Identiteti evropian i shqiptarëve

[ZANOR]

të paça moj


këta të dy metërmend duken anakronikë, po nejse, ka mbet një brez i ktyne akoma që hanë gazeta mjes, drek, darkë, lejini të masturbohen mendërisht se e bëjnë mirë dhe s'bojnë dhe për gjo tjetër që të thush

***shih tash ky qyrri si çaraveshet, ofrohet deri tek dera, me nje etikete, ta ngule n'dere e iken - e - nuk e din se edhe gazeta e ka nje Kend Polemik e Letrar, e nje Kend Intim (jovetem si sallate pas bakllavas se hidhur te regjimit helm), ''qe3 bojne edhe per gjo tjeter te thush'' - po prekin nervin e kombit, pulsin e popullit, marrin euro-honorare te majme, rrisin dy- e tre- e shumefishojne ekzemplaret e gazetave, bejne mjegulle per llava te reja ujqish (shesin me valute euro ne Azi, e blejne me valute ''azio'' ne Europe) - nuk jane ''metërmend'' po edhe mikromend (kane nga nje thes libra te tyre), e nuk eshte as Koha e Ali Bungut, me ta bo me gisht pssst (prej se lartit). Po kjo eshte krejt lehte, me ta be dikush 'Tjeter' pssst - rrini aty ku jeni, ne kotare politike te ndara, mbushnu makromend, e eni ne Bruksel!

Nje çudi mbjellet, mbine, rritet e ben fryta çudirash (po ka çudira per mire e per keq). Nuk eshte vetem ai ''brezi i Menyve te gazetave'' - por Jemi Na, qe ende metojme te pertypim edhe keso sallatash, duke ndjekur ate moton e moçme 'bone zot onderr' (bonezoonderr), ne vend te asaj (mozomakeq)!

Ka shume çudira mikrromendesh ketu, ku krejt lehte mund te krijojne edhe mikrrobmend te rinj... Ka gjasa edhe ketu, ndrrim pozitash profesioni perkohesisht
kur qerrepunuesi, zevendson ortarin (kerraxhiu - sahatxhiun), e kur çeli nje ore (sahat) te prishur, e per ta ndrequr, u mundua t'i shoh pjeset e imta te ores, t'i kapi me gishta dhe gati u çmend, se ishte mesuar me kuta qerrje (me kuta e rrote kerri).

Duhet me dijte bile, kah eshte udha e drejte - edhepse jemi mesuar te ecim me kembebreshke historikisht, e nuk eshte koha e arritjes e breshkes, para lepurit ne majemali (kur lepuri flinte udhes, se e bente asgje breshken)! Kete cfare po shkruaj une ketu, po shprendahet per pak sekonda, anembane botes - ku dikush logarite edhe me vjetdrite!

[elen]

Suksese Labeatit dhe Orionit qe e kane marre kaq seriozisht temen.Tani sa evropiane jane shqiptaret ....hmm Ata qe jane ,jane dhe superjane..Pjesa tjeter (te pagdhendurit ) as jane as do te behen ndonjehere...ketu fusim dhe te korruptuarit e politikes shqiptare qe hengren tere parate e popullit dhe ne si shtet evropian qe jemi ne 2006 nuk kemi yje dhe dritaGjithe politikanet vjedhin (logjike)ama vjedhin 30 per qind dhe investojne 70 ,ne Shqiperi nuk behet qas e kun derta....ok??/

[Arrnubi]

Mes ëndrrës dhe zhgjëndrrës

Kim Mehmeti

Mbase edhe gjat kohë shoqëritë shqiptare do të bëjnë gjumë në shtretër të ndarë në më shumë shtete të Ballkanit duke ëndërruar Evropën e bashkuar. Dhe do u nevojitet kohë ta kuptojnë se një shoqëri- njësoj si edhe individi- kur nuk mund të arrijë atë që dëshiron, duhet të mësohet të dojë, të vlerësojë dhe të përdorë drejtë atë që ka. Pa këtë urtësi shoqëritë shqiptare vështirë do ta kenë të kuptojnë se e vetmja shtyllë e fortë mbi të cilën mbështetet identiteti i tyre është trashëgimia dhe e sotmja e tyre kulturore. Se portreti i identitetit të tyre ndërlidh veçorit krahinore, dialektore dhe të një populli shumëreligjioz të cilin e ka përshkuar edhe puhiza e qetë e lindjes edhe freskia e këndshme e kulturës krishtere.
Puhizë e flladshme e cila duhet të na mbajë të kthjelltë sa mos harrojmë se identitetin tonë nuk mundë ta dëmtoj asgjë aq sa moskomunikimi i shoqërive shqiptare të cilat zhvillohen në pesë shtete të Ballkanit. I cili moskomunikim na e mjegullon shikimin që të mos vërejmë se nëse Ballkani është “fuçi baroti”, atëherë Evropa është “depo” e mbushur përplot me mbeturina eksploduese politike. Se nëse Ballkani është një gropë e madhe përplot me “llome historike” të mbledhura nëpër tavolinat mbi të cilat të mëdhenjtë arnojnë hartat e popujve të vegjël të këtyre hapësirave, atëherë Evropa është vetëm një bibliotekë e madhe përplot me memoare të rrejshme ku flitet për barazi mes popujve, vetëm sa për t’i fshehur standardet e dyfishta të cilat përdoren edhe sot.
Se nëse Ballkani është një karrocë e thyer e cila mezi mbanë peshën e miteve të shumtë, atëherë Evropa është tren me shumë drejtues, por pa lokomotivë. Se nëse Ballkani është nxënës i cili kurrsesi nuk arrin t’i mësojë leksionet nga e kaluara, atëherë Evropa është një mësuese e plakur harrimtare e cila jo vetëm që nuk rikujton rininë e saj, por edhe nuk e ka kuptuar se nga historia askush nuk ka mësuar gjë. Dhe më në fund, të kuptojmë se nëse Ballkani është një hapësirë ku jetojnë popuj të pafuqishëm të përcaktojnë rrugën e ardhmërisë së vet- me çka janë të detyruar që nga padrejtësitë e trashëguara të murojnë besimin se “fatit nuk mund t’i iket”- atëherë pjesa tjetër e Evropa është vendbanim i atyre të cilët nuk janë të gatshëm të përballen me të vërtetën se Ballkani nuk është asgjë tjetër përpos pasqyrë në të cilën shihet fytyra e pastolisur e këtij kontinenti.
Në atë fytyrë të vrazhdë të kësaj pjese të Evropës, gjithsesi bëjnë pjesë edhe shoqëritë shqiptare, pa marrë parasysh në cilat tërësi shtetërore ato bëjnë pjesë. Të cilat shoqëri më shumë se një dekadë ngulfaten në “maunokracinë”, si fazë kalimtare drejtë kapitalizmit të mirëfilltë. Pra, edhe shoqëritë shqiptare janë në duart e “pashallarëve demokratik” dhe në kthetrat e partive politike të cilat funksionojnë si shoqëri private që u sjellin përfitime personale vetëm atyre të cilët populli gabimisht i quan kryesues partiak. A shumica e të cilëve e bindën veten se nënë e veprimit politikë është gënjeshtra dhe babë i suksesit partiak është pafytyrësia. Dhe mundësuan që imazhi i sotëm i shoqërive shqiptare vulë njohëse të ketë porno filmat e “artisteve tona” me nam e nishan të cilat janë duke na çuar në Evropë të atillë siç jemi- me turinjtë e zhytur në kokainë dhe bythëcullak.Gjë që dëshmon se ishim dhe mbetem shoqëri të parullave, të llafazanisë, të grindjeve..., shoqëri të fragmentuara të cilat mbase kanë frikë të dalin përpara pasqyrës ku do shohim se shumica prej nesh- demokrat të sotëm e disidentët të vonuar të së djeshmes që braktisën grazhdin ideologjik kur nga ai nuk mbeti asgjë- jemi bërë shpjegues të identitetit tonë vetëm pse nuk dimë këtij populli t’i tregojmë si të mbijetojë dhe cilën rrugë ta ndjekë që sa më shpejtë të del nga ky tunel i pashpresës. Apo edhe pse nuk duam të pranojmë se ora e zhvillimit të shoqërive shqiptare ende tregon kohën e Konicës e të Nolit, por sot nuk kemi as “Konica” as “Nola” që të dalin në krye të kolonave intelektuale. Pra, pse nuk kemi guxim të pranojmë se pengesë e zhvillimit tonë të sotëm nuk janë vetëm politikanët e ardhur nga e djeshmja, por edhe Faraonët tanë intelektual të cilët na mësojnë që të sotmen ta jetojmë njësoj si ëndërrimtarët e djeshëm: duke mos e kuptuar botën si ylber shumëngjyrësh, por si përbërje bardh e zi, tërësi ku jetojnë të mirë dhe të këqij. Duke mos parë se identitetin shqiptarë nuk e dëmtojnë dhe nuk e kanë dëmtuar as kryqi as gjysmëhëna, por politika bajraktareske, akulturimi, arat e mbjellura me bimë narkotike, shkatërrimi i familjes shqiptare, gjeneratat e reja të çorientuara dhe të pashpresa...Si dje, edhe sot, shqiptaria thuajse mbetet me hapin në ajër, luhatet mes kryqit dhe gjysmëhënës, jo pse atë e ka kolovajzë të vetme, por pse ka të atillë që edhe identitetin etnik këtij populli ia shpalosin si të ishte çështje sezonale e cili varet nga disponimi i atyre që kanë ambicie të bëhen Kishë e vetme e urtësisë kombëtare. Të cilët nuk kanë kuptuar se nuk ka ujë që të shpërlan nga e kaluara, por ka lumenj ku mund të lahesh në të ardhmen. Pra, se nuk ka ujë që dy herë kalon mbi të njëjtët gurë, ashtu siç nuk ka njeri i cili mund ta rihecë të kaluarën e vet. Dhe duan të na ushqejnë vetëm me gënjeshtrat e politikës ditore të servuara në sofrën e premtimeve se jemi nisur rrugës së Evropës së bashkuar. Që pastaj, ne të gënjyer nga ahengu i tillë, të harrojmë prijësve tanë politikë dhe Faraonëve intelektual t’ua shtrojmë pyetjen më të rëndësishme: si mendojnë të na bashkojnë me pjesën tjetër të Evropës kështu këmbëzbathur dhe të uritur.
Mbase ne ngutemi të bashkohemi me pjesën tjetër të Evropës vetëm që të shpëtojmë nga ky copëzim vendorë dhe duke shpresuar se Brukseli do të na mësojë se si të jetojmë pa shpikur armiq. Ku ta dish, ndoshta edhe pjesa tjetër e Evropës një ditë do të na përqafojë si pjesëtar të sajë vetëm sa ta largojë nga paravetja pasqyrën ku shihet fytyra e saj e pastolisur. Si do që të jetë, mbetet e vërteta se sikur edhe nesër të bëhemi pjesë e Evropës pa kufij, të rinjtë tanë njësoj do ëndërrojnë sa më parë t’i braktisin këto hapësira ku rrugët janë përplot me gropa dhe ku vetëm mafia ballkanike arriti të realizojë konceptim multietnik duke bashkëpunuar mes veti pa ngarkesa dhe paragjykime nacionaliste. Ku ta dish, mbase të gjithë neve që jetojmë në këto hapësira edhe nuk na nevojitet gjithaq të dëshmojmë “identitetin tonë evropian” sa atë ballkanik. Pra të dëshmojmë se dimë drejtë të shpjegojmë ëndrrën gënjeshtare se në Evropën e bashkuar mund të hymë me mafiozët dhe kontrabandistët e bashkuar të cilët qëmoti i rrënuan kufijtë e Ballkanit dhe i tejkaluan të gjitha mosmarrëveshjet religjioze dhe etnike.Ëndrra e jonë e zhurmshme për t’iu bashkangjitur pjesës tjetër të Evropës, prej moti është vetëm mbulesë fitimprurëse për ata që duan të shpallen Faraon të së sotmes tonë. Për ata që ëndërrojnë të mbeten të përjetshëm dhe të varrosen në Piramidat shtetërore, a në ndërkohë duke mos parë se edhe Evropa e sotme nuk është gjithaq e “evropizuar” sa e lavdërojmë ne. Sepse edhe sot si dikur, kur u thua “evropianëve” se turqit janë nisur drejtë Brukselit, ata përjetojnë frikën e viteve kur osmanët kishin rrethuar Vjenën. Edhe kur dëgjojnë se drejtë kryeqendrave të tyre është nisur treni ballkanas, ata parafytyrojnë vagonët e mbushur përplot me kriminel dhe të papunë. Në të vërtetë, Evropa e sotme ende nuk është çliruar tërësisht nga stereotipat e ndërtuar me vite për kulturën lindore dhe për ballkanasit.
Ëndrra jonë e larmishme nganjëherë nuk na lejon të shohim se edhe Evropa e bashkuar ende nuk ka shpëtuar nga hamendjet vallë të bëhet një “klub” katolik apo një shumësi shtetesh të qytetarëve të barabartë. E mbetur në mes të hamendjeve të këtilla, Unioni evropian nuk shkoi më larg se sa në gjirin e vet të pranojë vetëm kryqin ortodoks. Apo më saktë, në radhët e veta të pranojë Greqinë e sotme e cila ende nuk ka arritur të pranojë realitetin e vet të deridjeshëm asimilues dhe dëbues “demokratik” kur pësuan dhe i braktisën vatrat e veta shekullore mijëra familje nga Çamëria dhe Maqedonia e Egjeut. Evropa e sotme mbeti peng i standardeve të veta të dyfishta dhe i luhatjeve vallë të shkoj mëtutje dhe kryqit të sotëm në Bruksel t’ia bashkëngjit edhe gjysmëhënën. Në ndërkohë, ne shqiptarët, të prirë nga avdallenjtë tanë politikë dhe Faraonët intelektual me pretendime të bëhen Tempuj të urtësisë kolektive, mbetem peng i inferioritetit tonë i cili na çon t’u nënshtrohemi koncepteve sezonale. Të luftojmë kundër të kaluarës duke dashur të bëhemi të pëlqyer nga ata që përcaktojnë fatin e sotëm të popujve të Ballkanit. Dhe si të tillë të mos shohim se as kulturat që kanë shenjë gjysmëhënën as ato që i stolis kryqi, nuk ushqejnë amoralin, destruktivitetin njerëzore, nuk nxisin urrejtjen, nuk përkrahin qëndrimet përbuzëse ndaj cilitdo populli apo kulture. Pra të mos shohim se me këto shoqëri shqiptare të cilat mbështeten në bajraktarizmin primitiv, ne nuk mundemi të bëjmë asgjë më shumë se sa të trillojmë armiq vetëm sa të arsyetojnë dështimet tona. Sikur mos ishim të këtillë, ne qëmoti do e shihnim se Evropa e sotme i ngjanë një zonje plakë të cilës posa t’ia heqësh kapelën e stolisur me pupla dhe posa t’ia marrës bastunin e stolisur me gurë të çmuar, do njohësh prostitutën e dikurshme politike e cila ende nuk ka arritur t’i shërojë të gjitha traumat dhe varrët nga rinia e sajë e hershme.

