Identiteti evropian i shqiptarëve

[Traboini]

Perestrojka kulturore e Qoses
Albert P. Nikolla*

Para dy muajsh isha për një konferencë mbi antropologjinë kulturale në Livorno (Itali) dhe, teksa afroheshim pranë një kafeneje, pamë se një grup marinarësh kishte bërë një rrëmujë jo të zakontë aty, duke përplasur shishe e përmbysur tavolina. Mbetëm fort të hutuar nga ajo skenë dhe, krejt papritur, profesori italian më tha: “Mos u habit, a e di që marinarët kur dalin në tokë u fillon dhimbja e kokës, pasi kanë atë që quhet “Marramendje prej Tokës”, pra kur largohen nga dallgët e detit, toka e qetë u jep bezdi”. Natyrisht që nuk e vrava shumë mendjen se sa e vërtetë ishte diçka e tillë nga ana shkencore, por tani tek analizoj debatin mes Kadaresë dhe Qoses, më vjen ndërmend një analogji e çuditshme. Qosja e shumë të tjerë, të mësuar në dallgët e komunizmit, nganjëherë shfaqin shenjat e sindromës “Marramendje prej Perëndimit”. Perëndimi, për vetë atë çka thellësisht përfaqëson sot në ecurinë e tij historike, u jep pështjellim mendor atyre, botëkuptimi i të cilëve është nisur nga embrioni e deri më sot në një kulturë të mirëfilltë komuniste. Pra, kategoritë mendore të këtyre analistëve mbeten, për fat të keq, thellësisht komuniste. Kur përdor fjalën “komuniste”, e ndjej të nevojshme të bëj një qartësim: nuk e përdor atë me asnjëfarë tendence ofenduese, por thjesht në ngarkesën e saj kulturore për sa i përket kontekstit të reflektimit që, me mjaft modesti, i kam ngarkuar vetes të realizoj.
Gjej rastin të bëj edhe një krahasim tjetër, që për analogji më duket vërtet i afërt. Mendoj se Qosja e mjaft mbështetës të tyre, bëjnë një gjë që është fort e ngjashme me aktivitetin e Gorbaçovit dhe me Perestrojkën (Rindërtimin) e tij. Por tani Perestrojka është kulturore dhe mendoj se do të ketë të njëjtin fat si ajo sovjetike. Pse? Sepse ashtu si Gorbaçovi, që nuk donte ta pranonte fundin e regjimit sovjetik, shpiku Perestrojkën që të shpëtonte komunizmin në ish- Bashkimin Sovjetik dhe nuk donte të pranonte në asnjë mënyrë se komunizmi ishte i drejtuar pakthyeshmërisht drejt varrit. E njëjta gjë ndodh me Qosen dhe pasuesit e tij, por tani nuk është në lojë komunizmi, por përzierja e tij kulturore komunisto – lindore, që duket se është drejt perëndimit të saj si përzierje kulturore që nuk ka prekur pjesën më intime të popullit shqiptar.
Gjatë këtij reflektimi do t’i përmbahem paksa më shumë asaj çka shkruan Qosja, pasi është ai që, më tepër se Kadareja, i ka mëshuar debatit. Kadaresë do t’i përmbahem në atë çka ai, me një intuitë intelektuale, gati hyjnore, arrin të kapë më mirë se askush në këto anë të gadishullit ballkanik. Ka një veti që e tërheq atë vetë gati- gati si me magji drejt së vërtetës dhe drejt së mirës, saqë shumë intelektualë të tjerë shqiptarë i habit pa masë.
Qosja bën një gabim të pakuptimtë që në fillim të shkrimit të tij, duke nxjerrë nga “Identiteti evropian i shqiptarëve” të Kadaresë, atë çka realisht aty nuk gjendet. Ato që ai nxjerr, janë thjesht në trurin e tij. Konkretisht, unë në analizën që i kam bërë, jo vetëm sprovës së fundit të Kadaresë, por mjaft të tjerave pararendëse, nuk kam mundur të shikoj asnjë islamofobi, siç thekson pa të drejtë Qosja. Kadareja ka një preferencë filokristiane, por kjo nuk përkthehet domosdoshmërisht në islamofobi. Do të ishte absurditet të arrihej një konkluzion i tillë. Është si të thuash që nëse jam i dashuruar marrëzisht pas letërsisë franceze, unë urrej pa masë atë ruse, italiane, turke apo latino-amerikane. Një njeri që dashuron letërsinë, e ndjen atë nga çdo cep i botës që vjen. Pra, preferenca filokristiane nuk është aspak islamofobe.
Të lë pa mend edhe anashkalimi që bën (nuk e di nëse qëllimisht apo jo) Qosja kur flet për problemet kulturore që lidhen me arkitekturën. Me një mendjelehtësi të çuditshme, arrin e thotë, citoj: “ ...objektet e kulturës bashkëkohore, në të cilat shihen përbërës të arkitekturës tradicionale orientale; qytetet e njohura si Shkodra, Berati, Vlora, Prizreni, Gjakova, Peja, Gjirokastra e të tjera, në të cilat arkitektura evropiane paraqitet vonë, kryesisht pas Luftës së Dytë Botërore”. Është e pabesueshme! Një pyetje del krejt e qartë. A mos është Venecia një qytet lindor? A mos ndërtesat e portat shkodrane janë veneciane-lindore? A mos vallë Berati, qytet 2 400-vjeçar është ndërtuar me shije islamike orientale, pavarësisht se qytetërimi i famshëm islamik lind bashkë me profetin e tij, Muhamed (lindi në vitin 570 pas Krishtit)?
Qosja, me një rrëshqitje të rëndë, thotë se, “Tokat shqiptare janë ato në të cilat më dukshëm e më krijueshëm se kudo në Ballkan apo në botë, ka ngjarë takimi i Lindjes me Perëndimin, është arritur bashkimi i qytetërimit të krishterë dhe qytetërimit mysliman...”