Identiteti evropian i shqiptarëve

[Lunesta]

Fajin ne kete mes e ka vete Kadare qe futet ne polemike me marrokun Qose qe nuk eshte fare i kalibrit te Kadarese. Kadare eshte anetar i Akademise Franceze, pra i takon nje orbite tjeter intelektuale frekuencat e se ciles Qose si gjen dot kurre pasi aq kapacitet i ka dhene zoti.

Qose pasi ka deshtuar ne gjithe ndermarrjet e tija te larmishme politiko/letrare ka vendosur ti jape nje shkelqim te fundit emrit te tij kuke e bashkengjitur me dhune me emrin e Kadarese (si 'm*ti pas kepuces' thote poplli). Kadareja ben gabim qe ja jep kete kenaqesi atij tuafi.

Ik o qose dhe apliko se mos te pranon si anetar akademia e arabise saudite (nese ka nje te tille)

[dordi1]

Me dashte me u mate me Kadare, ashte si me u dashte me u mate me diellin!
Sa me shume ai ndricon aq ma e shkurter bahet hija...


Megjithate, sot jetojme ne nje bote te lire dhe kushdo mund te shprehe mendimet e tija ne baze te te cilave do te vleresohet.


Por, dy jane pikat e referimit per identitet shqiptar: Gjergj Kastrioti dhe Rilindja!


Kush ka mundesi me lexue midis rrjeshtave nuk e besoj qe do ta kete te veshtire t'a kuptoje mesazhin qe do me kalue Kadare nepermjet kesaj esse brilante...


Si ka thone tjetri? Nuk pata kohe qe te shkruaj shkurt prandaj ju shkruajta gjate! qe vlen edhe anasjelltas

[Albo]

Aurel Plasari: A ka miq te vertete te mendimit te Kadarese?

E Premte, 23 Qershor 2006

...Nga te gjithe ata qe jane lexues, dashamires, vleresues ndonjehere edhe himnizues te Kadarese, a ka nga keta miq te vertete te mendimit te tij. Dhe ja cfare konstatoj une, se shpesh edhe ata qe ngulmojne ne mbeshtetjen e mendimit te Kadarese, te tezave dhe qendrimeve te tij..., flas per mendimin kulturor qyteterimor, ne dac edhe politik. Shpesh, nje pjese e tyre kane prirjen te merren me gjethen, duke pasur para pemen. Dhe harrojne nje ceshtje qe ka te beje me trungun e mendimit bashkekohor te Kadarese ose shqetesimit te tij bashkekohor, te cilin e ka shprehur prej kohesh. Kjo ide bazilare, te cilen miqte e rreme e harrojne dhe e shmangin, eshte thene prej Kadarese ne nje konference ne Tirane… implikimi i padrejte juridik dhe kushtetues i Shqiperise, duke e perfshire ne konferencen e nje grupi vendesh ne te cilen Shqiperia nuk ka asnje atribut juridik dhe kushtetuese, pse te perfshihet, dhe ajo eshte Konferenca e Vendeve Islamike. Edhe ne kete ese te tij te fundit, Kadareja vijon ta permende kete shqetesim te tijin….

Nuk u be e qarte asnjehere, se cfare e shtyu qeverine e pare demokratike te bente nje levizje te tille. Nje dergatat shqiptare fluturoi me avion per ne Xhedah, pas te cilit Shqiperia u gdhi ne ligen islamike. Ajo eshte pranuar ne dhjetor 1991, si anetare vezhguese, kurse ne dhjetor 1992 eshte pranuar si anetare me te drejta te plota. Ne kohen kur ka ndodhur ky akt, i cili eshte ende i paratifikuar nga Parlamenti shqiptar, argumenti qe eshte dhene asokohe ka qene naiv, pasi edhe ai ka qene i ri ne politike ne ate kohe: “Ne nuk kemi c’te humbasim nga kjo pjesemarrje, vetem do fitojme”, por ky nuk eshte argument…

[ZANOR]

kosovaret e albanezet kunder shqiptareve

mund t'i duket dikujt i cuditshem ky titull,por eshte me se i vertete. Shqiptare jane ata qe duan dhe veprojne per nje shtet te bashkuar e te forte shqitar, kurse kosovare e albaneze jane ata qe fusin mish dhije mu ne nervin e identitetit shqiptar, qe formojne klane e kurthe ndasishe e percarjesh shqiptare!

Shqiptaret dallojne shume nga kosovaret e albanezet, qe mundohen te formojne mure ndasishe fetare e krahinore - kur dihet se Kosova e Albania jane vetem dy krahina te nje shteti shqiptar. Shqiptaret veprojne e luftojne per Shqiperi te bashkuar, kurse keta albanezet e kosovaret, qe mbrojne republiken e Albanise se krishtere edhe republiken e Kosoves muslimane, gjoja duke ndare e percare, me mentalitete provinciale, krahinore, fisnore, fetare, nuk mund te kene nje identitet shqiptar! Te keshe identitet shqiptar, duhet te jeshe i paster
i papolitizuar, i pafetarizuar, i pahelmuar nga dogmat, qellimet bllokiste, te keshe nje nerv te paster kombetar, te mos keshe brenda vetes sekrete kobzeza, ta shikosh vetveten guximshem ne fytyre - parase ta shikosh tjetrin!

Shqiptar, me identitet shqiptar, mund te mos jete ne Tirane e Prishtine, e mund te jete kudo ne rruzullin tokesor, ku identgiteti i tij nuk pranon asnjefare ndasie fetare e krahinore, fisnore e kulturore - por te jete e veproje sikur nje shqiponje
e gjalle ne flamur, si simbol ambasador i kombit tone!

Per tu vertetuar, mund te shihet a me shume ka shqiptar, apo kosovare e albaneze e arbereshe! Une mendoj se shumca jane - shqiptare, kurse ata provincialistet, fetaristet, qe dyshojne ne qyteterimin shqiptar ilirian dhe i shpifen nje tjetrit qyteterim, qe iu vie duhma e kembeve edhe duhma e gojes - jane te humburit ne historine shqiptare!

Kunder identitetit shqiptar, nuk jane vetem disa kosovare e albaneze, duhemkembesh e duhemgojesh e duhemmendjesh, por jane ato forca qe pengojne, luftojne bashkimin e trojeve shqiptare! Shpesh njeriu mund ta verboj edhe vetveten padije: duke e menduar kombin si nje teresi te pandashme, e duke vepruar nga nje pjese e kesaj teresie, qe helmon, duke keqperdore interesin kombetar, ne dobi te nje interesi personal e politik!

Sa po zvoglohen e zbehen vetiu, deri ne njefare zhdukje parasyve e mendjes disa figura kombetare, deri tek disa qe po behen faculeta hundesh, qe sikur dyshojne ne identitetin shqiptar.

Tash a po dini kush jane shqiptaret, e te gjithe tjeret: albanezet e kosovaret e arbereshet?

[Rejjan]

Diskutim i një cikli të mbyllur

Bujar RAMAJ

Ka kohë që në shtyp dhe në ambientet publike, nisur nga përplasja
Kadare - Qose, vazhdon të debatohet mbi indentitetin shqiptar. Pyetja
shtrohet: Cili është qëllimi i këtij debati, përse ndodh, ku qëndron e
mira e tij, a ka karakter personal apo ai ndikon në mbushjen e
boshllëkut tonë, në lidhje me identitetin kombëtar? Një gjë që
kërkohet do të thotë se mungon. Kur ke nevojë për dritë e kërkon atë,
kur ke nevojë për shi e kërkon atë, kur ke nevojë për ujë e kërkon
atë, kur të mungon dija e kërkon atë... pra, kur nuk ke identitet e
kërkon atë.

Mendoj se këtu është kriza. Ajo që vihet re në debat, e
nënshtresëzuar, është përkrahja hapur e atyre pro Kadare dhe pro Qose.
Nuk mund të mbulohet e grisura me andrime. Ne kemi nevojë për një dush
sinqeriteti, kemi nevojë t�i themi gjërat ashtu si janë dhe të mos
trembemi prej tyre.

R.W.Emerson në librin e tij �Udhëheqje në Jetë� thotë se �...Dy gjëra
më tmerrojnë, injoranti i devotshëm dhe dijetari që s�beson�. Realisht
të dy, Kadare dhe Qose, në shkrimet e tyre shprehen se nuk besojnë.
Besimi të rreshton menjëherë në një krah së të vërtetës, mosbesimi të
rreshton në krahun e kundërt.

E vërteta është se nuk ka identitet kombëtar, por ka vetëm identitet
fetar. Derisa morali, kultura, psikologjia, shpirtërorja dhe e drejta
kanë burime religjoze, identiteti është religjoz. Ngjyra, gjuha janë
dukuri dhe mjete shprehëse dhe nuk mund të lidhen me thelbësoren.
Kombet i dallon vetëm ngjyra dhe gjuha, të tjerat janë religjoze.

Historia njerëzore është dëshmia më e mirë e këtij fakti. Sa herë që
raca njerëzore ka dashur të dalë nga identiteti fetar, si në
komunizëm, ajo kthehet prapë tek identiteti i saj fetar. Jashtë këtij
identiteti ngelen vetëm jobesimtarët, të cilët kërkojnë identitet duke
e ndjerë që nuk e kanë. Midis identitetit fetar dhe atyre që nuk kanë
identitet lind bashkësia e ashtuquajtur �identitet kombëtar� dhe kjo
del më e theksuar në vende, ku shkalla e përqindjes së popullsië, e
cila nuk beson është e madhe ose kur popullsia është me besime të
përziera, si në rastin tonë. Në imazhin tonë na duket se disa kombe
kanë identitetin e tyre kombëtar, jo se në esencë ato janë fetare, por
duken më kompakte, se janë të të njëjtit besim dhe kanë shkrirë në
një, identitetin fetar me psikologjinë kombëtare. P.sh sllavët kanë të
shkrirë indentitetin fetar dhe psikologjinë kombëtare, grekët,
gjermanët etj. Ne jemi një komb i rallë në botë, që kemi tri besime,
kjo bën që të mos kemi një identitet fetar, por tre, ku vetëm gjuha
dhe territori ku shtrihemi na bashkon. Vështirësia qëndron në atë që
ne si popull nuk kemi të unifikuar psikologjinë kombëtare me
identitetin fetar, kjo ka shkaktuar krizën për identitet. Ndoshta të
parët që e zbuluan këtë krizë dhe luftuan për ta unifikuar ishin
rilindasit tanë të mëdhenj, të cilët ngritën një ideologji të tërë për
këtë unifikim, të identitetit fetar me psikologjinë kombëtare, që ne
sot duam ta quajmë identitet shqiptar. Populli e ka kuptuar
instiktivisht këtë kërkesë prandaj në heshtje, ai, në një farë mënyre
e ka zbatuar praktikisht idenë e rilindasve, që ne i themi tolerancë
fetare, bashkëjetesë, indentitet kombëtar. Çdo tendencë për ta prishur
këtë situatë solide e të qëndrueshme, duke e kanalizuar në qytetërim
perëndimor ose lindor është jashtë natyrës të këtij standardi që ka
kombi, duke shkaktuar vetëm përçarje.