[Rejjan]

Identiteti i perdorur

Nga R.Shehu

Gjithesesi dr. Plasari ne analizen e vet te sterholluar nuk i ka shpetuar shtjellimit te ceshtjes se identitetit pare kjo nga pozicioni i nje sudiuesi qe ne pergjithesi ka qene objektiv por ne kete rast nuk i ka shpetuar arsyetimit papal.
Objektiviteti i Plasarit ne kete rast rreshqet ne momentin e paprekshmerise se tij ndaj Kadarese dhe insinuates qe ai ben ndaj filozofise papnore te identitetit me ate te "papes" se ri te shqiptareve Benediktit Kadare.
Koncepti i atdheut qiellor dhe atij tokesor te cituar nga Plasari ne vepren e Gjon Palit te gjashte, dhe perparesise qe duhet te kete i pari ndaj te dytit, bie ndesh me praktiken kristiane ne pergjithesi ku harrohet atdheu qiellor ne favor te atij tokesor, duke u shfaqur keshtu ne formen e nje ekspansioni, presues nen masken e identiteteve per ti paraprire konvertimeve qe ne vetvehte nuk jane gje tjeter vecse zgjerim te "atdheut" tokesor, packa se parimet e atij qiellor perfundojne ne ndonje format A4.
Zgjidhja që ofron polaku i madh është patriotizmi. Goditës, në dukje të parë, përfundimi i tij: “Karakteristika e nacionalizmit është se nuk njeh dhe nuk kërkon veçse të mirën e kombit të vet, pa mbajtur parasysh të drejtat e të tjerëve. Përkundrazi, patriotizmi, në masën e dashurisë për atdheun e vet, u njeh gjithë kombeve të tjera të drejta të barabarta me ato të rivendikuara për atdheun e vet dhe përbën, tek e fundit, rrugën drejt një dashurie sociale të mirërenduar”.
Mire, tani kur nacionalizmi qenka kaq i vlefshem per polaket, perse per shqiptaret nacionalizmi duhet te jete vetem nese ai kthehet ne identitetin kristian, ndersa ai aktual islam perjashtohet nga ky postulat duke lene te kuptohet qe valenca e tij eshte pothuaj zero.
Eshte e natyrshme qe kendveshtrimi papal qe na sjell Plasari, synon te percaktoje umetin e krishtere si baze identiteti te Evropes se bashkuar, dhe ketu nuk ka ndonje te keqe pare gjithmone ne kete pikepamje, por kur ne i kthehemi realitetit te sotem evropian duke u zgjuar nga endrrat episkopale shohim se identitet ne pergjithesi nuk perbejne pengese aq me teper kur ne e lidhim me ate fetar.
Ngjyrimi fetar qe i behet integrimit duke futur fishekun e identitetit eshte vetem tentativa e nje grupi te caktuar ne BE qe kerkon te perfitoje nga momenti per te bere "predikim" ne kurriz te varferise se ndonje shteti pretendent.
Ne kete pike atrehere ne themi, nese nuk do te ekzistonte Bashkimi Evropian si nje bashkim mbi te gjitha ekonomik, a do te shtrohej per ne shqiptaret ceshtja e identitetit dhe kthimi ne fene, jo te pareve, por te pareve te fundit nga keto aktualet ?
Nese Shqiperia do te ishte anetare e Bashkimit Evropian a do te kishte kuptim ceshtja e identitetit te shqiptareve ?
I bejme keto pyetje per te kuptuar nese se pari shqiptaret duhet te hyjne ne Evrope sa jane te krishtere nga rrenjet apo se rrethanat ekonomike jane me te favorshme ?
Parullat dhe deshirat e shqiptareve per integrim evropian lidhen me daljen nga "burgu" per ne shengen dhe situate ekonomike me te mire apo me te vertete shqiptaret jane shume te merakosur se identiteti i tyre aktual nuk ka qasjen e domosdoshme dhe duhet ndryshuar per nje performance me te virtytshme ?
Nuk jam dakort me dr. Plasarin kur duke cituar le te kuptoje se:
“Pra, - kam theksuar, - as bota greke vetëm, dhe as ajo latine vetëm, pa Krishterimin, nuk kanë mundur të konstituojnë Europën”.
Ne e dime fort mire se pikerisht Evropa si nocion me vlera filloi te marre formen e vet pikerisht me divorcin qe i bene popujt evropiane dominimit te Kishes. Idealet e Revolucionit Borgjez Francez u ngriten si kundershti ndaj vlerave dekadente te kishes mesjetare duke sjelle parimet e lirise, barazise dhe vellazerise si shtylla te uninoit te ardhshem evropian. Ja perse identifikimi fetar i ketij organizmi do te rikthente mentalitetin e demshem dhe jo vetem qe nuk do te kontribuonte ne permiresimin e shoqerise evropiane, por nen masken e gervishjes se identiteteve do te shkaterronte edhe ato vlera te ndertuara rishtazi.

[Adelina Berisha]

[QUOTE=rrezon]POLEMIKË E MBRAPSHT, NË KOHË TË MBARË - PËR SHQIPTARË!

Esenca: 'po te germosh ne shqiptarin musliman, e gjene te krishterin' dhe 'po te germosh ne shqiptarin e krishtere, e gjene kafshen'! (Keshtu u fol ne kete debat, polemike si thelb, esence).

Esenca e mbarë: po te germosh ma thelle ne shqiptarin - e gjene ilirin! Nëse duhet të kthehemi në fenë e Të Parëve - ajo është Feja e Bardhyllit, Agronit, Theutes, Gentsit! Po të germosh në shqiptarin - gjenë ilirin e pellgasin - e gjenë Rrënjën e Botës!

Nëse duhet të mbrohet Një Perandori - Ajo është Perandoria ilire!

Perandoria turke na dha emrin - shqiptar - Shqiperia!
Perandoria romake na dha alfabetin latin - Shkronjat Shqipe!

Asnjë fé nuk erdh në trojet tona para pushtuesve, por pushtuesit na i pruan pa dhunë, por me qejfin e dëshiren e tyre pushtuese edhe shqiptarët i pranuan me hater e me zor! Vetëm - gjyshërit e stërgjyshërit tanë, dinë të na thonë Të Vërteten, Ata që i priten në prag shtëpie - ardhjen e tri feve tona! Vetëm Ata e dinë çfarë panë me sy, e çfarë e vuajten me jet
Me qellim qe sado pak t'i kontriboi kesaj teme do te them kete:Feja e pare qe erdhi tek per 2000vjet ishte e krishtera e predikuar nga vete apostulli Shen Pali dhe dhe ne gjakun e atyre te pareve vertete Ilirin e pellazgin Agronon e Teuten e sot qfare gjen?Krejt Turk,bile nese pajtohesh edhe te krishteret jan me doke e zokone lindore mos ta teproi turke.Per momentin kemi emrin shqiptar qe u emertuam nga turqit prej arbnoreve e prej atij te parit Ilir pra kemi pesuar per 2000 vjet tri transformime.Ne shkolle perpara mesonim thenjen: Ku ka shkele kemba e turkut nik bin bari.Arbnoret fene e muaren nga turku jo si mendoni Ju pa dhune por mendoi une qfare gjeten kisha me gure dhe doreshkrime i rrenuan dhe i dogjen ne temel,ndersa sllavet aq bukur e euajten te veten sa nje sulltani e bene dhender dhe kashtu shpetuan ku jan sot e ne ku jemi.E degjuat se qfare ndodhi me nenen Tereze ne Shkoder qytetin e civilizimit shqiptar te Marin Barletit etj.Kur po na duhet per lashtesi lypin Marinin e kur na duhen harmet harrojme Marinin.Kerkoi falje neqoftese kam fyer kend po besoi se kam thene realitetin(mendoi une)

[Albo]

Sami Frashëri dhe debatet e sotme mbi identitetin

(Në 156 vjetorin e lindjes)

Përvjetori i lindjes së Sami Frashërit përkon me debatin e sotëm Kadare-Qosja, e, pas tyre, të dhjetëra publicistëve e studiuesve mbi identitetin e shqiptarëve. Ky është, në thelb, debat mbi çështjen ç'ka qenë, ç'është e ç'do të jetë Shqipëria dhe shqiptarët. Megjithatë thuajse askush nuk i është referuar në mënyrë të drejtpërdrejtë Samiut dhe sidomos veprës së tij kryesore "Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet", kësaj "Bible të shqiptarizmit", vepër e cila u bë manifesti i Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Por kush është Sami Frashëri dhe cili është projekti politik i tij?

Sami Frashëri dhe formimi i tij

Samiu lindi në Frashër të Përmetit, më 1 qershor 1850. Aty kaloi fëmijërinë, mbaroi shkollën fillore, mësoi turqisht e arabisht. Më 1865 u vendos në Janinë, në atë kohë qendër vilajeti, së bashku me vëllezërit dhe motrat. Në Janinë kreu shkollën greke "Zosimea" e mësoi edhe greqishten e re dhe të vjetër, latinishten, frëngjishten, italishten, turqishten dhe persishten. Kur ishte 22 vjeç u vendos në Stamboll, ku zhvilloi një veprimtari të gjerë publicistike, shkencore e patriotike. Ai botoi e një varg veprash letrare, punoi si gazetar, redaktor e kryeredaktor gazetash (si Fener, Kopshti, Mëngjesi, Interpreti i Lindjes, Java etj.), mori pjesë në themelimin e "Shoqërisë së të Shtypurit të Shkronjave Shqip" dhe u zgjodh kryetar i saj, drejtoi revistat e para në gjuhën shqipe Drita dhe Dituria, botoi fjalorët dygjuhësh frëngjisht-turqisht (Kamus-i fransevi) dhe arabisht-turqisht (Kamus-i Arabi), hartoi "Abetare e gjuhës shqipe", "Shkronjëtorja e gjuhës shqipe" (gramatika) dhe "Dhe'shkronjë" (Gjeografia) po në gjuhën shqipe etj. Si kurorëzim të veprimtarisë së tij shkencore-intelektuale dhe patriotike, Samiu botoi më 1899, Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet.

Samiu është, gjithashtu, autor i romanit të parë dhe i dramës së parë të botuar në Turqi, me çka ai hodhi bazat e gjuhës letrare turke, të cilën e shkëputi nga osmanishtja. Përveç kësaj, ai shkroi veprën e tij më madhore në gjuhën turke, Enciklopedia, në gjashtë vëllime (e para enciklopedi në gjuhën turke), si dhe fjalorin normativ të gjuhës turke me mbi 40 mijë fjalë e shprehje gjuhësore. Në rreth 30 vjet Samiu shkroi 57 vepra, duke lënë 11 të tjera në dorëshkrim. Samiu vdiq në Stamboll, më 18 qershor 1904, kur ishte vetëm 54 vjeç.

Samiu ishte një intelektual me kulturë të gjerë enciklopedike, me interesa shkencore të shumanëshme dhe aftësi të jashtëzakonshme. Është e vështirë të veçosh anën më të spikatur të veprimtarisë intelektuale të Samiut. Ai ishte një mendimtar i shquar humanist, po aq i madh ndoshta sa edhe Monteskje apo të tjerë filozofë e mendimtarë europianë, para tij apo të kohës së tij.

Samiu e kaloi rininë dhe u formua si intelektual në Janinë, atëherë një qytet i zhvilluar tregtar. Por ai nuk lë pa nënvizuar faktin se ai u formua më shumë me frymën oksidentale se turkoarabe. Samiu ishte dishepull i iluministëve dhe enciklopedistëve të shquar francezë të shekullit të 18-të. Trajtimi i problemeve në lëmin e filozofisë, të shkencave të ndryshme dhe të sociologjisë tregon se ai ishte në korrent me rrymat dhe pikëpamjet e ndryshme të asaj kohe. Problematika e mirëfilltë politiko-sociologjike që trajtoi Samiu ishte, në fakt, preokupim i përbashkët i shumë sociologëve të tjerë europianë që jetuan e krijuan si ai në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të, si Spenser, Dilthey, Tonies, Durkheim, Veber etj.

Por mendimi filozofik e politiko-sociologjik i Samiut u formulua në lidhje të ngushtë e në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare. Pra, krejt ndryshe nga debatet e sotme (pa një objektiv të qartë) mbi identitetin e shqiptarëve, mendimi politiko-filozofik i Samiut u orientua ndaj një qëllimi themelor, të ardhmes së Shqipërisë, i cili u trajtua mjeshtërisht, në mënyrë koherente e në të gjitha aspektet e tij në veprën monumentale "Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet."

Madje, referuar kësaj vepre, mund të vërejmë disa fakte interesante që lidhen me debatet e sotme mbi identitetin. Ai nuk anashkalon identitetet e veçanta (katolik, ortodoks, mysliman, gegë, toskë etj., etj.), për të cilët merakoset aq shumë R. Qosja. Por ai thekson në thelb se identitetet e veçanta, nëse shprehemi me gjuhën e Qoses, i nënshtrohen identitetit "mëmë", identitetit kombëtar shqiptar. Samiu thotë se shqiptarët, për nga besimi, janë myslimanë (dy të tretat thotë ai) dhe të krishterë (një e treta), nga të cilët ½ katolikë dhe ½ ortodoksë. Por ai thekson se ndryshe nga shumë vende të tjera, jo vetëm të Lindjes por edhe të Perëndimit, në Shqipëri nuk kanë ndodhur kurrë grindje apo konflikte ndërfetare. Një grek, thotë Samiu, me të ndërruar besimin ka ndërruar edhe kombësinë. Ndërsa "Shqiptari është shqiptar përpara se të jetë mysliman apo i krishterë (Shqipëria..., fq. 47). Ose, thënë ndryshe, "shqiptari, mysliman qoftë, ortodoks qoftë, katolik qoftë, është gjithnjë shqiptar" (fq. 54).

Platforma e Samiut për një Shqipëri europiane

"Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet" është vepra kryesore e Samiut në gjuhën shqipe. Ajo u botua në Bukuresht më 1899. Noli e përktheu atë në greqisht. Më pas ajo u përkthye në turqisht, gjermanisht, frëngjisht, italisht dhe bullgarisht. Shumë shpejt u shndërrua në një manifest teorik e politik të Lëvizjes Kombëtare, në një periudhë vendimtare për fatet e Shqipërisë.

