Identiteti evropian i shqiptarëve

[Antimafia]

Kasëm Trebeshina: Disidenca dhe debati Kadare - Qosja

Nga kritika letrare është konsideruar “disident i kulluar i letrave shqipe”, por ai nuk ka dëshirë ta quajnë kështu. Është burgosur disa here. Njëra prej akuzave ka qenë se nuk ka marrë pjesë në zgjedhje. Thotë se është i sabotuar nga pushtetarët e Shqipërisë, ndërsa Kadarenë e cilëson “poet të oborrit”. Polemikat midis Kadaresë dhe Qosjes i quan “intriga sharlatanësh dhe dokrra kotnasikoti”.

Si e ndieni vetën kur ju quajnë disident?

Mua nuk më pëlqen të me quajnë disident, pavarësisht nga rrethanat që janë krijuar, sidomos mbas Luftës së Dytë Botërore. Ka dy arsye që unë nuk dua të pranohem si dissident: E para, se në Shqipëri tashti po spekulohet me disidencën. Dihet që në Katovice në Poloni, Gorbaçovi dha udhëzimet e duhura që të bënin transformimin e shoqërisë. Në Shqipëri asnjë gjë s’po vërehet. Kërkojnë ruajtjen e regjimit edhe ashtu si në shumë fusha të tjera edhe disidencën duan ta fabrikojnë sikur e kanë bërë ata. Bile-bile kalohet nganjëherë deri në absurditete të tilla sikur edhe në Ministrinë e Brendshme edhe në Sigurimin e Shtetit që ka bërë tërë ato krime të jetë organizuar disidenca. Po ashtu edhe në Lidhjen e Shkrimtarëve. Me një disidencë të këtillë, tejet të fëlliqur nuk mund të rrish. Nuk mund të rrish me ta. Nuk mund të ulesh në një tryezë me një disident të tillë të fëlliqur.
Mbasandej ka edhe një arsye të dytë që unë nuk dua të jem disident. Përmendet letra. Nuk dua në asnjë mënyrë të përmendet letra. “Trebeshina ka vuajtur, por disidenca e vërtetë ka qenë në Lidhje, se aty kemi shkrimtarët e mëdhenj”, etj., dhe duan të kalojnë në heshtje duke folur për disidencën, dukë lenë përshtypjen e tillë kinse “ne po ia krijojmë të drejtat” edhe “artin e kemi ne”. Dihet se në vendet e Evropës Lindore për të gjithë dramaturgët janë organizuar festivale teatrale në mënyrë që këta dramaturgë të dënuar të integrohen në shoqëri duke shfaqur veprat e tyre. Në Shqipëri jo vetëm që këtë s’ta bëjnë, por atje nuk hyn dot në teatër. E gjen derën mbyllur. Unë jam dramaturg me 76 drama dhe akoma asnjë nuk më është kërkuar nga teatri i Tiranës. Gjithmonë kam qenë i sabotuar.

Nga kush?

Direkt nga shteti shqiptar. Nga pushtetarët e Shqipërisë.

Po të mos e kishit kundërshtuar Enver Hoxhën, të cilin në promemorie e keni krahasuar me Luigjin e 14-të dhe po t’i kishit shërbyer atij ku do të ishit tani? A mendoni se do të kishit qenë i përkthyer në shumë gjuhë të botës?

Poshtë e lart flitet sikur unë kam qenë ambasador në Rusi. Unë nuk kam qenë ambasador. E gjithë kjo është krijuar nga fakti se kur është bërë një votim kur ishim studentë unë kam marrë vota për ambasador. Por ajo doli nga fakti se kisha një të kaluar gjatë luftës. Isha ndër kuadrot komanduese më të mira që kishte vendi. Është thënë se unë kam qenë major. Unë nuk kam dokument për major. Tashti vjen puna se si do të isha unë po të mos ikja nga Lidhja dhe t’i pranoja të gjitha. Në burgun e parë më është dërguar një komision me tetë oficerë të lartë që më kanë thënë se në rast se pranoj që të heshti do të përkthehem në gjithë botën. Pastaj nga komiteti qendror është caktuar Zihni Sako i cili më ka thënë se do t’më sjellin të gjitha librat që dua nga Parisi dhe do t’më përkthejnë në të gjitha gjuhët e botës. I thashë se nuk dua. Propozime të tilla më janë bërë dhe nuk i kam pranuar. Unë nuk kam pranuar të heshti. Unë njëherë flas, pastaj mund të hesht dhjetë vjet, por më nuk kthehem te ajo që kam thënë. Thash që unë nuk rri në Lidhje dhe dhashë dorëheqje. Ika nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe nuk kthehem më kurrë sa të jem gjallë.

Shkrimtarët disidentë botërorë pas rënies së komunizmit janë rehabilituar nëpër vendet e tyre, si p.sh. Solzhenicini, Kundera, etj., dhe çmohen si shkrimtarë të mëdhenj. Sa vlerësohen në Shqipëri shkrimtarët disidentë?

Në Shqipëri disidentët edhe në kohën e tanishme konsiderohen si kundërshtarë, si njerëz që kanë dëmtuar regjimin. Në fshehtësi kanë një urrejtje të tmerrshme për njerëzit që kanë qenë në burg dhe as që duan t’i rehabilitojnë. Kanë kërkuar ribotimin e veprave të mia, por nuk kam pranuar. Ai shkrimtar që I ka shërbyer diktaturës, në qoftë se nuk ka bërë krime s’ka pse të futet në burg. Por, veprat e tij nuk duhet të mësohen në shkolla sepse me mësimet e ndyra të komunizmit i helmojnë fëmijët tanë. Nuk kam pranuar ribotimin e veprave të mia. Një Ministër i Kulturës në vitin 1995 ka thënë: “Trebeshina ato kishte, ato botoi”. Nënshtrimin që nuk e arriti diktatura dëshirojnë ta arrijnë këta.

Çfarë pozite ka në letërsinë shqipe periudha e Realizmit Socialist? A është bërë analiza kritike e tij?

Trebeshina: As që donë të bëjnë analizën kritike të tij. Periudha e Realizmit Socialist në Shqipëri është vlerësuar në mënyrë feudalo-perandorake. Këtë system ata kërkojnë ta ruajnë edhe tashti. Kur flitet për shkrimtarët e realizmit socialist thuhet se janë “nder i kombit”, “kanë nderuar kombin”, “ata na kanë bërë të njohur përjashta”. Kaq. Nuk pyet kush se cilat janë vlerat e tyre letrare, çfarë kontributi letrar sjellin ato. Ata arrijnë deri aty sa një autor ta vejnë barabar me flamurin. Kombi që qëndron me poshtë nga një shkrimtar apo artist s’është komb.

Sa ka pasur ndikim në krijimtarinë tuaj vuajtja nëpër burgjet komuniste?

Trebeshina: Në pikëpamje letrare ndoshta ka bërë ndonjë pengesë në kohëra të caktuara, por unë nuk kam pasur asnjë lloj pengese nga burgu. Kam vazhduar punën time kudo që kam qenë. Ajo që me dallon mua si person është kjo: kur kam armët në dorë, pena është lënë diku- kur kam penën në dorë, armët janë në depo. Kështu, burgu nuk më ka sjellur asnjë pengesë në krijimin e punës sime. Burgu ka një të keqe se humbet kontaktin me brezat.
Çfarë raporte keni me shkrimtarët në Shqipëri dhe në Kosovë?

Shkrimtarët shqiptarë de fakto edhe de jure mua me kanë deklaruar luftë dhe kur më deklarohet luftë u them: “Shtrëngohuni se do luftojmë!”. Raportet janë krejt të pështira. As s’dua të di për lidhjen e tyre, as s’dua të di për shkrimtarët shqiptarë. Le të vazhdojnë luftën deri ku të del. Shkrimtarët kosovarë nuk e njohin situatën. Le të prononcohen pro ose kundër. Duan të luftojnë kundër meje le të luftojnë.

Le të bëjnë si të duan ata. Lidhja e Shkrimtarëve e ka bërë propozimin që të digjet vepra ime dhe ka vendim gjyqi për djegien e veprës sime. Jo vetëm për mua por edhe për Fishtën, Koliqin, Nolin, Konicën. Gjersa letërsia shqipe është një tempull ku ata kanë hedhur ato jashtëqitjet e tyre, vrerin e tyre dhe gjithë pështymat e tyre- ose do t’i lëpijnë ose ai s’është më tempull. Aty s’kthehem më.

Shkrimtarët shqiptarë mund t’i ndash në dy kategori. Kategoria e vjetër, që ishin në shkolla perëndimore, e pranoi realizmin socialist por asnjëherë nuk shkoi deri të zhdukja fizike e shkrimtarëve. Ke pastaj grupin e dytë - Agolli, Kadare dhe të tjerët. Ky është grupi i të gjashtëdhjetës. Këta nuk kanë lenë gjë pa bërë në Shqipëri. Menjëherë mbas të gjashtëdhjetës me intrigat e tij, sidomos Kadareja, mundohej t’i hiqte profesorët nga Universiteti - “të hiqet ky, të vihet ky”. Gjithë Lidhja e Shkrimtarëve është me denoncime për njëri tjetrin.

Është pikërisht Ismail Kadareja, bashkë me të tjerët, që i kanë shërbyer sigurimit të shtetit duke denoncuar njëri tjetrin dhe gjithë popullin, por nuk janë ndalur as këtu- kanë arritur deri në dhunë fizike për persona dhe për interesa familjare. Në qendër të të gjitha këtyre intrigave është Kadareja.

Kur jemi të Kadareja, ka që thonë se ai ka qenë disident. Sipas jush, a ka qenë disident Ismail Kadare?

A mund të jetë disident një poet I oborrit? Nëse doni jepjani dekretin për disident. Është punë për ju. Fuqi keni. Pushtetin e keni. Disidencën jepjani.

A i keni përcjellur polemikat e kohës së fundit midis Kadaresë dhe Qosjes rreth identitetit shqiptar?

Unë në polemika të tilla nuk mund të përzihem, sepse polemika të natyrës së fundit të shekullit XVI dhe fillimit të shekullit XVII, të kohës së Papa Klementit VIII kur digjeshin njerëz në zjarr nuk bëj. Unë jam i mendimit se shqiptarët duhet të mbesin brenda tyre edhe kur të shkojnë në Evropë. Nuk kanë pse të nxitohen, duhet të jetë edhe Evropa e denjë edhe ata të jenë të denjë. Identitetet nuk bëhen kështu, nuk janë këto identitete.

Kur populli shqiptar ka disa probleme të nxehta që duhet të zgjidhen, hidhet një bombë me tym që të dalin dy personalitete të shkëlqejnë aty dhe të tjerët të merren me ta. Është një papunësi galopante dhe ata shkëlqejnë duke u zënë me njëri tjetrin. Me intriga sharlatanësh dhe me kuvende sharlatanësh nuk merrem. Spiunët le të merren me punët e tyre. E them edhe një herë- nuk merrem me spiunë të sigurimit të shtetit edhe me diskutime që nuk kanë asnjë përmbajtje pozitive për kombin shqiptar. Me gjëra antihistorike që u vjen era mesjetë, u vjen era inkuizicion. Kërkojnë të djegin prapë njerëz këta, që janë fetarë apo s’janë fetarë? Ne që nuk besojmë duhet të zhdukemi? A duhet të ndezim një luftë fetare? Duan të mbesin ata të dy se duan të shkëlqejnë se janë të ditur. Le të shkojnë ku të donë të marrin gradat shkencore dhe të mos i bezdisin njerëzit me dokrra kotnasikoti duke djegur shtriga sikur janë djegur nëpër Evropë në shekullin XVI dhe XVII. Me gjëra të tilla bajate, me diskutime të tilla nuk merrem.

Marrë nga gazeta “Express” e Kosovës
Intervistoi Alfred Beka, Prishtinë, 22 maj

[ORIONI]

Kadare, Sovjetizmi dhe Evropianizmi

R.QOSJA


Vetëm e vërteta i bashkon njerëzit


1. Disa nga reaguesit shprehin shqetësimin se polemika midis Ismail Kadaresë dhe meje do të shkaktojë ndasi mes intelektualëve shqiptarë, e ndoshta, edhe mes kosovarëve dhe shqiptarëve, si po na ndajnë ata që bëjnë përpjekje të kota të krijojnë identitetin kombëtar kosovar dhe një gjuhë tjetër, standarde për të. Edhe më i mprehtë është shqetësimi i atyre që thonë se kjo polemikë, në rastin më të keq, mund të shkaktojë ndasi fetare! Është për nderim shqetësimi i këtyre reaguesve, por, disa të tjerë mendojnë se një shqetësim i tillë është i paarsyeshëm. Një polemikë, sado e ashpër dhe sado e shtrirë, nuk mund të krijojë ndasi, sepse polemikat, që sqarojnë çështjet, në thelb synojnë mënjanimin e ndasive. Ato edhe s’mund të bëhen si duhet midis njerëzve që, megjithatë, s’do të mund të merreshin vesh. Përvoja historike, kudo dhe kurdo, ka dëshmuar se ndikim të padëshiruar mund të ushtrojnë, në radhë të parë, problemet e fshehura, problemet kulturore, politike, morale, shoqërore e të tjera që mbulohen me, ta themi, tepih politik. Nuk e thotë populli i urtë kot: Plaga që fshihet nuk shërohet. Sqarimi i problemeve më parë se ç’i ndan, i afron njerëzit. Nuk e them unë i pari se njerëzit përhershëm bashkohen vetëm rreth të Vërtetës dhe të Drejtës. Rreth mashtrimeve, gënjeshtrave, kodeve të rrejshme, njerëzit mund të bashkohen vetëm përkohësisht - derisa të mos i shohin e të mos i kuptojnë. Hapshmëria (transparenca) nuk është kot nocion aq i çmuar në vendet me tradita më të gjata demokratike. Meqenëse e kanë shijuar gjatë dobishmërinë e saj, ato vende jo rastësisht po kërkojnë që ta zbatojmë edhe ne.

Ku e lamë Kosovën?

2. Është e çuditshme dhe, njëkohësisht, treguese se si një numër i reaguesve, kur flasin për identitetin shqiptar, kanë parasysh vetëm Shqipërinë. Për këtë arsye emërvendi Shqipëri bëhet zëvendësim për emërnjeriun shqiptar. I pari që e bën këtë është Ismail Kadare kur, duke folur për identitetin e shqiptarëve në sprovën Identiteti evropian i shqiptarëve, e thotë atë fjalinë e papranueshme: “Letrat e Shqipërisë janë të qarta”! Nuk ka dyshim se kjo është një pikënisje e gabuar për çdo gjykim për identitetin e shqiptarëve. Nuk mund të gjykohet shkencërisht për çështje të identitetit shqiptar duke pasur parasysh vetëm Shqipërinë, domethënë duke mos pasur parasysh të gjithë shqiptarët në Ballkan dhe shqiptarët në diasporë. Gjykimi për pjesën nuk mund të zëvendësojë gjykimin për tërësinë. Pjesa, sado e madhe dhe sado e rëndësishme qoftë, nuk është tërësia. Ata që për identitetin e shqiptarëve do të gjykojnë duke pasur parasysh të gjitha trevat shqiptare e jo vetëm Shqipërinë shtetërore, të gjithë shqiptarët e jo vetëm ata që jetojnë në Shqipërinë shtetërore, nuk do t’i lejojnë vetes që të shpërfillin përbërësit e shumtë të kulturës e të qytetërimit mysliman në identitetin e gjithësishëm, të përbashkët, historik të shqiptarëve. Pikënisja metodologjike e Ismail Kadaresë, e formuluar në fjalinë përjashtuese ndaj Kosovës “Letrat e Shqipërisë janë të qarta” si edhe e miqve të tij reagues ndaj kësaj polemike, vetëm sa i frymëzon përpjekjet e disa vetjeve, disa grupeve dhe ndonjë institucioni në Kosovë për krijimin e identitetit kombëtar kosovar. E shqiptarët në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi, në Luginën e Preshevës dhe kudo qofshin sot, vetëm së bashku përbëjnë identitetin e përbashkët, të përbërë, të gjithësishëm shqiptar. Për identitetin kombëtar shqiptar si për një identitet të përbashkët, të gjithësishëm, historik mund të flasim vetëm kur t’i marrim parasysh të veçantat e shqiptarëve të krahinave të ndryshme, të dialekteve të ndryshme, të feve të ndryshme dhe të politikave e të fateve të ndryshme historike shqiptare, sidomos prej copëtimit të trojeve shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, në vitin 1912- 1913.

