
Postuar mė parė nga
Albo
Identiteti shqiptar
Dorian Kociu
Nė poemėn epike Odisea tė Homerit, ka njė pasazh interesant qė meriton vėmendje. Kur Odiseja gjendet i zėnė nė kurth nė shpellėn e Polifemit, i pyetur nga ai se kush ėshtė, pėr tė mos zbuluar identitetin e vet, kthen pėrgjigje se ėshtė Askushi. Natyrisht, qė Odiseja e dinte shumė mirė se kush ishte dhe po kėshtu, po aq e qartė do tė ishte dhe pėr tė tjerėt se ēpėrfaqėsonte heroi i Trojės nėse shqiptonte emrin e tij. Problemi nė tė vėrtetė nuk qėndron kur persona tė veēantė ngatėrrojnė identitetin e tyre, as kur pėr njė arsye apo tjetėr duan tė identifikohen me njė identitet tė rremė, por kur ky ambiguitet shtrihet nė rrafshin kombėtar, ashtu siē na ka ndodhur shpesh ne shqiptarėve nė histori, atėherė kthehet nė njė nyje gordiane qė kėrkon zgjidhje.
Si ēdo nyje gordiane qė ėshtė e koklavitur, por dhe qė zgjidhjen e ka po aty para nesh, pėrpara se ti biem shkurt duke e prerė me shpatė, duhet tė analizojmė se si arritėm tė ngatėrrohemi deri nė atė pikė. Pėrpara se tė tjerėt tė na thėrrasin me njė emėr apo tė vetėquhemi si tė tillė, ne duhet tė kemi tė qartė se kush jemi, dhe nga vijmė. Nė kėtė kuadėr, memoria kolektive historike luan njė rol shumė tė madh nė formimin e identitetit tė njė kombi. Nuk pėrjashtohen raste si ai i Zvicrės, kur harresa kolektive ka shėrbyer mė shumė pėr forcimin e identitetit kombėtar sesa kujtesa, duke harruar qėllimisht se vetėm njė vit mė parė se tė formohej Konfederata Zvicerane, kishte pasur njė luftė civile midis kantoneve qė ēoi nė krijimin e konfederatės. Shqiptarėt, nė dallim nga rasti i Zvicrės, ashtu si dhe gjithė kombet e tjera tė Ballkanit, zgjodhėn kujtesėn historike pėr tė formuar identitetin e tyre kombėtar. Gjatė viteve tė Rilindjes Kombėtare, ata zgjodhėn si simbol tė zgjimit tė tyre kombėtar Gjergj Kastriot Skėnderbeun, dhe rrjedhimisht njė nga armiqtė e tyre dhe shtetin turk, qė kishte ndėrprerė ecjen normale sė Shqipėrisė sikundėr ana e tjetėr tė Adriatikut.
Njė pėrpjekje titanike filloi nga ana e rilindėsve, pėr tė zgjuar njė komb qė flinte nė dafinat e identiteteve tė rrema. Si rezultat i ndarjes fetare, shqiptarėt duke mos pasur dhe shkollė kombėtare e gjenin veten sa turq, grekė apo latinė e sllavė, sipas riteve fetare qė ushtronin. Problemin mė tė madh qė pati shteti turk nė Ballkan nuk e kishte me popullsitė e krishtera tė vendeve fqinjė pasi atyre, duke i konsideruar si tė huaja, kur erdhi kalbja e perandorisė e pati mė tė lehtė pėr tiu njohur pavarėsinė shpeshherė dhe nė kurriz tė tokave shqiptare, por me Shqipėrinė, ku popullsia pėrbėnte pothuajse dy tė tretat myslimane, qė ishte dhe besimi zyrtar i Perandorisė. Shqiptarėve, Porta e Lartė u mohoi ēdo pėrpjekje pėr tu afirmuar si komb, duke mos u lejuar zhvillimin dhe kultivimin e gjuhės sė tyre madje as administrimin e vilajeteve shqiptare nė njė tė vetėm. Kjo luftė e heshtur dhe e ndyrė, qė shpesh here pretendohej se bėhej dhe nė emėr tė ruajtjes sė identitetit tė shqiptarėve nga fqinjėt dhe qė fatkeqėsisht zė vend tek-tuk nė shkrimet e disa studiuesve tanė, bėhej ne fakt nė emėr tė ruajtjes sė perandorisė. Porta e Lartė kėrkonte tė sanksiononte pėrjetė edhe pushtimin territorial, duke e kthyer vendin tonė nė njė Turqizė tė vogėl, pasi kish arritur mė parė atė shpirtėror, nėpėrmjet fesė dhe kulturės lindore. Mohimi i arsimimit nė gjuhėn kombėtare nxiti fenomenin e njohur tė grekomanėve-shqiptarėve, qė duke mos gjetur mundėsinė pėr tu arsimuar nė gjuhėn e mėmės, arsimoheshin nė greqisht dhe qė Patriakana mundohej tu blinte shpirtin. Ky ishte njė nga peshqeshet e shumta tė politikave shkombėtarizuese qė turqit ndiqnin ndaj shqiptarėve.