. Gabim fatal për një personazh të kulturuar si Qosja. Kjo nuk është një e vërtetë historike dhe një person që njeh sadopak historinë e krishtërimit dhe të islamit e di që kjo është një shprehje mendjemadhe e tipit kulturor komunist e stalinist. Pse? Sepse nuk i përgjigjet së vërtetës historike. Takimi midis dy qytetërimeve nuk ka ndodhur në Shqipëri, por, pikë së pari, në Turqi, në Afrikën e Veriut, në Siçili, në Ballkan në përgjithësi dhe sidomos në Spanjë. Pra, roli i Shqipërisë ka qenë tejet modest në takimin e këtyre kulturave. Ky është një pohim i gabuar i Qoses, pasi nuk arrin të kuptojë se në Shqipëri nuk ka pasur lulëzime të mirëfillta kulturore, filozofike, artistike, shkencore etj., islamike që na qenkan ballafaquar me qytetërimin tjetër kristian. Në Shqipëri ka pasur vetëm takime konkrete zbatuese të të dy feve, por jo në nivel kulturor. Në nivel kulturash kjo gjë ndodh aty ku përmenda më sipër dhe sidomos në Spanjë. Takimi i këtyre dy feve është pikësëpari doktrinal: Krishtërimi dhe islami, do apo nuk do Qosja, janë fe motra, janë shumë të afërta me njëra-tjetrën. Origjina e tyre e përbashkët është hebraizmi. Abrahami është babai i përbashkët. Në Kuran flitet me mjaft simpati e adhurim për Marinë, nënën e Krishtit dhe për vetë Krishtin. Jo vetëm kaq, por kam pasur rastin e mirë të lexoj (Rivista ”Internazionale di Teologia – CONCILIUM”) një përmbledhje me poezi të traditës islamike për Jezu Krishtin, që janë me të vërtetë tejet të bukura.
Dhe tani do të futem jo më në rrëshqitjet e Qoses, por në një gabim të rrezikshëm të tij. Citoj: “Qëndrimi shpërfillës ndaj identitetit mysliman në identitetin e gjithësishëm shqiptar nuk ka sesi të përjetohet ndryshe, përpos si fyerje prej shqiptarëve myslimanë që si përbërës të identitetit të vet kombëtar e çmojnë edhe fenë islame me të gjitha të veçantat e saj shpirtërore, morale dhe qytetëruese...”. Kjo përqasje e Qoses mendoj se është e rrezikshme, pasi nuk ka të bëjë me të vërtetën. Jam i bindur se myslimanët shqiptarë do të bënin veprimin më të bukur e fisnik po të sillnin në skenën e evolucionit kulturor shqiptar drejt Evropës këto vlera shpirtërore të islamit. Askush nuk e ndalon këtë, as Karta e të Drejtave të Njeriut. Aq më pak Kadareja, që as që e ka shprehur një gjë të tillë. Kadareja nuk mohon ekzistencën e vlerave islamike në kulturën shqiptare. Ky i Qoses është një deduksion nga truri i tij. Nuk ka asnjë aludim për ofendim të Kadaresë ndaj vlerave kulturore myslimane. Mirëpo pse e bën Qosja këtë gjë? Ai bën një gjë tejet të rrezikshme, pa e ditur as vetë se sa e rrezikshme është të akuzosh Kadarenë për ofendim ndaj myslimanëve shqiptarë.
Gabimi tjetër historik dhe studimor i Qoses është problemi i emrit te Kadaresë: Ismail. Citoj: “...Ismail Kadare ka shkuar edhe më larg: ka shpërfillur edhe emrin e vet, Ismail, sigurisht duke mos dashur ta pranojë se edhe emri i tij e nënkupton një qytetërim.” Sa për dijeni të zotit Qosja dhe atyre që e mbështesin, emri Ismail nuk është emër me zanafillë myslimane. Ai është emër i mirëfilltë hebraik, më vonë kristian dhe akoma më vonë përdoret edhe nga myslimanët. Ismail do të thotë në hebraisht: “Zoti më dëgjon”, dhe kjo gjë shpjegohet nga konteksti historik, pasi Ismaili është i biri i Abrahamit me shërbyesen që gruaja e tij, Sara, mbante pranë vetes. Sipas shkrimeve biblike, Sara, meqenëse po vononte të kishte fëmijë, i thotë Abrahamit që të bashkohet me Agharin (shërbëtoren) dhe ashtu ndodh. Pra, Zoti e dëgjoi dëshirën e tyre për të pasur fëmijë. Nga bashkimi i tyre vjen në jetë Ismaili që i jep origjinë ismaelitëve, që nga ana e tyre themelojnë etninë arabe. Veç këtij fakti, kemi një të dhënë historike të vlefshme mbi Shën Ismailin – Ipeshkv Kristian që ka jetuar në shek IV pas Krishtit dhe që festa e tij kremtohet më datë 17 qershor. Pra, 400 vjet para se profeti Muhamed të lindë. Pra, të merresh me këtë gjë pa e ditur kontekstin historik të tyre, është thjesht qesharake.
Ku qëndron gabimi fenomenologjik i Qoses, në të gjithë analizën e tij? Në konceptimin e gabuar të qytetërimit perëndimor, pa e kuptuar qartë se qytetërimi mysliman ka pasur një ndikim të vetin të pamohueshëm na atë që ne quajmë sot qytetërim perëndimor. Ai kërkon të dëshmojë se shqiptarët duhet të sjellin vlerat morale të fesë islame në Evropë, me të drejtë, por nuk e ka kuptuar, mbase, se ato ishin në Evropë para se shqiptarët të njiheshin me fenë islame. Bota islamike ka qenë pjesë e kulturës perëndimore që nga formimi i kësaj të fundit, qoftë për arsye gjeografike, qoftë për arsye historike. Feja islame ka qenë e pranishme në Siçili, Spanjë dhe në Ballkan. Jo vetëm kaq, por vetë origjina e afërt e kësaj feje me fenë kristiane, që është një ndër themelueset e kulturës perëndimore, ka bërë që të dyja këto fe të jenë bashkëvepruese në ndërtimin e këtij qytetërimi, megjithëse me pesha specifike të ndryshme në këtë rol.
Evropa e ka njohur takimin me qytetërimin islamik që në vitin 710 pas Krishtit, në Spanjën e sotme dhe kjo përballje qytetërimesh zgjati për më tepër se 800 vjet. (Qosja thotë se përballja më kuptimplotë ka ndodhur në Shqipëri!!!???). Nuk ka dyshim se gjatë dominimit arabo-islamik në Spanjë, shumë qytete të saj patën një periudhë lulëzimi të vërtetë. Granada p.sh. ka qënë një ndër qytetet më të bukura të Spanjës asokohe. Madje edhe sot vihet re gjurma e madhe e arkitektonike në disa qytete spanjolle.
Evropa ka në bazën e vet rrënjët kulturore kristiane, por në këtë kulturë kanë dhënë kontribut të çmuar: kultura greke, kultura romake, feja islame, popujt gjermanik dhe sllavë. (Gëte (1749-1832): “Gjuha nënë e Evropës është krishtërimi”, Kant (1724-1804): “Ungjilli është burimi nga i cili ka ardhur qytetërimi ynë”). Fakti që Kadare i mëshon këtij aspekti nuk duhet marrë si atislamizëm apo antiarabizëm apo anti ku di se çfarë mund të shpikë mendja e Qoses, (pasi “forma mentis” e tij është ndërtuar me “anti”).

