Identiteti evropian i shqiptarëve

[Arrnubi]

“Komunikimi i munguar kulturor”.



Studiues dhe kritikë nga Kosova, Maqedonia dhe Shqipëria diskutojnë për rikthimin e një dialogu kulturor ndërshqiptar Kultura, muret që ndajnë ende shqiptarët





Nëse dikur mes trojeve shqiptare ekzis tonin muret ato që e bënin të pamun dur komunikimin mes tyre, tashmë artistët në trevat shqipfolëse ndodhen përballë mureve të xhamta, ku shohin njëri-tjetrin dhe u pëlqen të qëndrojnë si dikur duke heshtur. Thyerja e mureve që ekzistojnë ende mes shqiptarëve dhe arritja e një niveli komunikimi ndërkulturor, që do të intensifikonte të tjera marrëdhënie mes trevave shqiptare, ka qenë në qendër të një tryezë të rrumbullakët të mbajtur dje në ambientet e Hotel "Tirana", ku merrnin pjesë studiues nga Kosova, Maqedonia dhe Shqipëria. Ky takim, i organizuar nga Instituti i Kontakteve Kulturore nën drejtimin e Agron Tufës dhe Ministrisë së Turizmit dhe Kulturës preku temat më të ndjeshme që ekzistojnë në kulturën ndërshqiptare. Në takim merrnin pjesë ministri i Kulturës, Bujar Leskaj, shkrimtari nga Maqedonia, Fatmir Sulejmani, kritiku dhe shkrimtari kosovar, Milazim Krasniqi, kritiku Ibrahim Berisha, kritiku Mark Marku, Genti Çoçoli, Ervin Hatibi, prof. Floresha Dado, prof. Dhurata Shehri etj. Nëse politika, apo turizmi kanë arritur të prekin njëra-tjetrën me komunikime në shumë raste edhe efikase kultura gjithnjë ka preferuar distancën, ose atë çfarë quhet shpesh komunikimi nëpërmjet medias, që edhe në ato raste nuk ka mundur të preki atë çfarë vërtet shqetëson kulturën tonë. Nëse marrim rastin e letërsisë në Shqipëri dhe Kosovë nëpër shkolla, letërsia shqipe mësohet e ndarë, dhe ende nuk ka një tekst përmbledhës me autorët e vërtetë të letërsisë shqiptare. Kaq vite pas luftës në Kosovë, dhe 16 vite pas rënies së komunizmit në Shqipëri, ende Shqipëria dhe Kosova nuk kanë gjetur vullnetin e duhur për të harmonizuar një grup pune, i cili do të hartonte tekstet që duhet të mësojnë fëmijët e shkollave të ulëta apo studentët në auditorë. Referuesit në këtë takim ia lanë fajin për këtë mungesës së politikës kulturore nga ana e shtetit, e cila në të dyja vendet bëhet ndaras. Një tjetër problem që u prek nga referuesit ishte dhe njohja e kulturës që bëhet në Maqedoni, apo Kosovë, apo Shqipëri. Shumë autorë të lexuar në fusha të ndryshme të artit në Maqedoni janë anonimë në Tiranë. Për shkrimtarin Fatmir Suljemani, ky është një nga problemet më efikase të komunikimit ndërkulturor, ndaj, sipas tij, duhet të ketë ndërhyrje që komunikimi mes këtyre vendeve të mos qëndrojë më në të njëjtin nivel. Në referimin e mbajtur, kritiku kosovar, Ibrahim Berisha, foli për ngërçet që ekzistojnë mes Shqipërisë dhe Kosovës në fushën e kulturës. "Kultura shqiptare e Kosovës ka qenë një ambient kolonial dhe kultura të tilla pasohen nga rrudhja, ndërsa në Shqipëri kjo gjë ka treguar të kundërtën. Nëse Kosova ka pasur një rrudhje tradicionale, në Shqipëri ka ekzistuar një rrudhje ideologjike", u shpreh ai.



Tekstet shkollore ende ideologjike



Një problem tjetër shumë i ndjeshëm mes vendeve shqipfolëse është ai i teksteve shkollore. Historia, si në Shqipëri, por edhe në Kosovë, ende vazhdon në njërin vend të ketë frymë ideologjike, ndërsa në tjetrin atë patriotike. Ndërsa historia do të duhet kohë për të ardhur në formën e duhur që duhet t'u serviret studentëve, letërsia që ka pasur kohë për përmirësime ende është në nivele jo të mira. Referuesit në takimin e djeshëm hodhën idenë për ngritjen e grupeve të përbashkëta me studiues e hartues tekstesh nga Kosova dhe Shqipëria në hartimin e periudhave të letërsisë shqipe. Nëse letërsia brenda territorit të Shqipërisë ka ende frymë ideologjike, ajo që shihet në territorin e Kosovës është fryma patriotike, që është primare në përzgjedhjen e autorëve që përfaqësojnë një periudhë të caktuar të letërsisë.



Politikat kulturore



"Shqipëria duhet të influencojë më shumë kulturalisht në Kosovë", kështu u shpreh kritiku Krasniqi, duke u shprehur se mundësitë e Shqipërisë për ofrimin e strategjive më të qarta kulturore me Kosovën janë më të lehta për t'u bërë sesa nga ana e Kosovës, e cila është ende nën monitorimin ndërkombëtar. Por ideja e krijimit të këtij instituti është edhe përafrimi dhe bërja konkretet e strategjive të ndryshme mbi problematikat që shqetësojnë trevat shqiptare në fushën e kulturës dhe më pas në kërkimin e subvencionimeve nga ana e shtetit për këto kërkesa. Por, nuk mund të flitet për politika kulturore nëse nuk ka strategji të qarta, ku do të shtrihen ato. Për vite e vite me radhë kultura ndërshqiptare vazhdon të zhvillohet e shkëputur, dhe e ndarë nga njëra-tjetra, gjë që po krijon edhe krijimin e iluzioneve në viset shqiptare në Kosovë për krijimin e një identiteti të ri kosovar. Krasniqi e quan këtë frymë të re që po evoluon në Kosovë si një frymë që përkrahet edhe nga komuniteti i huaj që është në dëm të identitetit kombëtar. Në prag të lëvizjeve të tilla që janë çorientuese për kulturat tona, është e nevojshme që strategjitë për komunikim ndërkulturor të mos mbeten vetëm në tryeza diskutimesh, por të vazhdojnë me seanca të tjera debatesh që do të sjellin më vonë edhe fryte konkrete. Duket se iniciativa e Institutit të Kontakteve Kulturore kërkon pikërisht këtë gjë, eliminimin e distancës në komunikimin ndërshqiptarë dhe t'i bëjë shqiptarët të flasin bashkë për çështje që u dhembin aq shumë. Për studiuesin Mark Marku, tashmë ka ardhur koha që komunikimi kulturor mes Shqipërisë dhe Kosovës të ketë të tjera dimensione më reale, të cilat të prekin problematikat më të ndjeshme mes dy vendeve duke i unifikuar ato.



Pavarësia e Kosovës do sjellë të tjera marrëdhënie



Marrja e pavarësisë së Kosovës do të sillte edhe një mënyrë tjetër komunikimi më të pavarur mes Shqipërisë dhe Kosovës. Sipas referuesve, me krijimin e shtetit tjetër më të ri në Ballkan, shqiptarët do ta kenë më të lehtë të mendojnë për të ardhmen e tyre të përbashkët, duke u shkëputur nga teoritë ndrydhëse që kanë tërhequr historinë e tyre kulturore dhe për krijimin e një strategjie të përbashkët kulturore. Bashkëpunimi ndërkulturor shqiptar këto vite ka qenë më shumë i kontrolluar si nga shteti, por edhe nga sigurimi i shtetit, ndaj pavarësia e Kosovës do të shënonte një etapë të re në rrugën e bashkëpunimit jo vetëm politik mes dy vendeve shqiptare, por edhe në atë kulturoro- shpirtëror.





































INTERVISTA/ Flet shkrimtari dhe kritiku i njohur kosovar, Milazim Krasniqi



“Debati për identitetin shqiptar në shtratin e gabuar”


Debatet për identitetin e shqiptarëve janë shtrirë në shtratin e gabuar", kështu shprehet, në një intervistë për "Shqip", shkrimtari dhe kritiku i njohur kosovar, Milazim Krasniqi. Sipas tij, provokimi i një debati të tillë ka lindur nga nevoja që kanë fetë për të marrë atë që u është ndalur në historinë e identitetit tonë kombëtar. Çdo reagim, sipas tij, vjen nga qarqet nacionaliste, të cilat duan ende të mbrojnë qëndrimet ideologjike të mbajtura në kohë për identitetin kombëtar shqiptar. Krasniqi flet edhe për mungesën e komunikimit ndërshqiptar në Maqedoni, Kosovë dhe Shqipëri, duke u shprehur se tashmë kultura nuk duhet të jetë më nën efektin e dikurshëm të kontrollimit, por të gjejë rrugën e duhur drejt intensifikimit të marrëdhënieve, që do të ndihmonin një dialog aq të mirëpritur ndërshqiptar. Frika e "Shqipërisë së Madhe", sipas tij, po bën që në Kosovë të përhapet një klimë për një tjetër identitet kosovar, që kërkon të shkëpusë lidhjet me identitetin e vërtetë shqiptar.