Janė tė shumta rastet nė historinė e afėrt tė shqiptarėve kur Porta e Lartė veproi kundėr interesave tyre. Kėshtu p.sh., nė tratativat qė bėheshin me Greqinė nė prag tė luftėrave ballkanike, diplomatėt turq propozonin zgjerim territorial tė Greqisė nė Epir dhe nė kėmbim dėshironin tė mbanin ishujt e Egjeut pėr tė sanksionuar hegjemoninė e tyre nė rajon. Po kaq lehtė Porta e Lartė, nė prag tė rėnies sė saj agonuese i copėtoi nė katėr vilajetet shqiptare, nga tre qė ishin, duke marrė si kriter bazė besimin fetar dhe jo kombėsinė. I dyshimtė mbetet fakti se si kėto ushtri tė dobėta turke, qė ishin shpartalluar aq lehtė nė luftėrat ballkanike nga ushtritė e vogla ballkanike, dy vjet mė vonė mbrojtėn heroikisht Galipolin nė Gadishullin e Azisė sė Vogėl, nga sulmet e ushtrive moderne anglo-franceze.
Duke vlerėsuar kėto fakte dhe shumė tė tjera qė gjenden nė arkiva, tė bėra dhe publike si rasti i marrėveshjeve pėr ndėrrimin e popullsive midis ish-Jugosllavisė dhe Turqisė apo Greqisė dhe Turqisė, tė cilat kanė dėmtuar strukturėn etnike tė trojeve shqiptare, tingėllojnė tė ēuditshme referencat qė dėgjohen herė pas here nė disa qarqe studiuesish se ushtari turk nuk ka qenė i njėjtė me andartin grek dhe ēetnikun serb, apo pėr vėllazėrinė e pandarė turko-shqiptare. Akraballėku-kushurillėku shqiptaro-turk siē e vlerėson me tė drejtė politikani dhe studiuesi shqiptar Arbėn Xhaferri, vetėm sa dėmton identitetin tonė dhe i jep rrugė spekulimeve tė ndryshme rreth kombit dhe ēėshtjes shqiptare. Fati i Shqipėrisė ėshtė shkėputur me kohė nga ai i Turqisė, pėrpos nėn thundrėn e pėrdhunės kanė qenė bashkė pėr njė periudhė tė caktuar dhe nė perspektivėn e vet evropiane, Shqipėria ka nevojė tė riforcojė lidhjet e vjetra me Evropėn, pasi pėrbėn njė nga truajt e vjetėr ku qytetėrimi evropian ka filluar. Ne duhet tė ndihemi njėlloj tė irrituar kur ngrihet flamuri turk nėpėr festa, po aq sa ndihemi tė irrituar kur ngrihet flamuri grek apo serb. Raste tė tilla, siē qe skena e synetllėkut masiv nė njė fshat tė Librazhdit, qė pėrveē simbolikės fetare qė duhet respektuar valėviteshin dhe flamujt turq, tė kujtonte mbledhjet e jeniēerėve- gjakut tonė tė shprishur qė ushqente ushtritė otomane, duken tė papranueshėm pėr identitetin tonė kombėtar. Kėtė dilemė e zgjidhėn rilindėsit tanė, tė cilėt pa pėrjashtim orientuan Shqipėrinė e shekullit tė XIX drejt Evropės, dhe skemi pse ne brezi i tretė i tyre nė shekullin e XXI ta kemi.
Lidhjet historike krijohen mbi bazėn e njėjtė tė origjinės dhe tė besimit fetar, por pėrderisa shqiptarėt nuk kanė tė pėrbashkėt me turqit origjinėn dhe e kanė bėrė zgjidhjen tyre instinktivisht qė nė vitin 1912, kur Faik Konica shkruante nė njė artikull drejtuar myslimanėve shqiptarė, se myslimanėt shqiptarė duhet tė ishin tė afėrt dhe sinqerisht tė bashkuar me tė krishterėt pėr tė formuar kombin shqiptar dhe mė pas i kėshillonte qė ta mbanin fenė Islame, por nė tė njėjtėn kohė tė largoheshin nga e keqja politike qė vinte prej saj: identifikimi nga tė huajt i shqiptarit mysliman me turkun, skanė pse tė identifikojnė vetveten me lidhje historike tė paqėndrueshme. Koha tregoi se shqiptarėt i bėnė tė vetat kėto gjykime nė vigjilje tė shtetit tė tyre dhe koha, si gjykatėsi mė i mirė, e ka treguar se ky ka qenė njė nga gjykimet mė tė urta qė shqiptarėt kanė ndėrmarrė nė jetėn e tyre politike si komb.
Krijoni Kontakt