“Pedagog bioetike, doktorant në Antropologji Kulturore dhe Etike, Itali.

[[xeni]]

sikur kadarja te mos mbante qendrim miqsor e respektus ndaj rugoves.. ather qosja ish vesh prift me ja ba qejfin kadares..
mirpo kadarja shprehu njerzillyk per vdekjen e rugoves e kjo do te thote se nuk ju bashkangjit kanibalve te taborrit qosist.. e ather patjeter qosja do vishet dervish e myfti per inat te kadares..
ky eshte thelbi i grindjes.. tjerat jan tjerrje llafesh boshe..

Une nuk jam dakord me akuzen qe ju i beni Qoses ne kete rast.

Du t'ju terheq vemendje juve Brari dhe shume te tjereve qe po shkruajne ketu tek diçka. Ishte Kadareja i pari ai qe sulmoi Qosen, dhe jo Qosja Kadarene. Eseja e Kadarese (qe do botohej me vone edhe si liber) erdhi pas shkrimit te shkurter te Qoses, shkrim ne te cilin ky i fundit terhiqte vemendjen per nje fenomen qe asokohe u be objekt diskutimesh per arsye se ndodhen njera pas tjetres disa gjera, siç ishte fjalimi shume i diskutum i Mosiut ne Oksford. Jeni ju Brari, qe pasi lexuat Kadarene, me te drejte kerkuat t'ju sillet ne forum edhe shkrimi i Qoses, per arsye se Kadareja ne esene e tij permendte Qosen dhe e kritikonte, here-here edhe ashper.

mire eshte qe ketu te vendoset dhe Shkrimi i Qoses me kte teme.. pra temen e Identitetit..

Le ta bej dikush kte e ti degjojme dy kumonat..kur thot populli liridashes hasian..

Per mendimin tim, shkrimi i Qoses (i pari) nuk kishte pse t'ia ngrente qimet perpjete Kadarese dhe te shkruante ashtu siç shkruajti. Qosja, qe pothuajse nuk i prek hiç keto tema (me aq sa di une), nuk shkrujti si haxhiqamil siç thote Kadareja ne intervisten e fundit (sa komik bahet Kadareja kur i thote haxhqamil nje ateisti qe vetem emrin ka musliman) por shkrujti si shqiptar. Nuk eshte njeanshmeri te mbrosh ate qe sulmohet. Nuk tha ndonje gje te keqe Qosja per katoliket ose ortodokset, ashtu siç thote per muslimanet dhe Islamin Kadareja tash sa vjet. Madje Qosja kritikon fenomenin qe ai e quan tejshquarje e vetedijes fetare edhe kur ky shihet nder muslimane.

Koha e ckombezimeve te tilla per arsye fetare ne historine e popullit shqiptar ndoshta ka marre fund, por, tani, si duket, po rifillon koha e tejshquarjeve te vetedijes fetare, e shfrytezimit te fese per nevoja politike dhe e favorizimit te njeres fe nga institucione politike e shteterore! Shembujt nuk jane te pakte dhe shembujt nuk jane te njellojte. Dhe, kjo tejshquarje e vetedijes fetare ka filluar nder shqiptaret e besimit mysliman ne Maqedoni dhe ne Kosove dhe ngadale-ngadale ka kaluar edhe ne Shqiperi, ka filluar nder shqiptaret myslimane dhe po vazhdohet nder shqiptaret e krishtere, sidomos katolike.

Sume gjera mund te thuhen ketu. Po s'ia vlen. Thjeshte do ju ftoja e lexonit shkrimin e pare te Qoses. Per mendimin tim, sikur Kadareja ta kishte lexu pak me me qetesi dhe objektivizem ate shkrim dhe te mos ishte lodhe me letersi, do kishte qene me mire edhe per ne, se s'do ishim lodhe, po edhe per te, se nuk do e kishte detyru Qosen me i dhen nje pergjigje aq te ashper. Nuk do shume mend per ta kuptu gjendjen psikologjike te Kadarese nga intervista qe ka dhan, qe per mendimin tim eshte shume pa nivel. Nga njera ane thjeshte nje shkrimi (qe nuk ka si objekt ate) i kunderpergjigjet me liber, ndersa nga ana tjeter thote qe shkrimi i Qoses ishte i merzitshem dhe i gjate....lol. Pastaj ç'nuk thote per Qosen dhe repliken e tij, nderkohe qe ne librin e vet Kadareja thote se ai eshte i ceket, i turbullt, i pasakte etj. etj. Nder te tjera, terthorazi e akuzon edhe si "te shitun" qe ben politikat e huaja, duke thene se mendimi i Qoses (sipas Kadarese, ndarja e kombit) ngjan si nje muzike e njohur.