Nëse politika apo ekonomia në komunikimin ndërshqiptar ka pasur të tjera ritme këto vite, komunikimi kulturor ka qenë më pak i integruar. Çfarë ka munguar për të pasur një komunikim të tillë?



Në të vërtetë, historia e vërtetë e kulturës sonë është historia e mungesës së komunikimit, madje edhe njohjes për një kohë të gjatë. Kultura shqiptare në Kosovë dhe në viset e tjera jashtë saj është zhvilluar e shkëputur nga kultura në Shqipëri, për shkak të disa faktorëve jashtëkulturor. Edhe kur ka pasur një bashkëpunim të tillë midis kulturave tona ai ka qenë i kontrolluar e më shumë në funksion të politikës. Pas çlirimit të Kosovës ka kushte më të mira për bashkëpunim, por ende kjo gjë nuk është vendosur në shtratin e duhur ku duhet të eci. Ende nuk ka një bosht të planifikuar dhe koherent se si duhet të lëvizin lidhjet tona kulturore. Kjo në Kosovë ndodh pasi administrimi ndërkombëtar atje nuk ka ende një qëndrim inkurajues për bashkëpunim kulturor me Shqipërinë, pasi ende ekziston një farë paranoje mos ky bashkëpunim do të sjellë më vonë atë që i tremben gjithnjë të huajt, "Shqipërinë e Madhe". Në Kosovë ka pasur përpjekje për të krijuar një identitet të ri për Kosovën për ta shkëputur nga identiteti kombëtar. Kjo gjendje në Kosovë vazhdon ende edhe sot, ndaj unë e vë theksin në atë që Shqipëria duhet të bëjë më shumë për të influencuar më shumë kulturalisht në Kosovë. Kjo është diçka më se e mundur, nëse do të ekzistojë një vullnet politik e qeveritar, nëse do të hartohen politika audodidakte kulturore.



Kaq vite pas luftës në Kosovë dhe 16 vjet pas rënies së komunizmit në Shqipëri, përse shqiptarët flasin ende për mungesë dialogu?



Ajo çfarë shihet është ekzistenca ende e mentalitetit të mbylljes në vetvete. Kjo gjë vihet re edhe te një dorë artistësh, apo studiuesish si në Shqipëri apo Kosovë në përgjithësi. Duke qenë se janë të mbyllur, atyre u krijohet edhe iluzioni se janë më të mëdhenj, dhe në fakt kjo gjë është më përfituese për ta, pasi marrin çmime privilegje të ndryshme, gjë e cila nuk do të ndodhte nëse do të kishte në komunikim ndërshqiptar, pasi edhe konkurrenca do të ishte më e gjerë.



A mund të flasim ende për një kulturë të kontrolluar?



Gjithnjë kultura jonë ka qenë e kontrolluar nga pushtetet, veçanërisht në periudhën e totalitarizmit. Nga Kosova kanë ardhur grupe artistësh për bashkëpunim kulturor, por që nga pjesëmarrësit në këto evenimente e deri te repertori që do të shfaqnin kanë kaluar në filtrat e institucionit të shtetit, duke përfshirë këtu edhe Sigurimin e Shtetit. Por mund të them se ka ndodhur edhe e kundërta. Edhe ardhjet nga Shqipëria në Kosovë kanë qenë të kontrolluara nga shteti.



Përse shqiptarët flasin aq shumë për identitetin e tyre.

Çfarë nuk është thënë për identitetin tonë që provokon ende debate?



Mendoj se debati që po zhvillohet lidhur me identitetin shqiptar është vendosur në shtratin e gabuar. Sipas meje, e para është se nuk ka ndonjë arsye përse duhet të shtrohet temetizmi i identitetit evropian të shqiptarëve, sepse ky identitet ekziston dhe nuk është në krizë. Problemi i vetëm është fakti se deri tani ka ekzistuar një koncept ideologjik dhe totalitar për identitetin kombëtar, që ka përjashtuar kontributet e feve në historinë dhe kulturën tonë kombëtare. Në momentin që është shfaqur nevoja e riintegrimit të rolit të feve në identitetin kombëtar, partizanët e nacionalizmit ideologji, e ateist, kanë reaguar me ashpërsi, duke u munduar të mbajnë në këmbë qëndrimin e mëhershëm, se gjoja fetë janë agresive dhe e përçajnë popullin. Mendoj se debati lidhur me identitetin kombëtar është me mbetje ideologjike dhe jo shkencore.



Duke qenë se jemi te debati për identitetin evropian të shqiptarëve, si do ta komentonit debatin e bërë në faqet e gazetës "Shqip" mes dy personaliteteve të kulturës sonë, shkrimtarit Ismail Kadare dhe akademikut kosovar Rexhep Qose?



Të gjitha ato që thashë më lart u referohen dhe polemikave që po vazhdojnë ndërmjet shkrimtarit Ismail Kadare dhe akademikut Rexhep Qosja, të cilët kanë angazhuar një tifozeri secili në anën e tyre, duke bërë garë se kush do të godasë më larg e më fort në fytyrën e njëri-tjetrit. Mendoj se kjo nuk është rruga për të trajtuar çështje komplekse që kanë të bëjnë me identitetin tonë kombëtar.



http://www.top-channel.tv/gazeta/gazeta.pdf

[murik]

Ku ku , me qesh a me qajt?Me shume gjepura se kam lexuar sot ne kete teme nuk me ka rene rasti kurre.Nje fare Sabriu duket se jeton nga, dhe vetem per te shkrehur ideshkretat e tij ne kete forum.Nje fare Albo i duket vetja se zoteron celesin magjik te ''diturise", aq sa jep edhe keshilla per vete Kadarene.Nje fare Dodoni a Duduni mendon se Qosja ka te drejte kur thote qe qyteterimi shqiptar eshte i ngjashem me lindjen e afert dhe te mesme...
O Zot, c'fare nuk thuhet ne kete teme.
Kjo qe po ndodh me ne nuk do "as men as kalem" per me kuptu qe ne si popull i ngjajme nje te sapo dali nga koma,qe ka humbur kujtesen ne nje mase te konsiderueshme,por jo komplet.Ne i ngjajme nje te burgosuri qe pas 50 vjet denim refuzon te dale nga burgu sepse ai vetem ne burg mund te mbijetoje,ose si ai i burgosuri tjeter qe del pas nje kohe te gjate,dhe nuk arrin te gjeje vetveten,dhe endet duke ngrene veten me dhembe ne nje gjendje ankthi permanent,as mish as peshk,as ne gjendje me fillu nje jete te re normale, ndryshe nga e meparshmja qe e coi ne burg,por as nuk ka byth ti futet prape rruges per te bere para te shpejta ashtu si dikur.
Ne nuk degjojme,nuk i japim kohe trurit te procedoje informacionet qe na vijne,por kercejme si gjela duke share e akuzuar c'do njeri qe nuk mendon si ne.
Dominon kudo perdorimi i fjaleve si "Tradhtar" ose "Spiun", bile per disa quhet tradheti te qenit katolik,ose mysliman.Te paret thone se me qe shumica e shqipetareve jane myslimane,pra pakicat duhet te kishin ndjekur nga pas shumicen.Te dytet thone se ne ruajtem fene e te pareve,ju pra tradhetuat duke pranuar fene e armikut.E keshtu mund te jap me mijra shembuj.
Por fakti eshte qe ne jemi dhe ishim shqiptare dhe njerez perpara se te ishim te krishtere apo mysliman.Ne ishim dhe jemi te varfer,te perbuzur,te córientuar,te izoluar(me shume ne kokat tona) dhe eshte domosdoshmeri te dilet nga kjo kapitje qindra vjecare.Ne jemi keta qe jemi,dhe duhet te mesojme te njohim veten tone,te respektojme njeri-tjetrin,te respektojme zgjedhjet personale te c'do individi,te respektojme konceptin e ligjit dhe prones private,respektin ndaj kulteve fetare tradicionale te hapsirave shqiptare,dhe ta pranojme njeri-tjetrin me te mirat dhe me te metat respektive.Kur te mesojme te bejme keto gjera elemntare per tu cilesuar si komb,atehere edhe mund te pretendojme per debate se cilit qyteterim i perkasim.Ne po nuk qeme komb,si mund te pretendojme se i perkasim nje qyteterimi?Dhe ju e kuptoni shume mire se ne do te jemi komb kur ti zhdukim nga mendja paragjykimet per kosovaret apo per ata te Maqedonise,apo per labet,apo per camet,apo per ortodokset,apo per demokratet e sindikalistet.
Sa per ate Dudunin dhe per idete Qoses ne lidhje me lindjen e mesme une po ju pyes vetem per dicka: A e dini se ne kulturen e ketyre vendeve martesa me vajzen e dajes apo tezes eshte dicka krejt normale?Ne qofte se dikush nuk e di kete gje mjafton te pyesi nje palestinez apo nje maroken dhe do ta mesoje pergjigjen.Une jam mysliman si shumica e myslimaneve ne Shqiperi,dhe nuk di as edhe nje rast te veten kur ky fenomen te kete ndodhur,per te mos folur mepas per dukuri,pasi nuk eksiston ndermjet shqiptareve.Pra si mund te jesh dakort me nje konstatim te tille se jemi te ngjashem.C'fare quan ti ngjashmeri?Ne qofte se behet fjale per muziken,apo menyra e veshjes eshte e vertete qe ka ndikime orientale,bile keto ndikime orientale nuk i kemi vetem ne por edhe popuj te tjere te ballkanit,bile edhe te krishtere sic eshte rasti i grekeve,qe megjithese jane ortodokse kane me shume te perbashkta me orientin sesa ne.Pra eshte psikologjia ajo qe eshte percaktuese.Ne e perceptojme ndryshe boten qe na rethon,dhe shume me ndryshe e percepton algjeriani ose siriani.Nuk eshte caji apo bakllavaja percaktuese,as dymijet dhe muzika me motive orientale.U zgjata pak si shume dhe nuk dua te keqkuptohem.Sidoqofte ju uroj fat dhe mbaresi te gjithe shqiptareve kudo qe jane,myslimaneve dhe te krishtereve,ateistave dhe sindikalistave,te pasurve dhe te varferve.Zoti na ruajt.