Besimi dhe mosbesimi

3. Ka nga reaguesit që e quajnë të papranueshëm konstatimin tim mbi rëndësinë e përbërësit fetar (mysliman) në identitetin e përgjithshëm, historik, shqiptar. Qëndrimin e tyre të tillë e mbështesin në konstatimin se qenkemi populli më mosbesimtar në Evropë, me ç’rast pohimi më mosbesimtar tingëllon këtu si vlerësim pozitiv. Në qoftë se, sipas konstatimit të këtyre reaguesve, ne, vërtet, qenkemi populli më mosbesimtar në Evropë - më mosbesimtar se popujt me tradita më të gjata shtetërore e demokratike dhe me tradita më të pasura kulturore, mos do të thotë kjo se ne qenkemi populli më i përparuar, më i zhvilluar, më i kulturuar i Evropës? Le ta japin ata vetë përgjigjen në këtë pyetje, kurse unë po shtoj: ndoshta në kohën e komunizmit edhe mund të radhiteshim ndër popujt, si i quajnë ata, më mosbesimtarë të Evropës, por nuk jam aspak i sigurt se sot jemi aq mosbesimtarë sa dje. Dëshmi për shtimin e përkushtimeve fetare të pjesëtarëve të të tri feve mund të shihen e mund të dëgjohen kudo: në familje, në kisha e në xhami, në hapësirat para tyre, në shkolla e në fakultete, në institucione të shkencës, të kulturës e, madje, të politikës. Ata që i shpallin shqiptarët popullin më mosbesimtar në Evropë sot, mund të mos besojnë, ndoshta, në qoftë se u thuhet: në institucione shkencore në Prishtinë, për shembull, para, ta themi, njëzet vjetësh nuk dihej nëse e agjëronte kush ramazanin, kurse sot këtë e bëjnë jo pak prej tyre, përpos të tjerësh, edhe këshilltarë shkencorë; në shkollat e mesme në Kosovë, para njëzet vjetësh, ta themi, nuk dihej nëse agjëronte ndonjë nxënës a ndonjë mësues, arsimtar a profesor, kurse sot dihet për shumë e shumë prej tyre; në xhamitë e Kosovës para njëzet vjetësh nuk dihej nëse shkonte të falej ndonjë profesor fakulteti, kurse sot është gjithnjë e më i dukshëm numri i tyre që të premteve shihen në xhami. Në Kosovë sot me rituale fetare varrosen edhe anëtarë të ndjerë të Akademisë së Shkencave e të Arteve të Kosovës; por, në Kosovë sot me rituale fetare ngjet të varrosen edhe ish-funksionarë të lartë, madje, edhe më të lartit, të Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve të Kosovës. Si në Kosovë, përkushtimet fetare mbas rënies së komunizmit janë shtuar edhe ndër shqiptarët në Maqedoni, në Luginën e Preshevës dhe në Mal të Zi. Të mos i shohësh këto sot do të thotë të mos e shohësh njëmendësinë. Dhe, të shpërfillësh përbërësit e besimit mysliman - që në Kosovë e në Shqipëri kanë ardhur nga Lindja turko-arabe - e kjo do të thotë edhe të kulturës me bazë besimin mysliman në identitetin e gjithësishëm shqiptar, do të thotë të shpërfillësh njëmendësinë: të shpërfillësh njëmendësinë qoftë pse nuk je në gjendje ta shohësh, qoftë - çka, mjerisht, ngjet më shpesh - pse nuk dëshiron ta shohësh të tillë çfarë është ajo. E kur flitet për identitetin e shqiptarëve në përgjithësi e jo vetëm për identitetin e shqiptarëve në Shqipërinë shtetërore, do të duhej të dihej se në Kosovë, në Maqedoni, në Luginën e Preshevës dhe në Mal të Zi, jetojnë sot gati gjysma e shqiptarëve në Ballkan, kurse mbi 95 për qind e këtyre shqiptarëve i takojnë besimit mysliman. Besimin e autorëve të pohimit se shqiptarët na qenkan populli më mosbesimtar në Evropë e përgënjeshtrojnë edhe të dhëna të tjera, ndër të cilat mund të përmendet një emision i udhëhequr prej Alban Dudushit në Top Channel, në të cilin, përpos se u theksua racizmi i Ismail Kadaresë, u paraqitën të dhëna për rënien e numrit të martesave të përziera e për shtimin e numrit të konflikteve fetare dhe këto të dhëna flasin, ndoshta, për forcimin, apo, madje, për tejshquarjen e vetëdijes fetare në jetën tonë.

Këshilla e reaguesit tjetër

4. Njëri prej reaguesve ma merr për të keq se për njërën prej çështjeve për të cilën është folur në përgjigjen ndaj sprovës së Ismail Kadaresë paskam folur si myftiu i një qyteti tonë. Dhe, kjo - se paskam folur ashtu siç paska folur edhe myftiu, nuk e di nëse fola unë përpara tij apo ai përpara meje - qenka e palejueshme. Mos do të thotë kjo se një intelektual për asnjë çështje nuk do të duhej të fliste siç flet një myfti? Dhe, mos do të thotë kjo se çdo gjë që thotë një myfti që përpara qenka e papranueshme? Nuk e di nëse shqiptuesit të këtij pohimi i shkon mendja se vetëm në kohën e komunizmit ishte e padëshiruar, madje, e palejuar që të thuash diçka që do të pajtohej me atë që për atë diçka e paska thënë një myfti, një kardinal a një rabin! Nuk e di si mund të kuptohet më parë ky qortim: si paragjykim fetar, si myslimanofobi, apo si një klishe komuniste e strehuar në ndërdijen e qortuesit. Pak më e vrazhdë, ndoshta, do të mund të quhej këshilla e reaguesit tjetër, i cili shqiptarëve, që mund të mos mendojnë si ai, ua tregon udhën e pelegrinazhit, për të zgjidhur, si thotë, brengat e veta! A bash kështu duhet të flasë një shqiptar ortodoks për shqiptarin mysliman që për haxhillëk shkon në Qabe, apo një shqiptar mysliman për vëllain ortodoks që për pelegrinazh shkon në Patrikanën e Stambollit e për vëllain katolik që për pelegrinazh shkon në Vatikan?!

Krahasime që s’bëhen

5. Një reagues tjetër pa ndonjë ngurrim dhe pa ndonjë hamendësim shpërfill kritikën letrare, teorinë letrare dhe historinë letrare e kjo domethënë shkencën e letërsisë në krahasim me letërsinë. Ç’më duhet mua, mendon ai, studimi i veprës së një shkrimtari kur e kam atë vepër? Ç’më duhet mua, thotë ai pa ngurrim, monografia e Rexhep Qosjes për Naim Frashërin? Dhe, unë nuk e di a nuk i duhet kjo monografi e pse e paska shkruar Rexhep Qosja, apo pse qenka e shkruar mbi krijimtarinë e Naim Frashërit? Ky pohim shqiptohet për t’u dëshmuar pohimet e disa miqve të Ismail Kadaresë e, pastaj, edhe mendimi i Kryeministrit të Shqipërisë, se polemika ndaj së cilës reagojnë ata është polemikë midis dy autorëve me popullorësi të ndryshme: një shkrimtari, një poeti botëror dhe një kritiku, një historiani letrar-lokal! Ta lëmë krahasimin midis popullorësive e të merremi me krahasimin vlerësues midis fushave krijuese: midis poezisë dhe shkencës, midis poezisë dhe trajtave të tjera të veprimtarisë mendore të njeriut. Krahasimet vlerësuese midis arteve të veçanta dhe midis arteve e trajtave të tjera të veprimtarisë mendore të njeriut, siç janë shkenca dhe filozofia, quhen të tejkaluara, të papranuara, të gabuara, sepse të gjitha artet, të gjitha shkencat dhe filozofia i duhen njeriut, janë shprehje e mundësive të tij dhe i shërbejnë jetës së tij. I takon një kohe të shkuar koncepti romantik, sipas të cilit poezia dhe muzika përfaqësojnë dëshminë më të fuqishme të gjeniut, ashtu siç i takon një kohe të shkuar koncepti hegelian, sipas të cilit poezia (e kjo domethënë letërsia) i takon fëmijërisë, kurse filozofia dhe shkenca pjekurisë së njerëzimit. Për këtë arsye, në kulturat e zhvilluara nuk bëhen krahasime vlerësuese midis shkrimtarit dhe kritikut, midis shkrimtarit dhe shkencëtarit, midis shkrimtarit dhe filozofit. Studiuesi i njohur polak, Henrik Markieviq, thotë, fjala vjen, se sot “gjithnjë e më dukshëm po hiqen kufijtë midis letërsisë dhe filozofisë, shkencës, reportazhit ose publicistikës”; studiuesi francez, Robert Eskarpi, thotë se ka shumë vepra të shkruara me qëllim funksional që çmohen si vepra të vërteta letrare; teoriku i njohur i letërsisë, Cvetan Todorov, në trajtesën Nocioni i letërsisë, fjala vjen, thotë se “çdo tip i ligjërimit që zakonisht e quajmë letrar, e ka tipin e ngjashëm joletrar, me të cilin është më i afërt se me një tip tjetër të ligjërimit letrar”. Krijuesit e ndryshëm të arteve, të shkencës dhe të filozofisë çmohen jo varësisht pse njëri është poet, tjetri shkencëtar e i treti filozof po varësisht prej vlerës, kuptimit, rëndësisë së veprave të tyre. Cili intelektual francez do të thoshte, fjala vjen, se Rasini, Kornej a Molieri janë më të çmuar në kulturën franceze se Dekarti? Asnjëri. Cili intelektual francez do të thoshte se Lamartini është më i çmuar e më i rëndësishëm për kulturën franceze sesa Rusoi? Asnjëri. Cili intelektual francez do të thoshte se Pol Valeri në kulturën franceze është më i çmuar e më i rëndësishëm se Henri Bergsoni apo Gustav Lansoni? Asnjëri. Cili intelektual gjerman do të thoshte se Gëte dhe Shileri për kulturën franceze janë më të rëndësishëm se Kanti dhe Hegeli? Asnjëri. Në letërsinë italiane të shekullit nëntëmbëdhjetë dhe të shekullit njëzet kanë krijuar me mijëra poetë, prozatorë e dramaturgë, por ndër, të themi, pesë shkrimtarët më të lavdishëm të shekullit nëntëmbëdhjetë hyn kritiku dhe historiani i letërsisë italiane, Francesko de Sanktis, kurse ndër më të lavdishmit e shekullit njëzet hyn kritiku dhe esteti Benedeto Kroçe. Albert Kamy dhe Zhan- Pol Sartri janë dy nga figurat më të mëdha të letërsisë franceze të shekullit njëzet, por janë aq të mëdhenj, aq të çmuar e aq të rëndësishëm në këtë letërsi dhe në letërsinë botërore në përgjithësi, jo vetëm si prozatorë, por edhe si filozofë, kritikë, eseistë, intelektualë me formim dhe ndikim universal - Sartri dhe jo vetëm si prozator e dramaturg po edhe si mendimtar, kritik, intelektual i gjithanshëm - Kamy. Ç’përfaqësojnë mijëra e mijëra romancierë në krahasim me Herodotin, Plutarkun, Livin, Tacitin, Erazmon, Bekonin, Montenjin, Lesingun, Vikon, Volterin, Didronë, Renanin, Tenin, të cilët trajtohen shkrimtarë të mëdhenj sepse janë, para së gjithash shkencëtarë, mendimtarë, moralistë të mëdhenj? Krahasimet vlerësuese midis intelektualëve tanë, midis krijuesve tanë, varësisht prej fushës krijuese me të cilën merren, nuk e tregojnë të vërtetën për rëndësinë dhe për rolin e tyre të përgjithshëm në letërsinë dhe në kulturën kombëtare.

Sovjetizimi dhe evropianizimi

6. Disa prej reaguesve-ithtarë të Ismail Kadaresë, nuk ngurrojnë që në reagimet e tyre të më mbajnë ligjërata për evropianizimin e letërsisë shqipe, duke i treguar me gishtin tregues evropianizuesit dhe kundërevropianizuesit e saj, duke e bërë Ismail Kadarenë europianizues e mua kundërshtar të këtij evropianizmi. Janë turrur të marrin një flamur që nuk iu takon, ndërsa Ismail Kadarenë si shumë herë dhe për shumëçka e vënë përpara! E ai, për t’u treguar çka s’ishte e pështyn edhe njërin nga mësuesit e tij të dikurshëm: Çernishevskin. Ç’mund të thuhet për këto pohime dhe për këto krahasime? Mund të thuhet: mbi tridhjetë e pesë vjet i ka kaluar Ismail Kadare, duke e sovjetizuar jo vetëm me poezi e me prozë, po edhe me shkrime kritike dhe “teorike” letërsinë dhe kulturën shqiptare. Përmasat e vërteta të kësaj dukurie në krijimtarinë e tij mund të shihen në gjithë shtrirjen e saj vetëm kur të studiohet ajo. E sovjetizimi dhe evropianizimi janë koncepte të papërputhshme, madje, të papajtueshme. E sovjetizimi dhe evropianizmi janë praktika letrare, artistike dhe kulturore në përgjithësi, të ndryshme, të papërputhshme dhe të papajtueshme. Shkrimin e fundit apo, ndoshta, të fundit teorik dhe historikoletrar, me të cilin i kontribuohej sovjetizimit të letërsisë shqipe, të shkencës letrare dhe të kulturës shqiptare, Ismail Kadare do ta shkruajë në çastet kur po dëgjoheshin grahmat e fundit politike, ideologjike dhe sistemore të komunizmit në Evropë dhe po fillonte çsovjetizimi i letërsisë dhe i kulturës shqiptare: në vitin kur po shënohej dyzet e pesë vjetori i Çlirimit. Ishte kjo fjala teorike dhe historiko-letrare e Ismail Kadaresë mbi amshimin e realizmit socialist, e paraqitur në Konferencën Shkencore Koha jonë, letërsia, shkenca letrare në njërën nga sallat e Pallatit të Kongreseve më 13 nëntor 1989, që do të botohet mandej në numrin e janarit 1990 të revistës Nëntori. Ishte kjo fjala teorike dhe historikoletrare e Ismail Kadaresë, me të cilën ai zhvlerësonte të ashtuquajturën letërsi dekadente, mikroborgjeze, domethënë evropiane, me të cilën e shpallte të përjetshme letërsinë e realizmit socialist dhe me të cilën e madhëronte edhe një herë rëndësinë e vijës së Partisë për letërsinë dhe artet. Në Evropë nuk kishte krijues, nuk kishte intelektual, që nuk shihte se në arkivolin e komunizmit po nguleshin gozhdët e fundit, kurse Ismail Kadare i shkruante himn për pavdekësinë! Në letërsinë shqipe kurrë një poet s’ishte treguar më kundërprofet. Fatmirësisht, një numër i prozave dhe i poezive të Ismail Kadaresë nuk e dëshmojnë teorinë e tij, me të cilën propagandohej sovjetizimi i mëtejshëm i letërsisë dhe i kulturës shqiptare. Dhe, fatmirësisht, krijimtaria e tij letrare dhe publicistike, pas rënies së komunizmit, është krijuar në kundërshtim me atë teori. Por, pesëmbëdhjetë vjet vetëdije për nevojën e evropianizimit nuk janë shpagim i mjaftueshëm për mbi tridhjetë e pesë vjet teori dhe propagandë për sovjetizimin e letërsisë dhe të kulturës shqiptare në përgjithësi. Në vitet kur Ismail Kadare bënte sovjetizimin teorik dhe, në një pjesë të madhe, praktik të letërsisë shqipe, unë bëja evropianizimin e saj: evropianizimin e gjithanshëm të saj. Dhe, kjo dëshmohet në referencat e përdorura në veprat e mia për letërsinë shqipe. Dhe, kjo dëshmohet në indekset e emrave në veprat e mia për letërsinë shqipe dhe për kulturën shqiptare. Mbi 95 për qind e emrave të shkrimtarëve, të krijuesve të tjerë të arteve të tjera, të filozofëve, të shkencëtarëve në veprat e mia janë emra shkrimtarësh, krijuesish të arteve të tjera, filozofësh dhe shkencëtarësh evropianë- francezë, gjermanë, anglezë, italianë, spanjollë, holandezë dhe amerikanë. Dhe, kjo dëshmohet edhe me pikëpamje teorike në sprovën time Letërsia kombëtare dhe letërsia botërore ose afrimi përmes ndryshimeve, të botuar në vitin 1972. Dhe, kjo dëshmohet edhe me koncepte teorike në veprën Tri mënyra të shkrimit shqip, të shkruar në fund të viteve të shtatëdhjeta, në të cilën politizimi dhe ideologjizimi, domethënë sovjetizimi, që predikonte e zbatonte Ismail Kadare në njërën anë, kurse folklorizmi, në anën tjetër, trajtohen si pengesa për evropianizimin e letërsisë, të arteve, të dijeve, të kulturës sonë në përgjithësi e kjo domethënë si pengesë e evropianizimit të identitetit tonë. Të thuash, prandaj, ç’thotë Ismail Kadare për veten dhe ç’thonë magnetofonat e tij për rolin tim dhe rolin e tij në evropianizimin a çevropianizimin e letërsisë dhe të kulturës sonë, do të thotë të mos e shohësh të vërtetën dhe të mos e pranosh të vërtetën.