Përçarja është gjëja më delikate që kemi, pasi uniteti ynë si komb - i
veçantë nga kombet e tjera - ngrihet mbi ndarjet që kemi brenda vetes
sonë: kemi ndarjen fetare; në myslimanë, ortodoksë, katolikë dhe
mosbesimtarë; kemi ndarjen krahinore, e ashtuquajtura në gegë dhe në
toskë; kemi ndarje territoriale jashte truallit mëmë si Kosova,
shqiptarët e Malit të Zi, Maqedonisë, çamët etj., por ne kemi brenda
qenies sonë, ende me pasoja, ndarjen klasore të shkaktuar gjatë
periudhës totalitare. Pra, uniteti dhe psikologjia jonë kombëtare
ngrihet mbi ruajten e ekuilibrit të këtyre ndarjeve. Sa herë
kundërshtarët tanë ose politika e mbrapshtë shqiptare kërkon të
përçajë shqiptarët mjafton të nxisë një nga këto identitete ndarëse.

Të gjitha luftrat, ndarjet, mospranimet, rebelimet, kontradiktat janë
të ngritura mbi këto identitete ndarëse. Kështu, sa herë që një
identitet fetar ka mbizotëruar ose mbizotëron në Shqipëri, do të kemi
më vonë hakmarrjen e tjetrit. Kështu, gjatë Perandorisë Osmane
dominuan myslimanët, pas rënies së saj u hakmorrën ortodoksit fqinjë
dhe brenda, duke e djegur dhe duke e ndarë Shqipërinë. Lufta u shtri
dhe në territorin tonë dhe në përplasjet kotolikë � ortodoksë; më vonë
vjen një mysliman në Shqipëri (Zogu) përmbyset nga një ortodoks (Fan
Noli); vjen një mysliman (Enveri) tentohet të përmbyset nga një
ortodoks (K. Xoxe) dhe do të ishte përmbysur, nëse Enveri nuk do të
ishte mbështetur tek një fuqi e madhe ortodokse si Rusia; vjen Saliu
përmbyset nga ortodoksi Nano e të tjera.

Duke qenë se edhe shtrirjet janë në hapësira të ndryshme të
mysilmanëve, ortodoksëve dhe katolikëve dhe ndarjet krahinore kanë
dukuri mospajtuse. Kështu, jugu ortodoks (pasi bektashinjtë që janë
kryesisht në jug janë një sekt që kanë lëvizje nga islami drejt
krishtit, prandaj kryesisht ata gjithmonë u kanë dalë krahë
ortodoksve) ka ndarje me veriun mysliman ose e ashtuquajtura gegë dhe
toskë, kjo ka sjellë gjithmonë luftën për pushtet ose ndikim me forcë
në ndryshimin e disa gjërave, që i ndajnë ata. Ata që kanë qenë
gjithmonë si një aleat të një krahu ose të një tjetri, ose që kanë
tentuar e po tentojnë të fuqizohen janë katolikët, të cilët, kohët e
fundit, po ngrihen me një ritëm të shpejtë.

Ndarja ekziston dhe në politikë. Kështu Partia Socialiste po dallohet
gjithmonë e më tepër si një parti ortodokse, u shkëput Meta që është
midis myslimanit dhe ortodoksit; nga Partia Demokratike u shkëput
Partia e Pollos me ngjyra ortodokse; nga Partia Socialdemokrate u
shkëput ortodoksi Milo, janë krijuar parti me ngjyra fetare, Partia e
të Drejtave të Njeriut, po merr fuqi Partia Demokristiane e cila ka
ngjyrime të theksuara katolike. Të gjitha këto ndarje partiake kanë
edhe influencën e tyre nga shtetet sipas religjionit që i përkasin ose
ju shërbejnë, por psikologjia kombëtare vazhdon të vuajë dhe nga
ish-ndarja klasore ose nga ish-ndarjet e Luftës së II-të Botërore.
Debati i fundit midis Kadaresë dhe Qoses i ka ndarë opinionistët mbi
baza fetare, krahinore dhe ideologjike. Në krah të Kadaresë janë
rreshtuar kryesisht jugorët, kristianët, bektashinjtë, ndërsa në krah
të Qoses; veriorët, myslimanët ose edhe ndonjë i veçantë i ndikuar nga
qëndrimet ideologjike.

Kushdo që ka tentuar të nxisë një nga këto ndarje ka shkaktuar dhe
përçarje, që shfaqen në formën e rebelimeve, përmbysjeve, vendosjen e
qeverive ndarëse dhe krijimin e përplasjeve midis grupeve dhe
bashkësive që, të dukshme apo të padukshme zjarrmojnë në heshtje.

Një fakt tjetër kokëfortë mbi qëndrueshmërinë e identitetin fetar mbi
atë shqiptar është dhe dukuria e zhdukjes së atij kombëtar në kushte
të tjera dhe e ruajtjes së atij fetar. Marrim rastin e emigrimit të
shqiptarëve në rajon e më gjerë. Po t�u hedhim një vështrim atyre
personave që kanë qenë besimtarë myslimanë, ata nuk ndryshojnë asgjë
nga identiteti i tyre. Karshi identitetit perëndimor ata ngelen
shqiptarë myslimanë, por ata nuk ndryshojnë asgjë nga identiteti i
tyre fetar, në sjellje, kulturë, moral etj, ndërsa 90% e atyre, që nuk
kanë identitet fetar kthehen; amerikanë, grekë, italianë, kanadezë. I
natyrshëm është edhe kthimi i kristianëve në identitetin e shtetit, që
ata venë sipas besimit katolik ose ortodoks, duke braktisur
identitetin e ashtuquajtur shqiptar. Për të dëshmuar e pranuar këtë
argument do të mjaftonte një vështrim i realitetit të sotëm të
shqiptarëve në botë.

Shqipëria është pushtuar nga qindra organizata fetare, të cilat u
propagandojnë nga afër njerëzve për rryma të ndryshme fetare dhe kanë
krijuar grupime të veçanta të rreshtuar përkrah tyre. Kështu myslimani
nuk do ta dijë për identitetin kombëtar. Ai i përshtatet identitetit
të tij fetar - kuptohet këtu ata që besojnë - ortodoksit grupimit të
tyre, katolikët të tyres, por ka dhe evangjelistë, jahovaistë,
mormonë, hinduistë. Ata që kërkojnë sot identitetin kombëtar janë
vetëm ata që nuk besojnë dhe që kërkojnë të kenë një identitet, por
ata luftojnë brenda ciklit të mbyllur. Shqipëria nuk mund të ketë
identitet përderisa ka të bëjë me tri identitete fetare, ajo do të
vazhdojë të udhëtojë kështu, e përzier dhe e bashkuar formalisht për
hir të bashkëjetesës së detyruar, pasi çdo ndarje është me dhimbje të
madhe, e rëndësishme është që ashtu si në të kaluarën dhe tani të
vazhdohet të ruhet kjo bashkëjetesë për hir të ekzistencës, pasi
pasojat në rast përplasjeje - kur këto mbështeten nga jashtë - do të
jenë fatale.

Konkluzioni është që, pa një përputhje të identitetit fetar me
psikologjinë kombtare nuk ka identitet shqiptar dhe se identitetin e
kërkojnë ata që nuk e kanë, e kërkojnë ata që nuk kanë indentitet fetar.

Prandaj mendoj se debati duhet të spostohet në hullinë e kohës, si
duhet të krijojmë një politikë mirëkuptimi ndërfetar brenda interesit
të ekzistencës të të gjitha feve e besimeve në këtë hapësirë, ku Zoti
na ka caktuar. Ndoshta këtu do të ketë qenë dhe nuhatja e rilindasve
për një mentalitet kombëtar. Ata kanë parandjerë tragjedinë që kombi
do të pësonte nga inatet fetare deri dhe copëtimin e tij. Ky mesazh
historik është aktual. Sot bota është më shumë e ndarë nga besimet
sesa nga interesat e tjera. Nga kjo që po ndodh dhe do të ndodhë,
antenat tona të bashkekzistencës kombëtare duhet të ngrihen në
doktrinë, përpara se të jemi të pafuqishëm për ta ndalur.



__._,_.___

[Rina_87]

Polemikës absurde, stop!



Pse ky ”xhihad” mes Qoses e Kadaresë

Nga Ilir Kulla

Ne keto dite vere te nxehta ka arritur edhe kulmin e nxehtesise debati Kadare- Rexhep Qose. Megjithe tundimin e madh per te ndenjur larg ketij debati, pak a shume i gjithe opinioni publik është përfshirë në të. Duhet thënë se në të vërtetë lindi si një debat mes një shkrimtari dhe një kritiku, ky i fundit nuk ka bërë asgjë më shumë sesa një kritikë ndaj një vepre letrare. Sikur të mos ishte se shkrimtari quhet Kadare dhe kritiku Rexhep Qose, me siguri gjërat do të ishin ndryshe. Përtej këtij aspekti debati është përqendruar tek një çështje e cila në vetëvete është thelbësore, por nuk mund të jetë tabu, siç është identiteti kombëtar i shqiptarëve. Pikëvështrimet e të dy figurave tepër të rëndësishme kombëtare kryqëzohen tek aspekti fetar i identitetit shqiptar. Këtu përplasen Qosja dhe Kadareja.
Ajo që të bën më shumë përshtypje në këtë përplasje është fakti se si Kadareja, po ashtu dhe profesor Qosja, që tash e dy muaj më parë nuk po i lënë gjë njëri-tjetrit pa thënë sepse ndahen në këndvështrimet tyre edhe fetare. Në të vërtetë asnjëri prej tyre nuk është praktikant, përkundrazi mund të thuhet se nga pikëpamja e formimit, veprës letrare dhe botëkuptimit, ata janë shumë më afër me ateizmin dhe laiçizmin.