[Albo]

3 pyetje 3 përgjigje

1. Dy personalitetet e letrave shqipe kanë nisur një debat pas botimit të sprovës "Identiteti evropian i shqiptarëve". Rexhep Qosja ka kundërshtuar Ismail Kadarenë duke thënë që s'është dakord me identifikimin e identitetit të shqiptarëve nga Kadareja si të krishterë. Si e gjykoni pozicionimin dhe argumentet që shtrojnë Kadareja dhe Qosja për identitetin e shqiptarëve?

2. A mendoni se kjo polemikë po zgjatet më shumë nga ç'duhet duke devijuar nga pikënisja e saj?

3. Cili është mendimi juaj për identitetin shqiptar?

..............................

Ylljet ALIÇKAJ
Shkrimtar

1. Në rastin në fjalë, pavarësisht nga gjuha e nxehtë debati ka pasur mjaft elementë të rinj të dobishëm për subjektin që trajton. Pra, duke harruar për një moment mllefet, të cilat në fund të fundit nuk duket të burojnë nga motive xhelozie protagonizmi sesa nga këndvështrime të ndryshme, mendoj se është një debat i dobishëm për vendin. Por që nuk e kuptoj pse vazhdon ende, duke lënë kështu hapësirë për t'u thelluar në nivele personale. Por më duket se në debatet e sotme ka prirje që njohja e problematikës shqiptare, përfshirë këtu dhe identitetin e saj, të bëhet e sforcuar apo me improvizime emocionale për të kërkuar mundimshëm simpatira ndërkombëtare. Çdo vend, institucion ndërkombëtar apo popull kërkon të njihet me problematikën apo identitetin e një vendi tjetër, në rastin tonë të Shqipërisë, sipas interesave apo shtysave të veta politike, ekonomike, morale, e shpirtërore. Ne, p.sh, përpiqemi ta njohim identitetin apo problematikën gjermane apo franceze, për aq sa na duhet për të përmbushur interesat tona pragmatike, politike apo kulturore. E njëjta gjë i bie të ndodhë dhe me imazhin e ndërtuar nga opinioni publik ndërkombëtar ndaj nesh, pa pretenduar se ne jemi në qendër të vëmendjes dhe se tërë bota e ka mendjen gjithnjë te ne. Është vërtet alarmant imazhi negativ që mbizotëron sot në një pjesë të opinionit ndërkombëtar për Shqipërinë e shqiptarët, i cili është bërë jo vetëm shkak zhgënjimesh e deziluzionesh jo vetëm në planin individual, por një pengesë serioze në planin politik e atë institucional. Porse, kjo padrejtësi ka më efektshmëri kur korrigjohet në mënyrë të natyrshme, sipas vlerës sonë reale specifike, pa nënshtrim, sipas identitetit tonë real e jo në mënyrë të sforcuar me përpjekje e iniciativa të qëllimshme propagandistike që tingëllojnë më shumë si artifice të kërkuara.

2. Si çdo debat apo konflikt publik dhe ky i Kadaresë dhe Qoses karakterizohet domosdo nga një nerv emocional që priret lehtësisht për t'i kapërcyer kufijtë e argumentit.

3. Çështja e identitetit shqiptar. Është folur shumë për këtë temë, por unë kam përshtypjen se problemi po trajtohet më tepër nga këndvështrimi kolektiv apo historik, duke injoruar plotësisht dinamizmin e konceptit si dhe nivelin individual të identitetit dhe situatën aktuale të Shqipërisë. Vë re shpeshherë se faktorët përcaktues të identitetit idealizohen, duke i dhënë atyre vetëm ngjyrime patriotike, parimore, në formë idealesh, duke injoruar aspektin pragmatik të identifikimit. Më qartë: harrohen me ose pa qëllim shtysat apo interesat ekonomike e ato të protagonizmit në përcaktimin e identitetit. Duam apo s'duam ta pranojmë, njeriu përfshihet nën një ombrellë vlerash identifikues, krahas të tjerave kur ndjen se aty fiton ekonomikisht, se aty mbrohet nga një rrezik, apo se aty merr vlerë protagonizmi i tij. Kam mendimin se po i njëjti kriter mund të ketë funksionuar dhe me shumë shqiptarë në Kosovë e Maqedoni, të cilët të kërcënuar nga asimilimi i tyre kombëtar nga një komunitet me një identitet të caktuar fetar, gjejnë mbrojtje të një vlerë alternative shpirtërore. Shembulli më banal i këtij parimi është rasti me shumë shqiptarë sot në emigracion, të cilët sado që me besim apo prejardhje myslimane pranojnë të mbajnë kryqe (nga dëshira apo nga nevoja) duke kryer kështu një travestizëm shpirtëror për efekte përfitimi ekonomik, apo se kështu krijojnë imazhin e njeriut modern oksidental. Në këtë frymë, shumë etiketime të nxituara ndaj shqiptarëve, me qëllim ose jo, që vijnë nga jashtë, mund të provokojnë efekte negative të shfaqjes të identiteteve fiktive të improvizuara tek shumë njerëz me formim të pakonsoliduar kulturor. Nga ana tjetër mua më duket se ka dhe një mospërputhje të madhe nga njëra anë e identitetit tonë real, në tërësinë e tij të koklavitur (fundja si e çdo kombi) apo dëshirës sonë për të afishuar në arenën ndërkombëtare atë identitet që na sjell më shumë dobi si komb, dhe nga ana tjetër aftësive pritëse apo thithëse të partnerëve institucionalë, politikë apo kulturorë ndërkombëtarë. Identiteti ynë përfshin vlerat dhe antivlerat tona, mikpritjen, etjen për liri, gjuhën e deri tek plehrat e qentë që hasim çdo ditë nëpër rrugët tona dhe që na helmojnë çdo ditë neve e të huajve sapo shkelin në vend.

..............................

[Albo]

Agron TUFA
Shkrimtar

1. 1. Kam ndjekur debatin midis Kadaresë dhe Qoses, nëse mund t'i themi debat. Se në fakt, i vetmi që zhvillon debat apo polemikë, është Rexhep Qosja: është një debat që e bën me veten e tij Qosja, një lloj monologu imagjinar, në mungesë të përgjigjes. Kadareja edhe në është përgjigjur, këtë e ka bërë shkurt, thuhet me anë të një interviste, jo pa bezdi, duke i përgënjeshtruar akuzat e Qoses dhe jo pa një dozë sarkazme, duke i kanalizuar akuzat e Qoses në sferën e komplekseve inferiore e psikanalitike. Mendoj se oreksi i Qoses, gjykuar nga ato që shkruan, vërtet që duhet klasifikuar në sferën e komplekseve të tij, së paku, në paradigmën e njohur të xhelozisë si Salieri ndaj Moxartit. Të flasësh për identitetin e shqiptarëve në një anketë të kufizuar si kjo, është e pamundur. Por nëse rrekemi të nxjerrim një opinion, atëherë e them shkurt: identiteti i një populli është i pandarë nga gjuha, historia dhe kultura. Jo se kam fobi për identitetet e tjera, lindore, amerikane, afrikane etj., por të tri komponentët që radhita më sipër, ne si komb i kemi të lidhur me Perëndimin. Në fakt, vetë zanafilla e qytetërimit perëndimor, gjendet në civilizimin antik grek, i cili më vonë do të quhet - Civilizimi judeo-kristian, pavarësisht se gjeografikisht, vetë Greqia antike dhe bashkëkohore gjenden shumë më pranë Azisë se sa Evropës. Unë nuk mendoj se klasifikimi që Kadare i ka bërë identitetit tonë është një turp, përkundrazi, ai përbën nder për shqiptarët, sikundërse nuk mendoj se Kadare me këtë përcaktim ka fyer identitetet e tjera. Nëse dikush ka mendim tjetër, ai duhet të na e mbushë mendjen se si dhe sa përfaqësohen tri kategoritë që lartëpërmenda - gjuha, historia dhe kultura, ngase ato janë baza e të vetëndjerit dhe vetëperceptuarit e një individi apo bashkësie. Mendoj se ne kemi qenë gjithmonë dhe jemi një rizomë e qytetërimit evropian. Madje shkoj aq larg sa të them se edhe Turqia me besimtarë myslimanë, ndjehet dhe është në fakt më shumë e identitetit evropian se sa aziatik.