Si po zgjidhet çështja kombëtare

7. Një numër i reaguesve, megjithëse i vogël, i quajnë të jashtëkohshme e kjo domethënë anakronike diskutimet për çështje që po diskutohen në këtë polemikë e në reagimet ndaj saj dhe i quajnë kështu të jashtëkohshme, domethënë anakronike, sepse u tingëllojnë shumë kombëtare. Në kohën e globalizmit, që, mendojnë, u sjell vetëm të mira kombeve, preokupimet kombëtare, thonë, të largojnë prej qëllimit kryesor, që është zhvillimi ekonomik dhe ngritja e mirëqenies së qytetarëve. Nuk janë këto, natyrisht, deklarimet e para, as të vetmet në disa nga mediat tona në Prishtinë dhe në Tiranë, në të cilat ideja kombëtare quhet tashmë ide e tejkaluar. Harrohet se, siç po shihet në të gjitha anët e planetit, kombi është edhe më tej ajo forca e cila, si e thoshte De Goli, e lëviz historinë. Popujt e mëdhenj nuk janë më pak nacionalistë se popujt e vegjël, që ende s’kanë zgjidhur as çështjen kombëtare as çështjen demokratike. Dhe, harrohet se autorë perëndimorë, evropianë dhe amerikanë, në vendet e të cilëve globalizmi predikohet më së shumti, thonë se: 1. kapitalizmi me tregun e lirë; 2. të drejtat e njeriut me demokracinë liberale sekulare; dhe 3. shteti kombëtar përfaqësojnë tri parimet, mbi të cilat qëndrojnë e sotmja dhe e ardhmja e Perëndimit dhe e njerëzimit. Dhe, harrohet se ne, si komb, ende nuk e kemi zgjidhur çështjen kombëtare dhe, si duken punët, nuk do ta zgjidhim përfundimisht as në këtë cikël historik. Është e vërtetë se pozita e shqiptarëve në Maqedoni, në Serbinë Jugore dhe në Mal të Zi sadopak po përmirësohet dhe është e vërtetë se Kosovës do t’i njihet pavarësia me ose pa farë kufizimesh, por është e vërtetë se shqiptarët mbesin të ndarë, siç ishin, në pesë shtete! E ashtu i copëtuar si shqiptarët nuk është asnjë popull evropian. Bashkësia ndërkombëtare nuk ua ka paracaktuar disa kufizime bisedimeve mbi statusin e Kosovës për hir të shqiptarëve, po, në radhë të parë, për hir të serbëve. Vullneti i, të themi, 10 për qind të serbëve të Kosovës vihet kështu mbi vullnetin e 90 për qind të shqiptarëve dhe të tjerëve në Kosovë. Sikur të mos favorizohej vullneti i serbëve, shqiptarëve të Kosovës do t’u njihej e drejta e popullit të ndarë dhunshëm prej shumicës së tij: e drejta e bashkimit me Shqipërinë. E, sa rëndësi të madhe do të kishte bashkimi i Kosovës me Shqipërinë edhe për Kosovën, edhe për Shqipërinë, ndoshta, vetëm tani po shihet plotësisht. Përpara mendoja se duke u bashkuar me Shqipërinë do të shpëtonin njëherë e përgjithmonë prej Serbisë. Tani mendoj, ndërkaq, se duke u bashkuar me Shqipërinë, njëkohësisht, do të shpëtohej Kosova prej Kosovës dhe Shqipëria prej Shqipërisë. Domethënë: bashkimi do të kishte rëndësi jo vetëm ekzistenciale, ekonomike e politike, po edhe shoqërore, intelektuale dhe morale. Vetëm të bashkuar shqiptarët do të bëheshin çka mund të jenë, çka s’do të duhej të jenë dhe çka do të duhej të jenë edhe në pikëpamje shoqërore, edhe në pikëpamje të shëndetit moral. Për këtë arsye, jo diskutimet intelektuale për çështje kombëtare, prandaj edhe për identitetin, po mohimet e nevojës për diskutime të tilla mbi çështje kombëtare mund të quhen të jashtëkohshme dhe të jashtëvendshme.

[ZANOR]

''Pranimi i nacionalizmit perëndimor, ashtu siç kërkon Kadareja, është t'i dorëzohesh sëmundjes së Oksidentosis. Pranimi i identitetit europian të shqiptarëve, sikurse ngulmon Kadareja, është molepsje me Oksidentosis, jo përparim dret Perëndimit dhe Europës së bashkuar. Debati që ka shpërthyer do të sjellë një dobi të madhe sepse dashje pa dashje do të ndajë më qartë grupimet e të sëmurëve me Oksidentosis dhe të atyre që duan të qëndrojnë besnikë frymës nacionaliste të rilindasve. Në këtë debat e ka mirë Qosja që mbron idenë se jemi komb e vend ku gërshetohen qytetërimet, besimet , kulturat, vlerat perëndimore e lindore. Kjo duhet parë si pasuri e vlefshme, jo si plaçkë e vjetër që duhet hedhur tutje. Tek shqiptartë nuk duhet të kultivohet as Orientalizëm , as Oksidentalizëm.


Janë ngritur zëra burracakësh intelektualë që e quajnë pa dobi, madje të dëmshëm debatin Qosja-Kadare. Por edhe po të heshtin Kadareja e Qosja debati nuk shuhet.
/ 31 05 2006/F.F. nga lajmet.com''

Kur identiteti per disa behet pacaver fetare edhe qe i thone vetit ''intelektual''!

E gjithe pacavura filoislame mveshet si peqeja fytyres se identitetit, gjoja po thot dicka te forte, te re si ''perlindje'', ku edhe vet rilindjen e paraqet si perqitje, ku as vet rilindasit tane, nuk shkelen ne keso drrasash te kalbura mendimi, po shkurt e shqip, paraqiten identitet shqiptar mbifetar e mbipolitik - kur sot kesi pacavuristesh, sikur thone dicka te re, qe e dine edhe femijte se: shqiptari eshte edhe musliman, katolik e orhtodoks, se shqiptari eshte edehe oriental edhe oksidental (lindor e perendimor), ku dikush i quan perpjestime te njejta, e qe nuk jane te njejta sot - e dikush zhgrryhet ne llomin e interesit fetar, gjoja po i gezohet shumices fetare - ne identitetin shqiptar!

Ate qe te fortit e bejne haptazi, disa miop shqipfoles e bejne ende nen plaf, si reflektim i nje semundje kanceroide religjioze, qe edhe vet boten e dergon ne udhe pakrye - se lere me kerdhelen shqiptare, gjoja si trumpetuese e orientalizmit, duke i bere pacavura vet fjalet oriental e oksidental, si kultura fetare, kur ato jane kultura historike e shkencore ne teresi - e me se pakut iu takojne kultures fetare! Po i mjeri per mend, mund te rremihi edhe nen kembet e tia, gjoja po hapi kanal te ri ndasie ndershqiptare!

Se sa eshte naiv, dyfytyresh njeriu ''intelektual'' shihet ne lepirjen e tij here ne orient e here ne oksident - thuase ato jane terma fetare, e jo shkencore, duke i etiketuar si'oksidentosis' e harron orientalisin e kokeboshesise se tij. Po sikur rilindasit tane, qe ishin te tre feve te sotme shqiptare, te shkelnin ne keso drrasa te prishura, kalbesirash mendimi hipokrit - cfare dote ndodhte me vet Rilindjen Shqiptare? As qe do te permendej kund ne histori te letersise, se lere me te merret si mesim i ri i nje lidhjeje shqiptare!

A ka gje me ultesi deri ne semundje kronike skizofrene, se sa te luhet me identitet shqiptar, kur ne dokument eshte e shenuar se cfare identiteti ke, si ne leternjoftim e pasaporte dhe aspak nuk iu shkon ndermend se pikerisht ne identitetin shqiptar, te shumices shqiptare, shenohet shtetesia e huaj sllave e greke - e kjo nuk iu shkon ndermend disa ''intelektualeve'' ketu - po ngatrrohen si rriqnat ne damare gjaku, per interesa politike e fetare! Thuase vertet po e ndajne kombin ne dy taborre, ku do t'i kryqezojme tash edhe shpatat fetare? A jane te marre keta njerez homosapiensa primitiv, sa mos te kuptojne se shqiptaret jane sot ne shkalle te cfivilizimit europian e boteror si perkah studimet e mirefillta, si perkah shkenca dhe as qe iu intereson zhuga fetare!?

Sikur po harrojne disa - se shqiptari i sotem eshte angazhuar ne shkence e studime te te gjitha profileve shkencore - qe kuadrot klerike vetem mund te mesojne risi dhe nuk mund ta mbulojne intelektin e mirefillte shqiptar, me dokrra qorre si damka ne identitetin shqiptar!

Vetem primitivet merren me keso dokrrash, deri tek keta dokrraqet copie/paste
gjoja na u krijuan dy taborre shpatash brendakombetare, kur nuk edijne ende se
intelektuali i mirefillte shqiptar, qeshet me kete komedi primitive, qe i servohet opinionit shqiptar dhe qe duhet demaskuar ne ekstrem, kjo dukuri negative e shfryerjes se interesave personale e politike e fetare - ne emer te identitetit shqiptar! Kaloi vetiu edhe kjo koha e baballareve te kombit, te tapive mbi kombin e mbi kulturen historike kombetare! Po vertetohet fjala e urte: dy here njeriu behet femij ne jete!

[ORIONI]