Mënyra se si të dy personazhet e shquara gati totalisht ateistë, po bëjnë “xhihadin” ndaj njëri-tjetrit, të bën të mendosh sesi ky debat, në të vërtetë ka prodhuar shumë publicitet për të dy në të njëjtën kohë. Kohë në të cilën për arsye të shumta, që lidhen edhe me faktin se shqiptarët lexojnë gjithnjë e më pak dhe për pasojë edhe vetë shkrimtarët jo vetëm Kadareja, janë në një farë mënyre të anashkaluar nga vëmendja e opinionit publik. Nuk ka dyshim se të dy personazhet, sa të suksesshëm në zanatet e tyre, aq të pasuksesshëm kanë qenë në jetën e tyre politike, sidomos Rexhep Qosja. Po të heqësh të vërtetën e madhe se Ismail Kadareja është nga shkrimtarët më të mirë që ka rajoni e ndoshta Europa, edhe ky i fundit është karakterizuar vazhdimisht nga inkoherenca politike, por ndoshta jo vetëm për faj të tij.

Identitetet kombëtare maten me të tjera instrumenta dhe njësi, që me siguri në shumicën e tyre nuk kanë të bëjnë fare me besimin fetar të popujve në fjalë. Identiteti etnik varet nga disa faktorë, që kanë të bëjnë me gjuhën, me doket, me zakonet, me traditën, me mënyrën e të jetuarit, me orgjinën e mëkahershme etj. P.sh, ilirët kanë qenë një popull që ka jetuar në bregdet dhe në male për shkak të kushteve gjeografike. Ata flisnin gjuhën e tyre, natyrisht të ndryshmueshme sipas fiseve dhe në dialektet përkatëse. Ata ishin të ngjashëm, si në mënyrën e të bërit tregëti, ashtu dhe në mënyrën e të bërit luftë. Të ngjashëm, si në mënyrën e të krijimit të familjes ashtu edhe në atë rritjes dhe zgjerimit të saj. Ishin luftëtarë, ishin detarë, respektonin të parin e fisit apo të familjes po ashtu siç bëjmë ne shqiptarët sot, e shumë gjëra të tjera. Natyrisht që pushtimet e vazhdueshme kanë bërë që këto identitete t’i përshtaten zhvillimeve të mëvonshme. Por kjo nuk do të thotë që vetëm popullsitë i janë përshtatur pushtuesve, edhe pushtuesit i janë përshtatur popullsive vendase ku ata janë vendosur. Kështu ka ndodhur edhe me besimet fetare që ata kanë sjellë me vete.

Një klerik katolik i lindjes së mesme, konkretisht maronit është shumë më i ngjashëm në ritet e besimit me një klerik ortodoks të kishës së lindjes. Megjithatë klerikët katolikë të lindjes së mesme, nuk njohin si intitucion superior Patriarkanën e Stambollit, por Vatikanin, kishën e Shën Pjetrit. Natyrisht nëse si kriter i të qenit evropian do të merrej besimi i krishterë, konkretisht ai katolik, i bie që më evropian të jetë prifti arabo-sirian nga Damasku, sesa ai Italian, për shkak se besimi kristian ka lindur në Lindjen e Mesme, ku sot shumica e popullsisë i përket besimit islam. Në të njëtën trajtë mund të thjeshtohet historia e origjinës së popujve dhe identiteteve të tyre. Nëse i bie që identiteti i shqiptarëve lidhet ngushtë me krishtërimin (është e vërtetë që shqiptarët janë nga popujt e parë në botë që kanë pranuar këtë besim, dëshmi janë kishat paleokristiane të shekujve tre dhe katër), atëherë i bie që pjesë e identitetit evropian të jetë edhe vetë historia e tyre mijëravjeçare barbare. Pra në të vërtetë vlen të reflektohet rreth faktit se çfarë është identiteti evropian, si klasifikohet ai dhe kush ka të drejtën të thotë nëse është apo jo evropian?

Në një periferi të Tiranës jo shumë të largët, në Laprakë, jeton familja e një juristi të njohur nga Tirana. Juristi është baba i tre fëmijëve, bashkëshort i një gruaje të cilën e adhuron. Ka ndërtuar një shtëpi tre katëshe me një kredi të cilën vazhdon ta paguajë nga pak për çdo muaj prej vitesh me radhë. Në katin e parë ka marrë të jetojë prindërit e tij, në të dytin prindërit e bashkëshortes, në të tretin vetë më gruan dhe fëmijët. Kohën e kalon duke punuar dhe duke iu dedikuar familjes, edukimit të fëmijëve, jetës shoqërore. Paguan taksat, ka makinë, feston dhe pushon njëlloj si çdo evropian, natyrisht sipas kararit të xhepit të vet. Por ky jurist dhe shumë i njohur madje, çdo të premte shkon në xhami, ku adhuron zotin e tij në besimin islam. Përballë shtëpisë së tij jeton një tjetër shqiptar, i besimit katolik dhe i ardhur nga veriu. Ka tre fëmijë dhe një grua. Ka zënë truallin të cilin e ka rrethuar me blloqe dhe po me blloqe ka ngritur dhe një dhomë në të cilën jeton me familjen. Është i varfër, por i ndershëm, jeton me djersën e ballit. Nga varfëria është i detyruar të mos çojë fëmijët e tij në shkollë, por të shesin gjithë ditën rrugëve të Tiranës për të siguruar jetesën. Varfëria e bën këtë njeri që sa herë e ndjen veten nervoz, për shkak të fukarallëkut, rreh edhe të shoqen si dhe fëmijët, këta të fundit ndoshta si mënyrë për t’i edukuar. Shkon çdo të djelë në kishë ku i lutet zotit ta nxjerrë nga fukarallëku. Lind pyetja kush është më evropian nga këta dy njerëz dhe ç’punë ka identiteti evropian në këtë mes me besimet që këta njerëz aplikojnë. Aspak!


E pra e vërteta është se sot Evropa për arsye që kanë të bëjnë me historinë është më e pasur se shumë pjesë të tjera të botës. E shkuara koloniale që Europa ka në themelet e qytetërimit të saj ka përcaktuar jo pak në aureolën e pasurisë që ky kontinent rrezaton sot në botë. Por të krisherë ka në Amerikë, jug dhe veri, në Afrikë dhe Azi. E ç‘lidhje kanë këta me identitetin evropian? Ka vende ku jetojnë katolikë që vdesin nga uria dhe SIDA në Afrikë, njerëz të të njëjtit besim, për të cilët klubi i pasur dhe i krishterë që quhet Evropë nuk e vë ujin fare në zjarr. E pra është fare e qartë që nëse shqetësimet e drejta që z Kadare merr në Evropë, në lidhje me faktin nëse do të jetë apo jo Shqipëria pjesë e BE-së, zgjidhjen e tyre nuk mund as ta gjenë dhe as ta marrin në thjeshtimin sesa të krishterë jemi ne shqiptarët. Le të jemi edhe më katolikë se Papa, sërish nëse nuk do të puqen disa interesa të tjera, që kanë të bëjnë me ekonominë, energjinë, pozicionin gjeografik, rregullimin e jetës brenda vendit. Me siguri që prapë nuk do të na fuste kush në BE. Justifikime mund të gjenden sa të duash, por Shqipëria nuk është më e rëndësishme për SHBA-të, sesa Arabia Saudite dhe marëdhëniet e Shqipërisë nuk janë më të mira se ato sauditëve, as me SHBA-të dhe as me BE-në. Kjo vlen edhe për marëdheniet KINË-BE apo KINË-SHBA. E pra si Kadareja dhe intelektualët e tjerë duhet të zbresin më me këmbë në tokë në lidhje me gjykimin e realitetit.


E vërteta është se ne shqiptarët më shumë se probleme me identitetin tonë kombëtar, kemi probleme me identitetin tonë qytetar, kemi probleme me identitetin e familjeve tona që po shthuren, me të rinjtë tanë që po rriten gjithnjë e më shumë injorantë, kemi probleme me vesin e kthyer në virtyt dhe virtytin në ves. Kemi probleme që na kanë çuar në gati në shpërfytyrim, për shkak të vrullit të paparë që kemi marrë për paranë dhe pasurinë, pa e hedhur kokën mbrapa. Problemin e shpërfytyrimit të shoqërisë, në të vërtetë e çon drejt zgjidhjes edhe rikthimi tek vlerat e identitetit kombëtar, qofshin ato të lidhura dhe me identitetin e besimit fetar, cilido qoftë ky i fundit. Për pasojë, ky “xhihad” i vogël intelektual në mes të shqiptarëve është i panevojshëm dhe i pakuptimtë. Sepse të gjithë ne, e këtu besoj se ndaj mendimin e atyre që kanë lexuar përplasjen Qose-Kadare, na pëlqen më shumë të shohim veprat e këtyre dy korifenjve të letrave, e jo sherrin alla Oriana Falaci që ka mbushur faqet e gazetave.