2. Kjo polemikë (që s'është polemikë) po vazhdon banalisht gjatë. S'është polemikë, sepse njëri prej debatuesve vazhdon monologun imagjinar në mungesë të përgjigjes së tjetrit, të cilit as që i intereson t'ia varë kundërshtarit. "Polemika" vazhdon edhe sepse i interesuari për të, pra për monologun e mërzitshëm, kërkon të kthejë vëmendjen e publikut në një kohë krize në krijimtarinë e tij personale, në një bankrot total të kredibilitetit të tij publik dhe si duket, ka menduar se shkak për këtë është lavdia e tjetrit. Pra e ka parë si mjet për të dalë nga harresa. Një arsye e tretë, pse vazhdon monologu i Qoses, ka të bëjë me nevojën e theksshme që kanë gazetat e interesuara për t'u justifikuar përballë lexuesit. Shtypit shqiptar i duhet medoemos inskenimi i një lufte me gjela, për të dalë nga ç'interesimi total i lexuesit. Sa për pikënisje, kjo e ashtuquajtur polemikë, as nuk ka pasur, sikundër as pikëmbërritje nuk do të ketë. Kjo zakonisht ndodh kur pjesëmarrësit në debat janë palë të pabarabarta.

3. Vetvetiu e shpjegova më sipër: identiteti i shqiptarëve, pa mohuar shumë aspekte anësore nga Lindja (sikundër i kanë gjithë popujt e Ballkanit (në sjellje, fe, muzikë etj.), janë bij të qytetërimit evropian. Vetëdija e shqiptarëve është formuar në Perëndim dhe është ushqyer vazhdimisht prej tij, sikundërse vazhdon me intensitet të paparë deri sot. Por mua më duket se situata e shoqërisë tonë postmoderne i ka bërë tepër relative identitetet dhe përkatësitë, për sa jetojmë në erën globale të ndikimeve të gjithanshme, jetojmë në një fshat global ku rrjeti i internetit na lidh të gjithë. Kështu dhe çështja e identitetit duhet rihapur, por krejt ndryshe. Nuk është më çështja e kundërvënies Perëndim-Lindje: sot është çështja se sa aftësi ke të përballosh shfytyrimin që sjellin agjentët socialë të globalizmit, bluxhinsit, kokakolës e hamburgerit. Kjo pyetje për shumë pak dekada do të tingëllojë krejtësisht demode. Vetë Lindja do të konvertohet në rrjetin e përbashkët global. Të mos flasim për Shqipërinë. Mjafton të vëreni mirë përditshmërinë, hobin dhe aspiratat e sjelljen e brezit "generation Pepsi-Kola" dhe pyetja, cilit identitet i përkasin shqiptarët, bie vetvetiu.

..............................

[Albo]

Diana ÇULI
Shkrimtare

1. Mendoj se Rexhep Qosja i ka keqinterpretuar ose moskuptuar argumentet e Kadaresë mbi këtë çështje. Gjithashtu do ta thjeshtëzonim dhe do ta vulgarizonim në kulm debatin nëse do të shpreheshim në këtë mënyrë. Përsiatjet që Kadare bën rreth identitetit fetar ose kulturor të shqiptarëve, kanë një prirje thellimi dhe ndërlikimi të tillë mendor, historik dhe social, sa askush që njeh sadopak hulumtimin intelektual nuk do ta ulte nivelin në një kuotë të tillë. Ky fakt më shtyn të kërkoj arsyet që e shtyjnë Qosen për një sulm të tillë pak të besueshëm se mund të marrë shkas nga kundërshti filozofike.
Janë bërë shumë shkrime dhe debate rreth këtij debati dhe nuk dëshiroj të përsëris ide që kolegë të mi kanë hedhur këto kohë nëpër faqet e gazetave. Do të shtoja vetëm se nuk ka asgjë të çuditshme apo anormale nëse shkrimtarë, politikanë, studiues, kritikë, filozofë e të tjerë intelektualë të shoqërisë sonë, të kërkojnë të përballin sfidën e integrimit evropian duke iu rikthyer edhe së shkuarës, rrënjëve, duke u rrekur të kuptojnë konvergimin e ardhshëm evropian përmes diversitetit kulturor, fetar apo social e gjeopolitik. Në këtë pikëvështrim, rikujtimi i origjinave të krishtera nuk është ndonjë gabim i pafalshëm apo fyerje ndaj feve të tjera; ai është një pikë orientimi për të vazhduar më tej, për të ndriçuar ato pamje shpesh të paqarta, të sjelljeve dhe qëndrimeve tona, atë ambiguitet ritualesh, atë fleksibilitet konvertimesh, atë tolerancë, madje nganjëherë dhe atë moskokëçarje për të kuptuar frymën e vërtetë të feve, që shqiptarët demonstrojnë në këto rrafshe shpirtërore dhe mendore. Ky besoj se është një nga synimet e Kadaresë kur i rikthehet këtyre temave dhe diskurseve dhe aspak shpjegimi tepër naiv i fyerjes apo moskonsiderimit të fesë islame. Gjithashtu, do të shtoja, Qosja shpesh përgjithëson, duke e njësuar diversitetin kulturor të shqiptarëve që jetojnë në trevat e Ballkanit, brenda apo jashtë kufijve të Shqipërisë. Nëse ai niset nga ndonjë pikë e gabuar në argumentet e tij, kjo është një nga kryesoret.

2. Jo, nuk është një debat i kotë, sepse përmes tij shoqërisë sonë i përcillen në të vërtetë dy qëndrime të ndryshme dhe dy frymë të ndryshme rreth të ardhmes së shqiptarëve dhe pozicionit të tyre në kompozimin e mëvonshëm evropian. Përgjithësisht debate të tillë i paraprijnë një situate konkrete që shfaqet më vonë në forma nga më të ndryshmet. Devijimet në plane personale edhe ndodhin; ato janë të pashmangshme në një diskutim të tillë kaq të rëndësishëm. Jo vetëm ne, po cilido komb ballkanik sot po kërkon të kuptojë rolin dhe vendin që do të zërë në këtë mozaik të ri që po krijohet dalëngadalë në kontinentin tonë të vjetër. Atëherë pyetje të tilla si: nga vjen shoqëria shqiptare, cilat kanë qenë organizimet, sfidat dhe pamundësitë e saj, e të tjera, janë pyetje që e shqetësojnë qytetarin e sotëm, pikërisht në momentin kur ai po përgatitet psikologjikisht për një të ardhme të integruar, e cila nuk është shumë e afërt, por as shumë e largët. Prandaj dhe rrekemi për të kuptuar të tashmen përmes së shkuarës. Ne e ndjejmë brenda nesh, e kemi pjesë të qenies sonë ekzistencën dhe bashkëjetesën e shumë kulturave: atë evropiane dhe atë kombëtare, ballkanike e mesdhetare, kulturën e qytetarëve me atë etnike, lokale, kulturën e shkruar dhe atë gojore, kulturat e "larta" me ato të ulëtat, ndjejmë të na zgjohet herë pas here mes këngës së hoxhës dhe tingujve të kambanave konflikti ynë i hershëm e i pathënë mes feve monoteiste dhe inercive e rezonancave të paganizmit. Ndjejmë gjakun e Lindjes dhe atë të Perëndimit të rrjedhin si lumenj të ndarë në të njëjtin trup e pastaj të bashkohen, të bëhen njësh e krijojnë një të tretë, më të zjarrtë e më të vrullshëm dhe ky proces të përsëritet herë pas here, brez pas brezi, deri më sot. Atëherë ku është e keqja nëse ne kërkojmë të kuptojmë qartazi të gjithë këtë? Këtë frymë kërkimi të pareshtur përfaqëson Kadareja dhe të gjithë ata të cilët Qosja habitshëm i quan "reagues", duke u përpjekur kështu, ndoshta të minimizojë dhe anonimojë kontributin e tyre në zhvillimin e pasurimin e mendimit shqiptar.