Edhe kryeparlamentarja futet në polemikë Edhe Kryetarja e Kuvendit të Shqipërisë, Jozefina Topalli, e quajti të nevojshme që të inkuadrohet në polemikën midis Ismail Kadaresë dhe Rexhep Qosjes. Për dallim prej Kryeministrit Sali Berisha, i cili hyrjen e tij në polemikë e bëri botor në konferencën me gazetarët në Tiranë, Kryetarja e Kuvendit, Jozefina Topalli, e bëri këtë në Konferencën Evropiane të Kryetarëve të Kuvendeve, në veri të Evropës. Me atë rast, para Kryetarëve të Kuvendeve të vendeve evropiane, ajo e quajti të arsyeshme, madje, të domosdoshme, të përmendë historinë shqiptare që, si tha, "daton përpara 2000 vjetësh"; të përmendë gjeografinë shqiptare që, si tha, "na ka vendosur jo në cep, por në brendësi të Evropës"; dhe të përmendë, në fund, edhe identitetin e shqiptarëve, të cilin, e quajti të domosdoshme ta quajë, "tërësisht evropian", pra, jo pjesërisht, po "tërësisht evropian"! Sikundër mund të shihet, edhe për Kryetaren e Kuvendit të Shqipërisë, Jozefina Topalli, si edhe për Ismail Kadarenë, gjeografia është përcaktuesja vendimtare e identitetit të vetjeve dhe të popujve. Për këtë shkak, ndoshta, ajo u mbajti Kryetarëve të Kuvendeve të vendeve evropiane një mësim nga gjeografia (dhe antropologjia) me ç'rast bëri përpjekje që, sikundër Ismail Kadare, ta fusë Shqipërinë sa më në brendësi të Evropës, duke e larguar sa më shumë prej Turqisë dhe, në përgjithësi, prej Lindjes turko-arabe me shpresë se ashtu do ta largojë prej atyre përbërësve të kulturës e të qytetërimit të asaj Lindje që mund t'iu kenë ngjitur dikur a mund t'i ngjiten tani Shqipërisë! Edhe zonja Jozefina Topalli gjatë përpjekjes së saj për ta rehatuar Shqipërinë sa më larg Lindjes myslimane, e harroi Kosovën dhe e la aty ku e kishte lënë Ismail Kadare, kur tha se sa i përket identitetit, "Letrat e Shqipërisë janë të qarta"! Kryetarja e Kuvendit të Shqipërisë, Jozefina Topalli, harroi se popujt e brendësisë së Evropës, prej më të vegjëlve e deri te më të mëdhenjtë, jo vetëm Shqipërinë po krejt Ballkanin e vendosin m'u në cepin e Evropës. Për këtë arsye edhe kanë krijuar nocionet gjeografikë Ballkani Perëndimor, Ballkani Juglindor. Ata, sigurisht, nuk mërziten si kryeparlamentarja jonë, Jozefina Topalli, dhe si shkrimtari ynë, Ismail Kadare, pse Shqipëria dhe Ballkani në tërësi gjendet në cep të Evropës. Dhe, pse të mërziten? Në cep të Evropës, të Veriut të Evropës, janë Finlanda, Norvegjia dhe Suedia, kurse në cep të Jugut të Evropës janë Portugalia, Spanja dhe Italia. Pavarësisht pse në anën tjetër të Mesdheut i kanë vendet e Veriut afrikan, as Portugalia, as Spanja, as Italia nuk kanë dëshmuar ndonjëherë se mërziten pse i Madhi Zot i ka vendosur në cepin jugor të Evropës. Në qoftë se marrin parasysh se vendosja gjeografike në cepin jugor të Evropës iu sjell dobi të mëdha prej turizmit, atëherë mund të besojmë se cepin nuk do të pranonin kurrsesi ta ndërronin me brendësinë e Evropës. Mund të besohet se përpjekja e Kryetares së Kuvendit të Shqipërisë, Jozefina Topalli, për t'i bindur njëherë e përgjithmonë kolegët e vet, kryeparlamentarët e vendeve evropiane, se Shqipëria nuk gjendet në cep, po në brendësi të Evropës dhe se identiteti i shqiptarëve është jo vetëm evropian, po "tërësisht evropian", do t'i ketë shtyrë ata t'i bëjnë njëritjetrit dy pyetje: e para, pse ka nevojë kjo zonjë ta lëvizë Shqipërinë prej cepit të Evropës, ku e ka vendosur i Madhi Zot dhe ta çojë në brendësi të saj dhe, e dyta, pse ka nevojë kjo zonjë ta theksojë, madje, ta tejtheksojë se shqiptarët kanë identitet evropian, madje, "tërësisht evropian"? Do ta kenë pyetur ashtu njëri-tjetrin, në radhë të parë, për arsye se shumica prej tyre do të kenë qenë për vizita zyrtare edhe në Shqipëri, edhe në Maqedoni, edhe në Kosovë dhe gjatë këtyre vizitave mund të kenë parë shumëçka në gjeografinë shqiptare dhe mund të kenë mësuar për historinë shqiptare, që është evropiane dhe jashtevropiane, dhe nuk janë mrekulluar nga evropiania e saj dhe nuk janë shastisur nga jashtevropiania e saj - si ajo. Kështu, për shembull, mund të kenë mësuar se historia shqiptare rreth 500 vjet ishte e lidhur me historinë e Perandorisë Otomane dhe gjatë këtyre pesë shekujve përqindja më e madhe e shqiptarëve kishin marrë fenë myslimane dhe, mandej, shumëçka prej kulturës dhe qytetërimit mysliman. Të kujdesshëm në sjellje qysh dinë të jenë evropianët e, sidomos, politikanët, ata nuk do t'i kenë thënë zonjës sonë: gjithë ato xhami në gjeografinë shqiptare, gjithë ata hoxhallarë e myezinë, gjithë ato medrese, gjithë ata haxhi që shkojnë në Qabe, gjithë ata të vjetër e të rinj, fshatarë e intelektualë që mbushin xhamitë dhe hapësirat para xhamive të xhumave, gjithë ato varrime dhe gjithë ato varre në të cilat varrimet bëhen me ritualin mysliman, gjithë ata të bërë synet - rreth pesë milionë shqiptarë të bërë synet, e shumëçka tjetër, flasin për një identitet evropian të shqiptarëve vetëm me kushtin në qoftë se identitetin bëhet edhe dëmsjellëse. Evropa dhe SHBA s'duan të pavërteta. Shndërrimet e leverdishme Si vlerësimi i Kryeministrit të Shqipërisë, Sali Berisha, për pakrahasueshmërinë midis Ismail Kadaresë dhe Rexhep Qosjes, ashtu edhe deklarata e Kryetares së Kuvendit të Shqipërisë, Jozefina Topalli, për identitetin shqiptar, e nxitur prej polemikës midis tyre, tregojnë se sa të thella janë rrënjët e mentalitetit komunist në politikën tonë. Pavarësisht pse quhen njerëz politikë në rend demokratik, ata nuk ngurrojnë ta vazhdojnë praktikën komuniste të mbajtjes nën sqetull të krijuesit që iu shërben dhe të përndjekjes së krijuesit që kritikon! Ç'është e vërteta, Ismail Kadare është kujdesur që lajkatueshëm t'i ftojë ta marrin nën sqetull. Duke ditur se ku i dhemb dhe me çka mund ta mallëngjejë Kryeministrin Sali Berisha, ai do ta shfrytëzojë pamfletin Pabesia e një polemisti për ta paraqitur atë si ngadhënjyes politik e moral në ngjarjet e vitit 1997, që rëndojnë shumë tragjikisht në jetëshkrimin politik të ish-kryetarit dhe, tani, Kryeministrit të Shqipërisë. Edhe pse në përgjigjen ndaj sprovës së tij, me të cilën e kishte filluar këtë polemikë nuk e kisha përmendur vitin 1997, Ismail Kadare nuk do të ngurrojë që atë vit ta përdorë për ta ngritur disponimin e padronit të tij të ri kundër meje! Dhe, do të shkruajë: "Në atë kohë (në vitin 1997-RQ), shqiptarët, kudo që gjendeshin, ranë në zi e në depresion. E midis zisë u ngrit veç një zë i ngazëllyer që e përshëndeste atë gjëmë, duke e pagëzuar si "revolucion i vonuar demokratik". Përfundimet që nxjerr Ismail Kadare prej kësaj fjalie janë këto: shqiptarët, kudo gjendeshin ata, në pranverë të vitit 1997, ranë në zi e në depresion sepse prej pushtetit ra Sali Berisha. Oh, sa gjëmë e madhe! E dëgjoi atë gjëmë për Sali Berishën edhe Ismail Kadare në Paris! E dëgjoi dhe u përlot! Por, e vërteta për vitin 1997 kurrsesi nuk është ajo që e thotë Ismail Kadare. Sikur shqiptarët të kishin rënë në zi e në depresion nuk do të kishte pasur kush t'i tregonte Sali Berishës se Shqipëria e vitit 1997 nuk mund të sundohet me venomet e vitit 1917. Me politikën e tij ekstremisht të djathtë, ai shkaktoi deformime të mëdha, të padurueshme në jetën politike, shoqërore dhe ekonomike të vendit, prandaj populli u ngrit kundër asaj politike. Në të vërtetë populli shqiptar në Shqipëri, në vitin 1997, bëri revolucion demokratik të vonuar, të vonuar për shkak se rendi i vendosur në vitin 1991, pas rënies së komunizmit, u kthye shpejt në despotizmin e, si e quajti gazeta angleze The economist, njeriut të shekullit tetëmbëdhjetë që kishte në duar mjetet teknike të shekullit njëzet! Ismail Kadare e di se me revolucione të quajtura të mëndafshta, të portokallta, demokratike, u përmbysën edhe Millosheviqi në Serbi, edhe Shevernadze në Gruzi, edhe Janukoviqi në Ukrainë, i cili, si Sali Berisha në Shqipëri, u rikthye sivjet në pushtet. Historia nuk shkon vetëm përpara, por, fatkeqësisht, ndonjëherë edhe kthehet mbrapa. Ardhja e Sali Berishës në pushtet në Shqipëri, si edhe ardhja e Janukoviqit në Ukrainë, është një kthim i këtillë mbrapa i historisë së Shqipërisë si i historisë së Ukrainës. Nuk mund të thuhet se Ismail Kadare nuk di gjë për revolucionet e mëndafshta, revolucionet demokratike dhe ecjet e historisë jo vetëm përpara, por ndonjëherë edhe për kthimet e saj mbrapa. Por, si për shumëçka tjetër, ashtu edhe për vitin 1997, për revolucionin e vonuar demokratik dhe për Kryeministrin e tanishëm të Shqipërisë, prej Ismail Kadaresë nuk mund të pritet e vërteta: prej tij mund të pritet vetëm "e vërteta" që për të është e leverdishme! Të lëmë, prandaj, mënjanë, zinë dhe depresionin e Ismail Kadaresë pse në vitin 1997 populli përmbysi regjimin despotik oriental të Sali Berishës dhe ta lëmë mënjanë pa brejtje të ndërgjegjes pse po lëmë mënjanë vajin e një shkrimtari me shumë popullorësi, i cili shqiptarët që kundërshtojnë regjimin as më parë e as më vonë s'ka ngurruar t'i quajë kur halldupë, kur jashtëqitja e kombit! Të lëmë mënjanë vajtimin e tij për fatin e Sali Berishës në vitin 1997 dhe gëzimin e tij për rikthimin e tij në pushtet në vitin 2005 dhe të shohim se me çfarë shkathtësie është kujdesur dhe vazhdon të kujdeset ai që t'i ndërrojë qyrqet politike në varësi nga stinët politike. Nuk është aspak e mundimshme të konstatohet se, duke filluar prej përmbledhjes së parë, Frymëzime djaloshare, që e paralajmëronte një talent të ri në letërsinë shqipe, që do ta përjetësonte idenë komuniste, e deri te sprova Identiteti evropian i shqiptarëve dhe vetintervista Pabesia e një polemisti, Ismail Kadare nxiton që të paraqesë dëshmi të shkruara - në vargje, në prozë, në publicistikë e në eseistikë se mendon dhe krijon në frymën e kohës e kjo në frymën e kohës për të do të thoshte në pajtim me kërkesat e Partisë së Punës - dikur, kurse në pajtim me kërkesat e tregut politik - sot. Një pjesë e madhe, shumë e madhe e krijimtarisë së tij jo vetëm publicistike, por edhe në poezi e në prozë, mban vulën e këtij nxitimi për t'iu përshtatur këtij tregu e kjo do të thotë për të përfituar për veten, për statusin vetjak në çdo situatë. Të shtunën, SHQIP riboton të plotë kundërreplikën e akademikut kosovar Rexhep Qosja me Ismail Kadarenë për identitetin shqiptar,si kundërpërgjigje ndaj intervistës së shkrimtarit shqiptar me titull "Pabesia e një polemisti", botuar në pak javë më parë në gazetën "Shekulli" REDAKSIA Njoftim Kur e ka quajtur të leverdishme që Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës ta quajë çlirimtare, Ismail Kadare ashtu edhe e ka quajtur, por kur partitë e krijuara nga radhët e UÇK-së dhe përkrahësit e saj i kanë humbur zgjedhjet në vitin 2000, Ismail Kadare menjëherë e ka ndërruar pllakën, ka harruar çka ka shkruar dje për UÇK-në dhe ka filluar t'u këndojë këngë atyre që ishin ngritur kundër saj dhe luftës së saj, madje edhe atyre që gjatë luftës kishin kërkuar ndërprerjen e fushatës së bombardimeve mbi Serbinë, mbi ushtrinë e policinë e saj, madje, t'u këndojë këngë edhe atyre që gjatë luftës do t'i çojnë dhurata Millosheviqit në shtëpinë e tij në Beograd dhe do të provojnë të formojnë qeveri kuislinge në Prishtinë! evropian nuk e njëjtësojmë me krishterimin. Se, gjithë ato që u përmendën janë përbërës të kulturës dhe të qytetërimit mysliman në identitetin e shqiptarëve, që bashkë me përbërësit e kulturës dhe të qytetërimit të krishterë ndërtojnë IDENTITETIN E GJITHËSISHËM HISTORIK SHQIPTAR. Sidoqoftë, retorika e Kryetares së Kuvendit të Shqipërisë mbi zhvendosjen e Shqipërisë (pa Kosovën, pa Maqedoninë, pa Luginën e Preshevës dhe pa Malin e Zi) prej cepit të Evropës e në brendësi të Evropës dhe njëjtësimi i identitetit të shqiptarëve tërësisht me fenë e krishterë nuk flet mirë për politikën tonë. Kjo retorikë dëshmon se politika jonë vazhdon të jetë shumë e shtirë dhe shumë servile. Dhe, e bërë me gjuhë të tillë të shtirë, servile e të rrejshme, kur e kur Shembujt janë të shumtë. Ja disa prej tyre, sado po lë mënjanë shembujt e moshës së re. Kur e ka quajtur të leverdishme ta arsyetonte prishjen e Shqipërisë komuniste me Bashkimin Sovjetik "revizionist", e cila, në vend se të sillte lidhjen me Perëndimin - me Evropën Perëndimore dhe SHBA apo zbutjen e dogmatizmit ideologjik e politik shqiptar, do të sjellë ashpërsim të madh dhe kthim nga Kina për së tepërmi e dogmatizuar, Ismail Kadare do të shkruajë Dimrin e madh, në të cilin Enver Hoxha do të përjetojë apoteozën më të madhe, historike, do të ngrihet në figurë mitologjike kombëtare, dhe do ta përjetojë këtë apoteozë mitologjizuese për çka se?: Pse e kishte shpëtuar Shqipërinë nga revizionizmi hrushovian, kurse Bashkimi Sovjetik do të përjetojë kritikën më shkatërruese pse po e tradhtonte marksizëm- leninizmin burimor, domethënë stalinian, që ishte flamuri i atëhershëm i Ismail Kadaresë! Kur e ka quajtur të leverdishme ta arsyetojë "teorikisht" rolin historik të Shqipërisë në luftën për mbrojtjen e pastërtisë ideologjike të marksizëm-leninizmit, në të vërtetë të stalinizmit, në njërën anë nga rreziku prej imperializmit amerikan e, në anën tjetër, nga rreziku prej revizionizmit sovjetik, Ismail Kadare do të shkruajë artikuj për nevojën e ruajtjes së karakterit kombëtar dhe marksist-leninist të krijimtarisë shpirtërore: të letërsisë, të arteve në përgjithësi dhe të shkencës, ndër të cilët hyn edhe artikulli Rreth ndikimeve të huaja dhe karakterit kombëtar të letërsisë, të botuar në gazetën Zëri i popullit më 08.04.1973. Kur e ka quajtur të leverdishme të propagandojë artistikisht sloganin e Partisë së Punës dhe, natyrisht, të sekretarit të saj, Enver Hoxha, se Shqipëria komuniste është një kështjellë e pamposhtshme, së cilës nuk kanë çka t'i bëjnë as imperialistët amerikanë, as revizionistët sovjetikë, se Shqipëria komuniste, në të vërtetë, është një kështjellë në të cilën vetëm sa mund të thyejnë dhëmbët edhe të parët, edhe të dytët, edhe Hrushovi, edhe Kenedi i lavdishëm, Ismail Kadare do të shkruajë romanin me temë nga koha e luftërave kombëtare kundërturke në krye me Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Dhe, ky roman, i shkruar me frymëzime politike dhe ideologjike, në sajë të temës së "largët" historike, dhe, natyrisht, prirjes rrëfimtare të autorit, pavarësisht prej pikënisjes propagandistikë, do të dalë roman i suksesshëm, për dallim prej Dimrit të madh, i cili do të mbetet një roman politik i dobët, në të vërtetë një publicistikë e shkruar në trajtë të prozës letrare. Kur e ka quajtur të leverdishme t'u bëjë jehonë direktivave partiake mbi shndërrimet revolucionare në jetën e fshatit shqiptar, Ismail Kadare do të shkruajë romanin- reportazh, Dasma, në të vërtetë romanin- jehonë të revolucionit kulturor kinez në Shqipëri! Kur e ka quajtur të leverdishme t'u bëjë jehonë ngjarjeve, figurave historike, ideologjike dhe politike kombëtare, kongreseve, datave partiake e shtetërore, Ismail Kadare do të shkruajë vjersha, poema, artikuj, sprova, trajtesa me të cilat do t'i popullarizojë ato ashtu siç dëshirohej nga udhëheqja politike e shtetërore që të popullarizoheshin dhe do të satirizojë "pashallarët e kuq", që vijën politike të Partisë, ideologjinë e saj, po e deformonin, duke e shfrytëzuar për leverdi vetjake! Posa ka rënë komunizmi dhe e ka quajtur të leverdishme sa më parë të distancohet nga idhulli i tij, babai i tij shpirtëror, frymëzuesi i tij, Enver Hoxha, Ismail Kadare do të fillojë një fushatë të jashtëzakonshme, të pandërprerë, kundër tij. E kaluara vetjake, bamirësia e diktatorit ndaj tij, nuk e kishin penguar as një grimë pabesinë e tij dhe nuk e kishin penguar jo ku s'duhej ta pengonin - në kritikën e regjimit të tij, po ku duhej ta pengonin - në trillimin e gënjeshtrave për jetën intime dhe qëllimet e tij - siç është, për shembull, pohimi se me uri donte ta lodhte popullin për ta sunduar më lehtë! Kur e ka quajtur të leverdishme që Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës ta quajë çlirimtare, Ismail Kadare ashtu edhe e ka quajtur, por kur partitë e krijuara nga radhët e UÇK-së dhe përkrahësit e saj i kanë humbur zgjedhjet në vitin 2000, Ismail Kadare menjëherë e ka ndërruar pllakën, ka harruar çka ka shkruar dje për UÇK-në dhe ka filluar t'u këndojë këngë atyre që ishin ngritur kundër saj dhe luftës së saj, madje edhe atyre që gjatë luftës kishin kërkuar ndërprerjen e fushatës së bombardimeve mbi Serbinë, mbi ushtrinë e policinë e saj, madje, t'u këndojë këngë edhe atyre që gjatë luftës do t'i çojnë dhurata Millosheviqit në shtëpinë e tij në Beograd dhe do të provojnë të formojnë qeveri kuislinge në Prishtinë! Kur e ka quajtur të leverdishme ta quajë aventurë komuniste krijimin e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare në Maqedoni, Ismail Kadare i ka quajtur pjesëtarët e saj "këlyshë të Enverit", por kur faktorët ndërkombëtarë e kanë shpallur të ligjshme këtë ushtri dhe i kanë pranuar përfaqësuesit e saj si palë e ligjshme në bisedimet për statusin e shqiptarëve në Maqedoni, Ismail Kadare i ka rehabilituar "këlyshët e Enverit" dhe shumë shpejt ka gjetur magnetofonat që do ta ndërrojnë edhe disponimin e tyre ndaj tij! Kur janë bërë protestat e rinisë shkollore më 17 e 18 mars 2004 në Kosovë, në të cilat janë bërë edhe disa veprime të papranueshme e të palejueshme, siç ishte dëmtimi i disa monumenteve serbe të kultit e i disa shtëpive të romëve e egjiptianëve, Ismail Kadare ka nxituar që t'i "zbulojë" organizuesit e tyre në radhët e komunistëve dhe islamistëve kosovarë, duke quajtur kështu edhe komunistë edhe islamistë fëmijët, shumica prej të cilëve ishin në djep në kohën e komunizmit! Dhe, kështu prej viti në vit, kur e kur edhe prej muaji në muaj! Dhe, kështu, duke u shndërruar sipas leverdive politike dhe letrare, Ismail Kadare do të mbërrijë deri te sprova e ngjyrosur me racizëm Identiteti evropian i shqiptarëve, në të cilën do të përmbledhë disponimin e tij kundër Lindjes, sidomos turko-arabe, kundër përbërësve myslimanë në identitetin e gjithësishëm, historik të shqiptarëve; dhe deri te ftesat për kthim në fenë e të parëve të bërë gjithnjë me qëllim që t'u shërbejnë leverdive të tij që përmblidhen në një qëllim: në çmimet letrare! A vetëm në çmimet letrare? Dhe, kështu, prirja për shndërrime ashtu të shpeshta do të bëhet pika e alefit (e Horhe Luis Borhesit), në të cilën do të takohen sukseset politike e letrare të Ismail Kadaresë, në të cilën, në të vërtetë, do të takohen popullorësia e tij e mbështetur politikisht, shërbimet që bën ai për këtë popullorësi dhe rënia e tij intelektuale- morale. Dhe, kështu, dëshira për të ikur sa më larg prej të kaluarës komuniste dhe prej të tanishmes myslimane e qet Ismail Kadarenë në pozita mendore kur e kur ekstreme, duke i bërë shndërrimet e tij tepër theqafëse dhe duke shkaktuar tollovi logjike e morale në shkrimet e tij publicistike, prandaj edhe në polemikën mbi identitetin e shqiptarëve.