Gazeta Shqiptare

[iliria e para]

Kadare jo armik i muslimanëve



-nga Ermir Gjinishi

Debati i padeshirueshem per te gjithe ndermjet Kdarese dhe Qoses, mbi identitetin e shqiptareve i cili pushtoi mediat shqiptare me opinione pro dhe kundër, nxorri në pah midis të tjerash tri gjëra : 1-Liria e të shprehurit nuk është domosdoshmërisht e vërteta e lirë. 2- Inati për tu ndeshur me patjetër duke sajuar dhe kotësira, kategorikisht të rendit humbës. 3- Inflacioni i njohurive sjell impotencë intelektuale.
Meqë mejdani i debatit u bë feja dy penartët shqiptarë i dhuruan lexuesit, në një performancë të shkëlqyer me stil të ri, Legjendën Rozafa.
Konsumuesit e medias së shkruar ndoqën një debat fantazëm krejtësisht absurd. Them kështu sepse nuk është zbuluar akoma ndonjë shqiptar, musliman a i krishterë qoftë, që mohon identitetin e tij shqiptarë e europian.
Ideja e marëdhënieve të raportit komb-fe në përgjithësi në Shqipëri është keqtrajtuar, manipuluar e paragjykuar. Trajtime të tilla delikate në mënyrë të njëanëshme janë të pa sakta dhe krijojnë vetëm mirazhe. Të identifikosh kombin me një fe të caktuar do të thotë ta mohosh, ta vrasësh, gjithë historinë e tij para shfaqes së asaj feje.
A është feja kombësi?
Cdo mendim akademiko-historik, jashtë këndvështrimit fetar nuk do ti qartësonte dot mardhëniet komb-fe.
Këtu ne, shpesh-herë ngatërrojmë zhvillimet historike ballkanase me argumentat fetare. Ballkani i fillim shekullit xx ka njohur praktika pansllavizmo-heleniste, ku feja është keqpërdorur për qëllime nacionaliste. Këtë dukuri Waldenbergu (duke përjashtuar shqiptarët) e quan etnicitet fetar.
Nëse koncepti i kombit sipas Hobsbaum-it u zhvillua në shek e 18-19, feja ka ekzistuar shumë kohë më parë, që nga Adami, por kjo nuk e barazon fenë me kombin. Mendimi teologjik islam mbi kombin është i qartë. Në Kur’an thuhet: “Ju krijuam në popuj e fise që ju të njiheni”( Huxhurat- 13). Njohja mes popujve predispozon ndër të tjera dhe këmbim vlerash e përvojash. Umetul-islam nuk do të thotë komb islam. Umeti përmbledh të gjithë besimtarët musliman duke respektuar, kombësinë, gjuhën dhe historinë e secilit prej tyre . Në Kur-an ekzistenca e kombeve të ndryshme paraqitet si argument i ekzistencës së Zotit. Absurditeti i njësimit të kombit me fenë d.m.th. ti japësh Zotit kombësi. Feja është vetëm një dimension brenda disa komponentëve të kombit dhe nuk ka qëllim ta shkrijë, ta asimilojë, apo të vetëidentifikohet me të. Nëse fetë do kishin një vizion të tillë e gjithë bota sot përfshi këtu edhe perëndimin do ishte afetare. Fe do të kishte vetëm në lindje, përndryshe Krishterimi do mbetej në Palestinë dhe Islami në Arabi. Realiteti i natyrshëm i prezencës së të dy besimeve në të pesë kontinentet është terapia më e mirë për ata që vuajnë nga alucinacione të tilla. Ideja e njësimit, konkurimit apo e rivalitetit komb-fe, është një stisje e kotë pa asnjë bazë fetare. Besimi islam nuk është në antagonizëm me kombin përkundrazi e respekton dhe ka obligime ndaj tij mbështetur mbi kontekstin: “ Dashuria për atdheun është pjesë e besimit”
Muslimanët Jo. Atëherë kush manipulon në emër të islamit në Shqipëri?
Modelet e klerit shqiptar historikisht janë vlerësuar brenda e jashtë vendit dhe janë parë si objekt studimi. Vlerat e Vehbi Dibrës , Fan Folit, At Fishtës etj dhe harmonia fetare tek ne, janë pjesë e krenarisë së kombit shqiptar.
Tani që shqiptarët, muslimanë e të krishterë, i preokupon pavarësia e Kosovës dhe anëtarësimi i Shqipërisë në BE, përvec Beogradit janë shqetësuar dhe “islamikë” anonimë. Eshtë e çuditshme se si në emër të islamit po penetrojnë ngado metoda, mjete e mendësi të cilat nuk kanë lidhje me të, madje janë në kundërshti të plotë. Por më i çuditshëm mbetet fakti se si më pas, me një përkushtim jo anonim, promovohen si “Fenomene Islame”. Së paku kështu fokusohen nëpër trajtimet mediatike të shoqëruara me analiza e debate “orientalistësh e pseudoislamikësh” duke krijuar kështu një realitet të rremë, por gjithësesi sajesë deri diku e sukseshsme për ta nxirë besimin islam dhe për ti njollosur muslimanët shqiptarë. Pa paragjykuar askënd, cdokush ka të drejtën e tij të pamohueshme të fjalës, por pa ia hedhur atë mbi shpinë islamit e muslimanëve. Sic mbeti e dështuar tentativa për manipulimin e figurës së Krytarit të Meshihatit të Kosovës z/Naim Tërnava, të njejtin fat do ketë dhe manipulimi në emër të islamit e muslimanëve shqiptarë. Mendimi islam dhe muslimanët në Shqipëri përfaqësohen nga Komuniteti musliman, myftijtë e teologët.
Këto lloj monstrash ngjasojnë me fenomenin Farakan. Pas ngjarjeve në Los Anxhelos gjatë viteve 80-të, në SHBA midis shumë lëvizjeve antirraciste ishte edhe ajo që tani përfaqësohet me Luis Farakan, i cili luftonte rracizmin ndaj të zinjve me rracizëm ndaj të bardhëve. Të gjitha sentencat e tij Farakani ia faturonte islamit duke e shpërfytyruar krejtësisht islamin nga origjinaliteti. Në këtë formë, lufta e racizmit me racizëm “në emër të Islamit” me protagonistë “muslimanë” fabrikonte islamin si një llogore raciste, njëkohësisht i shpallte armiqësi “kristianizmit të bardhë”. Në një këndvështrim tjetër, krijonte dy platforma imagjinare armike nën konceptin e detyruar: “Cdo fe ka vetëm një ngjyrë”. Intrigë e rrezikshme por reale, domethënia e secilës kërkonte të krijonte opinione paragjykuese urrejtjeje, fetaro-raciste të ndërsjellta në shoqërinë e atjeshme. Çdo incident brenda kësaj plotforme e mendësie do të ishte terrorizëm rracisto – fetar. Por kjo nuk ndodhi pasi balonizimi farakan me amoralitetin e tij menjëherë u përball me braktisje totale jo vetëm nga dijetarët e botës islame por edhe nga besimtarët e thjeshtë. Profeti Muhamed (a.s) thotë: “Kush ska moral ska as fe”. Sulmi e-mail anti Kadare në emër të islamit është një formë hibrite e farakanizmit. Nuk është rracizëm por realitet, të thuash se shqiptarët nuk janë turq, ashtu sic nuk është antimuslimanizëm integrimi i Shqipërisë në BE. Integrimi i Shqipërisë nuk do të thotë krishterizim. Standartet e BE-së nuk kanë asnjë rresht që ti obliojnë ndonjë përkatësi fetare, vendeve kandidate për antarësim.
*********
Besimi islam respekton të gjithë Profetët duke përfshirë këtu edhe Isain (Jezusin). Botimi i karikaturave dhe i Kodit të Davincit u kundërshtua si nga muslimanët dhe nga vatikani. Papa Vojtila u prit me respekt në Shqipëri dhe Siri ( vende me mazhorancë muslimane) por ju ndalua vizita në Rusi dhe u shpall non grado në Greqi (vende me mazhorancë ortodokse). Përpjekjet e vazhdueshme për ti paraqitur muslimanët shqiptarë si problematikë nëpër gazeta e internet, bëri që Kryeministrit Berisha në Bruksel ti bëhej pyetja: A keni probleme me islamin. Përgjigja ishte jo. Për sa kohë që “islamikë anonimë” të maskuar me emrin e islamit, kanë marrë për sipër të pengojnë shqiptarët në rrugën e tyre duket se përgjigja jo do të përsëritet. Duhet thenë se muslimanët nuk kanë gisht në të tilla punë.
Kadare nga ana e tij thotë: “Myslimanizmi, për çka krenohemi, së paku deri më sot, duhet të krenohemi bashkarish. Kam idenë e përsëritur që janë myslimanët shqiptarë ata që bashkë me fe të tjera, i japin ngjyrën evropiane popullit shqiptar”. Nëse Kadare krenohet me muslimanët shqiptarë kush mund tua heqë të drejtën muslimanëve të krenohen me vlerësimin që u bën Kadareja? Shqiptarët shkojnë drejt europës me kulturën e historinë e tyre, madje më të lashtë se disa vende antare të BE-së, pa patur zili askënd, por duke i ofruar Europës atë që i mungon: “Shembullin e bashkëjetesës dhe të harmonisë fetare, ku pa dyshim, muslimanët si mazhorancë, janë krenari”.

[Rejjan]

Nga Alban BALA


Për shumë kohë e kam pyetur veten, se përse vallë, përballë një shumice paqësore, e cila sheh punët e veta dhe hallet e saj të panumurt, përballë një popullsie e cila ka treguar se trashëgon një dhunti’ të jashtëzakonshme virtytesh (dhe sigurisht edhe një mal me probleme), përballë një grupi të gjerë njerëzish që e shohin identitetin e tyre qoftë edhe fetar si punë tërësisht personale dhe nuk përpiqen ta shumëfishojnë atë- por as ta vrasin, përballë një grupi të mpirë qytetarësh e fshatarësh që kalamendet në qiejt e mbijetesës, nuk resht prej kaq kohësh një trysni dhe një revansh i paparë ofezash, një kundërvënie e fortë shoqërore dhe refuzimi institucional; për asnjë çast në këto 15 vite nuk ka pushuar kundër tyre presioni politik dhe kulturor. Përse?


A thua këta njerëz të thjeshtë dhe të padukshëm në përditën tonë e çuan Alfred Serreqin në Konferencën Islamike? A thua ata e bindën Fatos Nanon të vazhdonte të qëndronte aty si anëtar? A thua këta njerëz shpikën dhe vendosën diktaturën në Shqipëri? Këta na larguan nga Europa?


Eshtë turp që debati mes shkollarëve në Shqipëri lë shteg për baltosjen e imazhit kombëtar në të ardhmen e tij. Eshtë turp që gënjeshtrat- pjesshëm apo plotazi- gëlojnë në të tërë tekstet e botuar deri tani si pjesë e këtij debati.


Dilemat mbi identitetin europian të muslimanëve shqiptarë apo të krejt shqiptarëve dëshmojnë pa dilema se problemi i këtij vendi janë elitat e tij. Qofshin këta emra të mëdhenj, brenda apo jashtë vendit.


Përfundimisht ky debat qartësoi se, europianizimi i shqiptarëve kërkon pikë së pari europianizimin e elitave të këtyre shoqërive. Përfaqësuesit e këtyre elitave, qofshin ato politike, ekonomike, kulturore, etj nuk kanë tipare europianiste, përpjekjet e tyre nuk ndërtohen mbi hapësirën e ideve, por mbi tehun e shpatës së “monopolit mbi të vërtetën”.


Qosja kërkon që shqiptarët të përplasen në lidhje me religjionin e tyre, pikërisht në çastin kur përcaktohet e ardhmja europiane e kombit shqiptar. Kadare, falë përfshirjes së hershme në stihinë e presionit kulturor ndaj traditës së shumicës shqiptare, ra pre’ e këtij qëllimi. Madje më shumë se kaq.