3. Koncepti i identitetit evoluon së bashku me zhvillimin shoqëror. Kështu, meqenëse revolucioni ynë politik i viteve '90 nuk u shoqërua edhe nga revolucioni i ideve, i mendimeve dhe reaksioneve sociale, krizat e politikës u shndërruan në kriza të njerëzve të thjeshtë. Identiteti individual dhe fati kolektiv tek ne nuk kanë marrë akoma formën e marrëdhënies së ndërsjelltë dhe të natyrshme, për shkak të denatyrimit në regjimin e kaluar dhe për shkak të mungesës së vlerave të komunitetit në ditët e sotme. U deshën shumë vjet që në shoqërinë shqiptare të brenda kufijve të Shqipërisë, të riktheheshin deri në një farë mase për shembull vlerat e bashkëpunimit në komunitet, të vullnetarizmit dhe të interesimit ndaj problemeve sociale. Duhet kujtuar se socialja kërkon përkushtim dhe mohim të disa interesave personale, prandaj është dhe më e vështirë për t'u realizuar. Nga një kolektivizim i sforcuar dhe i detyruar shqiptarët kaluan menjëherë në individualizëm të shfrenuar, të cilin po përpiqen sot ta korrigjojnë me shumë mundim. Dhe ndodhemi ende të mbërthyer në kontradiktën se identiteti krijohet brenda kolektivitetit e kjo nuk kapërcehet pa shkaktuar dhimbje. Themi se jo vetëm në shoqërinë tonë, por në të gjitha shoqëritë postkomuniste kemi të bëjmë me një fazë të rikompozimit të identitetit dhe kjo do të kërkojë kohë e do të realizohet ndoshta në brezat që do të vinë pas nesh. Por, të qenit në një kontradiktë të tillë pasuruese, i sjell shoqërisë dinamika dhe ritme të reja, të cilat do ta rifreskojnë dhe do ta rigjenerojnë atë. Nuk mund të bëjmë të njëjtën përsiatje rreth identitetit të sotëm të shqiptarëve në Maqedoni dhe në Kosovë që kanë kaluar të tjera rrethana historike në shekullin e fundit, ku përcaktuese ishte lufta kundër shtypjes së huaj. Nëse më parë kishim histori të njëjtë, në periudhën e fundit për të cilën po flasim, patëm rrethana të ndryshme që ndikuan në përcaktimin e identitetit tonë jo identik me njeri tjetrin. Duke mos përjashtuar këtu gjithçka që na lidh e na bashkon.
Përgjithësisht analizat shqiptare e kanë lidhur identitetin përcipërisht me patriotizmin. Sot shumica e shqiptarëve nuk e shohin më atdheun si një nocion abstrakt, ku duhet të dashurosh me detyrim malet dhe lumenjtë, kur jeta buzë këtyre lumenjve dhe rrëzë këtyre maleve nuk të ofron mundësi njerëzore normale, që t'i ofron jeta në një peizazh tjetër ndoshta jo dhe aq të bukur. Atdheu tashmë është përkatësia në një grup shoqëror, ku të ndjehesh pjesë përbërëse dhe kontribuese e tij, ndryshe ai mbetet një njësi virtuale e panevojshme, siç iu duk shumë të rinjve dhe shumë profesionistëve që kërkuan të largohen me të shpejtë. Në këtë marri dhe garë larguese, shfaqet dhe hipokrizia tashmë jashtë loje e nacionalizmit si mjet politik pak kohë më parë me rendiment në vendet ballkanike.
Sidoqoftë, identitetin e shqiptarëve nuk do ta shihja aspak të lidhur ngushtë me fenë, cilado qoftë ajo. Do ta shihja të lidhur me atë kompleksitet të së kaluarës ku vazhdojmë të zbulojmë hapësira interesante për t'u studiuar dhe me atë dëshirë të së ardhmes që lidhet fortësisht me të tashmen e që i përket një forme identiteti përsëri kompleks: diversitet brenda një uniteti. Do të jemi të zotë të jetojmë të ndryshëm brenda një njësie unifikuese evropiane? Kjo është sfida jonë kryesore dhe ku çdokush është individ dhe pjesë e grupit njëkohësisht.

..............................

[Albo]

Luan TOPÇIU
Kritik

1. Gjithnjë e më shumë opinioni publik po bëhet edhe më i ndjeshëm ndaj rolit të intelektualit në shoqëri. Intelektuali, me autoritetin që buron nga vepra e tij, përbën një zë të fuqishëm dhe aspak të neglizhueshëm në çdo shoqëri. Kombet e vogla, veçanërisht pas rënies së sistemeve totalitare, kanë nevojë për zëra autoritarë dhe, për më tepër, të pagabueshëm në paqartësinë e territ të rrëshqitshëm të shoqërive që ndryshojnë faqe. Në shoqëritë perëndimore gjithnjë e më tepër flitet dhe diskutohet se vihet re një mënjanim i mendimit të intelektualëve sot. Është sjellë në diskutim ky problem posaçërisht pas rënies së ideologjive; intelektualët merren me emërtimin e vlerave bazale të shoqërisë, me saktësimin dhe mbrojtjen e idetë të tyre. Idetë dhe qëndrimet e tyre përpiqen t'ia imponojnë shoqërisë, duke transferuar në fushën për të cilën shkruajnë prestigjin e fituar nga vepra letrare dhe artistike. Debati për "ç'shenjtërimin" e dijetarëve dhe shkrimtarëve ka sjellë edhe insistimin për t'i nxjerrë ata fajtorë me patjetër. Milan Kundera shkruan se procesi kundra intelektualëve zgjat afërsisht prej shtatë dekadash dhe me sa duket nuk ka gjasa që të mbyllet. Disa kërkojnë nga shkrimtarët e tyre të preferuar të ishin kundërshtarë të ashpër të regjimeve totalitare si dhe të shndërroheshin në demokraci në heronj të çartur që nuk e njohin frikën. Vërtet, gjithmonë janë cituar para gjykatës emra të shkëlqyer të letërsisë dhe arteve. Nganjëherë për një dyshim të thjeshtë (George Orwell-i është dyshuar se ka qenë informator i shërbimeve angleze). Polemika e amplifikuar tashmë Qose-Kadare, nuk shënohet si rast i izoluar, por bën pjesë në një proces me të cilin ndeshen si vendet evropiane lindore të sapo dala nga totalitarizmi, por dhe Evropa Perëndimore. Mendoj se askujt nuk i shkon ndërmend që në një pozicionim të mundshëm mund të dukesh evropian dhe në një tjetër më pak evropian. Që të vesh në diskutim identitetin evropian të shqiptarëve është një naivitet dhe mosnjohje e përbërësve të identitetit të një populli. Identiteti ka më shumë përbërës, ai fetar është njëri syresh. Ky debat më shumë se sa mbështet në argumente shkencorë, në prova apo arsyetime në të mirë të një qëndrimi apo të një tjetri, tashmë ka dalë nga shtrati dhe për të mirën e askujt po bëhemi dëshmitarë të fyerjeve, qëndrimeve inatçore, gërmimeve në të kaluarën e këtyre personaliteteve të mëdha të kulturës shqiptare, duke kërkuar integritet moral, pastërti morale, hidhen hije dyshimi për veprën etj. Këto të fundit i them veçanërisht për polemikat e tejzgjatura dhe zellin e tepruar të Rexhep Qoses për të bërë kritika të tipit biografik. Nuk kanë munguar, për çudinë tonë të të gjithëve, përfolja dhe përbaltja e shkrimtarit tonë të madh nga zelltarë të pashoq të së keqes, në mënyrë paradoksale në të dy regjimet. Askush nuk pretendon që e vërteta të mbulohet me heshtje. Gjithçka ndihmon në dritën dhe hijen e një personaliteti. Por jo me kënaqësinë e ulët të dëshmosh që vlerat nuk meritojnë vlerësimin e admirimin e duhur dhe nuk nderon aspak askënd krijimi i atmosferës me skandale që kërkon të sjellë dyshime të hidhura, mendime të helmuara. Biografia e shkrimtarëve, mendimtarëve, artistëve nuk janë biografi shenjtorësh. Në fund të fundit historia e kulturës dhe e kombeve ruan veprat dhe jo peripecitë e autorëve. Me dëshirën për të shkurorëzuar shkrimtarin më të madh dhe më të njohur të shqiptarëve dhe për ta zhvendosur atë nga martir të qëndresës dhe si autorin e një vepre universale, të paredaktueshme e të paretushueshme në asnjë kohë, në një autor të kompromentuar me çdo çmim. Kadareja bën pjesë ndër ata personalitete shqiptare, që përpos talentit të padiskutueshëm letrar, ka ndërtuar me veprën e tij dhe me qëndrimet e tij qytetare një vizion të qartë perëndimor, që e ka kërkuar në histori, në të tashmen, por dhe një sistem vlerash të lakmueshme dhe të dëshirueshme. Jam për çdo lloj polemike të mundshme, për çdo debat të mundshëm, për çdo mendim ndryshe, por të gjitha këto mendoj janë të dobishme dhe sjellin një rezultat. Nuk më shkakton asnjë kënaqësi, përfytyrimi i këtij debati si një ring, ku pritet të fitojë më i forti. Për polemikën në fjalë duhet shtuar dhe një e dhënë e rëndësishme, varet se nga ç'pikë e shikon Shqipërinë. Kadare nga larg, eventualisht nga jashtë, nga Parisi, Qosja nga brenda. Kadare në mbyllje të sprovës së tij shkruan "le të përpiqemi ta shohim atë që ka ndodhur nga një kamera e largët, nga ato që na japin mundësi të skajosh gjëra nga një tablo sa më të përgjithshme. Është një kontinent që shekuj më parë është quajtur Evropë, është një gadishull jugor i saj, ai më i ndritshmi dikur, dhe më i errëti pastaj, me emrin Ballkan. Ishte një perandori që u shfaq përbri, perandoria osmane, me një program e me një ëndërr të mbrapshtë: të zhdukë nga faqja e dheut Evropën..." (fq. 59) Vëzhgimi i Kadaresë është nga lart nga larg dhe me hapësirat e një vizioni.

2. Polemika, përpos vlerave programatike të vetë sprovës në fjalë të Ismail Kadaresë më duket kontraproduktive. Në historinë e kulturës polemikat kanë një rëndësi të jashtëzakonshme në jetën intelektuale, pasi polemikat nxisin dhe prodhojnë jo vetëm mendime, por dhe lëvizje tejet të rëndësishme për kulturën në përgjithësi dhe qartësojnë dhe rrugët e drejtimin më të mirë të mundshëm. Ditët e fundit, angazhimi i shumë figurave publike për të dhënë mendime është e mirëseardhur për fushën e mendimit dhe kulturën në përgjithësi. Por aktivizimi i zilive, komplekseve profesionale, njerëzore dhe zelli i zi për të kërkuar pika të dobëta në jetën e shkrimtarit dhe për ta goditur me çdo çmim më duken të trishtuara. Vepra e Kadaresë nuk është një vepër mirëfilli shkencore për të dëshmuar identitetin evropian të shqiptarëve, por, siç e thekson vetë ai është një sprovë. Jam i bindur, gjithashtu, se n.q.s. nuk do të ishte përmendur Rexhep Qosja në të, nuk do të kishte pasur asnjë reagim. Kështu më shumë kemi të bëjmë me një krizë krenarie sesa me një problem bazal.