FUND Prishtinë, 01. 06. 2006 R Qosja

[_DuRrSaKu_]

Më pëlqen që të gjithë janë shumë të interesuar, për këtë çeshtjen e identiteti evropian të Shqipërisë.
Por nuk është mirë, që të marrim replikat e kundër replikat që bëjnë dy publicistët tanë të mëdhenj ( Ismail Kadare; Rexhep Qosja). Për të dhënë mendimin ton për këtë temë që është hapur.
Për mendimin time, në Shqipëri, besimi në fete është shumë i vaket, ose më thënë është më një përqindje shumë të vogël. Këtë mendim e paraqes për faktin se, si në xhami edhe në kisha shumë pak shqiptar janë të gatshëm të paraqiten atje. Në vendin ton besimi ndaj zotit është vetëm për të qene “brenda”. Vet fakti që në jetën e përditshme, kur të pyesin se çfarë besimi ke, të gjithë përgjigjen, o mysliman, o kristian, këtë e justifikojnë më faktin se edhe prindërit e tyre janë të një feje përkatëse. Por asnjë nuk beson. Në Shqipëri të gjithë kujtojnë se feja trashëgohet më gjak ( si mbiemri i atësisë), edhe nuk dine që të jesh mysliman, ose kristian, në rralle të pare duhet të besosh në këtë fe.
Të besosh në fe duhet të besh ritet përkatëse gjithnjë, edhe më një rigorozitet të madh. Ndërsa në vendin ton, të gjithë shkojnë në xhami, kishe, vetëm kur ka ndonjë feste të madhe, (kurban bajrami – pashkët) edhe asnjëherë nuk shkojnë përditë, që të falen për mëkatet e tyre, për mishërimin e zotit, ose për predikimet që japin mësuesit e fes ( hoxhallarët, priftërinjtë)
Në Shqipëri nuk ka besimtar siç thuhet gjithnjë sipas statistikave ( 70%mysliman, 20%ortodoks, 10% katolik). Unë mendoje se në atdheun ton besojnë 10% totalisht (mysliman, kristian, bektashinj, edhe disa sekte të tjera fetare)
Për sa i përket Kosovës atje besimi në myslimanizëm është më i madhe, edhe për vete faktin që i bënin “karshillik” Ortodoksimit Serb, në kohen e pushtimit. Për këtë fakt Rexhep Qosja, e pse është ateist, po mbron myslimanizmin.
Unë mendoj se Shqipëria nuk ka nevojë të paraqes atë që nuk ka, por të jetë më krenare, për virtytet që i karakterizon popullin ton, e jo për ato “virtytet” që duan të na atribuojnë të tjerët artificialisht.

[Albo]

Filologu arbëresh Matteo Mandala iu përgjigjet pyetjeve në lidhje me debatin “Qose- Kadare”

Mandala: Analiza e Qoses është e cekët

Mark Marku

Në debatin “Qose – Kadare”, mbi identitetin shqiptar, duket se gjuhëtari arbëresh Matteo Mandala mban dukshëm anën e shkrimtarit Ismail Kadare. Për filologun dhe lingustin Matteo Mandalà, profesor i shqipes në Universitetin e Palermos, analiza që akademiku Rexhep Qosja çështjes së të ashtuquajturit konflikt të qytetërimeve është i cekët dhe jo në nivelin e duhur. Për të po kaq i cekët është edhe analiza që ai i bën problemit se cilit qytetërim i përkasin shqiptarët, atij lindor apo atij perëndimor. Sipas tij argumenti se shqiptarët janë mes Lindjes dhe Perëndimit, tashmë është i tejkaluar dhe se shqiptarët anojnë nga Perëndimi. Në një intervistë dhënë për “Shekullin”, Mandala ndalet edhe në pika të tjera të këtij debati të nxehtë. Matteo Mandala lindi në Piana degli Albanesi, në fshatin e quajtur “Hora e arbëreshëve”, në Siçili. Në vitet ’80 nisi të frekuentojë kurset e gjuhës shqipe në fakultetin “Lettere” në Universitetin e Palermos. Interesohet për çështje dialektologjike e gjuhësore, por pa mënjanuar edhe historinë e letërsisë dhe sidomos filologjinë. Aktualisht ai është një nga specialistët që merr pjesë në projektin BETA për studimet filologjike, botimet kritike të teksteve të vjetra arbëreshe. Qëllimi është të botohet një fjalor historik i të folmeve arbëreshe.

Ç’mendoni për debatin mbi identitetin që ka kundërvënë Qosen me Kadarenë?

Duke sqaruar që në krye se nuk bëhet fjalë për një qëndrim pro ose kundër tezave të njërit a të tjetrit, dëshiroj të saktësoj diçka. Ky debat është zhvilluar më shumë në aspektin politik sesa në atë historiko-kulturor. E kjo nuk ishte e pashmangshme, aq më tepër po të merren parasysh pasojat e tij të menjëhershme mbi zhvillimet e sotme. Ajo që duhej e mund të ishte shmangur është ashpërsia e polemikës, e cila i ka kapërcyer caqet e një ballafaqimi idesh mes të urtësh, duke shkarë në një lumë akuzash personale, gjë që nga ana tjetër e vë në siklet cilindo që do të ndërhyjë. Përsa më takon mua, ky siklet rritet edhe më, për shkak të admirimit të sinqertë dhe stimës që ushqej për të dyja personalitetet në fjalë; një admirim që buron prej njohjes së veprave të tyre dhe një vlerësim që mbështetet te ndihmesat e vyera që të dy këta kanë dhënë e japin për kulturën shqiptare. Saktësimi i dytë ka të bëjë me metodën. Unë mund të kem një mijë arsye për t’u radhitur nga ana e Kadaresë. Mes këtyre po kujtoj nënshtetësinë italiane, formimin kulturor perëndimor, besimin katolik dhe të fundit, por jo për nga rëndësia, origjinën arbëreshe. Në të vërtetë, edhe unë, ashtu si Qosja, jam bukur larg përligjjes së pozicionimit tim me ndonjë lloj partizanllëku. E kjo jo vetëm sepse do të isha pak i besueshëm. Është në lojë diçka shumë e rëndësishme. Prandaj unë s’mund t’ia lejoj vetes luksin që të gjykoj për një çështje kaq të koklavitur duke përdorur një kriter deformues si përvoja vetjake, që do të ishte i tillë edhe më shumë në rastin tim, meqë unë, sidoqoftë, mbetem një i huaj. Kështu që e quaj krejt të pavend të futem me paragjykime këso dore në mes të një debati që ka të bëjë me fatet e popullit që ruan në gjirin e vet edhe rrënjët e bashkësisë së cilës i përkas. Nga një pikëvështrim thjesht politik, ky është një debat i vlefshëm, sepse synon përkufizimin e një problemi me rëndësi kapitale për pozicionin e nesërm gjeopolitik të Shqipërisë. Në këtë aspekt kam vënë re njëfarë konfuzioni në tezat e Qoses, të cilit megjithatë duhet t’i njihet merita se ngriti një problem kyç të aktualitetit politik – atë të rolit laik të shtetit dhe të raporteve të tij gjithashtu laike me përbërësit e ndryshëm fetarë, të rrënjosur historikisht në shoqërinë dhe kulturën shqiptare. Më është dukur i pavend përfundimi ku ka mbërritur akademiku kosovar, veçanërisht kur, duke e humbur sysh perspektivën e laicitetit të shtetit, nxiton të paraqesë një skenar të mundshëm “të konfliktit mes qytetërimeve” në Shqipëri, ku, sipas tij, njëri prej përbërësve fetarë privilegjohet në kurriz të të tjerëve.
A ekzistojnë vërtet të tilla privilegje? Qosja ka sjellë shembullin e dhënies së emrit “Nënë Tereza” aeroportit të Rinasit, për të nxjerrë në pah vëmendjen e ndryshme që u kushtohet tri besimeve të mëdha fetare nga ana e shtetit, me një parapëlqim të dukshëm ndaj komponentes katolike…
Në të vërtetë, shembulli i sjellë nga Qosja, përtej vlerës së tij reale, përbën një rast të veçantë: kundërshtohet emërtimi i aeroportit të Rinasit “Nënë Tereza” me një varg argumentesh të diskutueshme. I pari është edhe më “i forti”: meqë Nënë Tereza ishte katolike, Qosja arrin në përfundimin se bëhet fjalë për një anashkalim të besimeve të tjera, duke harruar që veprimtaria humanitare e Gonxhe Bojaxhiut u zhvillua në një vis ku shumica e popullsisë është jo e krishterë, gjë që nuk ka përbërë kurrë ndonjë problem as për atë vetë dhe as për urdhrin e saj, e që po ashtu nuk i pengoi miliona besimtarë myslimanë ta nderonin me gjithë zemër në ceremoninë mortore. Është e qartë se nuk nderohej feja, por veprimtaria humanitare e Nënë Terezës në ndihmë të të varfërve dhe të sëmurëve që mblidhte nëpër rrugët e Kalkutës. Argumenti i dytë është kontradiktor për një vizion laik: për prof. Qosen laiciteti i shtetit lipset të shfaqet me një lloj baraspeshe që do ta quaja solomoniane – një ty, një mua, një tjetrit – në emërtimet e infrastrukturave publike, duke mbajtur parasysh edhe personalitetet e kulturës myslimane, si fjala vjen nobelistin Ferid Murati. Nuk jam kundër, po pse atëherë u dashka të shfresh kundër emërtimit të aeroportit Nënë Tereza, kur mjaftoka t’i këshillosh autoritetet publike se është e volitshme, madje e domosdoshme që t’i kenë parasysh edhe besimet e tjera fetare? Argumenti i tretë, ai që më ka çuditur më shumë, pikërisht ngaqë është formuluar prej një intelektuali me shtatin e Qoses: miradija që i është dhënë Nënë Terezës në përgjithësi i jepet atij që ka dhënë një ndihmesë të spikatur në ngritjen kulturore të kombit dhe jo atij që perceptohet vetëm për nga përkatësia fetare. Unë kam mësuar në një shkollë të mesme të Palermos që mbante emrin e Albert Ajnshtajnit dhe nuk më ngjan që gjeniu i fizikës të ketë lindur në këtë qytet, e as që të ketë dhënë ndonjë ndihmesë në zhvillimin e tij kulturor e aq më pak që të ishte katolik. E, megjithatë, ky vendim u mor prej nxënësve dhe mësuesve që zgjodhën mes opsioneve të ndryshme, disa prej të cilave lidheshin me emra të tillë si Cielo d’Alcamo, Benedetto Croce dhe Giovanni Gentile. Emri i Ajnshtajnit u zgjodh si nga më të famshmit në botë dhe si një nga më përfaqësuesit për fizionominë ndërkombëtare që kërkohej t’i jepej shkollës sonë, njëra nga më të njohurat e kryeqytetit sicilian. E nëse ky është njëri prej funksioneve “sociale” të emërtimit të veprave publike, besoj se nuk ka zgjidhje mediatikisht më efikase sesa t’i vësh aeroportit të Rinasit emrin e Nënë Terezës, e cila, bashkë me Ismail Kadarenë, është nga të paktat personalitete shqiptare të njohura në botë. Nga ana tjetër nuk besoj se është i parëndësishëm fakti që Gonxhe Bojaxhi e pati thënë më se një herë se ndihej krenare që i përkiste kulturës shqiptare, duke rivendikuar kësisoj për veten dhe të afërmit e saj origjinën ballkanike e shqiptare dhe jo përkatësinë fetare katolike.
Në artikullin e tij prof. Qosja bën fjalë edhe për ndërhyrje nga ana e “disa institucioneve fetare e shtetërore të huaja” katolike në vendimet e marra si në Kosovë, ashtu edhe në Shqipëri, madje thotë se ka “vepra letrare dhe publiçistike të përshkuara prej vetëdijes së tejshquar fetare, kurse ripunohen vepra të djeshme, kryesisht romane, duke iu shtuar pjesë ose kapituj me përmbajtje fetare”, pa harruar të kujtojë, paçka se pa dhënë emra, shkrimtarë dhe intelektualë shqiptarë që rreken të ndihmojnë përhapjen e katolicizmit, si dhe të insinuojnë që Ballkani është “paradhoma e Orientit barbar” dhe “kategoria më e ulët e qytetërimit”.
Do të kisha dashur që këto vepra dhe këta autorë të përmendeshin me tituj dhe emra, meqë me karakterin e tyre të përgjithshëm këto pohime nuk të ndihin të kuptosh se kujt dhe ç’gjëje i referohet prof. Qosja. Nëse ai u referohet veprave të autorëve katolikë për Nënë Terezën, nuk e kuptoj kundërvënien e studiuesit kosovar: është njësoj si ta shtrëngosh dikë që të mos trajtojë probleme fetare ose që të mos shkruajë tekste që ngrenë lart përkatësinë e tij fetare. Me fjalë të tjera, do të kishim një lloj censure që i bie ndesh një shpirti me të vërtetë laik. Me sa di unë, askush nuk ka fyer ose nëpërkëmbur fenë e dikujt tjetër. Dhe kjo është një e dhënë mjaft e rëndësishme që flet në favor të asaj pasurie të përbashkët që i shquan shqiptarët, e që lidhet me bashkëjetesën harmonike dhe tolerante të tri feve të mëdha në një hapësirë të ngushtë. Përsa i takon çështjes së të ashtuquajturit konflikt të qytetërimeve, analiza e Qoses më duket e cekët dhe jo në lartësinë e një situate ndërkombëtare komplekse e delikate që do të meritonte vëmendje më të madhe kritike. E ashtuquajtura ndeshje mes qytetërimeve është një nocion që iu imponua vëmendjes së analistëve pas rënies së Murit të Berlinit që shënoi edhe fundin e luftës së ftohtë. Në të vërtetë, më shumë se në një ndeshje kulturash ose, po të doni, konceptimesh fetare të ndryshme, ajo që ka ndodhur e ka bazën në problemin e pazgjidhur politik që u shfaq me krijimin e shtetit të Izraelit dhe me mohimin që iu bë së drejtës për të ekzistuar një shteti palestinez.
“Konflikti i qytetërimeve” është “cibo per gli ingenui”, njësoj me atë tjetrin, sipas të cilit me rënien e Murit të Berlinit do të dekretohej fundi i historisë së njerëzimit. Konflikti nuk ka të bëjë aspak me “qytetërimet”, por me kontrollin e hapësirave strategjike për prodhimin e naftës, ndërsa nevoja për t’i fshehur interesat e vërteta politike dhe ekonomike e ka ushqyer me kufoma njerëzish mitin e konfliktit të qytetërimeve. Në këtë logjikë inkuadrohet edhe pushtimi i Irakut, që sigurisht nuk ngjau ngaqë Sadam Husein zotëronte armë të shfarosjes në masë, gjë që nuk e ka ndihmuar aspak çeljen e dialogut mes të krishterëve dhe myslimanëve.
Pohimet për epërsinë e hamendësuar të njërit ose të tjetrit qytetërim, përveçse u përkasin vizioneve raciste, të cilat duhet t’i dënojmë gjithnjë me forcë, përfaqësojnë mjetin më të mirë për t’i kundërvënë popullsitë e krishtera dhe myslimane me njëra-tjetrën, me qëllimin e mbrapshtë për ta përjetësuar atë gjendje artificialisht konfliktuale dhe për t’i mbajtur në një situatë përleshjeje të përhershme dy qytetërimet më të mëdha të njerëzimit. Më çudit fakti që prof. Qosja nuk e ka vënë në dukje këtë të dhënë, tekefundit duke marrë shkas prej thirrjeve të forta të papës më të madh të kohës sonë, i cili jo vetëm që i ka dënuar luftërat – të gjitha luftërat – jo vetëm që i ka pranuar gabimet historike të katolicizmit, jo vetëm që e ka luftuar komunizmin dhe ka kritikuar kapitalizmin e egër dhe çnjerëzor, por i ka çelur shtegun dialogut ndërfetar dhe ka nxitur forma të ndryshme të bashkëpunimit mes besimeve fetare, për t’i bërë vend krijimit të një lloj humanizmi që do të ishte në lartësinë e problemeve me të cilat ndeshet bota e sotme.
Njësoj i cekët dhe i nxituar është trajtimi që Qosja i bën problemit se cilit qytetërim i përkasin shqiptarët, atij lindor apo atij perëndimor. Edhe në këtë rast përcaktimi, sipas të cilit Ballkani në përgjithësi dhe Shqipëria në veçanti ndodhet mes Lindjes e Perëndimit më duket disi i kapërcyer. Ky përcaktim, me sa di unë, u përpunua nga Eqrem Çabej me referimin e qartë te formimi i një qytetërimi letrar të përbërë që ngërthente në vetvete elemente kulturore prej dy sferave kryesore të ndikimit, asaj kristiane dhe asaj islamike. Eseja u shkrua më 1936 dhe u botua disa vjet më vonë duke u ndjekur prej një debati që u luhat mes vlerësimeve kulturoro-letrare dhe atyre politike, por, sidoqoftë duke u shpërdoruar e me një vendosje plotësisht anakronike që nuk i mban parasysh ndryshimet e thella të ndodhura në Perëndim e në mënyrë të veçantë në Evropën kontinentale. Argumentet e Çabejt kanë vlerë historike, ngaqë i referohen shekullit XIX e mund të kenë edhe karakter aktual nëse vendosen në vitet kur u konceptua eseja. Por, sigurisht, nuk mund të kenë ndonjë vlerë të madhe për të sotmen, sepse Evropa dhe bota perëndimore kanë ndryshuar kryekëput. Kontinenti i vjetër ka në brendësinë e vet bashkësi gjuhësore, kulturore e fetare të ndryshme nga ato perëndimore. Dhe nuk bëhet fjalë vetëm për visoren ballkanike. Mund të përmendja Francën, Gjermaninë, Anglinë, por më pëlqen të ndërmend rastin e Sicilisë Perëndimore, ku prej kohësh është vendosur një bashkësi e madhe afrikanoveriorësh, që ka shkollat e veta, xhamitë e veta e që bashkekziston, madje do të thosha bashkëjeton në paqe me popullsinë vendase. Problemi për të cilin flet Qosja, duke iu referuar qytetërimit të cilit i përkasin shqiptarët, më duket gjithsesi anakronik po të krahasohet me realitetin e sotëm të Evropës, ndërsa po aq kontradiktor më ngjan ai edhe po të ballafaqohet me çështjen kyçe të pozicionit të nesërm gjeopolitik të Shqipërisë. Nga kjo pikë vështrimi analiza e Kadaresë, pa folur për ndonjë aspekt që meriton të thellohet edhe më, më duket jo vetëm më e mbështetur dhe më korrekte, por edhe më e dobishme.