Kadareja eshte gjeni letrar po, per mendimin tim, me akademikun Qose as qe krahasohet kur behet fjala per te tilla diskutime. Kadareja i thote gjerat bukur, dhe naivet ose ata qe edhe me pare ndajne te njejtin mendim me Kadarene i kullofisin shume kollaj gjerat qe ia servir shume bukur me fjale shume te embla.
Ja nje shembull:

Për fat të mirë, kjo nuk ndodhi. Midis marrëzisë, populli shqiptar e bëri së paku një gjë të mençur. Në vendin ku mosprekja e kufirit prej çizmes së ushtarit të huaj, ishte kthyer në mit, asnjë armë, qoftë edhe për zakon, nuk u shkreh kundër ushtrisë euroatlantike. Ishte hera e parë që në historinë shqiptare ndodhte një gjë e tillë. Ajo ishte një dëshmi e madhe: dëshmi prekëse, se atë ushtri që po zbarkonte nga deti dhe nga ajri, shqiptarët e quajtën si të tyren.

Vetvetishëm midis kaosit, pa retorikë integruese, pa u shtyrë prej askujt, shqiptarët treguan qartë se ndiheshin evropianë. Ata nënshkruan kështu një akt monumental: rigjetjen e Evropës së humbur.

Sipas Kadarese, mosshtenja mbi ushtrine qe erdhi per te vene paqe midis nesh , eshte tregues i asaj qe ne jemi evropian. Se sa jemi evropian diskutohet, po fakti qe ne nuk shtime mbi ata ushtar s'ka asnje lidhje me ndjenjat tona evropiane ose me identitetin evropian. Pse, po te kishte pasur aty ca ushtare kineze dhe japoneze do kishim shtene mbi ta? Jo. E çfare do thonim pastaj? Qe u ngjallen ndjenjat tona kineze?...lol. Sigurisht qe nuk do shtinim mbi ta, dhe kjo s'ka lidhje me vetedijen tone evropiane, por me faktin qe ata s'na kishin bere gje. Nejse...Keshtu gjerash ka plot ne shkrimin e Kadarese. Letersi me bollek. Ndersa Qosja, ju pelqen ose jo, eshte me serioz, nuk tallet me inteligjencen e lexuesit...lol.

Ne nuk shtime mbi ushtaret qe erdhen per te na mbrojtur, kesisoj ne gjetem ate qe kishim humbur: Evropen. Epo na lumte!

Gjithe te mirat!

[Qafir Arnaut]

Kadareja eshte gjeni letrar po, per mendimin tim, me akademikun Qose as qe krahasohet kur behet fjala per te tilla diskutime. !

Kadarja eshte partner i denje ne ket debat. Ai ka farketuar idete e tij mbi si duhet te jete Shqiptari mbi baza te shendosha (DeRada-iste), dhe ka arritur t'ia percjelle popullit keto ide me shkrimet e tij ("Lamtumira e te Keqes", "Viti i Mbrapshte", "Keshtjella"). Kuptohet, si tifoz i Bektashinjve, jam tifoz i sinkretizmit te cilin propozon edhe Qosja, dhe mendoj se te dy kane nje piketakim, pavaresisht se nuk i le egoja ta gjejne.

[i fundit]

o djema me duket se po ja ngreme vlerat shume ketij te "madhit" kadarre,po si ka fytyre te flase ai mbi hoxhallaret musliman qe kane mbajtur flamurin ne cdo lufte e beteje me armikun grek, serb dhe ne fund pse jo dhe me gjon turqit,vepra e tyre dukej qarte dhe nga nje i "vogel" jo nga te te "medhenj" si kadarrja, turp te kete qe po mundohet te hedhe balt mbi figurat e ndritura te tyre,qe mbi mundin e tyre gezojme ne sot...
bshke me kete kadarre qe po hedh posht punene e gjysherve te tij....
dhe nje here turp te kete,e dija per dikushin porse koha te njeh me personat,dhe te tille nuk ja vlen te japin mendime ne emer te popullit shqipetar.

[DardanG]

o djema me duket se po ja ngreme vlerat shume ketij te "madhit" kadarre,po si ka fytyre te flase ai mbi hoxhallaret musliman qe kane mbajtur flamurin ne cdo lufte e beteje me armikun grek, serb dhe ne fund pse jo dhe me gjon turqit,vepra e tyre dukej qarte dhe nga nje i "vogel" jo nga te te "medhenj" si kadarrja, turp te kete qe po mundohet te hedhe balt mbi figurat e ndritura te tyre,qe mbi mundin e tyre gezojme ne sot...
bshke me kete kadarre qe po hedh posht punene e gjysherve te tij....
dhe nje here turp te kete,e dija per dikushin porse koha te njeh me personat,dhe te tille nuk ja vlen te japin mendime ne emer te popullit shqipetar.

E keni pak gabim more zotëri! Hoxhallarët nuk kanë mbajtur ndonjë flamur kundër armikut grek e serb e aq më pak atij turk! Do të thoja se ata kanë qenë më shumë vegla, spiun të pushteteve e pushtuesve. Një "flamur" kanë mbajtur ata më ëndje, atë të shpërnguljes së shqiptarëve në Turqi, ishin propagandues dhe realizues të marrëveshjes Serbi - Turqi. Nuk do të thoja se ishin të gjithë të tillë, por së paku 90 për qind e tyre (po tregohem shumë i kursyer duke dhënë këtë përq8indje).
.