3. Identiteti shqiptar është një identitet evropian. Po të flasim nga ana hapësinore, do të kuptojmë përmes Perëndimit kulturën evropiane origjinale dhe atë të transplantuar në kontinentin Amerikan, ndërsa nga pikëpamja shpirtërore Perëndimi reduktohet në matricën greko-latine në të cilën është shtuar ideologjia e krishterimit. Për Lindjen, kuptimi klasik i saj lidhet me kulturën kineze, hinduse dhe i kulturës islamike. Duke filluar që nga shekulli VII, në Andaluzi regjistrohen interferencat hispano-arabike. "Antagonizmi fatal" (K. Krumbacher) mes Lindjes dhe Perëndimit evropian manifestohet në terren gjuhësor (në kufirin midis greqishtes dhe latinishtes dhe nga pikëpamja fetare midis ortodoksisë dhe katolicizmit. Duke hetuar lidhjet e Bizantit me Romën, Nicolae Iorga na le të kuptojmë se antagonizmi Lindje/Perëndim do të jetë në thelb tipologjik. Historiani na dëshmon si jeta e të dy sferave i detyrohet ndikimeve reciproke. Marrëdhëniet komplekse midis ideologjive, mentaliteteve, madje ndjeshmërive në të dyja sferat hartojnë bazën që Iorga do ta ravijëzonte shumë mirë me intuitë!- me të cilin mund të ndërtojmë një model identitar juglindor evropian. (Në asnjë rast nuk bëhet fjalë për një identitet tjetër, përpos atij evropian). Në qoftë se do t'i referoheshim kulturës shqiptare dhe përfaqësuesve më në zë të saj, sipas një klasifikimi përkatësie "lindor", "perëndimor" do të vinim re se letërsia e vjetër shqiptare i takon nga pikëpamja tipologjike kulturës perëndimore (Buzuku, Bardhi, Budi, Bogdani, Barleti, Gjon Gazulli, Marim Biçikemi etj), Lekë Matrënga ka qenë një bashkim i të dyjave, si prift ortodoks i bashkësisë arbëreshe; ndërsa piktorët bizantinë shqiptarë, (Onufri, Shpataraku, dhe kompozitori Kukuzeli, etj.) i përkasin kulturës lindore evropiane. Pra mund të flasim lirshëm për një kulturë sintezë shqiptare. Shembujt që do ta dëshmonin këtë mund të jenë të panumërt. Kultura jo evropiane lindore ishte si një trup i huaj që u shkund shpejt nga kultura shqiptare dhe doli shpejt nga matrica e saj.

..............................

[Albo]

Lazer STANI
Shkrimtar

1. Në të vërtetë debati midis shkrimtarit Ismail Kadare dhe kritikut të letrave Rexhep Qose ka qenë një debat jashtë interesave të mia. Debati për identitetin europian të shqiptarëve, duket se nuk është mbështetur mbi atë sistem vlerash që neve na bashkon me Europën, na bën të quhemi dhe të ndjehemi europianë aq sa mund të quhemi dhe të ndjehemi të tillë në këtë kohë. Bashkimi Europian është i mbështetur mbi një sistem të gjerë vlerash me rrënjë në antikitet dhe në Krishtërim që për më shumë se dy mijë vjet evoluoi brenda asaj që ne njohim sot e që janë themelet e demokracisë moderne, sundimit të ligjit dhe shoqërisë civile. "Ky sistem vlerash, shprehet shkrimtari çek Vaclav Havel, ka një fondament të qartë moral dhe rrënjët e veta të dallueshme metafizike". Shqiptarët, pavarësisht historisë së tyre, e cila përmbledh brenda vetes shekujt të errët dhe shkëputje tragjike nga kontinenti, asnjëherë nuk i kanë humbur këto rrënjë të thella në të cilat ka gjetur tharmin identiteti i Europës së sotme, i cili në vetvete është një identitet në ndryshim, në plotësim. Emblemat tona kombëtare, Gjergj Kastrioti dhe Nënë Tereza janë një dëshmi e qartë dhe e padiskutueshme për këtë. Në esenë e tij "Identiteti europian i shqiptarëve" shkrimtari Ismail Kadare, vetëm se e thekson këtë identitet të padiskutueshëm, jo për të bindur shqiptarët në identitetin e tyre europian, se ky është i padiskutueshëm, por thjeshtë si reagim ndaj disa zërave shkretanë ose të paditur, që përpiqen t'i paraqesin shqiptarët si joeuropianë, një përpjekje që bart reminishencat e errësirës së depozituar gjatë shekujve në humnerat shpirtërore te Ballkanit. Fakti qe librat e shkrimtarit Ismail Kadare janë të mirëpritur në Perëndim, e ka nxitur atë të bëjë një interpretim te identitetit europian të shqiptarëve, duke shpërndarë tymnajat që herë pas here errësojnë imazhin e tyre. Të paktën unë në këtë kontekst e kam lexuar esenë e shkrimtarit Ismail Kadare. Në të kundërt ai do të ishte një libër i panevojshëm, pasi nga një mijë dyshime që më kalojnë në kokë gjatë ditës, asnjëherë dhe në asnjë rast nuk më ka shkuar në mendje dyshimi për identitetin tim evropian.

2. Nuk e kuptoj pasionin për të diskutuar mbi një temë që nuk ka shumë vend për të diskutuar. Nëse flasim për identitetin europian të shqiptarëve, së pari duhet të kemi të qartë se çfarë kuptojnë europianët me fjalët "identitet europian". Europa është në radhë të parë një sistem i vlerave dhe ne si komunitet shqiptar, mendoj se nuk e gjejme veten jashtë sistemit të këtyre vlerave, pavarësisht ndryshimeve që kemi dhe që krijojnë identitetin parcial, identitetin shqiptar. Europa ndërkaq po bëhet një komunitet i ekonomik, social, politik e kulturor, i bazuar në solidaritetin dhe besimueshmërinë që sunon t'i bëjë qytetarët e saj krenarë për identitetin e tyre europian. Polemika e provokuar nga z. Qose ka një shmangie serioze nga shqetësimet që sot kanë shqiptarët dhe zhvillohet mbi skenarë imagjinarë. Me duket se pjesëmarrësit e tjerë kanë rënë në grackën e këtij provokimi, duke e bërë debatin e padobishëm. Thjesht ky debat, më përmbajtjen e vet komike të kujton adoleshentët e viteve tetëdhjetë, që në Shqipërinë tërësisht të izoluar u ngjisnin veshjeve të prodhuara në kombinatet tona në Berat, Korçë, Tiranë, Gjirokastër e gjetkë, ndonjë etiketë të mallrave perëndimorë si "Made in Italy", "Made in Germany" "Made in France", "Made in USA" etj. Ne jemi europianë! Shënjimi në kurriz me etiketën "Made in Europe" është sa grotesk, aq edhe qesharak.

3. Mendoj se është një identitet europian dhe etiketën "Made in Europe" edhe sikur të duam nuk e shkulim dot nga vetja. Sigurisht që shqiptarët janë një identitet i dallueshëm në Ballkan, por së bashku me grekët, përbëjnë ndoshta atë identitet bazë ku ka rrënjët e veta mistike identiteti i sotëm europian. Dyndjet nga Lindja kanë lënë gjurmët e veta, sigurisht, religjioze dhe kulturore, po gjithsesi nuk kanë arritur të zhbëjnë rrënjët mistike dhe kulturore të këtij identiteti. Të mos harrojmë se një nga tragjeditë më të mëdha të historisë europiane, është padyshim rënia e Konstandinopojës. Vuajtja për për fatin tragjik këtij qyteti symbol ndjehet edhe sot e kësaj dite në ndërgjegjen e tronditur europiane. Ky pushtim lindor e goditi Europën në rrënjët e saj më të vjetra. Natyrisht popujt e Ballkanit e vuajtën më shumë këtë katastrofë dhe mbijetesa e tyre në shekujt e errët të pushtimit, ngjan me një mrekulli. Edhe ne si pjesë e gadishullit fatkeq, pësuam të njëjtën tragjedi si popujt e tjerë. Sigurisht që shqiptarët u bënë pjesë e historisë së ndritur europiane me qëndresën e tyre antiosmane. Gjergj Kastrioti me rezistencën e tij të kundër osmanëve, kur perandoria ishte në kulmin e fuqive të saj, u shndërrua në kushtrim të brendshëm te shqiptarët, ç’ka siguroi vetëdijen e mbijetesës, atë vetëdije që i përcaktonte shqiptarët si europianë, të ndryshëm nga pushtuesi.
Pavarësimi nga perandoria osmane në shpërbërje në fillim të shekullit të kaluar nuk i gjeti shqiptarët në dilemë për përkatësinë e tyre europiane. Ta rikthesh këtë dilemë një shekull më vonë, është sa absurde aq edhe groteske.
Qytetarët shqiptarë, të përfshirë në procesin e integrimit, duhet të kuptojnë se po futen në një tip të ri të komunitetit njerëzor (A new tip of human community") dhe për këtë ka vend shumë për të debatuar, ashtu siç debatohet edhe në vendet e tjera europiane, por t'i reduktosh debatet në sherre mediatike thjeshtë për protagonizëm, është një humbje kohe. Nga debate të tillë nuk fitohet asgjë.