Nëse z.Kadare vendosi të bëjë “drejtësi” ndaj armiqve të tij duke përdorur një çështje kombëtare si identiteti, aq më keq për të. Shqiptarët mund t’i njohin z.Kadare tituj dhe çmime letrare, por kurrë t’i falin si plaçkë beteje identitetin e tyre, sado i rrëgjuar të jetë ai sot. Sepse ai është i shenjtë.


Askurrë shqiptarët nuk kanë pasur dilema mbi përkatësinë e tyre gjeo-politike apo kulturore. Elitat e këtij vendi vazhdimisht kanë prirë drejt zgjidhjeve të gabuara duke krijuar hendeqe zhvillimore ne marrëdhëniet brenda dhe jashtë vendit.


Bujar Rama ka të drejtë kur nënvizon se ata që kërkojnë të gjejnë rrënjët e identitetit, e bëjnë këtë sepse ndjejnë në vetvete mungesë identiteti.


Shqiptarët e kanë identitetin e tyre kombëtar. Jo vetëm kaq, por e kanë në disa raste të mbishprehur, gati në infantilizëm. Për fat të keq, elitat e tyre nuk kanë pasur dhe nuk kanë identitet.


Në Shqipëri është trumbetuar si europiane dhe liberale prirja për të dalë kundër interesave të vendit, dëshira shpesh e çmendur për të deklaruar mungesën e themeleve të kombit shqiptar apo aftësive të shtetformimit; është përkrahur ai që ka kërkuar ndarjen regjionale të Shqipërisë, është mbështetur ai që i ka shpallur shqiptarët dhe kosovarët dy kombe të ndryshëm, është lartësuar ai që ka sulmuar origjinën shoqërore dhe kulturore të shumicës së popullsisë shqiptare. Disidenca ideologjike antikombëtare është vlerësuar si virtyt i mendjes së hapur dhe i progresit të elitave.


Ashtu si lulja e diellit, në çdo epokë, elitat e këtij vendi i janë referuar pikës më të ndritshme (kryesisht ideologjike) por dhe më të afërt (fitimprurëse) duke u detyruar një herë në 20 vjet të kërkojnë falje dhe të përmbysin qëndrime. Dikush prej tyre edhe vepra.


Ka ardhur koha ta themi njëherë e mirë me zë të plotë: Identiteti kombëtar shqiptar ekziston. Por ai nuk është ideologjik. Ai është pronësor. Ai buron nga një origjinë njerëzore (komponenti religjoz), i përket një cikli historik (komponenti politik dhe kulturor) dhe reflekton pritshmërinë për të ardhmen (komponenti ekonomik). Kjo e fundit e bën atë të gjymtuar sot për sot, por jo të paringritshëm.


Çka ishte e padurueshme në këtë debat ishte metodologjia e urrejtjes, që adoptuan palët. Mekanizmi i rehabilitimit identitar nuk mund të rindizet me urrejtje, por me dashuri për bashkëkombasit.


Nga ana tjetër duhet ta pranojmë se përgjithësisht elitat në Shqipëri nuk kanë pasur përkatësi mbi proceset lëvizëse shoqërore. Si shpjegohet që askush prej emrave të shquar, që “fort po ndrijnë, e pak po nxjenë” këto 15 vite, nuk ka luajtur asnjë rol shoqëror thelbësor në jetën e shqiptarëve?! Elitat përgjithësisht kanë folur “pas kuvendit” dhe kanë treguar trimëri “pas lufte”.


Vendi ka kaluar kriza të thella, nga ekonomia në politikë dhe nga kultura në art. Për fat të keq, asgjë nuk mund të shënohet si pikë-kthese e sjellë nga këta kryeparë të elitës në vend.


Në një masë të madhe, falë krizës së brendshme, por edhe natyrës historike të elitave në Shqipëri, përfaqësues të dalluar janë përdorur shpesh edhe keqazi nga lidershipet politike përndjekëse.



Çfarë dëmi shkaktoi ky debat?

E keqja e këtij debati është se krijoi premisa nxitëse për plasaritjen e perceptimit kombëtar e ndërkombëtar mbi përkatësinë perëndimore të popullsisë shqiptare.


Nëse qëllimi i nismëtarëve të tij ishte pikërisht ky, ata e realizuan qëllimin. Nëse kishin një qëllim të ndryshëm, le ta pranojnë se nuk e realizuan dot atë.


Mjeti i pamoralshëm e shkatërroi në këtë rast edhe atë pak qëllim të moralshëm që buisi nga provokimi i debatit.

Debati i madh mbi identitetin e shqiptarëve erdhi në kohën më të papërshtatshme për vendin, në momentet kur Qeveria shqiptare (më shumë për hir meritash politike) po shpërblehej me nënshkrimin e një Marrveshje, e cila përbën hapin e parë dhe vetëm fillimin e një rruge të gjatë e të mundimshme të ngritjes ekonomiko-shoqërore dhe sigurisht politike të vendit, në tërësi. As “kontinenti mëmë, i penduar për harresën e gjatë, (nuk) po kujtohej më në fund për popullin e braktisur”, as të zinjtë nuk u ribënë të bardhë, siç kishin qenë në kohëra pre-anadollake.

Thjesht, Shqipëria hodhi një hap, i cili ishte projektuar të ndodhte në vitin 1996, por për shkaqe të njohura politike, u shty si proces me afro 10 vite.


Cekja e problemit të identitetit kombëtar dhe perceptimit të përkatësive gjeo-politike në këto momente më së paku mund të quhet papjekuri.


Jam dakort me analistin Mero Baze kur thotë se “në Perëndim, problemi më i madh është aftësia që ka identiteti i çdo vendi perëndimor për të integruar kulturat dhe identitetet e tjera, të cilat nuk vijnë nga Perëndimi”. Toleranca dhe bashkëjetesa e kulturave dhe religjioneve përbëjnë sot virtytin e parë perëndimor. “Ne e kemi këtë dimension, ndoshta më herët se të gjithë. Si dimensioni ynë më i fortë properëndimor ne nuk kemi asnjë arsye të shtiremi dhe të themi që s’kemi myslimanë në Shqipëri, por të theksojmë faktin që katolikët, ortodoksët, myslimanët dhe ateistët në Shqipëri ndjehen shqiptarë të barabartë me njëri-tjetrin”- thekson me të drejtë z.Baze.


Po e cek shkrimin e z.Baze, sepse ai është ndër të paktat komente dobiprurëse mbi çështjen. Sipas meje ajo që Mero Baze gjakon gabueshëm është përpjekja për të shpëtuar nga përgjegjësia z.Ismail Kadare, për debatin që kulmoi deri me histerinë anti-shqiptare të Max Velos. Nëse ata që u përfshinë në debat realisht përfaqësojnë periferinë e pakicave “mentalitare” në Shqipëri, Ismail Kadare për fat të keq ishte në këtë rast Gjenerali i kësaj ushtrie. Sigurisht i një ushtrie të vdekur moralisht.


Përsa kohë që ai nuk distancohet nga mbështetësit ekstremistë të tezave të tij, unë gjykoj se z.Kadare ka përgjegjësi për efektet që ata prodhuan.


Po ashtu z.Baze thekson se “ne kemi në vend një shumicë absolute ateiste, një sukses i paimagjuneshëm i dikaturës komuniste, por dhe i prirjes shqiptare për të ndërruar fenë si nevojë politike...”.


Ky dimension përshkrimor për fat të keq i përputhet pak a shumë elitës shqiptare (që z.Baze njeh mirë), por jo edhe njerëzve të thjeshtë. Rrethi i njerëzve që z.Baze kontakton nuk përfaqëson dot shoqërinë shqiptare. Po ashtu, si anëtar i një grupi me prirje ateiste, z.Baze nuk mund të flasë për qarqe shoqërore religjioze, me të cilat nuk ka thuajse asnjë pikë kontakti. Mjafton të pyesni në kafenetë e Tiranës për të mësuar se gjatë muajit të shenjtë të ramazanit kur besimtarët muslimanë agjërojnë, xhiroja e bareve bie afro 50%. Po ashtu vargonjtw e gjatw njerwzorw qw pjerren nwpwr malet e Shqipwrisw nw vende pelegrinazhi nw kwrkim tw ndihmws sw Zotit, dwshmojnw se shumica e shqiptarwve mund tw jenw tw paditur, tw pakulturuar nw lidhje me fetw, por aspak ateistw. Nw mwnyrwn e tyre profane ata janw besimtarw.


Për fat të keq analizat e shtypit shqiptar në një masë të madhe janë sot një Ars Artis, një shpikje e shpikur për të kënaqur shpikësit, por jo një pasqyrë e vërtetë e realitetit.


Të gjithë pjesmarrësit në këtë debat janë treguar shumë dorështrënguar me të vërtetën, tejet nikoqirë me të. Për të qenë të besueshëm, shumica i janë referuar historisë.



Back in the future

Nëse duam të flasim me koncepte aktuale për përkatësitë europiane të shqiptarëve duhet sqaruar se europian quhet ai që jeton në një vend ku respektohet ligji, ku qytetari gëzon pronësi mbi segmentet institucionale te zbatimit të ligjit dhe ku liritë janë të shenjta, ashtu si detyrimet.


A mund të jetë europian qytetari shqiptar, i cili e takon policin e lagjes të dehur tek ecën përkrah bandës lokale të hajdutëve, i cili ngaqë shkojnë pesë ditë pa i hequr njeri plehrat nga rruga përfundon t’i hedhë ato nga dritarja (dhe anasjelltas), një qytetar i cili është i pambrojtur nga gjykata, sepse e drejta është mall dhe blihet me para’, një njeri që kryesisht voton kundër dhe jo pro ideve të tij?


Për çfarë vet-perceptimi flasim në lidhje me identitetin europian, kur njeriu shqiptar- pavarësisht religjionit, është i detyruar të pranojë shtrëmbërimin e sistemit dhe t’i përshtatet atij?


A nuk ka parë njeri sesa mirë adoptohet njeriu shqiptar në një mjedis ku ka rregulla dhe ato zbatohen, sesi shndërrohet ai në qytetar të dorës së parë, kur është fjala për t’u integruar në një sistem funksional shtetëror të huaj, sesa punëdashës është ai- kur ndodhet në një mjedis motivues për punën dhe sesa i përkushtuar ndaj familjes është, kur jeton jashtë vendit?