[Lunesta]

Kadare si shkrimtar edhe si analist dhe mendimtar eshte shume me lart se qosja. Ata qe e mbrojne qosen nuk e bejne kete pasi ju dhimbset qosja, por pasi gjene tek qosja nje tjeter njeri i cili i mbeshtet ne idete e tyre muhamedane.

[Pedro]

Po lexoja online shtypin shqiptar - kisha jave qe nuk kisha lexuar gje nga gazetat shqiptare - dhe hasa ne kete shkrim analize te Zija Celes ne gazeten "Shekulli". Se pari po vendos shkrimin, pastaj po bej komentin tim, ne menyre qe te mos influencoj opinionin tuaj.

Qezari urren, Zoti përbuz


Zija Çela

Këto shënime janë hedhur me dorë më 17 maj, ditën që në gazetën “Shekulli” ishte botuar përgjigjja e Kadaresë ndaj Qoses. Titulli nuk është një provokim, por parodia e hidhët e një antagonizmi të paafrueshëm. E thënë deri në fund, papajtueshmëria e skajshme, ku ka arritur një konflikt i skajshëm. Tashmë protagonistët punojnë pa filtra. Në ndarjen klasike, sipas së cilës jepi Zotit çfarë është e Zotit dhe Qezarit atë që është e Qezarit, secili mëton Zotin. Për nga pesha e letrave, e famës dhe e fuqisë së opinionit, ndoshta Rexhepi do të lakmonte të ishte një Kadare, por meqë nuk arrin, ai e urren Kadarenë. Ismailin nuk e lë vepra të jetë një Qose, por edhe pa hipotekën letrare, nuk do ta linte neveria, ai e përbuz Qosen.

