (Zeus) kishte pasë luftë me Gegët, (se Gegët quheshin Qeravnarët a Titanët e të afermit e tyne Antitan) edhe Zoti kishte ndihmëtarë njerëz me një sy edhe me njëqind duar (Kiklopët-Katallajt) të cilët luftonin me një fuqi të bindshme e për armë kishin hunjë të hekurt e trenë të ndezuna, e u binin lodertijevet në mal të Olimpit, e titanët ishin nepër male të tjera. - Kjo luftë zgjati dhjetë vjet. Shkaktarët e luftës ishin titanët (gegët) të cilët deshten me shfronësue Zotin e në kambë të tij me kunorzue për mbret Martin, pse ishte trim edhe i pashëm. - Në këtë luftë Zoti (Zeusi) doli ngadhnjyes; i vuni perpara gegët edhe i qiti tej lumit të Vjosës e në vend të tyne solli lapthit *Labët). - Në këtë luftë muarën pjesë të gjihë trimat mbretnorë (të gjitha perenditë). - Gegët të mundun u shkulen, e në vend të tyne mbretnoi Zeusi, vllaznit e tij e fëmijët e ti.
Mbasandej Zoti u hapi luftë kretasve. Ushtarët e Zotit (Zeusit) ishin laber."

[kastriot]

Me beri pershtypje kjo pjese nga nje artikull i Nolit i publikuar ne "Dielli", Boston,n.46, 1910:


...Po te shohim arbereshet kemi perballe katolike te ritit bizantin (pra meshen e thone ne menyre idenike me orthodokset). Kjo ka rrenje historike. ....

Feja e Krishtere arrin te perhapet si e tille mbas shek. te VII ne krahinat shqiptare duke filluar nga Peloponezi deri ne kufi me Kroacine e sotme. (Shiko, A. Kola, Shqiptaret dhe origjine e grekeve) Mirepo edhe mbas kesaj kohe shqiptaret nuk dallohen asnjehere si besimtare te rregullt. Shembulli me i mire eshte Skenderbeu dhe kisha shqiptare e kesaj kohe. Shqipetaret dmth Kisha shqiptare e kesaj kohe ishte "UNITARE" dmth varej nga Vatikani por ruante ritet Bizantine, njelloj si arbereshet ne Itali. Simbas nevojes shqipetaret e nderronin prioritetin e fese se tyre. Keshtu psh. ne rast perfitimesh(ekonomike) pranonin varesine e kishes se tyre nga Bizanti ose nga Vatikani, gjithmone simbas Llogaritjes. Princat shqiptare qysh prej shek. te XI por edhe me pas dmth ne shek. te XIV-XV kur u zhgenjeheshin nga Bizanti i ktheheshin Romes dmth. Vatikanit. E njejta gje ndodhte edhe ne aspektin politik si psh. ne shek. XII princat shqiptare shkuan aq larg sa pranuan Karl Anzhuinin si Mbret te Shqiperise. Kjo tradite u ndoq edhe me vone po te kujtojme se Turqit ne Shqiperi i pruri Karl Topia si mercenare te tij ne lufte me Balshajt. Edhe "konvertimi" ne Muslimane nuk ishte gje tjeter vecse e njejta praktike, por kesaj radhe me nje Fe tjeter.

Pra si perfundim shqiptaret nuk kane qene dhe nuk jane Fetare dmth nuk besojne me te vertete ne BUDALLALLEQET e te dy besime te imponuara.
SHQIPTARET NUK BESOJNE,(SYMBYLLAZI) POR ATA ADMIROJNE. Shkruan shqiptari i madh Aristidh Kola. Dhe ky fakt perben vetem nje te vertete absolute.