Qytetarit shqiptar në Shqipëri i mungon sistemi (forma e enës) ku ai duhet të formësojë sjelljet, por njëkohshëm i mungojnë modelet e brendshëm, ku ai të shohë se njeriu paqësor e punëdashës mund të ketë një jetë të mirë, një integrim të suksesshëm, një të ardhme për fëmijët, të përmbushë ëndrrat e tij dhe të jetojë i kënaqur me atë që i jepet.


Modelet e vetme të suksesit që has përballë qytetari shqiptar janë i forti i pathyeshëm (edhe përballë ligjit), i pasuri i pamëshirshëm, i dobëti mëndjeprehtë që bëhet mashtrues për arsye mbijetese; në këtë terren është lehtë të mbjellësh ëndrra me piramida, me drogë, me fitime të shpejta, me çnjerëzi’.


Sepse njeriu jeton në të tashmen, jo në mesjetën Ottomane.


Si guxojnë ca njerëz të flasin për dëmin e tmerrshëm që i paska shkaktuar indit kombëtar pushtimi i gjatë ottoman, dhe të mbyllin sytë kur është fjala për mijëra vajzat dhe gratë që prostituojnë në Europë, të thirrur në çështje nga endrra europiane. Si hépen mendimtarët të diskutojnë këngët tashmë shekullore të bejtexhinjve si pengesë për integrimin e sotëm dhe të mos shohin trafikun vullnetar të foshnjave, si kriza më e thellë e psikës dhe moralit të një qënieje njerëzore.


Si guxojnë të flasin për forcim të ashtit kombëtar dhe prirje europiane, kur mbi 60% e profesoratit unversitar dhe mbi 65% e rinisë shkollore të vendit është e gatshme sipas studimeve ta braktisë menjëherë Shqipërinë nëse i jepet shansi, qoftë dhe duke humbur profesionin/pozitën ?


Për çfarë kulture anti-perëndimore nga e kaluara paralajmërojmë, kur të rinjtë e sotëm ngulen me orë përballë televizioneve shqiptare që janë shndërruar në kthina historish banale /telenovelash, në një teatër masiv plehrash. (thrash-opera)?


Në fund të fundit a mund të jetë europian një injorant? Sepse ky brez po rritet nën yllin e injorancës. Pyesni të rinjtë sesa libra kanë lexuar gjatë këtij viti, në gjashtë muaj? Pyesni libraritë me çfarë tirazhi shpallet sot një bestseller? Dhe kush quhet i tillë?!


Ata njerëz që prodhon sot Shqipëria nuk janë dot njerëz me identitet, në kuptimin që mbart kjo fjalë. Sepse ata nuk kanë më dinjitet personal. Ata janë produkt i dhunës sociale dhe për të mbijetuar duhet të heqin dorë nga dinjiteti. Identiteti i tyre i vetëm është rudimenti i mpakur i origjinës së tyre. T’u kërkosh që atyre t’u vijë turp për këtë origjinë është t’i lësh ata tërësisht të zhveshur nga çdo tipar.


Grekët për vite me rradhë u kërkuan emigrantëve shqiptarë të këmbejnë emrat. Tani le t’u kërkojmë edhe shqiptarëve këtu të distancohen nga traditat “pedofilike” të gjyshërve perversë, se kështu i bëjmë gati për t’u integruar…


Nëse këta njerëz do të kishin sadopak dinjitet, një lëvizje qytetare do të kishte zbrazur prej disa vitesh hekurat e gjata të ambasadave në shenjë refuzimi të keqtrajtimit psiqik e dinjitar.


Kërkojuni njerëzve t’ua vizatojnë simbolikisht Europën dhe do t’Ju vizatojnë një “Vizë Shengen”. Kaq është sot Europa për shqiptarët.


Ndërsa përfaqësues të të tre feve të mëdha monoteiste të Bosnjës organizuan në Bruksel një process lobbingu për liberalizimin e sistemit të vizave, në Shqipëri debati përmbyllet nëse muslimanët tanë janë aq pro-perëndimorë sa duhet, apo është koha të deklarojmë se ata që kemi nuk janë as shumicë, dhe as aktive.


Kjo në shqip quhet zbythje. Eshtë një akt i servilizimit të sëmurë, që te dikush shpërfaqet përmes elokuencës pragmatiste, e te dikush tjetër përmes marrëzisë diabolike. Në të dyja rastet ajo ka një qëllim: spastrim fetar përmes njollosjes së atyre që nuk kanë pasur fuqi të mbrohen asnjëherë, as nga bullgarët për 850 vjet, as nga anzhuinët për mëse 200 vjet, as nga turqit otomanë për 500 vjet, as nga komunizmi për 50 vite. Thjesht ata kanë bashkëjetuar me të keqen, duke lutur Zotin për një ditë më të mirë.

Këtë po bëjnë edhe tani, ndërsa nxjerrin me mundim bukën e tyre dhe lusin Zotin t’i shpëtojë nga e keqja.

[Albo]