1. Nëse do të kishte dalë një Dante tjetër, i cili të shkruante posaçërisht për dhembjen njerëzore dhe ta klasifikonte atë në formë rrathësh, pas vdekjes së tim biri, Dritanit, unë do të gjendesha në rrethin e fundit. Kjo ishte arsyeja përse, me ta mbaruar dorëshkrimin, e futa në sirtar. I mbyllur në zinë time, një prononcim publik m’u duk i pahijshëm. Por, veç kësaj, dhembja nuk të lejon të mendosh gjatë për tjetër gjë, të hartosh ca teza, të gjesh një formë, të bësh një shtrim sa më të përkorë dhe impersonal. Duket se në gjendjen time dhe pa qëllime botimi, shënimet i hodha siç më erdhën. Por meqë vala e ditës kaloi dhe prapë s’i harrova, kam një lutje për lexuesin: praninë time ta marrë si detyrim të një dëshmitari.
2. Është e vërtetë, e kam dhe nga përvoja, vetëm bretkosat shtypen kur ndeshen demat. E kam pasur zakon edhe para viteve ’90-të që të hyj midis “të fuqishmëve”. Ndoshta (po modestia?) se Zoti më thoshte brenda vetes “ji i fuqishëm edhe ti, çliroje fuqinë”. Por mbi të gjitha për një takëm parimesh që ndjek shumëkush, ngase janë të përjetshme, ngrihen mbi të gjitha pushtetet dhe, si shtylla kurrizore që mban trupin, ia mbajnë kokën njeriut. Aso kohe, hyja në mes dy korifejve: Ismail Kadaresë dhe Dritëro Agollit. Të parit duke ia pohuar copë (kam pasur dëshmitar Ndoc Gjetjen), sepse ashtu ma hodhi fjalën ngacmuese: Po, e dua Dritëroin, e kam mik, ushqej më shumë miqësi për atë. Të dytit (kam pasur dëshmitare gjithë redaksinë e gazetës “Drita”), i cili përkohësisht më bënte lanet dhe më “ndëshkonte” me masa disiplinore kur bëja shkrime për Ismailin, duke i qëndruar përballë i kam thënë: Po, Kadare është shkrimtar i madh, e adhuroj veprën e tij, prandaj e krahasoj me Proust-in, Kafka-n, Orwell-in etj. Por tashti, vetëm tashti për herë të parë ia nxjerr pak majën këtij ajzbergu. As atëherë, as më vonë, kurrë nuk shkoja te njëri për t’i kumtuar se çfarë kishte thënë tjetri. E pra, njëlloj si sot, edhe atëherë gëlonin burrat kurva.
Të bëhesh urë e konflikteve, aq më tepër t’i ndezësh e t’i devijosh ato për keq, në fillim mund të duket vetëm si një punë servilësh nevojtarë. Mirëpo jo tërë zhgunin e zë ky kallëp. Pushtat e përunjur, me pësh-pëshet e sajuara dhe lëpirjet e pështira krijojnë miqësi e armiqësi të pandershme, bile edhe keqkuptime të hatashme, duke e helmuar gjithmonë klimën artistike e duke çuar plot autorë në shpërdorim, në keqpërdorim dhe në mutpërdorim të energjive krijuese.
S’e harroj një gjest të moralshëm në shtëpinë e Kasëm Trebeshinës. Besoj ka qenë viti 1992 dhe po takoheshim për botimin e një libri. Aty gjeta Mehmet Myftiun. Duket po bisedonin për Ismailin, puna e tyre, puna e secilit të ruajë mendimin e vet. Mirëpo sapo hyra, Mehmeti iu drejtua Trebeshinës: “Tashti ta mbyllim, sepse dihet që Zijai e pëlqen Kadarenë, është mik i tij.” (Po shtoj unë, sidomos mik i Letrave.) Edhe pimë kafe, edhe bëmë bisedat tona.
Ka njerëz që jo vetëm s’ia përtojnë, por edhe e kërkojnë sherrin. Kjo na bën të largohemi për çfarë na ndan, por ne ndahemi edhe për çfarë na bashkon.
3. Në vitet ’80, pasi e kishte ndarë mendjen për vete, vjen një shkrimtar dhe më pyet nëse isha i gatshëm të bashkëpunonim për ta botuar në Tiranë romanin “Vdekja më vjen prej syve të tillë” të Rexhep Qoses, libër që e kisha lexuar në botimin e Prishtinës. Madje, përveç propozimit, i kishte paramenduar edhe rolet: ai do ta merrte në mbrojtje duke ia propozuar “N. Frashërit” me një recension analitik, ndërsa unë të ngulmoja për t’u bërë redaktor i jashtëm.
Të dy e dinim se, për politikat tona të asaj kohe, një vepër e shkruar ashtu, ishte me spec. Por i njihnim gjithashtu “taktikat mbrojtëse” dhe ia hymë punës. Prit e prit, botimi hiç. Më thotë një ditë ai shkrimtari, nuk duan ta botojnë, kanë rezerva, filani e mban në sirtar, kërkon të hiqen faqe të tëra, edhe dy kapituj, ndoshta duhet ndonjë ndërhyrje. Më vajti mendja te një njeri babaxhan, që e kisha njohur në Has, afër kufirit me Kosovën. I vajta në zyrë Mehmet Karakushit (atëherë në KQ të Partisë) dhe botimit iu hap rruga.
E dini cili ka qenë ai shkrimtari, që tregonte aq dashamirësi dhe këmbëngulje për veprën e kolegut në Prishtinë? Ismail Kadare. Dhe kjo ndodhte shumë vjet përpara se ta ndërmerrte po atë nismë në Francë.
4. Pas viteve ’90, në njërin nga kthimet e tij nga Parisi, i vajta në shtëpi Ismailit për vizitë. Se si ra fjala për njërin nga librat e tij të fundit dhe i thashë se e kisha lexuar në Graz. I kujtova se njërit prej njerëzve të nominuar, i cili autorit mund t’i kishte bërë ndonjë shërbim personal, ia kishte rritur si shumë kandarin, pasi më tepër se nxitës e liberal, kishte qenë frenues i zhvillimeve letrare. Reflektoi shpejt. Unë nuk mund ta ndryshoj tekstin, ma ktheu, por në një ribotim mund të vë një poshtëshënim dhe ia heq spaletat që përmende.
Por, në të vërtetë, nuk ishte kjo kryesorja që doja t’i thoja. Më e rëndësishmja ishte që, sipas meje, nuk duhej të harxhonte shumë kohë me libra, ku shpjegohej e justifikohej ana politike e disa momenteve të jetës së tij apo e disa krijimeve letrare. Dhe ia thashë hapur (dëshmitar - Visar Zhiti): Është koha ta administrosh sa më frytshëm energjinë tënde krijuese. I erdhi mirë apo jo, nuk i vari hundët. Përkundrazi, i sertë e hujli siç është nganjëherë, dëgjoi duke bluar. Edhe më vonë, ndoshta i mësuar me mua, po ashtu u tregua i vëmendshëm kur i pata bërë “një vërejtje”, dua të them një sugjerim, lidhur me kompozicionin e një kryevepre botërore, siç është “Pallati i Ëndrrave” (dëshmitar - Bujar Hudhri). Sipas meje, në anën kompozicionale do të më pëlqente forma e rrethit, që mbyllet në pikën ku është nisur.
Në atë vizitën që përmenda, për të qenë i sinqertë, e kisha në mend një kurth. Unë gjithnjë jam shprehur se Vepra letrare e Kadaresë është e vetëmjaftueshme. Me atë kurthin e tërthortë, që në fakt ishte një joshje, doja ta tërhiqja në problematika sa më madhore sepse, siç është dëshmuar, këto problematika çojnë në libra të rëndësishëm. Unë kisha mall për eseistikën e tij të tipit “Eskili, ky humbës i madh”. Libra të tillë, edhe pse doemos përmbajnë unin vetjak, të çojnë gjithashtu tek uniciteti nacional, mvetësitë dhe përbashkësitë e kombeve. Me tezat që rrok dhe me synimet që ka, a nuk është i tillë edhe “Identiteti evropian i shqiptarëve”? Veçse, dhe kështu pranohet ngado, sa herë që një shkrimtar shkruan një ese, ajo nuk lexohet si studim i mirëfilltë shkencor, shkenca “të mbërthen, të lidh” me faktin e konceptin, ndërsa eseja e shkrimtarit është më e lirë, më e letrarizuar, prandaj mbizotërohet nga trillet e vizionit dhe metafora.
Të gjithë e dinë tashmë se çfarë ka qenë Molla e Ndaluar, ndryshe Molla e Sherrit, që çoi në mëkatin primordial të njerëzimit. Afër mendsh, thjesht për figurë, por një mëkat kafshate bën edhe Rexhep Qosja kur, duke u marrë me një mollë, kërkon ta shndërrojë doemos në gorricë.
5. Kam qenë kryeredaktor i gazetës “Drita” nga viti 1984 deri në verën e 1990-ës. Mbaj mend mjaft intervista dhe artikuj “bombë”, të cilët Rexhep Qosja i botonte në shtypin e huaj, pastaj ne i ribotonim në gazetën tonë. Sigurisht, kishte dhe atëherë autorë të tjerë nga Kosova që e ngrinin zërin, por në shtypin e huaj të rrallë me atë staturë. Për “inat” të Kadaresë, po e zhvesh nga ironia një togfjalësh që ka përdorur në përgjigjen polemike. Në atë kohë, baca Rexhep ishte vërtet një nga flamurmbajtësit e çështjes shqiptare, e mbante dhe e tundte me guxim këtë flamur përballë regjimit shovinist, regjimit zyrtar serb. Në atë kohë ishte shpejt, Kosova ende nuk ishte bërë simbol i Perëndimit kundër shtypjes dhe gjenocidit që ushtrohej ndaj një populli evropian. Qosja dha ndihmesë dinamike, ndihmesë të hershme për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës. Dhe më pas, kur u ndërkombëtarizua e madje kur u çlirua, kur nga një mendimtar politik Qosja u bë dhe veprimtar politik, uthulla e fortë plasi enën e vet: egocentrizmi dhe ambiciet e tepruara e shtynë profesionistin deri në gabime amatorësh. Ndërkaq, në anën e këtejme, Kadare nuk deshi as kolltukun presidencial.