Por në Shqipëri kjo vepër madhore e Samiut mbeti më shumë e përfolur se e studiuar, sidomos përmbajtja politiko-sociologjike e saj. Kjo lidhet, së pari, me barrierat ideologjike të gjysmës së dytë të shekullit XX. Mbivlerësimi i "kufizimeve ideore" (sikurse i tërë të veprave të së kaluarës) pengoi gjykimin e analizën shkencore të përmbajtjes së saj. Për më tepër, në Shqipëri e asaj periudhe, pretendohej se ishin përmbushur ëndrrat e rilindësve tanë, duke realizuar një shoqëri që kishte arritur "modelin e përsosmërisë" së marrëdhënieve shoqërore. Vetë Samiu, sikurse mendimtarë të tjerë të së kaluarës, është vlerësuar si një nga ata njerëz të mëdhenj me të cilët "kemi të drejtë të krenohemi", por jo si autor i një vepre që sugjeron dhe vazhdon të ketë aktualitet.

Në "Shqipëria..." Samiu përcaktoi qëllimin e vërtetë të shqiptarëve sikurse mjetet dhe rrugët për realizimin e tij. Mendimi politik i Samiut preokupohet, para së gjithash, për formën e regjimit të ardhshëm të shtetit shqiptar. Samiu parashikonte rënien e shpejtë të Perandorisë Osmane, siç parashikonte ai, në dhjetë apo e shumta njëzet vjet. Shqipëria fitoi pavarësinë 13 vjet më vonë. Pra u provua saktësia e parashikimit të tij.

Por pavarësi do të thoshte kalim i pushtetit në duart e vetë shqiptarëve. Në këto rrethana detyrë kryesore nuk dilte përpunimi i një teorie mbi shtetin as vetë identitetin e tyre. Samiu u tha shqiptarëve atë që ata mund të përvetësonin. Pra misionin e tij Samiu e shihte në një plan konkret, praktik e agjitativ. Dhe ai e vuri theksin, nga njëra anë, te fakti se pushtetmbajtësit në Shqipëri ishin të huaj dhe se pushteti i tyre nuk kishte kurrfarë legjitimiteti. Nga ana tjetër, ai vuri në dukje se kombi shqiptar kishte aftësitë për t'u vetëqeverisur.
Samiu u shpreh hapur kundër një regjimi të mundshëm monarkik. Madje kohë para se të botonte "Shqipëria ç'ka qenë…", në një letër që i dërgonte De Radës më 1881, ai shkruante: "Në u bëftë dot [Shqipëria] më vete, nuk do të kemi nevojë për princër e mbretër, as të krishterë as muhamedanë..."

Sigurisht Samiu mbante parasysh veçoritë konkrete, strukturën demografike e fetare të popullsisë së vendit, ndarjet gjeografike të saj, karakteristikat dhe psikologjinë e një kombi në formim e sipër. Bazuar në veçoritë e identitetit tonë ai thotë lidhur me një monark të mundshëm se "në qoftë gegë, s'e duan toskët, në qoftë toskë s'e duan gegët; në qoftë mysliman, s'e vështrojnë me sy të mirë të krishterët; në qoftë i krishterë, s'u vjen mirë myslimanëve… Shqiptarët nuk do të gjenin karar as me një të huaj nga Europa, as me një princ a mbret mysliman të huaj" (Shqipëria..., fq. 83).
Mendimi i tij politik ishte në linjë me proceset e mëdha transformuese që kishin ndodhur në Europën e shekullit të 18-të dhe 19-të, siç ishin kapërcimi i monarkive absolute, humbja e së drejtës "hyjnore" për pushtet monarkik të pakufizuar, ndarja e pushteteve në legjislativ, ekzekutiv e gjyqësor etj.

Për Shqipërinë Samiu aspironte një formë regjimi demokratik, që të organizohej e të funksiononte sipas modeleve europiane. Ideali europian ishte një tipar thelbësor dallues në veprën e Samiut. Europa ishte pikërisht shembulli që duhej ndjekur. Sami Frashëri e përfytyronte Shqipërinë e ardhshme si një shoqëri në të cilën të gjithë qytetarët do të mund të jetonin si njerëz. Shteti kombëtar shqiptar, sipas tij, do të duhej të ishte një shtet i moderuar, i bazuar në ligje, para të cilave, të gjithë qytetarët duhet të jenë të barabartë. "Është skllavëri t'i nënshtrohesh dëshirës së një njeriu, por nuk është skllavëri t'i nënshtrohesh një ligji e rregulli… Ligji është ekuilibri i shoqërisë njerëzore", theksonte Samiu.

Përvoja europiane dhe tradita kombëtare

Por a mund të ishte shteti i ri shqiptar europian dhe, njëherësh, një shtet që të mbështetej në një traditë kombëtare qeverisjeje demokratike? Sipas Samiut "po". Pra mund e duhej të organizohej "njëfarë dhimokratie", si shtetet e tjera demokratike të Europës. Ai mendonte si model Zvicrën, një vend me karakteristika demografike, klimaterike e territoriale të ngjashme me ato të Shqipërisë. Por Samiu gjykonte se format konkrete të organizimit politik të shoqërisë shqiptare duheshin gjendur në traditën më të mirë vetëqeverisëse të popullit shqiptar. Sipas tij, pushtimi otoman e kishte ndërprerë në mënyrë tragjike procesin e natyrshëm të zhvillimit historik dhe traditën politike të shqiptarëve. Samiu i referohet një gjeografi e historiani të lashtë grek, Strabonit, sipas të cilit, të parët e shqiptarëve, ilirët, kishin mbi krye disa këshilla (pleqësi) qeverisëse. Kjo traditë demokratike e shqiptarëve, sipas Samiut, mund e duhej të rimëkëmbej pasi ajo u përshtatej kushteve konkrete, interesave dhe psikologjisë së popullit shqiptar. Sigurisht, e kaluara historike ofron më shumë material për të reflektuar, sesa për të marrë modele të gatshme e që të mund të kopjohen në periudha të mëvonshme dhe krejt të ndryshme historike. Ndaj duhet thënë se referimi ndaj traditës së lashtë vetëqeverisëse të shqiptarëve ishte për Samiun jo aq një synim për të përshtatur një model qeverisjeje, se sa një përpjekje për të ngjallur e frymëzuar ndjenjat, krenarinë dhe aspiratat kombëtare te shqiptarët. Si nga natyra, ashtu edhe nga principet e funksionimit të tij, shteti i ardhshëm i shqiptarëve, siç e përfytyronte Samiu, nuk do të ndryshonte shumë nga ai i shteteve të tjerë të Europës Perëndimore. Sidoqoftë, do të ishte gabim të nënvlerësohej thelbi racional i idesë së Samiut për të zbuluar dhe vlerësuar në traditën politike kombëtare anët më pozitive të organizimit politik dhe formave vetëqeverisëse të shqiptarëve.

Mendimi politik i Samiut për një qeverisje demokratike (në formën e pleqësisë) merr një vlerë edhe më të madhe po të mbajmë parasysh se shtetet e tjera që ishin formuar deri atëherë në Ballkan, të gjitha pa përjashtim kishin vendosur formën e monarkisë, dhe kur në qarqe të caktuara politike brenda e jashtë Shqipërisë qarkullonte gjerësisht ideja për të venë në krye të një shteti të pavarur shqiptar një mbret a një princ të huaj.

Interesant dhe me vlerë është edhe mendimi i Samiut lidhur me strukturën e organizimit të shtetit shqiptar. Sipas tij shteti shqiptar mund të ndahej në 15 njësi administrative, "qeverindarje" ose "ngastra". Secila prej këtyre njësive administrative do të zgjidhte një përfaqësues. Këta 15 individë të zgjedhur do të formonin një këshill kombëtar, të cilin Samiu e quan "Këshill i Pleqësisë" (emri s'ka rëndësi dhe ai vetë thotë: "emri të jetë ç'të jetë"). Ky këshill kombëtar do të zgjidhte një kryetar - i cili do të kryente funksionet e kryetarit të shtetit - dhe një zëvendëskryetar. Vetë Këshilli i Pleqësisë do të kryente, pak a shumë, funksionet e presidencës. Por parim bazë i veprimtarisë së Këshillit të Pleqësisë do të ishte kolegjialiteti.

Përkrah Këshillit të Pleqësisë, sipas Samiut, do të vepronte një "Këshill i Përgjithshëm", i përbërë nga anëtarë të zgjedhur në 100 njësi (zona) elektorale, me një numër pak a shumë të barabartë zgjedhësish (një për çdo 20 mijë banorë), me funksionet e një kuvendi kombëtar apo parlamenti: për miratimin e ligjeve, të buxhetit të shtetit etj. I lidhur me këto dy organe dhe nën mbikëqyrjen e tyre do të vepronte ekzekutivi, qeveria. Ky projekt politik ishte jo vetëm i ngjashëm me modelet e demokracive parlamentare të Perëndimit, por edhe i kushtëzuar nga faktorë të ngjashëm me ata që çuan në krijimin e demokracisë parlamentare europiane.

Edhe pse Samiu u shpreh për principin demokratik të përfaqësimit përmes zgjedhjeve të organeve më të larta shtetërore - Këshilli i Pleqësisë dhe Këshilli i Përgjithshëm - ai do të shprehej për vendosjen e një vargu kufizimesh në të drejtën e shtetasve si për të votuar, ashtu edhe për t'u zgjedhur në organet drejtuese të shtetit. Me kufizimet moshore, ekonomike dhe kulturore për të drejtën e votës dhe të të zgjedhurit, mbetej jashtë procesit politik pjesa më e madhe e popullsisë së atëhershme. Një elitë politike e dalë nga zgjedhje me kufizime të tilla do të ishte aristokratike dhe forma përfaqësuese e shtetit shqiptar të ndërtuar në këtë mënyrë do të ishte jo një republikë demokratike, por një republikë oligarkike.

Por bindja e Samiut mbi kufizimin e së drejtës për të votuar e për t'u zgjedhur, ishte e justifikuar historikisht po të mbajmë parasysh se kufizime të tilla ekzistonin pothuaj në të gjitha vendet demokratike të Perëndimit. Për më tepër këto kufizime të parashikuara në projektin politik të Samiut ishin të përkohshme. Sepse në projektin e tij madhështor Shqipëria do të zhvillohej ekonomikisht e kulturalisht, do të kishte njerëz të arsimuar në shkolla e universitete etj., njëlloj si shtetet e tjera europiane, midis të cilëve Shqipëria ka patur e duhej të kishte vendin e saj të natyrshëm.

***

A do të ishte bërë Shqipëria si Zvicra, sikur klasa politike shqiptare pas fitores së pavarësisë dhe pas Luftës së Parë e të Dytë Botërore të kishte ndjekur, në vija të përgjithshme, programin politik të Samiut? Është vështirë të flasësh me "çfarë do të ndodhte sikur…?" Sidoqoftë ajo do të ishte ndryshe. Shqipëria që projektoi mendja e Samiut mund të kishte evituar, ndoshta bashkë me copëtimin e territoreve të saj, edhe format e autoritarizmit shtetëror: të shekullit XX të cilat, së bashku, e lanë Shqipërinë shumë prapa kombeve të tjerë të kontinentit, madje edhe krahasuar me një vend fqinj si Greqia. Sot, 156 vjet nga lindja e Samiut, kur përpara Shqipërisë shtrohet si detyrë e dorës së parë ndërtimi i një shteti demokratik dhe integrimi i tij në familjen e vendeve të qytetëruara e demokratike të Europës, vepra e tij përsëri rezonon mençuri. Ajo duket se ende mund të ndihmojë që të kuptojmë se "ç'duhet të jetë" e si duhet të bëhet Shqipëria.

Dr. Lekë SOKOLI

[Irfan]

Kadareja vuan nga "Oksidentosis"


Dr. Berisha i bën diagnostikim të gabuar

Debati që plasi para gati një muaji midis akademikut shqiptar Rexhep Qosja nga Prishtina dhe shkrimtarit shqiptaro-francez nga Parisi, Ismail Kadare, ka detyruar shumë njerëz të letërsisë, të propagandës, të kulturës dhe të politikës në trevat shqiptare të mbajnë një qëndrim. Kjo ishte e pritëshme. Kjo është e kuptueshme dhe e dobishme. Edhe ne në "Rimëkëmbja" të datës 9 maj 2006 kemi mbajtur qëndrimin tonë paraprak, pa hyrë ende në aspektet thelbësorë teorikë të debatit, nëpërmjet shkrimeve "Patriarkët e letërsisë kryqzojnë shpatat politike" dhe "Sprovë që nuk u qëndron provave".


Abdi Baleta shkruan;

Deri tani shumica e atyre që janë shprehur kanë vepruar më tepër për tifozllëk, sidomos ata që janë rreshtuar në krahun e Kadaresë. Ai mekanizmi "misterioz" për mbrojtjen e Kadaresë, që e kemi përmendur edhe herë të tjera, u vu menjëherë në lëvizje për të organizuar fushatën mbrojtëse për Ismailin dhe për të sulmuar Rexhepin.Edhe kjo pritej. Zelltarët e "Kultit Kadare" janë shumë vigjilentë për gjithçka që ndodh rreth idhullit të tyre dhe bëhen tejet agresivë kundër kujtdo që gu xon të bëjë kritika ndaj tij. Vetëm në një rast i kemi parë këta zelltarë të shushatur e të tulatur, në vitin 2005 kur Ismailin e sulmuan harbutçe dhe padrejtësisht për antisemitizëm, nëpërmjet shkrimesh gazetareske me nënshkrimin e një vrasësi të njohur me pagesë në publicistikë. Mekanizmi "misterioz" për mbrojtjen e Kadaresë në atë rast nuk funksionoi dhe mbrojtja mbeti në duar të adhuruesve të zakonshëm të talentit letrar te Kadaresë dhe të disa qortuesve të tij politikë që për arsye parimore nuk mund të heshtnin, sikurse veproi "Rimëkëmbja".


"Rilindasi modern" që nuk vuan nga nacionalizmi i rilindësve


Më 19 maj 2006 me mbrojtësit e Kadaresë kundër Rexhep Qosjes u rreshtua edhe Kryeministri i Shqipërisë Sali Berisha, kur iu përgjigj pyetjes së një gazetari gjatë një konference shtypit. Fjalët e Berishës i dëgjuam së pari në reportazhet televizive. më 19 maj. Të nesërmen ato ishin të shkruara dhe në gazetat e ditës. Gazeta "Shqip" e datës 20 maj dy faqe të saj i kishte zënë me tekstin e intervistës së marrë nga Arbën Xhaferri dhe të botuar me titullin "Mbi debatin Kadare-Qosja. Urtësia politike e rilindasve tanë nuk ka alternativë". Në atë faqe ishte dhe lajmi "Berisha: Kadare një rilindas modern".
"Shqip" ka shkruar se: "Kryeministri u kishte thënë gazetarëve "nuk i kam lexuar polemikat Qosja -Kadare''. Megjithatë ai nuk kishte nguruar ti komentonte ato, duke mbajtur haptaz anën e shkrimtarit Ismail Kadare". Pra, gazeta "Shqip" na ka dhënë provën se Berisha ka vepruar me metodë tipike kadareane, sepse dhe Kadareja shpesh del në ekrane televizive dhe lëshon komente për mendimet e shkrimet e të tjerëve pa u njohur me ato mendime, pa i pas lexuar ato shkrime.