Tirana Observer

[Davius]

22.06.2006 nga Redi Shehu

Sa i dëshpëruar do të ndihet Kadare kur shikon mënyrën se si Maks Velo i bën avokaturën. E imagjinoj shkrimtarin gjuetar identitetesh, që shfryn nga inati, se pse një personazh si ai, i denjë për të zëvendësuar ushtarin e mirë Zhvejk, papritmas ua nxori sekretin në një mënyrë shumë diletanteske.

Tollovia identitare e inicuar nga Kadare dhe nga shpura e tij nuk na qënka tjetër vetëm se racizëm dhe islam-kosovarofobi e plastifikuar me gjuhë gjoja akademike dhe si kornizë patetizmin.

Nuk do të kishte kuptim më të mirë kotësia, sesa marrjen në analizë apo komentimin e “prodhimeve” të Maks Velos. Të paktë janë ata që kur lexojnë shkrimet e tij nuk shprehin ndjenjë mëshire për të. Ajo që më tepër ne duhet të merremi është hapësira mediatike e cila lejon që Don Kishotë të tillë të ulen në “minderin“ e tabloidëve shqiptarë këmbëkryq duke imponuar harbutëri të kësaj natyre:

“Konkluzioni im është: me Kosovën dhe kosovarët duhet të jemi shumë më të kujdesshëm. Po të zhvillohej një referendum për bashkimin me Kosovën, unë do të votoja kundër. Janë akoma primitivë dhe do të na hapin probleme pa fund; le të rrinë të rregullohen vetë njëherë. Mbas pavarësisë, nuk do të dinë ç’të bëjnë me të. Ka mundësi të bëjnë nja dhjetë “REVOLUCIONE DEMOKRATIKE TË VONUARA” ala Qose, si ai i joni i 97-ës. Janë qaramanë dhe duan gjithmonë që të projektojnë fajet që i bëjnë tek të tjerët. Mos fajtorët e ardhshëm janë shqiptarët? Mjerë ata popuj që kanë të tillë “udhërrëfyes” si Qosja, tipikë për vendet islamike dhe të botës së tretë.

Fatkeqësisht mediat shqiptare të ardhura në jetë nga një seri faktorësh që përbëjnë në përgjithësi një turli midis influencave politiko-ekonomike, informalitetit intelektual, nacionalist dhe ekonomik, skepticizmit dhe jotradicionalizmit, opurtunizmit dhe klientelizmit, jargavitjes dhe mëvarësisë, kanë demonstruar jo rrallë që kanë qenë të fundit në konservimin, zhvillimin dhe përforcimin e vlerave tona kombëtare më të mira si tipar kryesor i identitetit shqiptar. Tolerimi ideve dhe tezave të tilla në pjesën më të madhe të shtypit shqiptar është paradoksal nëse ne e paralelizojmë me intolerancën që po ky shtyp shfaqi ndaj reagimeve të intelektualëve apo grupimeve muslimane. Ishte kjo media që u turr me tërbim ndaj reagimeve më se të natyrshme të banorëve muslimanëve nga Shkodra për mos vendosjen e bustit të Nënë Terezës në hyrje të këtij qyteti, që në vetëvehte përbën aktin më normal të përzgjedhjes së lirë në një demokraci, apo reagimit të tyre për kantonizimin e tokave shtetërore duke vendosur kryqe të mëdhenj në majat e kodrave.

Mitizimi i personave të caktuar, përfshirë këtu edhe Kadarenë, imuniteti mediatik që u jepet atyre nga disa media duke i kthyer në figura te paprekshme burim herezie për çdo opinion kundra, janë shenjë e shmangies së një pjese të mirë të medias shqiptare nga boshti i ekuilibrit demokratik, i fjalës së lirë dhe mbi të gjitha i konservimit të vlerave kombëtare. Duke parë pozicionime të tilla që po ndodhin në mediat tona, në këtë identiteto-mani natyrshëm na lind pyetja : Cili është identiteti i mediave shqiptare ? Nëse e kanë ateherë kë përfaqëson ky identitet ? Nuk janë të rralla rastet kur mediat shqiptare në një garë marketingu kontribuojnë në nxirjen e panoramës shqiptare. Hapësira të tilla në media qe u vihen në dispozicion ideve dhe tezave qe bien ndesh me interesat kombëtare, jo vetëm që sjellin dyshime mbi identitetin e medias sonë por edhe na përforcojnë mendimin se ato qëndrojne larg parimeve të asnjanësisë dhe objektivitetit, të cilat me shumë pompozitet i reklamojnë. Shëmbulli i artikullit të fundit të M.Velos, fatkeqësisht vërteton këtë.

Identiteti i shqiptarëve duhet të ketë qenë dhe vazhdon të jetë një kompleks midis vlerave me pozitive ngërthyer me traditën morale dhe ëmbëlsinë e mikëpritjes, përderisa gjithmonë ka qenë shënjestra kryesore në shekuj e fqinjëve tanë por jo vetëm e tyre, për të marrë feta nga kjo “tortë” e lakmueshme. “Qoseizimi ose teoria e urrejtjes” artikull i Maks Velos botuar ne “Shekulli” do të ishte thjesht nje shkrim i një personi të caktuar deri në momentin kur ai mori “bekimin” e një gazete që renditet ndër më të mëdhatë në Shqipëri. Me këtë veprim dashur pa dashur firmoset ajo që ne shpesh e kemi përmendur si frika e kthimit te islamofobisë dalëngadalë në një kulturë kombëtare, duke shkelur kështu disa kufinj etikë që shkojnë më tej deri në kundërshtim me interesat tona kombëtare. Renia e këtyre kufinjëve fatëkeqësisht do të shënonte edhe shpërbërjen e identitetit tonë dhe humbjen e ëmbëlsisë së tij.

[iliria e para]

Ismail Kadare: Qosja Provokon shqiptaret, i hedh kunder Evropes

–Nga Ismail Kadare


Doja te beja te ditura dy-tre gjera. Se pari, duhet ditur qe kjo shprehje identiteti shqiptar ose identiteti evropian shqiptar, eshte nje term pune. Eshte nje term shume relativ, sepse kam degjuar shpesh qe njerezit hapin fjaloret dhe duan t’i gjejne kuptimin e pare, te dyte e te trete. Ne kete liber eshte marre dhe perdorur si nje term pune, nje term qe relativisht eshte i sakte. Se dyti, libri qe kam shkruar une eshte nje sprove. Sprove do te thote pjese e letersise, nuk eshte shkence, nuk eshte polemike politike, as filologjike, as politologjike, eshte sprove letrare. Nje sprove letrare ka ligjet e saj.
Ajo i shikon dukurite qe ndodhin nepermjet menyres dhe ligjeve te saj. Do te thosha qe jam ne nje mendje me ata njerez qe kane shfaqur ne shtyp mendimet qe ndoshta e kane vene ne dyshim domosdoshmerine e nje diskutimi te tille. Une kam qene nje nga ata qe me eshte dukur ky diskutim per identitetin shqiptar ose shqiptar evropian, nje gje e ditur, e mireqene dhe e panevojshme te shtjellohet, sic eshte e panevojshme te hapet nje dere e hapur. Shtysa e pare kunder kesaj ideje te vjeter qe kam pasur une, sikurse e kane ende disa njerez, kane qene nga kontaktet e shumta qe kam pasur ne boten Perendimore. Aty ku nje nga bisedat e parapelqyera neper darka, pritje, konferenca apo forume eshte ceshtja e identitetit dhe me ka habitur kembengulja e shume njerezve te shtresave te ndryshme per te thene kete shprehje, qe me eshte dukur shume e trishtueshme per kombin shqiptar: “Ju shqiptaret tashme keni nje problem themelor te identitetit”. Gjithnje kam qeshur e kam kundershtuar, por me vone kam menduar qe nuk eshte kaq e thjesht. Nuk eshte per te qeshur, por per te qare. Nje pjese e ketij paragjykimi vrases ka qene i shperndare nga propaganda shumevjecare jugosllave, te cilet kane kembengulur ne nje ide te tille, qe shqiptaret jane popull pa identitet. Ne nuk e kemi marre kurre kete gje seriozisht. Nuk i jemi pergjigjur, ashtu sic nuk i jemi pergjigjur shume gjerave qe jane serioze dhe u jemi pergjigjur gjerave qe nuk jane serioze, gje qe merr pjese edhe ne fatin e nje kombi.

Polemika

Zanafilla e pare per te shkruar kete liber, ka qene ky kujtim i hidhur i kontakteve me njerez te Perendimit, nuk do te thosha njerez te thjeshte, por njerez pak a shume te nderlikuar, njerez me formim kulturor. Me e trishtueshme eshte perfitmi qe i behet kombit shqiptar ne shtresat me te gjera te popullsise ne Perendim. Do te thoni ju, nuk na interesojne shtresat e gjera. Po, na interesojne shume, sepse nese vertet e kemi pjesemarrjen tone ne Evrope, jane edhe keto shtresa te gjera qe do te luajne rol, sepse do te votojne po ose jo kunder Shqiperise, sic po votojne dhe kane votuar ne standardet per Turqine. Ne keto shtresa perftimi i Shqiperise, imazhi i saj eshte nje popull jo vetem pa identitet, por ne shume raste popull qe nuk jane evropiane, jane turq shqiptaret, nje klishe jo vetem jugosllave, por e pjelle nga brenda hapesires shqiptare ne Ballkan.