Por, sidoqoftë, koha ashtu rrjedh, segment pas segmenti. Dikur shkohej me karrocë nga Franca në Rusi dhe nga Rusia në Francë, teksa rrugës kuajt ndërroheshin. Është e pafalshme që kujtdo, në Letra, në politikë apo në çdo fushë tjetër, t’i mohohen meritat e avangardës, kontributet e tërheqjes për një copë rrugë.
6. I ndodhur për një panair libri në Prishtinë (sa vite kanë shkuar?), i telefonova Rexhepit për një vizitë në shtëpi. Më priti krahëhapur, siç kisha vajtur. Kësaj here emrin e dëshmitarit nuk po e vë në kllapa, ishte Naim Balidemaj. Dikush na njohu në një kafene, aty më dhuroi librin e tij “Rreze e largësi”, që shoqërohej me një pjesë të recensionit të Rexhep Qoses. Duke vënë lentën e zmadhimit, siç ngjet shpesh në sikletin e dedikimeve, në autograf kishte shënuar ca fjalë që më skuqet faqja, po t’i citoj. Shkurt, më bënte të madh. Ndërsa aty ku vajtëm mysafirë, sapo vërejti kundërshtitë në mendime mes meje dhe të zotit të shtëpisë, vuri në çast lenten e zvogëlimit: kushedi, iu duka sa një dromcë! U distancua nga unë dhe, pa argumente të shpjeguara, mbajti anën e Profesorit. Me gjithë teprimin, kjo m’u duk njerëzore, ishte shenjë respekti, një garanci mirëbesimi te njeriu që adhuronte. Dhe, në fakt, nuk e cënoi bisedën.
Për çfarë u bisedua? Shkon gjuha ku dhemb dhëmbi dhe ra fjala për Sali Berishën, figurën e tij, rolin politik. Për shkak të një “vesi” që s’më shqitet, sa herë që miqtë nuk janë të pranishëm dhe dikush i atakon, mua më rritet ajami për t’i mbrojtur. Në këto raste, madje, ua rris vetvetiu pjacën, si një parapritë ndaj vrullit krejtmohues të tjetrit. Them me vete se po, atë qëndrim do të kisha mbajtur edhe sikur të ishte Doktori duke folur kundër Profesorit, me një kusht: në praninë time dhe në mungesë të Rexhep Qoses. Por rasti e solli siç e solli. Unë kisha bindjen se mbroja gjithashtu të vërtetën, bindjen që kam edhe sot. Duke pranuar gabimet që ka bërë, çfarë s’kam mënguar t’ia them me kohë në shtyp dhe sy për sy, për mendimin tim Berisha është ndër liderët politikë më kontribues, më të ndjeshëm e më vetëkorrigjues, më energjik e më intelektual, sesa nja njëqind pseudopolitikanë e pseudointelektualë shqiptarë të marrë së bashku, të cilët rrejnë kur apelojnë ideale, sepse dallon ideali që e ka rrënjën në zemër, nga ai që e ka rrënjën te xhepi. Pikëpamja ime ishte se Doktori nuk kishte shpëtuar pa ndonjë gabim edhe ndaj Profesorit, por mllefi i profesorit e tejkalonte hatërmbetjen njerëzore dhe, deri diku, ishte vetëvrasës.
Folëm, natyrisht, edhe për Kadarenë. Në terrenin tim, përballë çdo kolegu serioz, aq më tepër një veterani të Letrave si Rexhep Qosja (pavarësisht nga sa thuhet, pra se tashmë është amortizuar dhe kredencialet e tij kanë rënë në qarqet letrare), jam sërish i gatshëm të dëgjoj. Të dëgjoj dhe të dëgjohem, të kundërshtohem dhe të kundërshtoj, të flas lirisht, larg avokatisë, duke e zëvendësuar pasionin me argumentin estetik, pa e bërë as të bardhën të zezë, as të zezën të bardhë. Unë nuk kërkoj që bashkëbiseduesi të mendojë patjetër si unë, por s’ka autoritet, nga maja e çfarëdo piramide (është provuar nganjëherë), që të më imponojë me zor një ide, pa u bërë më parë edhe bindja ime.
Të tjerat?.. Të tjerat ndoshta s’kanë rëndësi, ne u ndamë në oborr, ku kishte dalë të më përcillte. Por nga të tjerat po kujtoj një theksim: diversiteti nuk e përjashton a priori respektin e ndërsjelltë.
Kur e përdorim kurrizin si mur, domethënë duke ia kthyer shpinën përfundimisht njëri-tjetrit, atëherë nga të dyja anët ajo çfarë është e mugët bëhet e zezë, dhe çfarë është e zezë bëhet edhe më sterrë.
7. Muri nuk mund të fshihet më, është vënë. Edhe titulli duket sterrë. Por ky nuk është një provokim, është parodia e hidhët e një antagonizmi të paafrueshëm. E thënë deri në fund, papajtueshmëria e skajshme ku ka arritur një konflikt i skajshëm. Tashmë protagonistët punojnë pa filtra. Në ndarjen klasike, sipas së cilës jepi Zotit çfarë është e Zotit dhe Qezarit atë që është e Qezarit, secili mëton Zotin.
Për nga pesha e Letrave, e famës dhe e fuqisë së opinionit, ndoshta Rexhepi do të lakmonte të ishte një Kadare, por meqë nuk arrin, ai e urren Kadarenë.
Ismailin nuk e lë Vepra të jetë një Qose, por edhe pa hipotekën letrare, nuk do ta linte neveria, ai e përbuz Qosen.
8. Ministria e Kulturës në Tiranë, në nderim të 70-vjetorit të shkrimtarit, e ka shpallur 2006-ën si vit të Kadaresë. Nganjëherë njeriu ndjehet mirë në oponencë me institucionet e shtetit, pasi shpesh bëjnë punë pa mend. Aq më tepër që, ndaj personaliteteve me rrezatim të gjerë publik, ekziston i ashtuquajturi servilizëm shtetëror. Por në këtë rast është vepruar drejt, madje motivi i shpallur, për mua, nënkupton edhe një të pashpallur. Kadare e ka merituar prej kohësh Çmimin Nobel dhe, pavarësisht se çfarëdo të bëjnë shqiptarët nuk ndikon te juria, do të ishte e turpshme të rrimë në pritje si qyqarë, pa afishuar kombëtarisht Veprën e shkrimtarit tonë. (E di se ndahen opinionet edhe për Nobelin, në Itali u “bë qameti”, por Ismail Kadare nuk është Dario Fo.) Kjo nuk do të thotë të falsifikohen vlera, sepse asgjëkundi nuk e hanë sapunin për djathë. As do të thotë të pushohen polemikat, sepse do të ishte e dëmshme. Por do të thotë që të orientohemi drejt dhe, falë Zotit, në rastin e Kadaresë vlerat janë të pranuara botërisht.
Ja, të paktën këtu ka gabuar R. Qosja me shkrimin e fundit, një gabim ndaj optikës së përgjithshme. E zëmë për një çast se “Identiteti evropian i shqiptarëve”, një titull më tepër në bibliotekën e pamatshme të Kadaresë, sinqerisht nuk i ka pëlqyer, përkundër shumë të tjerëve që e pëlqejnë. Por a nuk do të ishte profesionalisht më e pritshme, taktikisht më e dobishme, moralisht më e pastër që, në vend të merrej me një libër mospëlqyes, veçanërisht këtë vit studiuesi i njohur Rexhep Qosja t’i kushtonte Kadaresë po aq faqe për pëlqimet e kryeveprave?! Ngazëllimi me të keqen, kushedi pse, ka diçka që të përqeth. Në përvjetore të tilla, kur shënohet kurorëzimi i veprës dhe i pleqërisë së një kolegu, ndonëse është rasti për t’u ngritur mbi vetveten, prapë se prapë mund të heshtësh, nuk merr pjesë në banketin e “kundërshtarit”. Por në qoftë se zemra nuk të lejon t’i çosh dikujt një vazo me trëndafila për ditëlindjen, po zemra vetë duhet ta ndalojë t’i bësh “dhuratë” një qyp me gjemba.
9. Më fal që për pak kohë, biri im, e ndërpreva bisedën në vetmi me ty, shënimet për ty, dhe m’u hap goja për të folur publikisht. E përsëris, nëse do të kishte dalë një Dante tjetër, që të shkruante posaçërisht për dhembjen dhe ta klasifikonte atë në formë rrathësh, pas vdekjes tënde do të gjendesha në rrethin e fundit. Mirëpo tamam pse jam atje, shoh sipër meje rrathë të tjerë. Pa dyshim, njëri është rrethi që shënon atë dhembjen njerëzore, e cila vjen nga drejtësia e munguar dhe alibia e pandershme.
__________________________________________________ _______________