"Shqip" ka cituar fjalët e Berishës: "Mendimi kombëtar shqiptar kalon në veprën e Kadaresë. Nëse Ismail Kadareja ka një meritë jo letrare, por më gjërë, ka meritën se në tërë veprën e tij ka mbledhur copëza të një shpirti kombëtar jo kaq solid, e ka mbledhur atë jo me frymën e një nacionalisti të sëmurë, por në frymën e një nacionalisti pozitiv qytetar…personalisht e kam pasur dhe e kam këtë bindje se në këtë aspekt Ismail Kadareja është një rilindas modern". Berisha ka pasur dhe ka bindje të saktë se Ismail Kadareja nuk ka treguar frymë nacionalisti shqiptar në shkrimet e qëndrimet e tij, edhe kur ka pasur nevojë t'i ëmbëlsojë ata me pak shurup patriotizmi. Por Berisha ka barë gafën terminologjike dhe konceptuale të radhës duke e shpallur Ismailin "rilindas modern", gjë që nuk ka kuptim. Berisha ka vepruar kështu jo se u zu gafil nga pyetja e gazetarit në konferencën e shtypit, por qëllimisht për ta thelluar para syve të opinionit publik hendekun që i ndan të dy, Ismailin e Saliun, nga nacionalizmi i mirëfilltë shqiptar. Atyre nuk u ka pëlqyer që një personalitet me emër i letërsisë e kulturës shqiptare, si Rexhep Qosja, në dy trajtesat e tij më të fundit ka bërë një hap të madh drejt pozitave që ka mbajtur nacionalizmi i mirëfilltë shqiptar, jo vetëm ai i kohës së Rilindjes, por edhe i kohës sonë.


Qosja e Kadareja përfshihen në debat, nuk kanë nisur debat


Debati i tanishëm "Qosja-Kadare" emërtohet kështu për kollajllëk, sepse në fakt Ismaili e Rexhepi nuk kanë nisur për herë të parë ndonjë debat të veçantë midis tyre. Ata thjesht janë përfshirë me mënyrat e tyre, për shijet, apo për ambiciet e tyre, në një debat që është bërë për shumë vite me radhë në shtypin e studimet shkencore në gjithë hapësirat shqiptare. Me një fjalë këtë debat e kanë bërë më herët e më fort të tjerë. Kjo nuk mund të mohohet dhe ne nuk kemi përse të rrimë të heshtur kur të tjerët duan ta paraqesin sikur ky debat po nis vetëm tani që u përlanë midis tyre Ismail Kadareja e Rexhep Qosja.
Ne na vjen shumë mirë që në këtë debat tani po thithen si në një batak pak nga pak edhe të tjerë që qëndronin sehirxhinj e nuk kishin guxim të hidheshin në një rrymë të turbullt, por të vrullshme të polemikave midis nacionalizmit e antinacionalizmit më mendimin politik.. Frikacakët e hileqarët qëndronin mënjanë lumit të rrëmbyer të debatit për përtaci mendore, apati intelektuale e frikë politike nga të huajt, madje janë hequr si intelektualë modernë që nuk përfillnin të merreshin me punë të kota, nuk e vrisnin mendjen me kategori të vjetëruara si nacionalizmi. Tani dhe këta të ndarë sipas tifozllëkut ose detyrimeve ndaj një kulti intelektual janë të detyruar të thonë diçka, të zhgarravisin ndonjë gjë.


Kjo është një arsye më tepër dhe e fortë që na shtyn ta çmojmë si të mirëpritur dhe të dobishme përfshirjen nacionaliste të Qosjes në këtë debat, sikurse ishte me dobi dhe i mirëpritur para 3 vitesh një kërcim i Arbën Xhaferrit nga qëndrimet teorike politike kozmopolite në qëndrime teorike nacionaliste, paçka se ende ky kërcim nuk është kthyer në pozicionim të palëkundur. Këtë lëkundje të Xhaferrit e tregon fakti që ai po shpreh keqardhje që "plasi" debati midis Qosjes e Kadaresë, sepse e di që tani kazani i këtij debati do të vlojë edhe më fort dhe "perëndimorizmit" antimysliman të predikuar nga Xhaferri dhe zëvendësi i tij Thaçi mund t'i hiqen fasha të rinj nga lëkura e puçrruar me antinacionalizëm.


Edhe i përfshiri tjetër në këtë vorbull, Sali Berisha, qysh në vitin 1991 denonconte nacionalizmin shqiptar si armik të demokracisë, njësoj si komunizmin, Qysh në vitin 1992 Berisha mallkonte "përfaqësuesit e nacionalizmi ekstrem" në politikën e propagandën e Shqipërisë, duke i cilësuar edhe si "nacionalistë të tipit Zhirinovski", ndonëse ndonjëri prej tyre atëherë ishte deputet i Partisë Demokratike të Berishës. Tashmë njerëzit e dinë se kundërshtarët më të egër e njëkohësisht më trutharë të nacionalizmit shqiptar përgatitën e botuan në vitin 2001 një palolibër të tërë me 300 faqe me qindra shpifje, trillime e shtrembërime të titulluar "Nacional-islamizmi shqiptar. Baleta dhe Feraj". Ky libër i hedhur në qarkullim me autorsinë e rreme të një vrasësi me pagesë në publicistikë ishte vepër e shtabeve të ndryshme që synonin të përçonin atë vijë që mbron tani Ismail Kadareja; atë kozmopolitizëm që përçojnë "perëndimorsat krishterizues" në Shqipëri dhe që po e kundërshton Qosja; atë urrejtje për nacionalizmin e mirëfilltaë që kanë shfaqur gjithnjë ithtarët e "nacionalizmit qytetar" si Mehmet Elezi dhe që po e reklamon sërish Sali Berisha.


Kadareja dhe Qosja nuk kanë prodhuar debat të ri rreth thelbit të problemit kombëtar shqiptar dhe perspektivës së tij. Si njëri dhe tjetri vetëm kanë përcaktuar më hapur pozicionin e tyre në krahë të kundërt të këtij debati, për të cilin ka tashmë materiale të shumta gazetareskë, libra e deri studime të mirëfillta shkencore. Këto debate që po bëjnë Qosja me Kadarenë i kanë bërë plot të tjerë, shumë më hapur.me shumë më tepër përplasje. Mund të reshtoja këtu lista të gjata shkrimesh në kuadër të një debati të tillë. Por po përmend pëmbledhtas se gazetat "Rimëkëmbja" dhe "Bota Sot" për 12 vjet me radhë janë shndërruar në tribuna të këtij debati. Qosja vazhdimisht ka shprehur urrejtje dhe ka intriguar kundër "Bota Sot", por tani del në pozicione të afërta me ato që janë mbrojtur nga kjo gazetë për çështjen kombëtare të trajtuar në frymë nacionaliste. Kadareja ka qenë i pranishëm dhe i mirëpritur në faqet e "Bota Sot", por ja që ai largohet gjithnjë më shumë nga fryma si është trajtuar çështja kombëtare në këtë gazetë. Ka pasur shkrime me frymë nacionaliste të mirëfilltë shqiptare edhe në gazeta të tjera. Janë botuar libra të veçantë studimorë e propagandistikë për këtë temë si "Skicë e mendimit politik shqiptar"(1998) nga Hysadedin Feraj. "Ligjërimi nacionalist shqiptar"(2003) dhe "Arratisja nga Lindja"(2006)nga Enis Sulstarova, "Vetëm nacionalizmi e shpëton kombin shqiptar", nga Bajram Kabashi dhe Abdi Baleta. Ky libri i fundit u promovua në Prishtinë në shkurt 1998. Një pjese polemikave të mia për nacionalizmin janë grumbulluar në librin "Shqiptarët përballë shovinizmit serb e grek"(1995) që nis pikërisht me trajtimin e temës "shqiptarët kanë nevojë për nacionalizëm më shumë se çdo popull". Trajtimi nacionalist përshkon materialet e përmbeldhura në "Kosova, nga Dejtoni në Rambuje" (1999), dhe librin polemizues "Kundërshpifografi"(2005). Në librin e Hysamedin Ferajt "Pamundësia e kozmopolitizmit shqiptar në shembullin Nano-Berisha ", janë përfshirë dy studime mbi tiparet antinacionaliste në mendimet dhe veprimet e dy politikanëve që mbizotërojnë skenën plitike të Shqipërisë qysh nga vitit 1991. Më të sistemuara pikëpamjet e mia për qëndrimet dredharake të PD-së e të Berishës ndaj nacionalizmit janë parashtruar në vitin 1999 me shkrimin e gjatë "Debat i detyruar me nacionalistë të vonuar". Ndërsa kundërshtimin tim për antinacionalizmin e Ismail Kadaresë e kam paraqitur më shkoqur në shkrimin e gjatë "Kadareiada, sherriada Kadare dhe Kadareja i sherrit" në verën e vitit 2004 pas qëndrimeve jo vetëm antinacionaliste, por dhe haptazi antishqiptare e proserbe që mbajti Ismail Kadareja lidhur me ngjarjet e 17-18 marsit 2004 në Kosovë.


Qosja i takon të bëjë autopsinë e veprës së Kadaresë


Në trajtimin e problemit kombëtar shqiptar Rexhep Qosja, ndryshe nga Kadareja, na ka ngrohur shpesh zemrën, edhe kur kemi polemizuar me të, sepse kemi qenë të vetëdishëm se Rexhepi ia kishte kushtuar pjesën më të madhe të punës e veprës së tij çështjes kombëtare shqiptare në rrafshin studimor, ndonëse qëndrimet politike të Rexhepit herë-herë kanë qenë kontradiktore me përfundimet që dilnin nga vepra e tij studimore dhe kjo ka krijuar shkas për polemika.Megjithatë anjëherë Rexhepi nuk ka dalë me qëndrime si në dy trajtesat e fundit, që na japin kënaqësinë më të madhe. Urojmë që qëndrimi i Qosjes të shkojë deri në fundin logjik dhe të mos ndodhë si më rastin e Xhaferrit ku ndihmesa e çmuar e kapërcimit në nacionalizëm zbehet shpesh nga lëkundjet konjukturale politike. Urojmë që Qosja të mos e fusë më në këllëf për hir të "pajtimit intelektual" shpatën e debatit që kryqzoi me Kadarenë.


Qosja mund t'i kryejë një shërbim të jashtëzakonshëm kulturës kombëtare shqiptare duke bërë radiografinë e analiza të plota të veprës letrare të Kadaresë ku ka shumë njolla e simptoma sëmundjesh që kanë mbetur të padiagnostikuara dhe mund të ulin rrezikshëm imunitetin e kulturës shqiptare para infeksioneve të gjjthëfarshe nga jashtë, madje ta drobisin keq vetëmbrojtjen e identitetit kombëtar shqiptar me inxheksione për një eksperiment Frankenshtajn të krijimit të një "Euromileti" nga shqiptarët e Ballkanit. Qosja është intelektuali më i kompletuar për ta bërë këtë radiografi të sëmundjes së Kadaresë. Ky do të ishte dhe kontributi më madhor i Qosjes në letërsinë e mendimin kulturor e politik shqiptar. Diagnostikimi i saktë i "sëmundjes së Kadaresë" ka rëndësi të madhe kombëtare, si profilaksi për të tjerët, edhe pse sëmundja tashmë është e pashërueshme. Kadareja që sulmoi i pari pabesisht Qosjen, tani ka dhe guximin cinik ta quajë Qosjen polemist të pabesë. Edhe kjo mënyrë veprimi është simptomë e "sëmundjes së Kadaresë" për të cilën shqiptarët duhet të vetëdijësohen.


Berishën e lidh me Kadarenë mendimi politik, jo mëria ndaj Qosjes


Gazeta "Shqip" nuk mund të rrinte pa bërë një hamendësim të saj për arsyen pse Dr. Berisha "pa e lexuar debatin" bëri komentin na favor të Kadaresë dhe "pa i parë analizat" lëshoi një epikrizë për shëndetin e mirë intelektual e kombëtar të Ismailit. Gazeta shkruan: "Megjithëse ansjëherë nuk e ka përmendur emrin e akademikut kosovar, u vu re se kryeministri pas mbi 9 vjetësh ka gjetur rastin për t'i kthyer reston Rexhep Qosjes, që në 1997 i cilësoi trazirat antifajde të asaj kohe të Berishës si një revolucion i vonuar demokratik". Berisha e ka të drejtën morale t'i vërsulet sa herë të ketë qejf Rexhepit për atë qëndrimin e mbrapshtë që ky mbajti në vitin 1997. Nga mllefet e inatet primitive që kishte krijuar ndaj Berishës dhe nga mendësitë e tij të ngushta ideologjike enveriste-ramiziane, në vitin 1997 Qosja bëri gafën e rëndë dhe veprimin e dëmshëm për kombin, të vërtetën e të drejtën duke marrë anën e rebelimit të armatosur grek-labokomunist në Jug të Shqipërisë kundër "pushtetit të malokëve" në Tiranë. Ibrahim Kelmedni e tij të vëzhgimit në vend të rebelimit në Shqipërinë e jugut e ka fiksuar mirë fakrin që të rebeluarit e armatosur shpreheshin se ka vetëm një kosovar të mirë, Rexhep Qosja. Për këtë Shoqata "Labëria" e kë bërë Qosjen kryetar nderi të saj. Të shohim tani sa do ta marrë kjo Shoqatë në mbrojtje Rexhepin nga sulmet e padrejta të gjirokastritit Ismail Kadare!


Gazeta sigurisht e ka vënë saktë në dukje një nevojë njerëzore të Berishës për hakmmarje ndaj Qosjes, madje duhej të shtonte se Berisha kishte mëri ndaj Qosjes qysh nga viti 1992, kur Rexhepi e kishte qortuar tepër rëndë, ndonëse me të drejtë një deklaratë që Berisha kishte lëshuar në "Le Figaro" të Parisit që vinte shenjën e barazimit midis "Shqipërisë së Madhe" dhe Shqipërisë Etnike dhe mohonte aspiratën e shqiptarëve për bashkim kombëtar. Kjo ka rëndësdi të kujtohet sepse Berisha bëri sërish të njëjtën gjë në të njëjtën gazetë "Le Figaro" gjatë vizitës së tij të fundit në Paris, çka tregon edhe më shumë se Qosja kishte të drejtë në vitin 1992 në kritikën e tij, pavarësisht nga mënyra e mllefosur siç e bëri atë kritikë përtë dëmtuar Berishën.