ILUZIONI ILUMINIST I QOSJES

Blerim Latifi*

Kohëve të fundit në mediat e Tiranës dhe Prishtinës ka shpërthyer një polemikë e madhe në mes Ismajl Kadaresë dhe Rexhep Qosjes, lidhur me problemin e identitetit kulturor të shqiptarëve, duke trajtuar çështjen në rrafshin e relacionit të këtij identiteti me Islamin dhe Perëndimin. Në kundëreagimin e fundit të Qosjes, ndaj përgjigjes që Kadare i dha atij në gazetën “Shekulli”, mes tjerash me ra në sy një tezë e Qosjes, e cila rihap për diskutim një çështje shumë interesante, sa filozofike e sociologjike, aq edhe politike. Fjala është për relacionin e së vërtetës me shoqërinë. Teza të cilën Qosja e paraqet në shkrimin e tij, në thelb të saj, është një tezë iluministe, për të cilën ekzistojnë një mori argumentesh që e përcaktojnë paqëndrueshmërinë e saj. Aty Qosja shkruan: “Vetëm e vërteta i bashkon njerëzit”( Epoka e Re, 13 qershor 2006, fq. 3). Që në shikim të parë nuk është vështirë të hetohet se teza më shumë është shprehje e një idealizmi moral, se sa konsekuencë apo përfundim i fakteve të ofruara, por Qosja, siç duket, e merr në kuptimin e dytë, duke ngatërruar kështu normativitetin e ëndrrave njerëzore me fakticitetin e realitetit njerëzor. Të mendosh se vetëm e vërteta i bashkon njerëzit kjo është një simptomë shumë serioze e mosnjohjes së natyrës së shoqërisë njerëzore dhe faktografisë historike, aq më shumë kur kemi të bëjmë me një akademik që tërë jetën e ka kaluar mes librash. Njerëzit, gjatë historisë, më së paku i ka bashkuar e vërteta e më së shumti ato gjëra që kanë qëndruar në antipod me të vërtetën, të tilla si ideologjitë e ndryshme, religjionet e mitologjitë e shumta, të cilat kanë bartur në sistemet e tyre të përfytyrimit të botës dhe njeriut plot iluzione, mite, mashtrime, bestytni, fabrikime e falsifikime të vërtetash. Ideologjitë, religjionet e mitologjitë e ndryshme politike që kanë vepruar si forca kohezive, pra bashkuese, asnjëherë nuk janë brengosur për të respektuar të vërtetën. Kur u ka hyrë në punë e kanë bërë pjesë të sistemeve të tyre ideore, e kur u ka prishur punë e kanë eliminuar, qoftë përmes falsifikimit, qoftë përmes ekskomunikimit apo edhe dhunës. Kështu me gjasë kanë qenë në pjesën më të madhe të historisë. Vetëm në projeksionet platonike, në konfrontimin në mes të mirës dhe së keqes, të drejtës dhe të padrejtës, të vërtetës dhe mashtrimit, triumfi i ka takuar të mirës, të drejtës dhe të vërtetës, triumf qe ende me një dozë të lehtë mund të hetohet në filmat e Hollivudit, ku bosi i drogës në fund të filmit gjithmonë e humb betejën me policin që lufton për ligjin dhe serialet latino-amerikane që janë shndërruar në dehje kulturor për shoqërinë kosovare. Një projeksion të tillë e gjejmë edhe tek Iluminizmi. Hetohet se teza e Qosjes është një ide morale e derivuar nga njëri prej iluzioneve themelore që e kanë karakterizuar iluminizmin. Në programin e iluminizmit, siç vërejnë Adorno dhe Horkheimer, një nga qëllimet bazike ishte demitologjizimi i botës, një koncept përmbledhës për atë që këta dy mendimtarë e identifikonin si proces i iluminimit të botës, përmes të cilit njerëzit do të çliroheshin njëherë e mirë nga mitet, bestytnitë, iluzionet, paragjykimet dhe injoranca religjioze. Pikërisht tek këto gjëra iluminizmi e projektonte origjinën e të gjitha të këqijave që rëndonin mbi jetën njerëzore. Bota e iluminuar do të ishte bota e shpëtuar nga e keqja. Por çka do të zëvendësonte rendin njerëzor të fondamentuar mbi mitet, bestytnitë, paragjykimet dhe injorancën religjioze? Cila do të ishte ajo forcë e cila do t’i bashkonte njerëzit pas varrosjes së mitit? Iluminizmi, i cili kishte investuar të gjitha shpresat e mesianizmit moral te dituria, e projektonte këtë rend të ri njerëzor, këtë bashkim të ri njerëzor, mbi dijen dhe të vërtetën racionale. Në botën e iluminuar vetëm e vërteta i bashkon njerëzit. Mendja iluministe i kishte shpallur të gjitha të vërtetat tjera si mashtrime dhe vetën si gjykatëse supreme që jep verdiktin përfundimtarë për të vërtetën. Kështu, çdo gjëje që del jashtë fuqive të mendjes iluminizmi ia shpalli mosekzistencën. Këtu, padyshim, viktima e parë ishte zoti dhe tërë sistemi vleror dhe ideor që fondamentohej mbi idenë e tij. Zoti do të duhej të ishte racional, në mënyrë që të mund të ishte real, sipas recetës hegeliane që thotë se një gjë për të qenë reale duhet të jetë racionale. Por brenda këtij koncepti të iluminizmit për “organizimin racional të shoqërisë”, apo “shoqërinë e ndërtuar mbi të vërtetën”, fshihej keqkuptimi dhe mosnjohja e natyrës njerëzore, të cilën iluminizmi donte ta emanciponte. Që në fillet e iluminizmit shumë mendimtarë kishin protestuar ndaj entuziazmit të tij për të rindërtuar shoqërinë mbi bazën e të vërtetave racionale apo shkencore, duke paralajmëruar rrezikun e shndërrimit të shoqërisë në një lëndë laboratorike për teoritë e ndryshme sociale dhe utopitë iluministe, me çka do të rrënohej pikërisht ajo që donte ta realizonte iluminizmi: emancipimi i njeriut. Përvojat e shekullit XX e përmbushën një paralajmërim të tillë. Iluminizmi u kthye në të kundërtën e asaj që donte të ndërtonte. Në vend të shoqërive të ndërtuara mbi të vërtetën, u ndërtuan shoqëritë e ideokracive, të bazuara mbi “sistemet grandioze të mashtrimit”, të maskuara si të vërteta përfundimtare, e të cilat krijuan forma të reja të shkatërrimit të jetës njerëzore. Derisa në sistemet religjioze njerëzit vriteshin në emër të Zotit, tash në ideologjitë laike, të dala nga iluminizmi, njerëzit vriteshin në emër të së vërtetës, në emër të vërtetës së historisë, të vërtetës së racës, civilizimit apo kombit. Douglas Kellner, duke interpretuar këtë proces të shndërrimit të iluminizmit në të kundërtën e tij, në veprën “Dialektika e Iluminizmit” të Adornos dhe Horkheimerit, shkruan se si “demokracia ka prodhuar fashizmin, mendja ka prodhuar iracionalen, në trajtën e mendjes instrumentale, e cila ka prodhuar makinën militare dhe kampet e vdekjes, ndërsa kultura është transformuar nga një instrument i formimit/edukimit (Bildung) dhe iluminimit në një instrument të manipulimit dhe dominimit”. ( http: www.gseis.ucla.edu/faculty/kellner ). Një transformim i tillë i kulturës përbën esencën e asaj që Adorno dhe Horkheimer e quajnë “industri kulturore”. Iluzioni i iluminizmit për të ndërtuar bashkimin e njerëzve, siç e përmend Qosja, mbi bazën e të vërtetës, sikurse e hetojnë shumë studiues është i mbështetur mbi një antropologji dhe sociologji të gabuar për natyrën e njeriut dhe atë të shoqërisë. Një prej studiuesve që e kritikon këtë iluzion të iluminizmit është filozofi anglez Ernest Gellner, në veprën e tij “Konditat e Lirisë” (botoi “Dukagjini”- Pejë, 2002). Aty Gellner niset nga premisa se në përgjithësi gjatë historisë shoqëritë njerëzore rendin në të cilin kanë jetuar e kanë fondamentuar mbi detyrimin dhe bestytnitë dhe se iluminizmi e kishte identifikuar saktë këtë fakt, por se “kishte hyrë në rrugë të gabuar me supozimin e vet se do të ishte e mundur që një sistem i tillë thjeshtë të zëvendësohej me një tjetër, në të cilin shoqëria në vend të kësaj do të bazohej mbi të vërtetën dhe miratimin”. Gellner konsideron se kjo ishte një ide e gabuar e iluminizmit, sepse natyra e shoqërisë njerëzore funksionon përmes një mënyre tjetër të ndërtimit të rendit social. Në kontekst të kësaj, Gellner vazhdon argumentin e tij : “Rendi shoqëror e kërkon një kulturë të përbashkët; të vërtetat si të tilla, për nga natyra e rastit nuk mund të lindin atë sistem të përbashkët të ideve, të interpretimeve dhe të vlerave të cilat një shoqëri e bëjnë të qëndrueshme. Të vërtetat janë nga njëra anë kokëforta dhe nga ana tjetër, të papërshtatshme”. Duke vazhduar me tej, Gellner konsideron se vetë kultura në të cilën përmes të cilës jetojnë dhe funksionojnë njerëzit, përbën në vete një paragjykim sistematik, ngase, sipas tij, shoqëria ka nevojë për paradigma të rrënjosura. “Nuk ka shoqëri pa kulturë, nuk ka kulturë nga paragjykim të imponuar. Vetëm paragjykimi e bën jetën dhe rendin shoqërorë të mundur”. Duke shpjeguar një përfundim të tillë Gellner thotë se arsyeja pse shoqëria ngrihet mbi bazën e ideve të gabuara është e qartë, ngase “ e vërteta është e pavarur nga rendi shoqëror dhe nuk është në shërbim të askujt dhe nëse nuk pengohet do të përfundoj me shkatërrim të respektit për çdo strukturë të caktuar të autoritetit”. Në këtë mënyrë, konstaton Gellner, vetëm ide të shpikura paraprakisht e të ngurtësuara përmes ritit dhe shenjtërimit mund të mbajnë një strukturë sociale.
Iluminizmi supozonte se është e mundur të krijohej një shoqëri njerëzore sipas modelit të shkencës. Ashtu sikurse bashkësia shkencore ndërtohet dhe funksionon përmes të vërtetave racionale, është e mundur që edhe shoqëria të ndërtohet dhe të funksionojë në këtë mënyrë. Ky supozim i iluminizmit, siç mund të vërehet nga argumentet e Gellnerit, është i bazuar mbi një ide të gabuar sociologjike për njeriun, sepse “njeriu mesatar nuk është filozof, i cili e shqyrton ndërgjegjen e vet në lidhje me pranueshmërinë e besimit të vet”. Gellner heton se në pjesën më të madhe të rasteve ky njeri mesatar jeton i kënaqur një jetë të determinuar sipas zakoneve dhe besimeve të shoqërisë së tij. Ky njeri funksion dhe nuk shtron pyetje mbi atë se a janë të vërteta apo të gabueshme praktikat sociale në të cilat është e përfshirë jeta e tij. Siç thotë Gellner, ky njeri ka gjëra të tjera për të menduar: “kjo është një gjendje relativisht e kënaqshme dhe kjo e kënaq shumicën e njerëzve”. Por përveç paqëndrueshmërisë sociologjike, teza e Qosjes duket se ka edhe probleme epistemologjike. E vërteta i takon rrafshit të teorisë së njohjes, ndërsa bashkimi i njerëzve apo shoqëritë janë ngrehina normative (institucionet, ligjet, kodekset zakonore, kulturore e morale), ngrehina që determinohen nga konstelacionet e caktuara të fuqisë dhe interesave. Për më tepër, edhe vetë e vërteta kushtëzohet prej këtyre konstelacioneve. Vetë demokracia, të cilës vite më parë Qosja i ka kushtuar një “Fjalor Demokratik”, nuk fondamentohet mbi të vërtetën, por mbi opinionin publik, atë që grekët e lashtë e quanin “doksa” (doxa), e që prej Platonit dallohet qartë nga e vërteta (episteme), ngase ky opinion mbi të cilin ndërtohet demokracia në esencë është një përzierje komplekse e të vërtetave, gënjeshtrave, stereotipeve, paragjykimeve, shijeve të ndryshme estetike, qëndrimeve të ndryshme etike, dhe bindjeve të rrejshme, përzierje të cilën e ushqejnë dhe prej së cilës ushqehen vazhdimisht demagogët.

*Autori është sociolog nga Prishtina

[Albo]

Haxhi Qamili që njohim ne!

Letër e hapur Profesor Rexhep Qoses!

I nderuar Profesor,

kam ndjekur me vëmendjen e një ish-studenti letërsie polemikën në shtyp mes Ismail Kadaresë dhe jush dhe nuk mund të them se nuk kam mbetur i befasuar. Kam mbetur i befasuar jo nga debati në thelb (edhe më parë kam qenë i qartë për këtë); as nga ideja e polemikës (në këto hapësira të zhuritura kulturore, e gjitha kjo ishte një mundësi më shumë për të gjithë ne), por kam mbetur i befasuar në radhë të parë nga një lloj mllefi dhe mërie të verbër që shoh të ngrejë krye aty – këtu dhe që e shoqëron atë. Mëri, e cila justifikon edhe qëndrime shpesh ekstreme, në kundërshtim me qëndrime që të dy ju keni mbajtur ndaj njëri – tjetrit në të shkuarën. Por, kjo ka pak rëndësi. Nuk kam pasur asnjë ide të përfshihem në këtë polemikë, që personalisht e quaj padyshim shumë të rëndësishme në këto 15 vjet, por me sinqeritet po ju them se pak ditë më parë, befasimi im i tejkaloi kufijtë e normalitetit të tij. Ndaj, vendosa t’ju dërgoj këtë letër të hapur, jo për të dhënë një gjykim mbi këtë polemikë, por mbi të gjitha, për të sqaruar me sa duket, o një keqkuptim tuajin, ose një moment mërie që ju ka bërë të merrni një pozicion shumë të çuditshëm ndaj një momenti të rëndësishëm historik. E kam fjalën për qëndrimin tuaj ndaj Haxhi Qamilit dhe lëvizjes së tij.

I nderuar Profesor,

Nuk do t’ju bëj asnjë koment mbi lëvizjen në fjalë, nuk do t’ju referohem as citimeve historike (besoj se sikurse e dini veç Enver Hoxhës askush tjetër në Shqipëri nuk ka guxuar deri më sot t’i dalë në krah Haxhi Qamilit), por do t’ju sjell një përzjerje të të gjithave. Duke nisur që nga kujtimet që ekzistojnë për të në Tiranë dhe që vijnë nga fëmijëria ime, koha kur Haxhi Qamili bashkë me Enver Hoxhën ishin të dy bashkë në fuqi. Njëri i vdekur e tjetri i gjallë!

Ju e quani Haxhi Qamilin, “Prijës i një Kryengritjeje kundër feudalëve dhe pushtimit të huaj”. Po ju tregoj atëherë profesor se cili është Haxhi Qamili në kujtesën e qytetit të Tiranës e madje, edhe të shumë historianëve që janë marrë me të.