Vijmë kështu te thelbi i problemit. Rrënjët e identitetit kombëtar shqiptar janë në Perëndim apo në Lindje?

Para se të thuhet diçka për “rrënjët” është mirë të mendojmë lidhur me kuptimin e “identitetit” dhe me arsyet që e prodhojnë atë. Identiteti është në të vërtetë një nocion mjaft i gjerë dhe meriton së paku dy saktësime paraprake. Në radhë të parë duhet të dallojmë identitetin individual prej atij kolektiv, meqenëse që të dyja janë të pranishme tek identiteti i njeriut. Për ta bërë këtë do t’i drejtohem një shembulli konkret. Që të dyja këto identitete përmblidhen në atë që quhet “letërnjoftim” e që çdonjëri prej nesh e mban me vete: emri e mbiemri, seksi, kombësia, nënshtetësia, besimi fetar, profesioni, vendbanimi e së fundi, por jo të fundit shenjat e veçanta. Mungojnë sigurisht treguesit e natyrës psikike, sepse kur ato shfaqen janë simptoma patologjike që u interesojnë psikanalistëve ose psikologjisë sociale, por pak shërbejnë për të përcaktuar identitetin individual ose kolektiv. Të citosh Frojdin në këtë rast, është më shumë se e çuditshme! Identiteti individual përcaktohet mbi bazën e të dhënave si ato që kanë të bëjnë me moshën (i vjetër vs. i ri), profesionin (mjek vs. infermier), me të ardhurat (i pasur vs. i pasur), origjinën gjeografike (verior vs. jugor), vendbanimin (qytet vs. fshat) e deri prej atyre që lidhen me shenjat e veçanta. Identiteti kolektiv pasqyrohet në të dhënat që kanë të bëjnë me “kombësinë” ose “besimi fetar”, për arsyen e thjeshtë se ato mund të jenë të përbashkëta për një numër relativisht të madh qytetarësh. Interferenca mes këtyre dy lloj të dhënave është e natyrshme, por në disa raste mund të shkaktojë probleme të rënda që kërkojnë zgjidhje të posaçme, siç mund të jetë, fjala vjen, objeksioni i ndërgjegjes. Procesi i kalimit të pandërprerë nga identiteti individual tek ai kolektiv dhe anasjelltas është dukuria me të cilën po i matin forcat studiuesit, e veçanërisht sociologët dhe antropologët e kulturës. Merret vesh se sa më e artikuluar të jetë përbërja e një shoqërie, aq më të ndërlikuara bëhen proceset e “kontaminimit”, e gjithaq më të vështira edhe mekanizmat që i bëjnë të pajtueshme identitetet e ndryshme në atë kuadër harmonik që sot e përkufizojmë si kombëtar. Saktësimi i dytë ka të bëjë me proceset e krijimit të identitetit. Dhe këtu diskutimi prek një sferë publike, në kuptimin që identiteti kombëtar nuk mund të shqyrtohet vetëm mbi bazën e një analize sinkronike të të dhënave të sotme, aq më tepër duke veçuar një përbërës të vetëm – në rastin e Qoses, besimin fetar. Analiza sinkronike, sado e thellë, do të rezultojë gjithmonë e pjesshme dhe e pamjaftueshme për të kuptuar shkaqet dhe qëllimet. Identiteti të cilit i referohemi është produkt i një procesi të gjatë e të ndërlikuar mendor thelbi i të cilit ka të bëjë me ndërtimin simbolik qoftë kolektiv, qoftë individual të përkatësisë së njeriut. Si në mesin e antropologjisë kulturore dhe shoqërore, ashtu dhe në mesin e praktikës historiografike ky ndërtim ka nevojë për kujtesën, e kuptuar kjo si shprehje e mendimit shoqëror ose si aftësi përzgjedhëse. Të gjitha grupet përpunojnë një kujtesë shoqërore dhe kanë një fond kujtimesh me të cilat ushqehet identiteti i përbashkët. Është e vështirë të gjejmë një shqiptar mysliman që nuk ka të njëjtën kujtesë ndan me një shqiptar të krishterë dhe që nuk zotëron, jashtë qerthullit të subjektivitetit religjioz, po atë sistem vlerash që i kërkon përfaqësimi objektiv i realitetit – qoftë ai i së shkuarës, i bazuar mbi kujtimin – qoftë ai i së tashmes, i mbështetur mbi respektin reciprok. Në thelbin e vet identiteti mbështetet mbi një strukturë që nga njëra anë është e përbashkët, ndërsa nga ana tjetër është e kristalizuar dhe e pandryshueshme. Identiteti nga kjo pikë vështrimi do të ishte një imazh i palëvizshëm, i pasur me nuanca në brendësinë e vet, me ngjyra e dallime, por sidoqoftë diçka e ngrirë, si fotografia në një çast të dhënë. Në të vërtetë, procesi i ndërtimit të identitetit nuk merr fund me arritjen e një rezultati që të shtyn ta përkufizosh identitetin si diçka të dhënë në mënyrë të natyrshme një herë e përgjithmonë. Identiteti, njësoj si shoqëritë ose grupet që e prodhojnë, u nënshtrohet ndryshimeve të vazhdueshme, nganjëherë rrënjësore, rinovimeve ose prapakthimeve. Gjithçka varet nga ajo që grupet, bashkësitë ose shoqëritë synojnë të arrijnë në një moment të caktuar të historisë përmes proceseve të vazhdueshme të krijimit dhe rikrijmit të identiteteve të tyre. Në rastin e identitetit kombëtar shqiptar kemi në dispozicion disa fotografi çastesh të ndryshme, çdonjëra prej të cilave paraqet një stad të caktuar të udhës që ka përshkuar Shqipëria. Po t’i këqyrim veçmazi, do të na përftohet një sekuencë imazhesh të palëvizshme, ndërsa po t’i projektojmë njërën pas tjetrës do të kemi evolucionin e atij identiteti, e pra historinë e tij. Sigurisht, çështja e identitetit kombëtar del në shesh kur në gjirin e shoqërive lind një krizë e thellë që prek vetë shkaqet e mbijetesës së tyre në terma bashkësish. Vihen në pikëpyetje vlerat, simbolet dhe mitet që përbëjnë thesarin e përbashkët kulturor, për të zënë fill ai lloj rindërtimi i historisë që priret të nxjerrë në spikamë dasitë më shumë se ato gjëra që dëshmojnë të njëjtin fat e të njëjtin evolucion. Në përgjithësi momenti i krizës përkon me vështirësitë për të kryer tranzicionin mes një etape historike që duhet braktisur përfundimisht dhe një tjetre së cilës duam t’i qasemi, por që na tremb me të papriturat e të panjohurat e saj. Shi në këtë situatë pasigurie të së sotmes që priret kah e ardhmja, lind nevoja për t’iu kthyer së shkuarës, për t’i kërkuar atje elementet themelore të identitetit kolektiv. Bëhet fjalë për një nevojë legjitimimi ose vetëlegjitimimi që mbështetet tek e drejta për të rigjetur fillin e rrugës së gjatë e të mundimshme që zuri fill në periudhën pararomantike që paraprin Rilindjen Kombëtare e që zgjatet deri në ditët tona. Dhe pikërisht kjo po ndodh në Shqipëri, jo rastësisht në dhjetëvjetëshin pas rënies së regjimit komunist.

Pra ju mendoni se identiteti kombëtar shqiptar ka lindur përpara Rilindjes?

Kjo është një nga pikat që është lëkundur më fort pas zbulimit tash së voni të mjaft veprave në dorëshkrim e të pabotuara të intelektualëve arbëreshë që kanë jetuar mes gjysmës së parë e të dytë të shekullit XVIII, si Guzzetta, Parrino e Chetta. Veprat e tyre jo vetëm e plotësojnë mozaikun e historisë kulturore mbarëshqiptare, duke mbushur ato hapësira që patën mbetur çuditërisht bosh, por zbulojnë edhe një sinkroni të përsosur mes procesit të ndërtimit të identitetit që patën nisur arbëreshët dhe atyre që vërehen në pjesë të tjera të Evropës. E kjo është e dhëna e parë që duhet nënvizuar: identiteti kombëtar shqiptar si rezultat i një përpunimi intelektual të vetëdijshëm, lind nën shembullin e kulturës evropiane, qoftë po t’u referohemi mekanizmave që e kanë prodhuar, qoftë po t’i referohemi nocionit “komb”, që afërmendsh nuk do kuptuar si “organizim juridik shtetëror” siç ndodhi gjatë shekullit të nacionalizmave që pasoi Revolucionin Francez, por si një bashkësi që mbetet e tillë ngaqë ka të përbashkëta elementet themeltare të kujtesës së saj historike dhe kulturore. Në këtë drejtim duhet interpretuar, sipas meje, eseja e Ismail Kadaresë, duke mbajtur parasysh që ai, duke iu kthyer së shkuarës, ka përvijuar profilin e identitetit evropian të shqiptarëve, duke këmbëngulur që vendi i tyre i natyrshëm në kontekstin e sotëm gjeopolitik global është në Perëndim. Edhe pse nuk është e tepërt të them që jam i një mendjeje me të, më josh më shumë ideja për të vënë në dukje se ky lloj procedimi u përdor në shekullin XVIII nga intelektualët arbëreshë kur, për shkak të persekutimit fetar që shestuan kundër tyre peshkopët e ritit latin, iu kthyen së shkuarës me qëllimin e shpallur për të dalluar e bërë të njohura e madje, duke dhënë prova të një mendjemprehtësie të rrallë, edhe mitizuar historinë e tyre, gjuhën, doket e zakonet dhe ritin fetar. Fjala është për mjaft studime të pabotuara që sot na lejojnë ta shtyjmë edhe ndonjë shekull më përpara në kohë fillimin e asaj stine kulturore që përgjithësisht e quajmë Rilindja e që gabimisht e identifikojmë me romantizmin. Si produkt i një operacioni mendor, identiteti kombëtar i përgjigjet një përpunimi kulturor, madje do të thosha ideologjik, në të cilin montimi dhe çmontimi i ngjarjeve dhe i rrënjëve të përbashkëta synojnë të identifikojnë kombin dhe t’i japin atij një sistem institucionesh politike, kulturore e shoqërore. Terreni i parapëlqyer për të ngulur rrënjët e identitetit kombëtar mbetet ai historik, sepse në të shkuarën mund t’i gjesh simbolet, mitet dhe traditat e përbashkëta. E siç dihet, e shkuara studiohet në funksion të së tashmes.
Mënyra e të treguarit të historisë, pra historiografia njohu periudhën e madhe “të shpikjes së traditës” (Hobsbaën), atëherë kur u pranua përgjithësisht se identiteti i çdo populli duhet nxjerrë nga një e shkuar mitike. Kjo ngjau në shekullin XVIII dhe gjysmën e parë të shekullit XIX.
Po të rilexohen veprat e intelektualëve arbëreshë të shekullit XVIII duke i vendosur brenda këtij kuadri teorik, nuk është e vështirë të zbulohen premisat e asaj që unë e kam quajtur l’ideologia albanista (ideologjia e shqiptarësisë) dhe që do të trupëzohet vetëm gjatë shekullit XIX. Miti pellazgjik, ai i Skënderbeut, i gjuhës, i ritit fetar, i Lekës së Madh dhe i maqedonasve, ngjizen në të vërtetë në atë periudhë dhe qysh atëherë do të nisin ravgimet e mëpasme mitike që do të kontribuojnë në trajtësimin e fazës së parë të ndërtimit të identitetit shqiptar. Këto mite do të bëheshin simbolet e identitetit tonë dhe në të njëjtën kohë do të ushqenin një lëvizje letrare duke iu blatuar artit, mbi të gjitha poezisë epike, si një sistem ideologjik në të cilin idetë, vlerat dhe besimet përcaktonin atë përfaqësim që i bënte vetes grupi që i ruante, domethënë identitetin e tij kolektiv. Është qesharake të pohosh, siç kanë bërë disa “demitizues” të improvizuar, se De Rada ose Frashëri ose Fan Noli, dhe më përpara Marin Barleti, na kanë treguar përralla, vetëm sepse sot përfaqësimi i tyre i realitetit nuk pajtohet me interpretimin e tanishëm historiografik të së kaluarës.
Me këtë rast dua ta falënderoj publikisht Ismail Kadarenë, sepse ka qenë i vetmi intelektual shqiptar që me shkrimet e veta të guximshme e kundër rrymës e ka margjinalizuar valën e këtij agresioni të ulët ndaj historisë kulturore shqiptare e, në veçanti asaj arbëreshe.

Pra, identiteti kombëtar shqiptar është i llojit perëndimor?

Nisur nga ato që thashë, nuk më duket se ka vend për dyshime. E për ta dëshmuar mjafton vetëm një shembull, ai i Skënderbeut. Heroi ynë, që mbetet një figurë tragjike e historisë sonë të përbashkët – i pafan e kishte quajtur De Rada – është një mit i përbashkët për shqiptarët e krishterë dhe, gjë që duhet të na bëjë të mendojmë, për shqiptarët myslimanë, kundër “qytetërimit” fetar të të cilëve ai pati luftuar. Për të kanë shkruar, veç të tjerëve, De Rada, Naim Frashëri dhe Fan Noli. Pse? Sepse Skënderbeu konsiderohej si pasuri e përbashkët e kulturës kombëtare, e asaj kulture kombëtare që po formohej sipas të njëjtave parime laike që formësuan identitetet e përhapura nëpër Evropë. Nga kjo pikëpamje, Naim bej Frashëri na shfaqet shumë më modern dhe paradoksalisht më properëndimor se shumë prej bashkëkohësve tanë.