Por është e pasaktë dhe e gabuar të mendosh e të komentosh se Berisha komentin e tij për debatin Qosja-Kadare e ka bërë vetëm për këtë arsye, vetëm për kaq hakmarrje meskine. Këtë koment pro Kadaresë e kundër Qosjes Berisha nuk e ka bërë as sepse tani që është kryeministër i shtetit shqiptar ndjen për detyrë të kujdeset më shumë për shrimtarin e mërguar nga Shqipëria se për qytetarin shqiptar të një shteti tjetër, për të cilën kujdesi i mbetet kryeministrit të Kosvës , apo UNMIK-ut. Berisha e ka bërë atë koment pa u menduar fare, "pa e lexuar" se përse po grindeshin Qosja e Kadareja, sepse vetë Berisha është prej kohësh plotësisht i një mendimi me Kadarenë përsa i përket nacionalizmit në Shqipëri, përmbushjes së aspiratave kombëtare shqiptare dhe përparësisë së integrimit europian mbi aspektet e tjera të çështjes kombëtare shqiptare, mbi integrimin politik shtetëror brendashqiptar. Berisha edhe kohët e fundit ka deklaruar se Shqipëria do të shkojë në Europë, do të rikthehet në gjirin e famljes së vet. Pra është bashkëmendimtar me Kadarenë.


Edhe sikur midis Berishës e Qosjes të mos kishte asnjë mëri të vjetër, por vetëm simpati të malsorit të Tropojës me malsorin nga Vuthaj, që janë kufitarë, përsëri qëndrimi që ka mbajtur tani Qosja krijon hendek midis tij e Berishës. Prandaj Dr. Berisha, si mjek e si politikan e ka dhënë diagnozën se "Kadareja nuk është i sëmurë me nacionalizëm, por është vetëm "nacionalist i mirë", që nuk është prekur nga ato viruse që kanë zënë Rexhep Qosjen. Berisha ka dhënë epikrizën se Kadareja ka vetëm "frymë nacionalisti pozitiv qytetar", të atij nacionalizmi që ka 15 vjet që ua rekomandojnë gjithë shqiptarëve Berisha dhe ideologu i tij për këto çështje Mehmet Elezi. Ky është një "nacionalizëm eunuk" që nuk shqetëson oborret e sallonet europerëndimore ku bëhen gjithfarë perversitetesh (pseudo)nacionaliste në kurriz të kombeve të tjerë. Ka 15 vjet që bëjmë debate për këtë temë me Berishën, Elezin dhe propagandistët e tyre vulgarizues. Prandaj e kuptojmë më mirë se gjthkush arsyen kryesore për të cilën Berisha e ka bërë atë komentin në favor të Kadaresë e kundër Qosjes.


"Orientalizmi" tek shqiptarët është simptomë e sëmundjes "Oksidentosis"


Edhe një herë në debatin për nacionalizmin Berisha mban qëndrim të gabuar. Kadareja me të vërtetë nuk vuan nga "fryma nacionaliste", por kjo nuk do të thotë se është pa sëmundje politike e intelektuale. Për fat të keq edhe ai vuan shumë nga një sëmundje e keqe që e kanë marrë shumë shqiptarë në marrëdhëniet intime të pakontrolluara e të pambrojtura me perëndimorët, një sëmundje që është diagnostikuar e njohur me kohë edhe në vende të tjera.

Kadareja vuan nga sëmundja e "Oksidentosis".

Emërtimin dhe përshkrimin e simptomave të kësaj sëmundje dhe të vuajtjeve e të dëmit për shëndetin kombëtar që sjell ajo nuk po i trilloj unë tani, por i kam gjetur në librin "Nepsi për dije" të studiuesit anglez të Orientalizmit, orientalistit të thekur Robert Iruin. Ky libër sapo ka dalë nga furra në Angli, është botuar në vitin 2006. Është një studim me të vërtetë për t'u admiruar përsa i përket volumit të dijeve dhe informacionit që përmban, pavarësisht se qëllimi i tij është të hedhë poshtë gjithë kritikat që i drejtohen Orientalizmit që kultivohet në Perëndim për 3 shekuj tashmë në dëm të vendeve e popujve të Lindjes. Fatmirësisht nuk më duhet të ndalem në shpjegimin e dukurisë së Orientalizmit, të pagëzuar me këtë emër në vitin 1978 nga intelektuali amerikan Eduard Said, i lindur nga prindër arabë protestanë. Shqiptarët mund të mësojnë shumë lehtë në gjuhën e tyre mbi këtë dukuri duke lexuar librin e veçantë të studiuesit të ri të pasionuar pas kësaj teme, Enis Sulstarova që ka titullin."Arratisja nga Lindja" Orientalizmi shqiptar nga Naimi tek Kadareja". Për më tepër nga ky libër lexuesi mund të kuptojë më thellë përse bëhet debati Kadare-Qosja. Në "Arratisja nga Lindja", është analizuar shkencërisht, pa shtytje propagandistike urretja e Kadaresë për çdo gjë lindore, osmane, turke, për çdo gjë shqiptare që ka ndonjë fije lidhje me osmanët, turqit, Lindjen dhe dalldia e pamatë e Kadaresë dhe ndjekësve të kultit të tij pas çdo vlere ,ose çdo gjë perëndimore. Robert Iruin në librin e tij flet për pikëpamjet dhe qëndrimet e një shkrimtari iranian Xhelal Ali Ahmad (1923-1969). Edhe pse nuk ka jetuar shumë ai përshkruhet si intelektual elitar, shkrimtar stili, romancier i vrullshëm, eseist, që me shkrimet e tij paska ndikuar edhe tek teoriku revolucionar laik iranian Ali Sheriati, i njohur dhe i çmuar në Perëndim dhe tek Ajetollah Khomeini. Madje dikur Ahmad paska pas flirtuar me komunistët, çka dëshmon qëndrimin e tij më shumë laik, gjë që e përforcon dhe fakti që i pëlqente të jetonte mirë, të pinte e të zbavitej. Iruin thotë se vepra e tij që të ndez më shumë kërshërinë është "Gharbzadegi" që është përkthyer si "Oksidentosis" ose "Euromania", ose "Helmimi perëndimor". Ahmadi vetë paska shkruar: "Unë flas për "Occidentosis" si për "tuberculosis"". Pra na thotë se "Osidentoza" duhet kuruar si një "tuberkuloz". Ai madje ka thënë se ndoshta është më mirë që krahasimi i "perëndimorizmit" të bëhet me tenjën që vjen e të ha drithin duke t'i lënë kokrrat me pamjen jashtëme të pacënuar. Iruin thotë se mendimet e Ahmadit kurrë nuk mund të botoheshin në Iran, sepse në kohën e Shahut çdo gjë perëndimore adhurohej dhe ata cënonin dhe Shahun. Iruini bën këtë anamnezë të sëmundjes së "Oksidentosis" të zbuluar nga iraniani në vitet 1950: "Ta lëmë politikën mënjanë, Ali Ahmadi ishte i shqetësuar për atë që ai shihte se po ndodhte në kulturën iraniane. Oksidentosis, një entuziazëm pa kurrfarë dallimi për të gjitha gjërat perëndimore, i kishte katandisur iranianët në njerëz që kishin hmbur traditat e tyre dhe vazhdimësinë historike, dhe që kishin atë që i sillte makina. Ai e denonconte trajtimin që u bënin orientalistët aziatikëve, sikur këta të ishin lëndë e parë për lobaratore" (fq.312-313).

Kadareja dhe zelltarët e kultit të tij janë prekur rëndë nga një sëmundje e tillë dhe po kërkojnë qetësi e kënaqësi vetëm në përpjekjet për të sëmurë me Oksidentosis tërë shoqërinë shqiptare, për t'i katandisur shqiptarët në atë pozitë që paskan qenë iranianët nën sundimin e Shahut. Vetëm se Rexhep Qosja me sa duket më në fund dhe me mjaft vonesë ka vendosur të largohet disi nga vatrat intelektuale të Oksidentozës u vu në shënjestrën e "frymës së Kadaresë të painfektuar me nacionalizëm". Para se të fliste Qosja për "racizmin e Kadaresë" kemi shkruar edhe ne në "Rimëkëmbja" se në veprën e tij letare, sidomos në romanin "Koncert në fund të dimrit" kishte racizëm ndaj kinezëve. Para se të shkruante Qosja ka shkruar Enis Sulstarova se Kadareja: ''kur vjen puna për marrëdhëniet kulturore me orientalët ai lë mënjanë çdo delikatesë dhe shprehet me nota raciste nga pozita e një kulture të vetëmjaftueshme sipërore ndaj tjetrës". Kadareja nuk ka asnjë motivim shqiptar për të vepruar në këtë mënyrë. Por ai ka vepruar kështu sepse është prej kohësh i molepsur me Oksidentosis, jo me nacionalizëm shqiptar, sikurse na siguron edhe Berisha. pas diagnostikimit të gabuar që ka bërë. Orientalistët në Perëndim kanë zhvilluar Orientalizmin (në kuptimin që i dha Eduard Said si mosprëfillje, përbuzje, deri urrejtje për lindorët), sepse donin të justifikonin epërsinë e kulturës së tyre, në sundimin e tyre politik dhe ekonomik kolonial mbi "lindorët e prapambetur dhe inferiorë". Po shqiptarët që nuk kanë pasur, nuk kanë , nuk kanë përse të kenën e nuk mund të kenë synime e pretendime të tilla përse duhet të kultivojnë Orientalizëm në kulturën e tyre, në letërsinë e tyre, në propagandën e tyre siç bëjnë Kdareja dhe kultistët e tij?! Këtë mund ta bëjnë vetëm ata shqiptarë që infektohen nga Oksidentosis. Pra Orientalizmi tek shqiptarët siç e ka paraqitur dhe diagnotikuar me shumë saktësi Enis Sulstrauva nuk është një sëmundje e veçantë tek shqiptarët, sikurse është në Perëndim. Përkundrazi' "Orientalizmi" tek shqiptarët është simptomë dhe rrjedhojë e një sëmundje që quhet Oksidentosis. Ata që nuk pranojnë të infektohen nga kjo sëmundje duhet të presin helmin e majës së penës dhe të të folmes së bezdisëshme të Kadaresë dhe të ulërimave të zelltarëve të "Kultit Kadare". Ismaili përpiqet që Oksidentosis ta paraqesë si sëmundje të gjithë shqiptarëve, madje në breza. Këtë e tregon fjalia e tij: "Malli për Europën e munguar për pesë shekuj bëri që (Shqipërisë) t'i dukej e natyrshme që mbreti i saj i parë në liri të ishte një princ gjerman" (Sulstarova f1.193). T'i shtojmë kësaj edhe ato që ka shkruar Kadareja për mallin shqiptar për Europën gjatë sundimit komunist dhe kuptohet që Oksidentosis tek ai ka marrë përpjestime llahtarisëse.


Si e acaroi Qosja "Oksidentosis"-in e Kadaresë?


Për të mos rënë viktimë e Oksidentosis që nxjerr Kadareja me frymën e tij polemizuese jonacionaliste ndaj Qosjes vlen të mbahet mirë shënim një fjali e thjeshtë: "Kadareja kërkon të ketë monopolin e interpretimit të historisë së shqiptarëve, të caktojë kriteret e vetme për vlerësimin e saj". (Sulstarova, fq.201). Prandaj Ismaili nuk mund të duronte që as një akademik si Rexhep Qosja, me të cilin për shumë vite është shtirur se ka harmomi mendimi e qëndrimi, të guxonte të bënte me mjaft vonesë një rrëfim pa kurrfarë zarari mbi ndjesitë e tij në trajtesën me titull "Ideologjia e shpërbërjes". Qosja vetëm deshi të tëheqë vëmendjen në rrezikun që u vjen shqiptarëve nga idetë çintergruese në shoqëritë e sotme. Qosja gjithmonë tejet i kujdesshëm për të mos pickuar gjëkundi Kadarenë, nuk mund ta parashikonte se Oksidentosis i Kadaresë kishte mbërritur në atë shkallë sa acarohet edhe për kaq pak aromë nacionaliste në mjedisin kulturor dhe akademik shqiptar. Në fakt askush nuk mund të gjente me fall se botimi i "Ideologjisë së përçarjes" nga Qosja mund të fuste Kadarenë në një krizë të fortë të sëmundjes Oksidentosis. Madje këtë krizë Kadaresë duket ia kanë shkaktuar vetëm pak fjalë të Qosjes se "shqiptarët i takojnë qytetërimit islam hiç më pak se qytetërimit të krishterë". Kaq ka mjaftuar që Kadareja të përlante penën për të prodhuar libërthin "euromaniak" me titull "Identiteti europian i shqiptarëve", ku ka grumbullur mish-mash gjithë dhëmbjet shpirtërore e mendore që i vinë nga Oksidentosis dhe i lëshoi Qosjes disa shigjeta radhas. Dhe Qosja është më inatçi se Kadareja në kësi rastesh. Kur ia shkelin bishtin paprimtas di të hakmerret, siç u hakmor jo vetëm për vete , por për të gjithë ata që duhet të ruhen nga infektimi me Oksidentosis, duke prodhuar libërthin "Realiteti i shpërfillur".


Shërimi nga Oksidentosis bëhet me debat rreth ideve


Sali Berisha në konferencën e shtypit ka bërë sikur nuk ka lexuar polemikat Qosja -Kadare. Por megjithatë edhe kjo masë parandaluese zor se do ta mbrojë nga një shpërthim i ri i Qosjes kundër tij. Kësaj here Qosja ka më shumë të drejtë se kurrë për të mos kursyer as Berishën, as të tjerë që e sulmojnë padrejtësisht, pa argumenta, pa polemizuar me idetë e tij , por vetëm me hamendësime pse e bën Qosja këtë, kush është Qosja, ç'ka bërë e ç'nuk ka bërë Qosja. Ata që marrin penën të shkruajnë rreth këtij debati do të bënin mirë të qëndronin sa më larg mendësive që mbizotërojnë thashethemet që bëhen në tryezat e kafeneve të tymosura, larg metodave të hafijellëkut e maynafikllëkut, larg thurrjes së gjë e gjëzave prej tifozësh të basteve. Po të duan e po të jenë të zot të përqëndrohen vetëm në idetë që kanë bërë të tyre Qosja e Kadareja, të thonë cila është ide e saktë e cila e gabuar, pastaj del vetvetiu kush është më i zoti, akademiku apo shkrimtari, kush është më burrë zakoni gjirokastriti apo vuthjani, kush është më shumë simbol e pikë referimi i kulturës kombëtare trilluesi letrar apo studiuesi letrar. Nga mbështetja e ideve që ka përqafuar njëri apo tjetëri do të dalë se cili e ka më të merituar titullin: "Nderi i kombit", ai që tregon gjithnjë e më shumë simptoma të Oksidentosis, apo ai që po tregon publikisht infektimin e vet me nacionalizëm shqiptar.