I lindur në një familje fshatare të Sharrës, fare pranë Tiranës, Haxhi Qamili kishte vuajtur që në fëmijëri nga sëmundje mendore. Duke mos pasur mundësi financiare, i jati e kishte dërguar për ta mbajtur dhe për ta kuruar te bejlerët e Tiranës, madje, te një ndër më të njohurit prej tyre, Murat Toptani. Skulptor, piktor, poet, një ndër patriotët më të flaktë, i martuar me vajzën e Naim Frashërit, ky i fundit kishte pranuar ta mbante pranë familjes së tij dhe të të vëllait. Fatkeqësisht qëndrimi nuk qe i suksesshëm: Haxhi Qamili u largua nga familja bujare një vit më pas, e para, sepse sa herë gjente sapun e hante, duke i shkaktuar vetes probleme dhe e dyta, sepse një ditë i hëngri veshin një shërbëtori tjetër! Djali u rikthye te prindërit dhe filloi të merrej me kultivimin dhe shitjen në pazarin e Tiranës të prasëve dhe të lakrave. Kjo punë vazhdoi deri në vitin 1912, kur ai ju bashkua trupave besnike vullnetare të Esat Pashës, të quajtura batalioni “Erzeni” që shkuan për të ndihmuar Hasan Riza Pashën në mbrojtjen e Shkodrës. Pas dorëzimit të Shkodrës malazezëve nga Esta Pasha, Haxhi Qamili u kthye bashkë me të në Tiranë. Si çdo njeri jo normal ai kishte rënë në sy në luftë dhe kjo i krijoi një lloj vendi në atë shoqëri ku trimëria dhe guximi kishin jo pak vlerë. Ai ishte një “trim” i Esat Pashës dhe zbatonte me verbëri urdhërat e tij dhe të Xhaf Balit. Në fakt, pavarësisht kësaj, ai do të kishte vdekur një njeri i panjohur, ndoshta do të kishte arritur edhe ditët e komunizmit, nëse zhvillime të rëndësishme politike nuk do të zaptonin krahinën e tij. Esat Pasha kërkonte të zgjidhej Mbret i Shqipërisë dhe minimi që ai i bëri Princ Vidit ishte evident. Minimi filloi duke shfrytëzuar ndjenjat fetare dhe mbi të gjitha dashurinë për Turqinë që ekzistonte e fortë në disa zona të Shqipërisë së Mesme. Ideja që në vend të Princ Vidit të vinte në krye të fronit shqiptar një Princ Mysliman u bë dominante. Ideja e ideuar dhe e manipuluar nga Esat Pasha u bë problematike. Për t’i bindur fshatarët e varfër dhe fantikë të zonës, shumë prej të cilëve as e konceptonin Shqipërinë e pavarur, Esat Pasha veshi si djalin e Sulltan Hamitit një kushëririn e tij nga Elbasani, Dervish Biçakun dhe e shëtiti në gjithë fshatrat e zonës. Truku ishte i vlefshëm për t’ju treguar atyre që Turqia nuk i kishte harruar dhe se ata duhej të përpiqeshin për të. Në këtë valë fanatizmi e regresi, Haxhi Qamili ra në sy në betejën e Prezës. Ideja e tij se pushka e kaurrit nuk merr nishan mirë dhe plumbi shkon shtremët, bëri bujë në atë kohë. Me këtë teori dhe me një guxim që e ka çdo njeri që nuk mbush mirë nga trutë e kokës, Haxhi Qamili filloi të ngrejë mitin e tij.

I nderuar profesor,

Jam i sigurtë se jeni dakord me mua, se në situata si këto, gjithfarësoj aventurierësh, intrigantësh, gangsterësh e psikopatësh, shndërohen fare thjeshtë në heronj. Haxhi Qamili ishte njëri prej këtyre. Padyshim ndër më famëkëqinjtë në historinë e vendit tim. Ju kujtoj se thirrja bazë e tij ishte: Dum Babën (sulltanin); jo Papën! Se mëria më e madhe qe ndaj atdhetarëve dhe protagonistëve të pavarësisë dhe urrejtja më e madhe ndaj flamurit shqiptar që e thërriste: “flamuri me sorrën!”.

Ju thoni se ai ishte prijësi i një rebelimi ndaj feudalëve! Gaboni i dashur profesor. Po ju them se ai gjuante, arrestonte, poshtëronte e madje, ekzekutonte vetëm ata që donin Shqipërinë, që visheshin si evropianë, ose që kishin dalë nga rruga e Allahut, siç thoshte ai. Po, është e vërtetë se ai i dogji sarajet e Esat Pashës, por e bëri këtë vetëm atë moment që e mendoi veten më të fuqishëm se Pasha dhe kur sinqerisht ëndërroi se ishte prijës i zonës. Po ju them dhe kjo është krejtësisht e vërtetë, se ai nuk dogji asnjë shtëpi feudali të madh. Në Tiranë dogji shtëpitë e Murat, Refik dhe Abdi Toptanit, të tre protagonistë të pavarësisë dhe ithtarë të saj. Dy prej tyre janë nënshkrues të aktit të pavarësisë, ndërsa i treti, njeriu që ngriti flamurin e pavarësisë në Tiranë, më 26 nëntor. Rasti e solli që shtëpitë e të tre këtyre të ishin ngjitur me shtëpinë e çifligarit dhe pasanikut më të madh të fisit Toptani, Zija Beut, pasuria e të cilit nuk u prek, madje u ruajt, sepse Zija Beu ishte mysliman i mirë dhe nuk merrej me politikë! Në Elbasan, gjuetia e tij nuk ishte Shefqet Bej Vërlaci, pasaniku më i madh i Shqipërisë, me të cilin kishte marrëdhënie thuajse normale, por Aleksandër Xhuvani, gjuhëtari i njohur, Taqi Buda (i jati i Aleks Budës dhe luftëtar i pavarësisë) dhe protagonistë të tjerë të gjuhës shqipe dhe pavarësisë. Dhuna dhe poshtërimi që ata kanë provuar thjesht sepse donin një Shqipëri të pavarur, pa Turqinë, ka qenë i tmerrshëm i nderuar profesor. Brenda kësaj logjike, nuk do të harroj të të them, se gjuetia e tij më e dhunshme kanë qenë librat shqip. Mjaftonte një prej tyre që shtëpia të merrte zjarr në çast.

I nderuar profesor,

Ju thoni se: “nuk mund të besohet se prijësi i një kryengritjeje fshatare kundër feudalëve dhe kundër sundimit të të huajve, sidomos serbëve dhe grekëve në Shqipëri, nuk e dinte se në vitet 1914 – 1915 as mund ta bënte Turqinë më sovrane në Shqipëri, as mund ta çonte Shqipërinë përtej Adriatikut dhe Mesdheut dhe ta bashkonte me Perandorinë Otomane. Shqipëria ishte me kufij të caktuar ndërkombëtarisht, të njohur nga konferenca e Ambasadorëve në Londër…”. Në këtë rast, besoj se keni për Haxhi Qamilin një përfytyrim krejt të gabuar. Ky analfabet dhe injorant, që shfaqte herë herë elementë të Panço Vilës apo Pugaçovit, që ngjan si dy pika uji me Mulla Omarin e Afganistanit të 2001, as kishte idenë e shteteve, hartave dhe konferencave. Këtij besimi tuajit, po i përgjigjem me një frazë të Haxhi Qamilit që është ende e famshme në Shqipëri. Kur donte të sulmonte Durrësin dhe kur i thanë se Princ Vidi ka Austro – Hungarinë dhe flotën italiane, ai u përgjigj: “Unë kam Shijakun dhe Kavajën!”.

I nderuar Profesor,

Bota e këtij aventurieri injorant, analfabet dhe fanatik, nuk shkonte tej Shijakut dhe Kavajës; as kishte ideologji politike dhe as gjë tjetër. Veç dashurisë dhe përkushtimit për Dovletin, me të cilin motivonte edhe mbështetësit e ndjekësit e tij, ai nuk kishte motiv tjetër në jetë. Por, siç ndodh shpesh me popuj që bëhen gazi i vetvetes, ai u shfaq në portat e Shtetit të pavarur shqiptar, pikërisht atëherë kur Shqipëria kishte më shumë se kurrë nevojë për maturi, ngut për të ecur përpara dhe për të krijuar strukturën e një shteti të vërtetë. U shfaq si çdo fatkeqësi, por mbi të gjitha, si një fenomen, që mund të quhet Haxhiqamilizëm dhe që shfaqet, në përmasa më minore, aty këtu në shoqërinë shqiptare edhe 100 vjet më pas.

Besoj se ju e dini fundin aspak dinjitoz të këtij “trimi të çartur” dhe “antifeudali të madh”. Pasi Esta Pasha u kthye në Durrës me ndihmën e serbëve dhe pasi i mbetën fare pak mbështetës, Haxhi Qamili u paraqit vetë në dyert e shtëpisë së tij. Esat Pasha i kërkoi që ai të varte në litar 40 miqtë e vet të ngushtë, zullumqarë të përbashkët, nëse donte që t’i falte jetën. Haxhi Qamili e bëri këtë me shumë zell, me shumë pasion, pa kuptuar sesi një njeri që nuk e mbante fjalën kurrë dhe i pabesë, Esat Pasha, do ta varte edhe atë. Dhe kështu bëri realisht! Besoj se zoti i ka bashkuar këta dy zullumqarë të mëdhenj, të ndryshëm në llojin e tyre, në ferrin dantesk!

I nderuar profesor,

Po e mbyll këtë shkrim që as vetë nuk di si ta etiketoj, me një ndjesi të mirë. Me ndjesinë se fati e ka sjellë që ju të jeni në kulturën dhe shoqërinë shqiptare thuajse 90 vjet pas zhdukjes së Haxhi Qamilit. Nëse do të kishte qenë ndryshe, fati do ishte shumë pak bujar me ju. Një ditë, në shtëpinë ku ju jetoni bashkë me 10 mijë librat tuaj do të shfaqej një personazh që s’mund të mos quhej komik: i shkurtër, me poturre të bardha, por të zgjyrosura, me pallto gjenerali që e kishte vjedhur në garderobën e Fadil Pashë Toptanit, me qeleshe të ulët tiranase, por me shirita ari në mëngë dhe me një shpatë jatagan që e kishte gjetur s’di ku! I shoqëruar nga një dyzinë bashibozukësh do të digjte fillimisht gjithë librat shqip, pastaj, fati juaj do të ishte peng i idesë që do t’i lindte në moment në kokën e tij gjysmake. Me shumë gjasa, një ide jo aq e mirë. Gëzohem pra që jetoni 90 vjet më pas, sepse shumë punëtorë të gjuhës dhe kulturës shqiptare të kohës, nuk do të donin ta sillnin në mend atë moment…

Me nderime

Blendi Fevziu