Kam kujtuar edhe une sikur keto jane te gjitha klishe jugosllave, por disa here kane qene tonat. Keto tonat jane me demprurese se sa te huajat dhe plasi me ne fund. Na plasi mu ne duar, gje qe une s’e prisja, te dalin tani akademike dhe shkencetare te cilet nuk thone se ne jemi turq, por thone se pothuajse jemi gjysme turq, nuk thone jemi gjysme turq, por thone jemi gjysme evropian qe eshte e njejta gje. Dikush thote turk, dikush kurd, nje injorant thote nga Tibeti, fakti eshte qe ti ke pranuar te heqesh gjysmen e identitetit tend. Neser pasneser do t’u kerkoje kosovareve dhe tashme eshte ngritur teza, qe nje pushtim i gjate te heq identitetin, duke e quajtur si nje gje normale. Kjo eshte nje nga shpifjet me te renda per nje popull. Nje popull qe e beson kete eshte popull i degraduar. Ne shqiptaret duhet te zgjedhim, jo te themi me gjysme identiteti, por te themi a jemi vertet nje popull gjysmak pa vlere ose me gjysmen e vleres qe kane popujt e tjere te Ballkanit, te cilet i njejti pushtim otoman nuk ua hoqi dot identitetin. Na i ka hequr ne apo jo? Paska edhe shqiptare me tituj qe dalin e thone qe ne na i kane hequr identitetin dhe ne duhet ta himnizojme kete dhunim qe i eshte bere qenies tone, kete gjymtim, masakrim. Ky eshte thelbi i ketij diskutimi. Sipas kesaj ideje, popullit shqiptar qe jeton ne Kosove, kane te drejte po keta shkencetare t’i thone neser se ne kemi qene gati nje shekull nen sundimin serb dhe natyrisht nje cerek e identitetit tone eshte serb. Ata nuk e thone, por te jeni te sigurt se po te ishin te lire do ta thoshin pas disa vjetesh, sepse eshte e njejta menyre arsyetimi; nje pushtim i gjate te heq identitetin sipas periudhes qe zgjat. Ky ka qene befasimi im nga ky diskutim. Eshte nje diskutim delikat, nje polemike e cila eshte me e lehte se cdo gje ne bote te deformohet.

Myslimanizmi

Per cka krenohemi, se paku deri me sot duhet te krenohemi bashkarisht. Populli shqiptar, sic ka bere disa pune qe i kane vajtur mbrapsht, ka patur shansin te kete edhe disa pune qe i kane vajtur mbare. Nje nga keto pune te medha e te rendesishme eshte qe Shqiperia ne fund te fundit, me gjithe kete histori te trazuar, eshte sot nje aleate e botes Perendimore dhe me nje vullnet jashtezakonisht te pergjithesuar te shqiptaret per te qene pjese e ketij qyteterimi, e kesaj bote qe natyrshem eshte bote e saj. Kur themi kete, do te thote se merita ose mosdashja, ne rast se do te ishte e kunderta, per te mos marre pjese ne kete bote, i takon gjithe popullit shqiptar, por ne radhe te pare i takon myslimaneve shqiptare, meqenese perbejne me shume se gjysmen e ketij kombi. Pra, ne qofte se ka nje vullnet shqiptar per te shkuar drejt Evropes, ne qofte se ka nje brenge shqiptare se kjo po vonon dhe mund te vonoje edhe me, eshte brenge e gjithe popullit shqiptar dhe ne radhe te pare, e kesaj shumice. Prandaj ne sproven time mund te gjendet cdo gje, por nuk mund te gjendet kundermyslimanizem. Eshte absurde, pervec se nje mendim i tille eshte dashakeqes. Une nuk di t’i jete bere provokom me i rende popullit shqiptar se ky qe po i behet tani, duke i thene qe te pranoje se ka humbur gjysmen e identitetit, te pranoje dhe t’i kundervihet Evropes me shprehjen “identitet mysliman”. T’i propozohet kombit shqiptar qe dalengadale, ne qofte se te tjeret po behen gati ta pranojne ne Evrope, pas disa vjetesh ai te filloje te shpalle kunderevropianizimin e tij, te beje nje fare opozite me kete mendim historik qe ka 600 vjet qe po vazhdon.

Thelbi i sproves time nuk ka asgje kunder myslimaneve shqiptare. Madje ka mbrojtjen me te madhe te myslimaneve shqiptare, duke thene qe ata jane po aq evropiane sa katoliket e sa ortodokset. Ata kane marre pjese ne te gjithe aksionin e madh shqiptar per clirimin nga Turqia, kane qene ne vijen e pare, jane vrare e jane prere njelloj si te tjeret, ne mos me shume. Sikurse ortodokset shqiptare kane qene ne vijen e pare kunder shovinizmit ortodoks dhe jane vrare e prere me shume se te tjeret. Ky eshte nje problem i zgjidhur, por per fat te keq behet edhe me i madh per te ngritur mashtrimet me te medha. Dihet se ne emer te lirise e te clirimit jane bere mashtrimet me te medha. Shumica e tiraneve disa here jane tirane te zgjedhur, ata me te keqinjte qe vijne nepermjet njefare demokracie ose demokracie. Edhe ne problemin qe po shtrojme, ne emer te kesaj ideje te Evropes, ka filluar te behet ne Shqiperi ose behej dhe ishim te verber per ta pare, nje propagande kunderevropiane duke u gjetur si shkas myslimanizmi shqiptar, duke i vene myslimanet shqiptare ne poziten me te balancueshme dhe ne poziten qe nuk kane qene kurre te tille. Ne kete sprove, kush e ka lexuar dhe kush do ta lexoje, do te shikoje se kam idene e perseritur qe jane myslimanet shqiptare ata qe bashke me fe te tjera, i japin ngjyren evropiane popullit shqiptar. Prandaj, kjo polemike e abuzuar dhe e shfytyruar, ndoshta ka anen pozitive qe nxori nje te keqe te fshehur prapa nje abuzimi te madh.

Identiteti i shqiptareve ne nje tryeze

Identiteti i shqiptareve dhe integrimi evropian i tyre, eshte shtruar dje ne nje tryeze te rrumbullaket me teme “Identiteti yne evropian dhe inteligjenca e sotme”, organizuar nga Instituti i Kerkimeve Politike “Alcide de Gasperi”. Nje teme e nxitur me se shumti nga libri i shkrimtarit Islail Kadare, “Identiteti evropian i shqiptareve” dhe polemikave qe kane lindur se fundi mbi kete ceshtje. Ne diskutim kane qene te pranishem Pjeter Arbnori, At Zef Pllumi, drejtori i Bibliotekes Kombetare, Aurel Plasari, ministri i Kultures, Bujar Leskaj si dhe nje sere studiuesish qe kane diskutuar mbi temen dhe vepren e Kadarese. I pranishem ne takim ka qene edhe vet shkrimtari, i cili ka shpjeguar nxitjen drejt sproves letrare dhe polemikat e shumta qe jane ngritur mbi te. Ceshtja e identitetit evropian te shqiptareve perplasi keto kohe shkrimtarin Kadare me akademikun kosovar Rexhep Qosja. Pati nga ata qe mbajten anen e njerit apo tjetrit dhe nga ata qe e quajten te panevojshme nje polemike te tille. Vet Kadare ne fjalen e tij ka theksuar se ai ka shkruar nje sprove letrare dhe jo shkencore apo politike, qe i trajton dukurite qe ndodhin nepermjet menyres dhe ligjeve te saj. “Shprehje identiteti shqiptar ose identiteti evropian shqiptar eshte nje term pune dhe shume relativ”, - ka theksuar Kadare. Ndonese nuk ka permendur emra konkret, ai ka folur per abuzimet qe jane bere nga akademike me tituj per kete teme, duke iu referuar polemikes me Rexhep Qosen. Sipas tij, provokimi me i rende qe mund t’i behet nje populli dhe ne kete rast popullit shqiptar, eshte t’i ushqesh me idene e identitetit te gjysmuar. Kadare ka shkuar edhe me tej kur thekson se “une nuk di t’i jete bere provokim me i rende popullit shqiptar se ky qe po i behet tani duke i thene qe te pranoje se ka humbur gjysmen e identitetit, te pranoje dhe t’i kundervihet Evropes me shprehjen “identitet mysliman”. T’i propozohet kombit shqiptar qe dalengadale, ne qofte se te tjeret po behen gati ta pranojne ne Evrope, pas disa vjetesh ai te filloje te shpalli kunderevropianizmin e tij”. Shkrimtari ka theksuar se shtysa e sproves se tij, “qe ne asnje menyre nuk eshte antimyslimane”, ka qene mendimi i botes Perendimore mbi identitetin e shqiptareve. Imazhi qe shtresa e gjere ka per nje Shqiperi “me probleme identiteti”. Kadare ka theksuar se ana e mire e kesaj polemike, ishte se nxori ne pah nje mashtrim te madh!

[Wordless]

Murik, rrofsh vella se mi ke hequr fjalet nga goja :-). Se eshte pune dreqi,
keta "devijusit" duke qene pakice ne Shqiperi flasin e shkruajne shume per
te bindur veten se jane "zoterit" e mendimit dhe shpirtit Shqiptar.

Ndihesh mire kur shikon se shumica e Shqipetareve shprehet e reagon kur
ekstremizmi i ç'do kahje kalon caqet e donkishotizmit!