Revizionimi "modernist" i Rilindjes çon në tjetërsim kombëtar


Fjalët e Xhaferrit të nxjerra shumë në dukje nga "Shqip" se: "Urtësia e rilindasve tonë nuk ka alternativë" janë brenda sfondit e kuadratit teorik e intelektual në të cilin zhvillohet debati në vitin 2006. Kurse fjalët e Berishës për "rilindasin modern Kadare" janë krejt jashtë kohës dhe jashtë vendit. "Rilindja" si etapë historike në përgjithësi, si dukuri në jetën kombëtare e shoqrore, si për shqiptarët dhe për të tjerët ka kuptim të përcaktuar në kohë e hapësirë dhe nuk është e përsëritëshme. Termi "Rilindje" nënkupton atë periudhë të zhvillimit europian kur u zbulua dhe u përvetësua (nëpërmjet kontakteve me myslimanët arabë) mendimi i zhvilluar i lashtësisë i varrosur në Europë nga dyndjet e popullsive të stepave lindore dhe obskurantizmi i Kishës së krishterë. Në trojet shqiptare termi "Rilindje" ka kuptimin e daljes së shqiptarëve në skenën historike si komb më vete në shekullin XIX pas një pushtimi të gjatë osman. Madje disa e qortojnë me të drejtë përdorimin e termit "Rilindje", sepse nuk bëhej fjalë për "rilindjen" e një kombi që kishte ekzistuar dikur ose rindërtimin e një shteti, apo perandorie të prishur, por bëhej fjalë për diçka të re, për një komb të formuar rishtas pikërisht gjatë kohës që ishte pjesë e një perandorie. Nuk bëhej fjalë për rilindjen e ndonjë fisi ilir, të ndonjë pricipate ilire të lashtë, të ndonjë principate feudale të mesjetës, për ndonjë dalje në skenë të Arbërisë, Dardanisë, Epirit, Aematias, por bëhej fjalë për daljen në skenë të kombit me emrin "Shqiptar" dhe të shtetit me emrin "Shqipëri". Ishte më shumë "Përlindje" se "Rilindje".


Prandaj është krejtësisht pa kuptim të flitet për "rilindas të shekullit XXI" tek shqiptarët. Mos të flitet për vazhdues të veprës së rilindasve dhe kaq. Nëse Kadareja e shikon veten si "rilindas modern", sikurse e cilëson Berisha, ai zbulon një aspekt edhe më të errët të misionit të tij perëndimorizues, se do të fusë kombin shqiptar në një rrugë tjetërsimi të thellë. A synon pikërisht këtu Kadareja kur në furkën e tij intelektualiste tjerr leshin e lënurur me krëhër parizian për të bërë fijen nyje-nyje të ngatërrimit të shqiptarëve në lëmshin e një "Euromileti"?!Vetëm këtu mund të çojë dëshira që kombi i tanishëm shqiptar që u afirmua si i tillë gjatë Përlindjes (Rilindjes) Kombëtare në shekullin XIX, në shekullin XXI të përfundojë në një "milet" i Europës së krishterë, i ngjashëm me miletet që ekzistonin në Perandorinë Osmane. Në librin e Sulstarovës është një vlerësim shumë interesant teorik: "Enverizmi trashëgoi nga Rilindja orientimin modernizues, idealizimin e atdheut e të kombit dhe frymën kundërturke". Po demokracia ku Kadareja dhe Berisha pretendojnë të jenë violina të para në mendim e në politikë çfarë ka trashëguar nga Rilindja, nga ajo që trashëgoi enverizmi nga Rilindja? A e kanë përforcuar e çuar përpara trashëgiminë rilindase në krahasim me kohën e enverizmit, apo e kanë zbehur e zgërlaqur?. Kur Berisha shprehet se Kadareja nuk vuan nga "fryma nacionaliste" sepse është "rilindas modern", do të thotë se fryma nacionaliste e rilindasve nuk duhet më pasi është bërë primitive.


Enverizmi nacionalizmin e rilindasve nuk e përbuzte kështu. Kadareja nuk idealizon atdheun e kombin aq sa e bënte këtë në kohën e enverizmit, madje përpiqet që ndonjë adhurim të shpëlarë për atdheun e kombin e ka fare konjuktural. Kurse enverizmi atdheun e idealizonte por lumturinë e tij vinte në varësi të internacionalizmit. Kadareja me euromaninë shkon dhe më tej se intenacionalizmi enverist. Frymën kundërturke Kadareja e ka fuqizuar në përmasa të pakapshme në krahasim me enverizmin. Madje Kadareja ka qenë edhe nxitësi e përpunuesi kryesor i frymës kundërturke në kohëe Enverit. Kur dëgjojmë se Kaedareja qenka "rilindës modern" është njëosj si të dëgjohjmë se rilindja ka mbetur relike dhe tani ka ardhur koha që të provojmë "Ri-rilindjen kadareane" që do të thotë ndërrim të fizionomisë kombëtare nga komb shqiptar të bëheni "Euromilet".


Berisha vazhdon të jetë rob i ideve antinacionaliste dhe në galerinë e tij politike ruan dordolecin që i bëri Memet Elezi para shumë vjetësh për "nacionalizmin e mirë (pozitiv) qytetar". Përshkrimin e këtij dordoleci e gjejmë në literaturën teorike. Profesori anglez Xhorxh Shëflin në librin "Kombet, identiteti, pushteti" (2000) ka shkruar: "Për shumë njerëz nacionalizmi është një kategori mbeturinë negative në të cilën mund të hidhet çdo gjë që mund të ketë njëfarë lidhje me nocionin e kombit të përkufizuar keq…Ekziston njëfarë kategorie e mbetur e Hans Kohnizmit, sipas së cilës ka një nacionalizëm perëndimor që është i mirë (civil, demokratik paqedashës) dhe një nacionalizëm lindor të keq (i pështirë, brutal, ngatërrestar" (fq.3-6). Shëflin dhe të tjerë nuk pajtohen me këtë interpretim hankohnist të nacionalizmit. Berisha i përmbahet vetëm këtij perceptimi. Prandaj e thekson fort se Kadareja nuk ka frymë nacionalizmi të sëmurë, por frymë nacionalizmi qytetar pozitiv, që në fakt tek Kadareja shfaqet si

Orientalizëm nën ndikmin e Oksidentosis.

Pranimi i nacionalizmit perëndimor, ashtu siç kërkon Kadareja, është t'i dorëzohesh sëmundjes së Oksidentosis. Pranimi i identitetit europian të shqiptarëve, sikurse ngulmon Kadareja, është molepsje me Oksidentosis, jo përparim dret Perëndimit dhe Europës së bashkuar. Debati që ka shpërthyer do të sjellë një dobi të madhe sepse dashje pa dashje do të ndajë më qartë grupimet e të sëmurëve me Oksidentosis dhe të atyre që duan të qëndrojnë besnikë frymës nacionaliste të rilindasve. Në këtë debat e ka mirë Qosja që mbron idenë se jemi komb e vend ku gërshetohen qytetërimet, besimet , kulturat, vlerat perëndimore e lindore. Kjo duhet parë si pasuri e vlefshme, jo si plaçkë e vjetër që duhet hedhur tutje. Tek shqiptartë nuk duhet të kultivohet as Orientalizëm , as Oksidentalizëm.


Janë ngritur zëra burracakësh intelektualë që e quajnë pa dobi, madje të dëmshëm debatin Qosja-Kadare. Por edhe po të heshtin Kadareja e Qosja debati nuk shuhet.
/ 31 05 2006/F.F. nga lajmet.com

[Rejjan]

Ato eshtra kanë shumë për të treguar !

Nga Redi Shehu

Edhe kjo i duhej shqiptareve të lodhur e të rraskapitur, nga debate perçmuese mbi identitetin, nga varferia dhe ecejaket e integrimit. Me të vërtetë fantasia perverse është aq e larmishme sa do ta sfidonte logjikën e mprehtë dhe moralin e pastër, derisa ajo të mos kthehej ne strategji.
Alfred Hiçkok, regjizori i famshëm i filmave horror, do te mbetej i fantaksur nga fabula horror e Kosinës, edhe per faktin se për herë të parë ngjyrimet horror lidheshin me veladonin e zi të një prifti, në një natë të zezë në të cilën u konsumuan të gjitha të zezat. Gjithçka do të vazhdonte normalisht në perfeksionin më të madh për priftin dhe eprorët e tij, të cilët të kënaqur me konspiracionin e denjë për një agjenturë profesioniste, po shijonin frytet e operacionit kocka, gjersa kocka vetë t’u mbetej në fyt.
Tashme ne vetëm do të humbisnim kohë të ndaleshim në detajet e fabulës, që janë të mirënjohura nga të gjithë, por ajo që neve na intereson të analizojmë, është përse Shqipëria, kthehet në tokën më pjellore për lulëzimin e perversiteteve të tilla ?
Është shumë i çuditshëm fakti i analogjisë që ekziston në dyshimin mbi identitetin e shqiptarëve të gjallë të ngritur kohët e fundit nga ndonjë “baba” i kombit në formën e një sfide intelektuale dhe dyshimin e identitetit të shqiptarëve të vdekur të praktikuar nga ndonjë “baba” shpirtëror në formën makabre të përdhunimit të varreve shqiptare. E përbashkëta e këtyre të dyjave në thelb është diversifikimi identitar , lubia e të cilit nuk kursen as të vdekurit, ku simboli i përbashkët i tyre është kryqi, i cili për të gjallët duhej të vendosej në gjoksa, ndërsa për të vdekurit mbi kokat e varreve të tyre, por kësaj rradhe nën petkun e ushtarëve fitimtarë në tokën e një populli me identitet “të pacaktuar”..
Analogjia e tentativave për ndryshueshmëri identitare të shqiptarëve të shprehur në forma krejt të kundërta nga ana praktike por krejtësisht të ngjashme nga ana ideologjike, bën të qartë faktin se Shqipëria dhe shqiptarët po ndodhen vërtet përballë një sfide të re. Përpjekjet e sforcuara për t’i pajisur shqiptarët me një identitet të ri kjo edhe jashtë dëshirës së tyre i ngjan atij injeksioni që i bëhet njeriut në mënyrë të dhunshme, por që më vonë i shkakton reaksion dhe kundërveprim.
E përbashkëta tjetër e të dy fenomeneve të përmendura më sipër është dhuna, ku e para karakterizohet nga dhuna intelektuale, që në shumë raste na shafqet në formën e imponimit të tezave identitare dhe çdo kundërshti ndaj tyre apo hartuesit të tyre konsiderohet herezi, ndërsa e dyta na shfaqet në dhunë konkrete fizike si ndaj të vdekurve por edhe ndaj të gjallëve. Madje dhuna nuk lë pa prekur edhe insitucionet të ashtuquajtura autoritare shtetërore si policia dhe prokuroria. Me pak fjalë një shtet i hutuar përballë një sulmi identitar.
Me të vërtetë është jo pak e rëndë nëse dikush me insistim vë në dyshim prejardhjen tënde nga familja apo fisi, duke deklaruar si ti nuk je pjesë e kësaj familje. Gjëja e parë që të ndodh është hutimi, që pason me dyshimin dhe pastaj kalon në një krizë identitare. Tollovia identitare thellohet edhe më tepër kur “miq” të servirin ca të ashtuquajtura prova mbi parardhësit e tuaj.
Territori është e përbashkëta tjetër e këtij fenomeni të diversifikimit identitar të shqiptarëve. Nëse teza intelektuale sfiduese identitare mbi “identitetin evropian të shqiptarëve” vë si parësore përkatësinë territoriale të shqiptarëve ndaj botëkuptimit personal shpirtëror, veprimi i dhunimit fizik të varreve bëhet në emër të vendosjes së piketave territoriale për një territor të ri me një identitet të ri. Fakti që ushtarët grekë erdhën në Shqipëri për të çliruar Vorio-Epirin, është tashmë i ditur nga dokumetet historike dhe nga kërkesat e Kryeministrit grek të asaj kohë që i bënte autoriteteve angleze për të lejuar një gjë të tillë. Këta ushtarë bënë spastrime etnike të mirëfillta jo vetëm ndaj njerëzve por edhe ndaj institucioneve të kultit në Shqipërinë e Jugut për të pastruar terrenin, në mënyrë që të vendosej rendi i ri helen.
Prof.dr.Beqir Meta në veprën e tij me titull “Tensioni greko-shqiptar (1939-1949)” na jep fakte rrënqethëse:
“U vërtetua një veprim sistematik dhe i qëllimshëm i shkatërrimit të kishave dhe të xhamive të shqiptarëve në zonat ku u fut ushtria greke. U dëmtuan dhe u shkatërruan të dyja kishat ortodokse shqiptare në Rehovë ,kishat në Selenicë, në Mileci, në Plasë, në Ersekë, në Boboshticë, në Dardhë, në Kapshticë, në Voskop, në Turan, Katedralja Ortodokse, kisha e Shën Trinisë dhe Pallati i priftërinjve katolikë në Korçë, katedralja e Shën Marisë dhe kisha e Shënkollit në Drenovë; kuvendi Shën Ilia në Vloçisht dhe 11 kisha ortodokse në Voskopojë. Grekët shkatërruan edhe xhamitë e Ersekës, të Vloçishtit, të Pogradecit, të Turanit, të Leskovikut, të Mborjes, të Floqit, të Zvezdës dhe të Gjonomatit. Kjo e fundit u shndërrua nga grekët në stallë kuajsh” (f.50-51).


Të morën kockat, atëherë pij lëngun


Sfidat të cilat i përmendëm më sipër në radhë të parë më shumë se për individin shqiptar janë për shtetin dhe qeverinë shqiptare. Aleanca e këtyre të fundit në lidhje me këto sfida kanë qenë të shprehura në forma të ndryshme duke filluar nga heshtja institucionale qe na serviret si diplomaci e matur e autoriteteve, që më shumë ka të bëjë me paaftësinë dhe frikën, e deri tek deklaratat sfiduese për diversifikimi identitar të kreut të shtetit në ndonjë organizëm apo institucion ndërkombëtar. Madje heshtja institucionale shtrihej edhe atëherë kur në mënyrë të hapur simbole fetare sfidonin territore të tëra shtetërore të një shteti laik në letër, konfuz në mendim dhe totalisht të paaftë në veprim
Ngjarja horror e Kosinës në mënyrë të përsëritur çertifikoi këto që thamë më sipër, por e veçanta kësaj radhe ishte se tregoi mprehjen gjithnjë e më të madhe të armëve dhe intensitetin kulmor të sfidës.
Qeveria shqiptare duhet njeherë e mirë të dalë nga pozicioni i saj i kahershëm i kafshës për kurban dhe të bëjë gjënë më normale që duhet të bëjë çdo qeveri përfaqësuese politike por edhe e ndjenjave shpirtërore të popullit të vet, t’i mbrojë ato me çdo kusht.
Frika të tilla mbi atë së sa ngjarje të tilla do të ndikojnë mbi firmosjen apo jo të MSA për Shqipërinë, mendoj se janë të pa baza. Ne duhet të dalim njëherë e mirë nga pozicioni inferior identitar dhe nga frika identitare, për arsye se qenia apo jo në organizmat evropianë nuk është e lidhur me to dhe se përkatësia identitare përbën boshtin individual të secilit, ndërsa përkatësia institucionale e shtetit shqiptar në respektimin e reformave dhe kuadrin ligjor evropian, përbën boshtin integrues të Shqipërisë.
Autoritetet shqiptare duhet të hetojnë duke respektuar të gjitha normat dhe ligjet e shtetit shqiptar.
Ndoshta ato eshtra kanë shumë për t’i treguar sfidantëve të identiteteve të shqiptarëve. Kanë për t’i treguar se realiteti të cilën ato e morën me vete shekuj e dekada më parë është krejt ndryshe nga teza e sfiduesit. Kanë për të treguar se edhe të vdekur dinë të mbrojnë identitetin e vet. Rivrasja që iu bë të zhvarrosurve jo rastësisht përkon me një poemë të sfiduesit ku citohej pikërisht “...të rivrasim të rënët..” Koncepti i rivrasjes identitare ndryshon pak me rivrasjen e të zhvarrosurve.