Intervistoi: Mark Marku

[Arrnubi]

Qoseizmi, ose teoria e urrejtjes

http://www.shekulli.com.al/index.php...s&newsID=97129

Maks Velo

Ky debat i ashpër ishte i domosdoshëm, sepse për dekada
këto probleme nuk po diskutoheshin hapur. Nëse Qosja ka një
meritë të vetme në shkrimet e tij, është se, për herë të
parë, ai shkruan ato që mendon, ato që i ka menduar gjatë.
Artikujt e tij janë testamenti i tij. Për herë të parë
njohëm Qosen e vërtetë. Ai pa u bërë aspak merak për
pasojat, godet dy figurat më të shquara: Nënë Terezën dhe
Kadarenë. Është i vetmi që ka dhënë argumente të tilla me
një ligësi dhe xhelozi të pamatë. Tani i kuptoj nga vinin
frymëzimet për deklaratat e Myftinisë së Shkodrës, për
mosvendosjen e monumentit të saj: nga Prishtina. Ka kohë që
Qosja po vërtitet në qiellin shqiptar të letrave dhe
mendimit me tone urdhëruese dhe kërcënuese. Qëllimi i tij
final ka qenë Kadareja.
Duke asgjësuar Kadarenë, piedestali mbetej bosh dhe ne do
të vendosnim Qosen. Këtu dhe bëri gabimin fatal dhe të
pakorrigjueshëm. Kadareja është një gjeni. Qosja është një
farë mendimtari dhe shkrimtari kosovar, dhe meqenëse vetë
kosovarët na kishin mësuar se ata i quanin popull i
kategorisë së dytë, unë e pranoja edhe Qosen si një fare
akademiku i dorës së dytë. Dua të kujtoj një ngjarje në
dhjetor të vitit 1991: ishte një delegate e Komitetit
Shqiptar të Helsinkit, dhe unë shkoja për herë të parë në
Kosovë.
Në mëngjes na thanë se do të shkonim t’i bënim një vizitë
akademikut Qose. Kur vajtëm te shtëpia, shoh që të katër
anëtarët e delegacionit u vunë në radhë dhe po hiqnin
këpucët. Ndeja i fundit, pyes Çashkun, që ishte para meje,
më thotë hiq këpucët se ndryshe nuk futesh dot. Pashë
ç’pashë i hoqa dhe unë. Dhoma e madhe ishte shtruar me
tapete si në një xhami. Në krye ishte ulur në mënyrë
impozante akademiku ynë. E kujtova edhe këto ditë me
Çashkun këtë ngjarje; na i hoqën këpucët me urdhër, më
përsëriti Çashku. Është i vetmi rast që në një vizitë të
tillë, ku shkoj për herë të parë, detyrohem të heq këpucët.
Që atë ditë më ka ngelur një fyerje nga Qosja, një si
dhunim i pashpallur…. Më nuk e kam takuar dhe nuk dua ta
takoj…Por edhe në Kosovë nuk kam shkuar më….Asnjë popull
nuk ka më një shkrimtar, atë raport që kemi ne shqiptarët
me Kadarenë. Duke goditur Kadarenë, ai na fyen të gjithëve,
sepse ai tani është një krenari kombëtare. Dhe zgjodhi
momentin më delikat dhe të çuditshëm, kur fama e tij po
ritet dhe ai po vlerësohet ashtu si e meriton në të gjithë
botën. Dhe sa më shumë që kalon koha, aq më shumë do të
vlerësohet. Ka shkrimtarë që menjëherë arrijnë kuotat
maksimale, ka të tjerë që për arsye të caktuara i arrijnë
mbas shumë kohësh; i tillë është rasti i Kadaresë.
Kur ai të përkthehet plotësisht në anglisht, atëherëë
figura e tij do të marrë përmasa të tjera. Sidoqoftë,
letërsia moderne evropiane nuk mund të kuptohet pa të.
Kadareja, për mua, është një fenomen i çuditshëm. Dhe çudia
është si është e mundur që ky njeri lindi në një kontekst
si ai i yni, ku ka ndër të tjera edhe akademikë si Qosja?
Profesori nga Shkupi, Zekerija Ibrahimi, në artikullin
“BREGOVICI DHE TATLISESI” (SHEKULLI 20 PRILL) deklaron se:
”…Shqiptarët e ish-Jugosllavisë ngadalë po e ndërrojnë
epiqendrën e tyre etnike dhe kulturore drejt Prishtinës,
mbase dhe për këto sjellje joserioze të bashkëkombësve të
tyre në Republikën e Shqipërisë e të autoriteteve
shtetërore të Republikës së Shqipërisë. Dhe kjo jo nga
dëshira – ata janë të refuzuar nga “shteti amë”.”
Po cilat janë këto dëshira të vogla që ne u a refuzojmë? Të
mos pranojmë kërkesat e Bashkimit Evropian për një
mirëkuptim me të gjithë popujt e Ballkanit. Shqiptarët
ortodoksë janë Grekë, pra nuk janë shqiptarë. Ta pranojmë
historinë tone dhe të mos mundohemi ta korrigjojmë. Të
zihemi dhe të jemi armiq me të gjithë popujt e krishterë të
Ballkanit: dhe me grekët, dhe me maqedonasit, dhe me
bullgarët, dhe me rumunët, dhe me serbët, dhe me kroatët,
dhe me sllovenët dhe me malazestë. Të mos bashkohemi me
Evropën dhe të refuzojmë Amerikën. Ta konsiderojmë veten
tonë si lindorë, islamikë, dhe të njehsohemi me to. Të DUAM
BABËN, dhe filozofia jonë udhëheqëse të jetë
haxhiqamilizmi.
Ja si shprehet ai : « …në ekstazën e orgazmës së tyre me
Perëndimin janë dalldisur pas politikës evro-amerikane dhe
kanë harruar se politika shumë shpesh i ka mashtruar
shqiptarët në formësimin e identitetit të tyre». Pra, ne po
bëjmë një orgazmë me perëndimin (fjalor shumë i lakmuar,
tamam prej profesori) i cili po na mashtron, si zakonisht…
Është e vërtetë, qoftë shoqëria, qoftë qarqet politike apo
akademike, në Shqipëri janë bërë koshientë për dëmin e madh
që i vjen Shqipërisë nga deklarimet e papërgjegjshme se
Shqipëria është shtet mysliman, dhe po bëjnë ç’është e
mundur për të sqaruar opinionin evropian dhe atë amerikan.
Dhe pikërisht në këtë moment që ka filluar të kuptohet dhe
të pranohet kjo e vërtetë, është ky reaksion kaq i ashpër i
qarqeve fondamentaliste myslimane në Prishtinë apo në
Shkup, që kohët e fundit kanë marrë barrën që të na
tërheqin zvarrë drejt lindjes. Drejt Lindjes. Nëse ata
quajnë epiqendër etnike dhe kulturore etnitetin arab dhe
kulturën islamike, sigurisht Tirana nuk u a siguron dot më
këtë qendër. Tirana është kryeqytet evropian dhe i tillë do
të mbetet.
Qosja është në të njëjtat teza me Ibrahimin, dhe jo vetëm
me të; janë një tabor i tërë shkrimtarësh, studiuesish,
artistësh, politikanësh, teologësh, të cilët deklarohen
vazhdimisht për përkatësinë islamike të shqiptarëve. Tetova
është bërë një nga qendrat kryesore islamike në Ballkan.
Ibrahimi thotë se osmanët kanë qenë superfuqi. Po kanë qenë
superfuqi e masakrave, e thirrjeve dhe e prerjes së kokave;
e jeniçerëve dhe e hallvës.
Superfuqi është një atribut që nënkupton vlera jo vetëm
ushtarake. Si është e mundur që në Turqinë e sotme nuk ka
një qendër të studimeve ballkanike ose shqiptare? Përse të
gjitha arkivat ndodhen në Vatikan apo Venedik ? Përse të
gjithë studiuesit e shqipes dhe të Shqipërisë janë nga
vendet e krishtera evropiane ? Përse nuk ka një fakultet të
studimit të gjuhës shqipe në Stamboll apo Ankara, kur ka në
S. Perterburg, Torun, Palermo, Milano apo Paris? Përse nuk
ka një diasporë shqiptare në Turqi, kur aty kanë shkuar me
miliona shqiptarë? Përse diaspora gjithmonë ka qenë e
krishterë, qoftë në Itali, Greqi, Bullgari, Rumani deri në
Rusi? Përse shqiptarët myslimanë janë tretur në Turqi si
sheqeri në hallvë? Për çfarë patriotizmi mund të flasin ata
që tradhtuan fenë e të parëve dhe fenë e të gjithë
Ballkanit dhe Evropës, Krishterimin. Shqipërinë e ka sjellë
në këtë gjendje (si vendi më i prapambetur dhe më i
varfër), pikërisht kjo tradhti nga një pjesë e shqiptarëve.
Shqipërinë e solli në këtë gjendje Islami, që ishte një
regres i pashembullt. Jemi i vetmi popull në Evropë që kemi
përjetuar një tragjedi të tillë. Të paktën tani pasardhësit
e tradhtarëve të heshtin.
Ato që thotë Qosja kundër Kadaresë i kanë thënë më parë
Lubonja, Kolevica, Trebeshina, Baleta etj….dhe prandaj ai
duhet t’i kishte cituar. Interesant është fakti se kohët e
fundit qendra e sulmeve kundër Kadaresë është zhvendosur në
Kosovë; tani kuptohet kush është organizatori dhe
frymëzuesi. Qosja, në mënyrë naive, kujton se tani që është
kurorëzuar në Prishtinë « si më i dituri», do të vijë të na
habisë dhe në Tiranë, dhe pastaj do të pushtojë hapësirën
gjithë shqiptare me gjithëditurinë e tij!!!
Gabohet Qosja. Dhe kjo sepse Qosja është një dijetar tipik
islamik, tërësisht lindor. Kjo nga mënyra e të menduarit.
Nga logjika e tij. Nga fshehtësia e tij. Nga pabesia e tij.
Çdo krijues apo studiues, çdo shkrimtar, artist, gjuhëtar
apo shkencëtar ka veç ADN-së biologjike dhe një ADN të
fshehur krijuese dhe zbuluese, e cila është e padukshme, e
paidentifikueshme dhe e paanalizuar. Është kjo që udhëheq
mendimin progresist apo regresiv. Qosja këtë AND e ka
islamike dhe gjithë jetën është udhëhequr prej saj.
Para pesëmbëdhjetë vjetësh erdhi në Tiranë një tjetër
kosovar, Ajdin Sejdia, që na bëri një gropë në mes të
Tiranës.
U deshën pesëmbëdhjetë vjet që gropa të mbushej prapë.
Qosja në këto ditë që gropa u mbyll, hapi një tjetër gropë,
një grope virtuale. Gjithmonë këtë do të bëjnë kosovarët me
Shqipërinë? Qosja me këtë debat dhe shkrimet e tij ka
dëmtuar rëndë Kosovën, pikërisht në momentin më delikat,
kur zhvillohen bisedimet për statusin e saj. Nuk ka dyshim
që i gjithë ky debat është vëzhguar me kujdes nga
ndërkombëtarët, të cilët me këtë rast mbajnë edhe shënimet
e duhura. Nuk më vjen mirë që shkrimet kundër tij në Kosovë
kanë qenë të pakta. Dëmi i dytë është këtu në Shqipëri,
konkluzioni im është: me Kosovën dhe kosovarët duhet të
jemi shumë më të kujdesshëm. Po të zhvillohej një
referendum për bashkimin me Kosovën, unë do të votoja
kundër. Janë akoma primitivë dhe do të na hapin probleme pa
fund; le të rrinë të rregullohen vetë njëherë. Mbas
pavarësisë, nuk do të dinë ç’të bëjnë me të. Ka mundësi të
bëjnë nja dhjetë “REVOLUCIONE DEMOKRATIKE TË VONUARA” ala
Qose, si ai i joni i 97-ës. Janë qaramanë dhe duan
gjithmonë që të projektojnë fajet që i bëjnë tek të tjerët.
Mos fajtorët e ardhshëm janë shqiptarët? Mjerë ata popuj që
kanë të tillë “udhërrëfyes” si Qosja, tipikë për vendet
islamike dhe të botës së tretë.

[Arrnubi]

Antishqiptari i vogël Velo

http://www.gazetatema.net/komente.html

Agim Baçi

Shkrimi i Maks Velos “Qoseizmi ose teoria e urrejtjes”,
botuar dje në “Shekulli”, është një shkrim amatoresk.
Autori është futur mes një debati për të cilin nuk i ka
këllqet.
I dështuar si piktor, i dështuar si arkitekt, i dështuar si
publicist, duket se Velos i ka mbetur vetëm të bëhet
antishqiptar. I vetmi rival i tij në fjalorin ndaj
shqiptarëve, e veçanërisht shqiptarëve në Kosovë, mbetet
Sllobodan Millosheviçi dhe disa pasues të tij.
Millosheviçi, në vitin 1989, kur u hoqi autonominë
kosovarëve, nuk ka thënë asgjë më shumë kundër kosovarëve
sesa Velo në shkrimin e tij. Millosheviçi i konsideroi
atëherë kosovarët, “tradhëtarë të perëndimit”, “tradhëtarë
të ortodoksisë” – as më shumë e as më pak, se ajo që ka
mundur të guxojë Maks Velo, teksa i konsideron kosovarët
“popullsi e kategorisë së dytë”.
E gjithë filozofia e Maks Velos është e paralajmëruar: ai
është fyer në personalitetin e çorapeve, të cilat i është
dashur t’i shfaqë në shtëpinë e Rexhep Qoses në Prishtinë.
Krejt amoral teksa përflet mikpritjen e një zoti shtëpie,
Velo kërkon të ngrejë një mur rrethues mes shqiptarëve,
duke i ndarë mes atyre në Shqipëri dhe atyre në Kosovë,
duke i ndarë mes atyre që jetojnë ne vende të krishtera dhe
atyre në vende myslimane. Ky arkitekt gardhesh, duket që
nuk ka kurrfarë lidhje me debatin Qose-Kadare, i cili nuk
ka të bëjë me vlerat letrare, por me ato shqiptare.
Velo tregon se në këtë rast “ndërkombëtarët mbajnë shënimet
e duhura”, por pa thënë kurrë se cilët janë ndërkombëtarët
që mbajtën “këto shënime”. Pra cilët janë? Mos janë
vazhduesit e Millosheviçit në Beograd, që mezi presin që
“të kuptojnë” se kanë mbështetës të teorisë së tyre edhe
mes të Tiranës e që ndonjëherë mbahen edhe pas xhaketës
letrare të Kadaresë.
Afërmendsh që Kadare nuk ka nevojë për mbrojtjen e
gardhistit Velo, kështu që do të ishte krejt me vend që
vetë Kadare, minimalisht, të këshillonte Velon të mos
fshihej pas emrit të tij kur ka ndërmend të citojë
Millosheviçin e Fushë-Kosovës, kur u hoqi autonominë në
vitin 1989 pjesës tjetër të shqiptarëve.
Përpos krenarisë së çorapeve, të cilën Velo thotë se nuk e
ka harruar, ai na bën edhe zbulime të çuditshme, na kujton
se qarqe shoqërore dhe politike në Tiranë po bëjnë çmos ta
na heqin nga harta islamike dhe se kjo e fundit qenka fe e
të pabesëve. Kjo është një teori që Beogradi nuk e fsheh,
por ndoshta Velo i ka befasuar, teksa në mes të Tiranës,
duke përdorur një debat të cilit nuk i përket, kërkon të
rikthejë edhe një herë publikisht atë që Millosheviçi,
Radovan Karaxhixhi dhe Ratko Mlladiçi, kanë trumbetuar me
kohë.
Velo mund të jetë një amator, një injorant i kulturës së
debatit, por, kur guxon të imitojë Millosheviçin, ai bëhet
i rrezikshëm. Ai është një rrezik për aq kohë sa fshihet
edhe pas Kadaresë, të cilit vetëm sa i jep një njollë ta
pakëndshme. Edhe disa kohë më parë, ai e la një njollë mbi
veprimtarinë e Kadaresë, teksa bëri një libër të tërë për
zhdukjen e poemës “Pashallarët e kuq”, duke sajuar edhe një
lob armiqsh, ndërkohë që të gjitha vargjet qëndronin në
arkivë. Por, duket sheshazi se Velos nuk i intereson asnjë
fakt që gjendet këtu, mes shqiptarëve. Ai sheh krenar nga
teoritë e Beogradit, ai duket krejt krenar teksa shfaqet si
pasues i Millosheviçit, për të hedhur hije mbi atë çka po
pritet të ndodhë në Kosovë.
Megjithatë, për sa kohë mbetet i vetëm, ai është i pavlerë.
Le ta lëmë të vetmuar këtë dështak të zemëruar. Fëmijët
shqiptarë kanë nevojë t’u tregojmë se si nuk duhet të bëhen
kurrë.