Ato eshtra kanë shumë për të treguar...

[Arrnubi]

Religjioni si tipar identifikues


Prof. dr. Rami Memushaj




Por kur feja ka punuar në dëm të interesave të bashkësisë arbërore, duke nxitur ndarjen prej saj, atëherë arbrit nuk kanë ngurruar ta braktisin besimin e vjetër. Pra, kur religjioni i njëjtë mund të shkaktonte ndarjen e shqiptarëve dhe bashkimin e tyre me anëtarë të një bashkësie tjetër etnike, po me fe të njëjtë, atëherë shqiptarët kanë ndërruar besimin për të ruajtur etnicitetin. Pikërisht, kjo ka qenë edhe një nga arsyet e paqëndrueshmërisë fetare të shqiptarëve. Braktisja e besimit fetar të origjinës dhe konvertimi në një fe tjetër ka ndodhur sa herë që klerikët e ati besimi fetar kanë punuar kundër kombësisë shqiptare, gjë që po përpiqemi ta argumentojmë shkurt më poshtë. Kështu, më sipër u pa që qysh nga fillimi i mijëvjeçarit e deri në shek. XV arbrit, për t’u dalluar nga bizantinët dhe serbët dhe për të ruajtur identitetin e tyre e braktisën ortodoksinë dhe përqafuan katolicizmin. Si shembuj më të vonë të së njëjtës natyrë, po përmendim rastin e myslimanizmit të pjesës së brendshme të krahinës së Himarës, e cila i pat qëndruar me vendosmëri presionit turk për myslimanizmin. Mirëpo, me suprimimin e greqizmin autoqefale të Ohrit, shtohet trysnia e klerikëve ortodoksë grekë për t’i detyruar banorët që shërbesat fetare t’i bënin në gjuhën greke. Agresiviteti i këtyre klerikëve dhe prapavija e sjelljeve të tyre e përshpejtuan largimin e banorëve nga besimi i vjetër dhe dyshimin e tyre se mos do të ishte më mirë të përqafonin besimin e ri, që ishte më tolerues në çështje të gjuhës dhe të traditave vendëse. Pra, feja e krishterë e predikuar nga klerikë ortodoksë grekë u kthye në një rrezik për qenien kombëtare, kurse besimi i ri, i ushtruar nga klerikë vendës, filloi të merrte tipare gjithnjë e më shumë kombëtare. Shembuj të shumtë të kësaj natyre sjell prifti frëng Zhan Klod Faveirial në librin “Historia e Shqipërisë” pikërisht për periudhën pas suprimimit të greqizmin së Ohrit. Kështu, ai përmend rastin e 36 fshatrave që përbënin greqizmin e Pogonianit, të varur nga Berati, të cilat ndërruan fenë ditën e pashkëve. Në Nentë (Notini i lashtë), shkruan Faveiriali, banorët nuk pranojnë t’i nënshtrohen patriarkut grek, duke i thënë: “Ne jemi romanë dhe nuk duam të bëhemi grekë...” Dhe atëherë, duke parapëlqyer myslimanizmin më tepër se kristianizmin grek, ipeshkvi i tyre zbriti nga froni ipeshkvnor, shkeli me këmbë ungjillin, mori në dorë kuranin, u shpall turk dhe ftoi të krishterët e tjerë të bënin të njëjtën gjë. Xhakoni i tij dhe banorët e Nentës ndoqën shembullin e tij.” (f. 381). Roli negativ i klerit të huaj duket edhe në ditët tona në përpjekjet për t’i theksuar dhe thelluar dallimet fetare të shqiptarëve. Veprime të tilla në dëm të unitetit tonë kombëtar janë ndërtimi i kishave dhe i manastireve atje ku nuk ka të krishterë, ngritja e kryqeve ortodokse në Shqipërinë e Mesme e Jugore dhe e kryqeve katolike në Shqipërinë e Veriut apo krijimi i shoqatave të intelektualëve katolikë, ortodoksë e islamikë, që kanë si qëllim përçarjen dhe ndarjen mbi baza fetare të elitës kulturore të vendit. Por ndërsa kleri i huaj katolik e mysliman mendojmë se ecën në vijën e vet të fanatizmit fetar, kisha greke po punon, në sinkron me qeverinë greke, për greqizmin e popullsisë ortodokse të Shqipërisë. A do të mundë kleri vendës t’i kundërvihet veprimtarisë përçarëse të klerikëve të huaj dhe të ruajë unitetin e shqiptarëve?
Duke përfunduar, mund të arrijmë në përfundimin se, përveç gjuhës dhe zakoneve të përbashkëta, për ruajtjen e kombësisë shqiptare kanë ndikuar edhe dy faktorë të tjerë jo më pak të rëndësishëm. Faktori i parë është kujtesa historike e luftërave të përbashkëta, në mungesë të traditës pushtuese dhe të shtetit historik. Emri i Aleksandrit të Madh, i Pirros e i Teutës për lashtësinë dhe emri i Skënderbeut për kohën e re kanë qenë vendimtarë. Faktori i dytë është feja, e cila në momente kyçe të historisë së Arbrit ka luajtur një rol të rëndësishëm. Një rol të tillë e ka luajtur për një kohë të gjatë feja katolike, por dy shekujt e fundit edhe feja myslimane, e cila, siç del nga dëshmitë e shumta të Zhan Klod Faveirialit për shek XIX dhe, siç tregon historia e Kosovës dhe e shqiptarëve të Maqedonisë e këtyre njëqind vjetëve të fundit, ka luajtur rolin e faktorit koheziv për shqiptarët, duke i dalluar ata nga ortodoksët serbë ose maqedonas dhe duke i ruajtur në këtë mënyrë nga asimilimi.

[Arrnubi]

Kadare nga Enveri tek Antimuslimanizmi

R.Qosja


SA ME LARG NGA E KALUARA KOMUNISTE Ata që i kanë lexuar veprat publicistike të Ismail Kadaresë pas daljes në Francë, dhe ata që i kanë lexuar a dëgjuar intervistat dhe deklaratat e tij të ndryshme në këtë kohë, dhe ata që sadopak i kanë përcjellë paraqitjet e tij botore në Atdhe, në Evropë e në SHBA, ata nuk e kanë pasur të vështirë të binden se ai po bënte shumë përpjekje për të krijuar përfytyrim të ri për veten: një përfytyrim që, vetëkuptohet, do të ndryshonte plotësisht prej përfytyrimit që për të ishte krijuar në kohën e komunizmit. Dhe, këto përpjekje as nuk ishin të papritura, as nuk ishin shumë, shumë të çuditshme. Një varg shkrimtarësh, nga vendet ish-komuniste, që kishin qenë pjesëtarë të nomenklaturave komuniste, që i kishin shërbyer përtokas komunizmit, që kishin qenë të privilegjuar si Ismail Kadare apo përafërsisht si Ismail Kadare nga udhëheqjet komuniste, do të bëjnë përpjekje që të lahen e të shpërlahen sa më fort prej të kaluarës së tyre! Por, përpjekjet e Ismail Kadaresë për të ikur sa më larg nga e kaluara e tij komuniste, do të jenë më origjinale dhe më të veçanta se të shumicës së bashkëmendimtarëve e ngjashëmvepruesve të dikurshëm, qoftë në vendet e tjera ish-komuniste, qoftë në Shqipëri. Ndryshe prej shumë shkrimtarëve të tjerë oborrtarë të komunizmit, që do të përpiqen të krijojnë përfytyrim të ri për veten duke e kritikuar komunizmin, në radhë të parë, si ideologji dhe praktikë shtypëse mbi liritë dhe të drejtat themelore të njeriut, mbi lirinë e krijimtarisë dhe lirinë e ndërgjegjes, Ismail Kadare do ta përqendrojë kritikën kundërkomuniste mbi njeriun që e kishte përkrahur, që e kishte mbrojtur, që e kishte afirmuar, që kishte bërë të mundshëm përkthimin e veprave të tij të para në gjuhën franceze: Enver Hoxhën. Nuk mund të thuhet se Ismail Kadare nuk e dinte, se nuk kishte lexuar, se diktatorët nuk lindin diktatorë, por diktatorë i bëjnë, kryesisht, të tjerët: çiftat e Ismail Kadaresë - ata që turren për t’u ngritur, për t’u shquar, për të përfituar sa më shpejt duke iu servilizuar sundimtarëve. “Nuk qëndron problemi te Qezari që triumfon mbi të tjerët - shkruante filozofi bask Ortega Y Gaset - por te të tjerët që ia bëjnë të mundshme Qezarit të triumfojë”. Dhuna e diktaturës nuk është dhunë e bërë me duart e diktatorit, por dhunë e bërë me duart e atyre që në emrin e tij ushtrojnë dhunë: e vetjeve të etshëm për pushtet - e frikacakëve, e servilëve, e mashtruesve të ndryshëm, e demagogëve të ndryshëm, e dhunëtarëve të ndryshëm. Diktatori, vërtet, krijon sistemin e dhunës, ngrihet në sajë të dhunës, por falangat e dhunëtarëve e mbajnë dhe e zbatojnë atë sistem. Ismail Kadare e kishte kuptuar se kritika e tij e paskohshme kundërkomuniste, se kritika e tij e komunizmit pas varrosjes së komunizmit, mund të ishte e bindshme dhe, sidomos, përshtypjelënëse në qoftë se do të përqendrohej në Mitin e komunizmit shqiptar, në Zotin e komunizmit shqiptar - në Enver Hoxhën. Të kritikosh komunizmin pas varrimit të komunizmit - kjo ishte dukuri e përgjithshme, kjo ishte punë e thjeshtë, këtë e bënin të gjithë, madje edhe ata apo, sidomos, ata, që komunizmit i kishin shërbyer më së përkulshmi në institucione të ndryshme të pushtetit dhe në fusha të ndryshme të jetës shoqërore; por të kritikonte komunizmin një shkrimtar me popullorësi të jashtëzakonshme në kohën e komunizmit, të kritikonte Mitin e komunizmit, Zotin e komunizmit biri i tij shpirtëror, krenaria e tij letrare artistike dhe, pse jo, teorike ideologjike, siç konsiderohej atëherë Ismail Kadare- e kjo do të thoshte shumë më tepër se ç’mund të thoshin kritikat e të tjerëve, kjo kishte kuptim shumë më të madh, kjo kishte jehonë shumë më të gjerë, kjo ishte kritikë pambarimisht shumë përshtypjelënëse. Të kritikosh komunizmin, dhunën e tij, patologjinë e tij politike, ideologjike dhe, mbi të gjitha, praktike përmes kritikës së Zotit të komunizmit dhe ta kritikosh duke zbuluar edhe të këqijat e supozuara intime të tij - e këtë mund ta bënte vetëm ai që kishte qenë i afërt me të, që kishte shkruar roman-apoteozë dhe apoteoza për të, e të cilit s’ka se si të mos i besohej. Ikja e Ismail Kadaresë prej të kaluarës komuniste dhe prej Zotit të komunizmit shqiptar, babait shpirtëror, Enver Hoxhës, sado jehuese, sado përshtypjelënëse nuk do të jetë e mjaftueshme për rehabilitimin, prandaj as për popullorësinë atje ku Ismail Kadare ishte i interesuar të depërtonte, të ishte i pranuar dhe i popullarizuar. Për këtë arsye, Ismail Kadare do të kujdeset të gjejë edhe një temë tjetër për trajtim intelektual, për vetërrëfim të ndryshuar që do të jetë politikisht e koniunkturshme dhe që do të zgjojë kureshtjen për të dhe për krijimtarinë e tij, që do t’ia çelë dyert e depërtimit në tregun letrar. Dhe, kjo temë do të quhet: feja.