[Arrnubi]

Urrejtja e vetvetes

http://www.shekulli.com.al/index.php...s&newsID=97189

Virion Graçi

Midis dëmeve anësore që kanë shkaktuar debatet “e
personalizuara” të identitetit tonë kombëtar, reduktuar de
facto në sprovë të identitetit vetjak të Qosjes dhe të
Kadaresë, nga më të qortueshmet mund të jetë analiza e M.
Velos, e titulluar “Qosizmi ose teoria e urrejtjes”. E njoh
Velon, respektoj jetën dhe kalvarin e tij të vuajtjeve, jo
vetëm si antikomunist i hershëm, por edhe nervin e tij
qytetar, sedrën e tij emancipuese si dhe aftësitë e
shumanshme krijuese si arkitekt, piktor, shkrimtar,
publicist. Në shkrimin e sipërpërmendur Velo bën po ato
gabime për të cilat qorton Qosjen; urrejtje mbi baza
fetare, racizëm brenda llojit, interpretime historike të
gabuara a enkas gricëse si dhe një varg komentesh
provokuese në pasaktësinë e tyre.
I pari gabim është supozimi i padrejtë se qëndrimet e
Myftinisë së Shkodrës për vendosjen a jo të shtatores së
Nënë Terezës në qytetin e tyre kanë lidhje me porositë e
Qosjes dhe me Prishtinën e sotme. Komunitetet fetare në
Shkodër, edhe në këtë rast e kaluan pozitivisht sprovën e
mirëkuptimit midis tyre. Pse të mos kish diskutime, dhe pse
të mos kishte përfundime të pranuara nga të gjitha anët,
pas rrahjes së mendimeve, sikurse ndodhi? Unanimiteti
mbyllasysh, pa diskutime të hapura, pa rrahje mendimesh e
ballafaqime provash e argumentesh nuk është tjetër përveçse
totalitarizëm.
I dyti gabim i Velos është joshja dhe artikulimi prej tij i
pikëpamjes për “popuj të dorës së dytë”, tezë shovinistësh
antishqiptare. Kosovarët nuk janë popull tjetër përveçse
shqiptarë dhe vendi ynë në familjen e popujve nuk varet nga
të tilla dëshira “jurish” të specializuara e të padukshme
njëkohësisht.
I treti gabim i Velos është cilësimi i Qosjes si “akademik
i kategorisë së dytë”. Pavarësisht angazhimeve të tjera të
tij, për të cilat janë mbajtur dhe po mbahen qëndrime,
(edhe autori i këtyre radhëve ka shprehur mospëlqimin dhe
zhgënjimet e tij për disa aspekte të tjera të Qosjes),
angazhimet e mirëfillta në lëmin e historiografisë së
letërsisë shqipe, të kritikës letrare, të albanologjisë në
përgjithësi e bëjnë atë një emër të përveçëm në kulturën
tonë. E ne nuk kemi shumë të tillë. Brezi im e lexoi në
kohën e duhur Qosjen, kur ishim studentë të filologjisë
shqipe dhe pamë me habi dhe nderim se vepra e tij
individuale ishte shumë herë më e madhe dhe më cilësore se
e gjithë puna e katedrave, instituteve, akademisë e grupeve
kërkimore të marra së bashku në Shqipërinë zyrtare. Velo ka
kritikuar shpesh përtacinë dhe dembelizmin e shqiptarëve,
duke e quajtur shtresëzim a mbeturinë të qytetërimit
oriental. Qojsa vetëm në këtë pikë “nuk është”
shqiptar-zelli për punë intelektuale dhe prodhimtaria e tij
i kapërcejnë caqet e të zakonshmes.
I katërti gabim i Velos është cilësimi “tradhtarë” i atyre
që u përkasin besimeve të tjera, jo të krishtera. As kjo
nuk ka nevojë për koment sikurse, edhe anatema e tij se “
të paktën tani pasardhësit e tradhtarëve duhet të heshtin”.
( v.o :-as shoku Shpati nuk do t’ia lejonte vetes një
arrogancë të tillë). Se cilët janë tradhtarët dhe cilët
janë besnikët këtë e vendos Velo. duke peshuar në kandarin
e tij pëlqimet e lira të njerëzve ndaj Krishtit a
Muhamendit. Meqë Velo është duke kandarosur, sikurse
“juria” e padukshme që përcaktoka edhe sot e kësaj dite
sërën e pupujve në familjen e madhe të tyre, s’po e
ndërpresim nga puna për ta pyetur se ku i ka vendosur të
tjerët, ateistët dhe ndjekësit e sekteve më të reja fetare.
Të tjera pohime të rënda të Velos rreken të shpjegojnë,
sipas tij, prapambetjen shqiptare si pasojë e islamit.
Duhet të kujtojmë diçka elementare. Përcaktimi i kufijve të
Shqipërisë së sotme nga diplomacitë perëndimore dhe ajo
ruso-turke u bë duke hequr nga trungu ynë fushë –Kosovën
dhe Çamërinë, duke kënaqur synimet grabitqare të fqinjëve
tanë “të krishterë, po të flasim me zhargonin e Velos. Pa
këto dy fusha të begata, pa llogaritur potencialet
njerëzore të Kosovës e Çamërisë, diplomacitë e
“qytetëruara” kishin garancinë se kishin lënë një shtet
shqiptar pa pasuri të mjaftueshme për të ekzistuar
realisht, për t’u zhvilluar e për të përparuar normalisht
si gjithë të tjerët. E kjo ishte dhe njëra prej detyrave
dhe kënaqësive të tyre ç’njerëzore.
Pa hapur një front të ri debatesh, shtoj se një prej
faktorëve negativë të gjendjes së sotme social-ekonomike
është sistemi ynë i mëparshëm politik, i cili në asnjë
mënyrë e në asnjë formë nuk ka lidhje me islamizmin. Në
grupet e para komuniste, pjesa dërrmuese kanë qenë ish-të
krishterë. Themi “ish-të krishterë”, sepse në çastin që
bëhesh komunist, pushon së qeni me përkatësi të tjera
botëkuptimore. Është po aq e ditur gjithashtu se dhe
antikomunizmi më logjik e më i organizuar te ne ka qenë nga
klerikët, sidomos të krishterë si dhe nga intelektualë
joateistë.
Nuk do të kisha shkruar qortueshëm sipas motiveve të
trajtuara nga Velo, nëse te ai nuk do të hidheshin mendime
të papranueshme si “primitivë”, “nuk do të dinë të
shfrytëzojnë pavarësinë”, dhe më skandalozet “fajet e tyre
i projektojnë te të tjerët” (d.m.th. serbët janë viktima të
shqiptarëve-komenti im-v.g.) si dhe: “unë do të votoja
kundër bashkimit me Kosovën”. Të papranueshme këto pohime
për një shqiptar, të paimagjinueshme për një veprimtar të
të drejtave të njeriut, për një shkrimtar shqiptar që ka
provuar dhe vetë burgjet, për një piktor e arkitekt të
dalluar e të respektuar, që ka vuajtur padrejtësinë e
shtypjes shtetërore dhe cinizmin vrasës të “vëllait të
madh” mustaqelli që buzëqesh në afishen përkarshi ( Sipas
Xh. Oruellit).
Gabimet e numëruara më sipër vijnë prej mëkatit fillestar
të Velos, kur tërësinë shqiptare e ndan në dy pjesë, madje
në pjesë bardh e zi, armiqësore, përjashtuese,
konfliktuale. Ne këndej që kemi bërë shumë për atdhe, për
flamur e civilizim perëndimor, dhe ata andej që na kanë
sjellë vetëm telashe, prapësi, prapambetje, regres. Madje
shpaloset edhe një ndarje tjetër po kaq skandaloze-besnikët
e fesë së të parëve duhet të vendosen në krye të qoshesë
dhe renegatët, tradhtarët e besimit të të parëve, u dashka
të heshtin para Velos e të flaken tej.
Për të mos iu përgjigjur megalomanisë qesharake me
megalomani përbuzëse po mjaftohemi të themi se në Kosovë
janë prodhuar po aq vlera pozitive sa në Shqipëri; se
Tirana nuk është aspak më evropiane se Prishtina; se
universiteti i Prishtinës nuk është sekondar në lëvrimin
dhe lartësimin e kulturës kombëtare, krahasuar me atë të
Tiranës; se Kosova i ka dhënë po aq, në mos më tepër,
dëshmorë çështjes së pazgjidhur shqiptare. Pa droje themi
se ndërmarrja e botimeve “Rilindja” në Prishtinë për afro
tridhjetë vjet luajti atë rol shpëtimtar dhe atdhetar që
ndërmarrja homologe në Tiranë “ Naim Frashëri”, për arsye
objektive nuk mund ta luante plotësisht. Bogdani, Buzuku,
Budi, Çabej, Camaj, Fishta, Koliqi, Kuteli, Petro Marko,
Lasgush Poradeci, Naim Frashëri, rilindësit dhe arbëreshët
pa përjashtime ideologjike a krahinore, si gurë vendimtarë
në histori e bashkëkohësi, kanë qenë të botuar e të
propaganduar me dashuri dhe përkushtim prekës në Prishtinë,
më shumë se sa në Tiranë. Edhe Kadare, Agolli, Arapi janë
parë më me idolatri dhe dashuri vëllazërore pa kushte në
Prishtinë se sa në Tiranë, ku u duhej të jepnin rregullisht
llogari për secilën metaforë. “Rilindja” në Prishtinë, me
fondin e saj të librit në gjuhën shqipe është biblioteka
jonë e Aleksandrisë. E Qosja ka qenë njëri prej promovuesve
të përkushtuar e të palodhur të këtyre vlerave. Këto lloj
“telashesh”, “prapësish”, “islamizmash” e “regresesh” na
kanë sjellë kosovarët-po të flasim përsëri me zhargonin e
Velos.
Nga ana tjetër, me debatin Qosja-Kadare, paçka se vonë,
mësuam se sa gafa të pashlyeshme bëhen kur për probleme për
të cilat ka profesionistë, ka katedra universitare, ka
diplomantë e dizertantë të panumërt, nga universitetet tona
dhe ato perëndimore, flitet nga pozita të përgjithshme, me
hipotekën e njeriut të madh e të mirënjohur, me intuitë, me
hamendësi dhe, akoma më keq, me emocione kujtimesh vetjake
të reja a të akumuluara e të riartikuluara në mënyrë
meskine. Koha e njerëzve kompetentë për çdo gjë ka kohë që
ka kaluar, profilizimi dhe profesionalizmi duhet të
diktojnë edhe në opinionet publike për tema të veçanta, por
edhe për tema gjithë përfshirëse. Kurse për disa teza e
konkluzione si nga ato të Maks Velos, shprehur te shkrimi
“Qosizmi, ose teoria e urrejtjes”, është mirë të mos ketë
vend në shtypin tonë serioz. Si lajthitje a mutacione të
racizmit brenda llojit, ato më së shumti dëmtojnë rëndë
vetë profilin njerëzor të autorit dhe nuk janë në harmoni
as me imazhin që ai, në emër të lirisë dhe dinjitetit ka
krijuar me mund e privacione.




21/06/2006
KATEGORIA: Analiza

[Arrnubi]

FORUMI MUSLIMAN I SHQIPËRISË

Deklaratë për Shtyp
21-qershor-06

SU: Forumi Musliman ndjehet i shqetësuar nga racizmi dhe islamofobia e Ismail Kadaresë


Forumi Musliman i Shqipërisë ka lexuar dhe monitoruar që nga muaji mars 2006 shkrimin e shkrimtarit Ismail Kadare ‘Identiteti Evropian i Shqiptarëve’, replikat e akademikut Rexhep Qosja dhe debatet që janë hapur në shtyp mbi identitetin kombëtar të shqiptarëve dhe rolin që feja islame ka në atë.
Forumi Musliman i Shqipërisë është ndjerë i tronditur nga tonet raciste dhe urrejtjenxitëse që shkrimi i z. Kadare ka përçuar në publikun shqiptar. Më saktë sulmi që Ismail Kadare ka bërë kundër anëtarësimit të Shqipërisë në Konferencën Islamike, ndaj përkatësisë kulturore të muslimanëve shqiptarë dhe përkatësisë së shqiptarëve në qytetërimin islam, janë disa nga tezat që trondisin dhe fyejnë muslimanët që jetojnë në Ballkan.
Njëanshmëria që Kadare rrëfen në shkrimin e tij, kur presupozon se shqiptarët i përkasin vetëm kulturës evropjane, apo më saktë vetëm asaj kristjane janë fyese. Sulmi që ai bën ndaj personave që mendojnë se shqiptarët i përkasin edhe qytetërimit islamik, apo sulmet që ai bën ndaj kulturave dhe popujve të kontinenteve të tjerë, siç janë Afrika, Azia etj, përngjasojnë me sulmet raciste që në Evropë janë dëgjuar vetëm gjatë epokës së Rajhut të Tretë. Cilësimet e Kadarëse që presupozojnë se shqiptarët janë të bardhë, se ata jetojnë në zemër të Evropës, Forumit i kujtojnë përcaktimet raciste të nazistëve, kur këta deklaronin se gjermanët janë racë e bardhë ariane, superiorë, ndërsa popujt e tjerë, si afrikanët, aziatikët, hebrejtë etj trajtoheshin si inferiorë. Përngjasime naziste në shkrimet e Kadaresë vihen re edhe kur ai krahason kulturën superiore të bardhë të katolicizmit latino - shqiptar në opozitë me atë orientalen e bejtexhizmit musliman shqiptar. Të njëjtën gjë bënin edhe nazistët kur pretendonin se muzika dhe kultura ariane gjermane ishte superiore mbi atë hebraike, aziatike dhe afrikane.
Forumi Musliman i Shqipërisë, nuk është dakort edhe me mendimet e Kadaresë, sipas të cilit Perandoria Osmane, ka nënshtruar shpirtërisht shqiptarët nëpërmjet islamizimit. Por përkundrazi, islamizimi i pjesës më të madhe të shqiptarëve, është faktori kryesor që i ruajti ata nga asimilimi serb dhe grek.
Sulmet e Kadaresë ndaj Islamit, letërsisë së bejtexhive, dhe për më tepër, përpjekja e tij për të portretizuar mbretin Ahmet Bej Zog si një monark anti-musliman shqetësojnë shumë Forumin, për frymën e egër dhe islamofobike që ato mbjellin në publikun shqiptar. Në shkrimin e Kadaresë ka shpifje me doza të mëdha. E këtillë është edhe shpifja teologjike që Kadare bën ndaj formës së faljes së muslimanëve shqiptarë, kur ndër të tjera thuhet se; (mbreti Zog ndaloi) ‘rreptësisht rënien në gjunjë të burrave, (gjatë faljes) dhe për më tepër urdhëroi ‘Bashkësisë Islame, (që të) urdhëroj myslimanët shqiptarë të faleshin këndej e tutje pa e ulur dinjitetin shqiptar, domethënë në këmbë!
Idetë islamofobike të Kadaresë edhe kundër muslimanëve shqiptarë në ish-Jugosllavi dhe në Ballkan, duket sikur janë në sinkroni të plotë me tezat anti-shqiptare dhe anti-muslimane që miku i zotit Kadare, Maks Velo përmend në shkrimin ‘Qoseizmi, ose teoria e urrejtjes’ të botuar në gazeta Shekulli më 21 qershor 2006. Në këtë shkrim, Maks Velo ndër të tjera sulmon edhe vëllezërit tanë shqiptarë në Kosovë dhe Maqedoni, kur thotë:
me Kosovën dhe kosovarët duhet të jemi shumë më të kujdesshëm. Po të zhvillohej një referendum për bashkimin me Kosovën, unë do të votoja kundër. Janë akoma primitivë dhe do të na hapin probleme pa fund; le të rrinë të rregullohen vetë njëherë
Forumi Musliman i Shqipërisë, ndërsa sheh shkrimet që inspirohen nga idetë raciste të z. Kadare, me poezitë dhe rrëfimet e të cilit mësojnë fëmitë tanë nëpër shkolla, ndjehet i tronditur me urrejtjen që ky njeri inspiron kundër kombit tonë. Është për tu habitur sesi Kadare pajtohet me antishqiptarin Maks Velo, kur sulmon trashëgiminë kulturore të qytetit të Tiranës, apo më saktë themeluesin e saj Sulejman Pashë Bargjinin.
Duke qënë se mendimet e Ismail Kadaresë kanë nxitur një fushatë sulmesh raciste, antishqiptare dhe antimuslimane, që bien ndesh me parimet dhe liritë e të drejtat e individit, Forumi, i bën thirrje të gjithës hapësirës intelektuale shqiptare të distancohet nga idetë urrejtjenxitëse që Kadare predikon, duke kontribuar në mbrojtjen dhe zhvillimin e vlerave më të mira që populli ynë trashëgon nga historia.
Forumi Musliman i Shqipërisë, mendon se identiteti kulturor dhe fetar i shqiptarëve është përbërës i formësuar nëpër rrjedhat e historisë multikulturore të kombit tonë, duke marrë esencat më të mira si tipare themelore të identitetit të tij, dhe sulmi ndaj trashëgimisë fetare dhe kulturore të popullit tonë, është sulm antishqiptar.

FORUMI MUSLIMAN I SHQIPËRISË
TIRANË