QËNDRIMET KUNDËRMYSLIMANE

Shihej qartë se bota, fatkeqësisht, po hynte gjithnjë e më dukshëm në kohën e fërkimeve fetare, të cilat studiues të dukurive globale do t’i quajnë konflikt i qytetërimeve: i qytetërimit islamik dhe i qytetërimit të krishterë. Natyrisht, shkrimtari Ismail Kadare nuk mund të qëndronte pa thënë mendimin e tij për çështje fetare sepse ai nuk kishte qëndruar kurrë asnjanës, eunuk, ndaj problemeve më të mprehta të përtashësisë. Interesat e tij letrare dhe politike e kërkonin që Ismail Kadare, kur drejtpërdrejt e kur ndërmjetueshëm, t’i shprehte pikëpamjet e tij fetare. Dhe, ai do ta bëjë këtë si gjatë disa retushimeve më sipërfaqësore a më rrënjësore të disa veprave letrare ashtu edhe në intervistat, në deklaratat dhe në veprat e ndryshme publicistike. Dhe, do ta bëjë këtë në fillim më kujdesshëm e me kalimin e kohës gjithnjë e më zëshëm. Nuk është e vështirë për të vërejtur se në ato retushime, shkrime publicistike, intervista e deklarata, ai nuk i trajton të barabarta dinjitetet e fesë myslimane dhe të fesë së krishterë. Në njërën anë duke folur shpërfillshëm apo, madje edhe fyeshëm ndaj fesë myslimane, ai do të bëhet propagandues gjithnjë e më i përkushtuar i fesë së krishterë në anën tjetër. Ndryshe prej shkrimtarit anglez me prejardhje pakistaneze, Salman Ruzhdi, i cili do të shkruajë romanin e shpallur kundërmysliman, Vargjet satanike, për ç’shkak, mandej, do të jetë i shtrënguar t’i kalojë disa vite në “ilegalitetet”, Ismail Kadare do të jetë më i kujdesshëm dhe nuk do të shkruajë vepër të veçantë të tillë. Në qoftë se Salman Ruzhdiut nuk mund t’i afrohej me fuqinë krijuese, Ismail Kadare do t’ia kalojë atij me vigjilencën, e cila kohë pas kohe do t’i dobësohej deri në ditët tona. Qëndrimet e tij k u n d ë r m y s l i - mane, ndërkaq, të shprehura, sidomos, në shtypin e huaj, përpos atyre të cilëve Ismail Kadare donte t’u binin në sy, u kishin rënë në sy edhe lexuesve shqiptarë, prej të cilëve do të priten me keqardhje të veçantë. Do të bëhen edhe reagime. Një prej reagimeve të tilla do të botohet edhe në javoren e Prishtinës, Zëri, më 27 maj 1992. Në të, përpos të tjerash, thuhet: “Qendrat Islame Shqiptaro-Amerikane në Shtetet e Bashkueme të Amerikës, mbajtën një takim në Xhaminë e Qendrës Islame Shqiptaro-Amerikane në Nju- Jork-Nju Xhersi, për të shqyrtue dhe diskutue bashkarisht, disa qëndrime tejet negative, sa absurde aqë edhe indinjuese të shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare, të shprehun kohëve të fundit, si në vepra të tija ashtu edhe përmes të intervistave të tija në shtypin e jashtëm, dhe të cilat janë drejtue REXHEP QOSJA direkt kundër myslimanizmit. Takimi i naltëpërmendun, nuk e kishte për qëllim, me i dalë në mbrojtje fesë islame, sepse atë e mbron kultura e vetë mijëravjeçare dhe themeli i saj që asht libri i shejtë: Kur’ani, meqë populli shqiptar i takon tri besimeve, ku ma se 70% i takojnë besimit islam, dhe këto tri besime, nuk i kanë sjellë ndonji të keqe, por përkundrazi, gjithmonë mirëkuptim, harmoni dhe vëllaznim, dhe si konseguencë e gjithë kësaj, vijmë në përfundim, se shprehjet e pakontrollueme të shkrimtarit kriptokomunist Ismail Kadare, i cili islamizmin, të cilin po ta zbërthejsh do të thotë PAQE, e krahason me ideologjinë komuniste, e cila nuk njef fe as Zot, familje as traditë; dhe me bindje të plotë themi: se ky akt asht i drejtuemë në radhë të parë kundër krejt kombit shqiptar... Tue qenë se, Ismail Kadare, në dukje i takon besimit islam, tubimi në fjalë, u distancua nga qëndrimet e padrejta dhe tejet të damshme për kombin shqiptar të Ismail Kadaresë, tue i kualifikue ato si të dëmshme, të padrejta, antinjerëzore dhe antihumane, dhe për antishqiptare - të mos flasim”. Nuk ka dyshim se krijimtaria e Ismail Kadaresë në kohën e komunizmit dhe krijimtaria e veprimtaria e tij pas rënies së komunizmit dëshmojnë se ai e kishte mësuar me kohë mësimin: një shkrimtar bëhet i rëndësishëm varësisht sa është politikisht i përdorshëm. Ai do të dijë të jetë politikisht i përdorshëm sot jo më pak se dje! Lobi shqiptar tashmë i krijuar për Ismail Kadarenë në Nju-Jork, dëshmon qartë se retushimet fetare të disa veprave të tij, paraqitjet kundërmyslimane dhe, sidomos, propagandimi i kthimit në fenë e të parëve i premtojnë shkëlqime të reja emrit të tij: përkthime e çmime ndërkombëtare! Çmimi i pamerituar i Këshillit Kombëtar Shqiptaro- Amerikan ishte njëri prej tyre!

ESADIZMI

Në përgjigjen e tij Pabesia e një polemisti, Ismail Kadare i shmanget plotësisht diskutimit për çështjet që kishte ngritur në sprovën Identiteti evropian i shqiptarëve. Nuk jam i sigurt për cilën arsye më shumë i shmanget diskutimit: për shkak se nuk do të heqë dorë nga qëndrimet raciste ndaj Lindjes myslimane, ndaj qytetërimit mysliman, prandaj edhe ndaj fesë myslimane, apo për shkak se nuk do që për qëndrimet e tilla të shkruhet edhe një herë në gazeta. Në qoftë se në përgjigjen Pabesia e një polemisti iu ka shmangur rrëshqitjes së sërishme në racizëm, nuk mund të thuhet se i ka shpëtuar rirrëshqitjes në myslimanofobi. Dëshmi për këtë është qëndrimi i tij ndaj Haxhi Qamilit- një figure fare skajore historike. Nuk ka dyshim se ideologjia e Haxhit Qamilit, në qoftë se mund të flitet fare për një ideologji të tij, ishte e jashtëkohshme, prandaj edhe në shpërputhje me të përtashmen dhe të ardhmen e Shqipërisë dhe të popullit shqiptar në përgjithësi. Por, gjithashtu, nuk ka dyshim se Ismail Kadare për arsye fetare e sheh qimen në syrin e Haxhi Qamilit, por nuk e sheh traun në sytë e disa figurave të tjera historike në të njëjtën kohë. Ai e tejzmadhon rebelimin e një njeriu, pa farë ndikimi të veçantë politik, kundër feudalëve, duke e njëjtësuar këtë rebelim me një ideologji pothuaj mosekzistuese filoturke. Nuk mund të besohet se prijësi i një kryengritje fshatare kundër feudalëve dhe kundër sundimit të të huajve, sidomos, serbëve e grekëve, në Shqipëri, nuk e dinte se në vitet 1914-1915 as nuk mund ta bënte Turqinë më sovrane të Shqipërisë dhe të shqiptarëve, as nuk do të mund ta çonte Shqipërinë përtej Adriatikut e Mesdheut dhe ta bashkonte me Perandorinë e dikurshme Otomane. Shqipëria ishte shtet me kufij të caktuar ndërkombëtarisht, të njohur që nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër dhe ajo ishte bërë shtet kur ishte çliruar nga Perandoria Otomane, që tani quhej e shkatërruar. Për këtë arsye mund të thuhet se shumë më e rrezikshme për Shqipërinë shtet dhe për shqiptarët komb ishte politika tradhtare e Esad Pashë Toptanit, i cili, në Luftën e Parë Ballkanike, ua kishte lëshuar Shkodrën malazezve, kurse pas luftërave ballkanike kishte hyrë në marrëdhënie politike dhe ushtarake me Serbinë. Esad Pashë Toptani kishte shkuar dy herë në Nish në takime me Kryeministrin e Serbisë, Nikolla Pashiq, dhe i kishte dërguar katërqind ushtarë shqiptarë, ithtarë të vet, në ushtrinë serbe, që po merrte pjesë në Luftën e Parë Botërore. Për shkak të politikës separatiste dhe për shkak të pajtimit me pushtimin serb, Esad Pasha do të quhet tradhtar dhe për tradhti do të jetë i vrarë në Francë. Esad Pashë Toptani dhe Nikolla Pashiqi do ta ekzekutojnë Haxhi Qamilin, jo për shkak të politikës së tij prej turkoshaku, po për shkak të mospajtimit të tij me politikën tradhtare të të parit dhe të mospajtimit me pushtimin e të dytit. E kjo domethënë se do ta ekzekutojnë si kryengritës shqiptar. Ta gjykosh tani një kryengritës, qoftë edhe të pajisur me ide turkomane, për ide që s’mund të sillnin pasoja e të h e s h t ë s h tradhtinë e një separatisti që bashkëpunonte me pushtuesin e tokave shqiptare dhe, madje, të Shqipërisë shtet, ky gjithsesi nuk mund të quhet atdhetarizëm shumë i kthjellët. Cila është më e durueshme: të trajtohesh tradhtar si Esad Toptani a kryengritës turkashak, por kundërserb, si Haxhi Qamili? Po të na dënonte Zoti të zgjidhnim dhunshëm, Ismail Kadare, pa dyshim, do të zgjidhte të parin. Dhe, le ta zgjedhë e le të jetë - esadist! Lindjefobia e kjo domethënë myslimanofobia mund të konsiderohet arsye pse, përpos tradhtisë së Esad pashë Toptanit, Ismail Kadare e hesht edhe politikën, po ashtu, kundërhistorike, të dy figurave të tjera të asaj kohe po ashtu skajore historike: e hesht politikën e Marka Gjonit e të Preng Bibë Dodës. Në qoftë se Haxhi Qamili na qenka lektisur kot pas një pushtuesi të dëbuar, që në Shqipëri kurrë më nuk do të mund të sundonte, Marka Gjoni dhe Preng Bibë Doda i bënin dëm të dyfishtë Shqipërisë: në njërën anë bënin politikën e përkrahjes së pushtimit italian, kurse, në anën tjetër, bënin politikën separatiste të shpalljes së Mirditës autonomi- njëri i ledhatuar nga Beogradi e tjetri nga Cetina. Gjykimi i një kryengritësi për një iluzion politik e lënia në heshtje e dy separatistëve, politikat e të cilëve mund të tregoheshin më të rrezikshme për Shqipërinë dhe për shqiptarët, gjithsesi nuk duket gjykim i drejtë historik. Pas gjykimit të tillë, në njërën anë, dhe pas heshtjes së tillë, në anën tjetër, nuk është e vështirë të shihen motive ideologjike fetare.


REAGIMET NDAJ POLEMIKËS

Në gazetat e Tiranës dhe në gazetat e Prishtinës deri sot kur po e shkruaj këtë përgjigje janë botuar shumë reagime ndaj polemikës midis Ismail Kadaresë dhe meje. Numri më i madh i reagimeve në gazetat e Prishtinës në të vërtetë janë reagime më parë të botuara në gazetat e Tiranës. Si historian i letërsisë shqipe nuk di shkrim që të ketë nxitur më shumë reagime se çka nxitur përgjigjja ime “Realiteti i shpërfillur” ndaj sprovës “Identiteti evropian i shqiptarëve”, me të cilën Ismail Kadare i kishte kundërshtuar pikëpamjet e mia të paraqitura në kreun Identiteti kombëtar dhe vetëdija fetare të trajtesës Ideologjia e shpërbërjes. Le të thuhet se më i madh se numri i reaguesve që çështjet e ngritura në këtë polemikë kujdesen t’i trajtojnë objektivisht, pa paragjykime fetare, politike, partiake, ideologjike, pa anime miqësore e të tjera, është numri i reaguesve, të cilët nuk dëshmojnë se janë të liruar prej disa paragjykimeve të tilla apo prej animeve miqësore. Nuk është e vështirë për të vërejtur se paragjykimet dhe animet e tilla posaçërisht shprehen në shkrimet e disa gazetarëve, publicistëve dhe të disa miqve indigo të Ismail Kadaresë. Ndër mediat që mbajnë qëndrim objektiv, mjerisht, nuk do të mund të radhitej pa sadopak ngurrim as gazeta “Tirana Observer” dhe nuk do të mund të radhitej në radhë të parë për shkak të pyetjes që u bën të ftuarve për deklarata në lidhje me polemikën: A mendoni se polemika e dëmton imazhin e shkrimtarit tonë të madh Ismail Kadare? Me të njëjtën arsye do të mund të bëhej pyetja: A mendoni se polemika e dëmton imazhin e shkrimtarit, historianit të letërsisë dhe intelektualit tonë të madh Rexhep Qosja? Shumë më normale, më frytdhënëse për kulturën e diskutimeve intelektuale e politike do të ishte pyetja, që përjashton gara e hierarki sportive: Sa ndriçon çështjen e i kontribuon të vërtetës kjo polemikë? Inkuadrimi i Kryeministrit të Shqipërisë, Sali Berisha, në këtë polemikë në anën e Ismail Kadaresë, sikur i shpjegon këto paragjykime dhe anime të disa reaguesve. Partitë në pushtet, po e tregon edhe kjo polemikë, ende përcaktojnë politikën, etikën dhe estetikën e shumicës prej nesh, prandaj edhe të shumë gazetave dhe mediave elektronike. Disa nga miqtë e Ismail Kadaresë, si edhe miku i tyre, në reagimet e botuara bëjnë përpjekje që t’i zhvlerësojnë pikëpamjet e mia-duke i shtrembëruar e duke i falsifikuar dhe që të më zhvlerësojnë mua-duke më fyer kur më butë e kur më vrazhdë se ai! Bëjnë përpjekje të krijojnë përshtypjen në opinion se kjo polemikë në të vërtetë është polemikë, si e thotë njëri prej tyre, midis një shkrimtari të madh, botëror, dhe një shkrimtari normal, domethënë, thotë ai, lokal! U mbetet pa thënë, si e tha njëri që s’i duartroket Ismail Kadaresë, se kjo në thelb është polemikë midis Goliatit dhe Davidit. Gjedhet mitologjike përsëriten! Bariu i vetmuar, Davidi, me një shkop në dorë dhe me llastik në brez, ka marrë guximin t’i kundërvihet Goliatit. Për ta krijuar bindjen se kësaj radhe Goliati do të jetë ai që do ta mundë mendërisht dhe moralisht Davidin, miqtë e Ismail Kadaresë, bashkë me të, do të më bëjnë një portret të shëmtuar, që do të donin të shihej gjithmonë në galerinë kombëtare të portreteve. Çka do të thonë ata për mua? Një portret për galeri Pavarësisht pse unë për ta kurrë s’kisha thënë fjalë portretizuese, ata do të thonë: se unë jam një enverist, që e mundon nostalgjia për Enverin, se unë jam Enver i Letrave, se më mundon nostalgjia edhe për Jugosllavinë; dhe, Serbinë, Se jam njeri që kam ngritur një flamur të ri, të quajtur flamuri myslimanizmit, se unë jam gardian i Lindores, se unë jam taliban, se jam blasfemues i religjionit, se po ndërtoj një politikë dhe një ideologji të re, së cilës do të shohin si do t’ia vënë emrin; se jam hiç më pak se një delirant, se kam ide fikse, se hidhem në ekstreme, sa jam njeri me karakter autarkik, se kam qejf të më quajnë baba i kombit dhe bacë i dijes në Kosovë, se të gjitha këto që i shkruaj, i shkruaj për arsye se dëshiroj të më trajtojnë numër një e jo numër dy në komb; se në duel me një ish-kryetar në Kosovë humba, se në zgjedhjet lokale në Kosovë në vitin 20 humba, se në zgjedhjet e 3 korrikut në Shqipëri humba, se jam halldup, se jam gërxho, se jam një nga mbytësit e një idiome (të gegërishtes), se jam ballabani i vonuar, se jam nacionalist fondamentalist (ndoshta fundamentalist), se jam një skriboman, se po dua të bëj perestrojkën tonë, se jam një shkrimtar lokal, domethënë i njohur vetëm në Bregun e Diellit, në Prishtinë! se jetoj me kompleks gjenerali, se jam gjeneral i pamundësuar, se jam kolos i lidhun! Se, se, se, se, se, se...! Portretizuesve të mi, të dhuruar me dhuntinë që të bëjnë portrete me epitete, që të fyejnë të tjerë, nuk do t’u përgjigjem në fyerjet dhe në falsifikimet e pikëpamjeve të mia. Do të merrem vetëm me çështjet, pavarësisht prej cilëve reagues janë të ngritura, diskutimin e të cilave e çmoj të nevojshëm. Kjo do të thotë se para se t’ia jap fjalën portretizuesit më të talentuar dhe, njëkohësisht, më të çmuar në artin tonë figurativ, Kryeministrit të Shqipërisë, Sali Berisha, do të flas edhe për disa shqetësime të reaguesve të tjerë ndaj polemikës. - vijon nesër -