Paksa i gjate dhe i lodhshem ne te lexuar?

Kur po lexoja kete artikull, pata ndjesine sikur isha ulur ne "balkon" - sic thoshte dikur i madhi Tano Banushi, ndjese paste - dhe po beja disa thashetheme me kojshine, duke pire nga nje kafe turke. Dhe kur kojshia ishte mosbesuese ndaj thashethemeve te mia, i mbushja mendjen: "eshte e vertete, kam deshmitar edhe filan fistekun"

Thone qe shkrimtaret dhe artistet jane ndergjegja e kombit.

A mos valle e tille eshte ndergjegja e kombit tone?

A jane Zija Celerat pasqyra e shpirtit te shoqerise shqiptare?

[ARIANI_TB]

E Marte, 23 Maj 2006


MES DY POLEMIKASH

Polemikat ne mes te koloseve te filozofise, te letersise etj., jane te nevojshme per ne nje shoqeri primitive apo ne evolucion drejt civilizimit. Nepermjet polemikave te tilla dikujt i hapen syte e dikujt i mbyllen varesisht prej sferes se interesave te polemizuesve. Ne vende te civilizuara te shumten e rasteve polemikat zhvillohen jo per interesa e xhelozi personale, por per hir te ndricimit te ndonje teorie shkencore apo pervetesimit te punes studiuese profesionale.

Polemika, respektivisht pergjigjet e Ismail Kadarese i takojne dhe i ngjajne polemikave te ZH. ZH. Rusos dhe Volterit, por fatkeqesisht Kadare nuk polemizon dhe nuk e mbron krijimtarine e tij profesionale. Kadare akuzon, hedh balte e pluhur duke u munduar te njollose figuren e studiuesit te njohur Rexhep Qosja.

Pse ngrihet kunder Qosjes? Pse Kadare nuk e mbron krijimtarine artistike te tij por deklaratat e tij?

Ngritja e tij kunder Rexhep Qosjes eshte evidente dhe normale, ngase secili njeri deshiron te mbroje interesat personale, shoqerore e kombetare. Ne kete rast Kadare nuk eshte hedhur te mbroje interesat as shoqerore e as kombetare, por thjesht ato personale, qe djallezisht di te ruaje gjakftohtesine. Ne menyre perfide akuzon pa iu diktuar urrejtja dhe sadizmi i tij antikosovar qe po ashtu mjeshterisht e kamuflon ne emer te internacionalizmit ne romanin e tij proserb "Ceshtje marrezie" faqe 66.

Pas kritikave te Qosjes, eshte pritur dhe ishte krejt normale, qe Kadare te pergjigjej dhe e kunderta as qe imagjinohej. Dihej se ai do te reagonte ngase Qosja kishte analizuar vepren e Ismail Kadarese dhe kishte zbuluar kodin e gjuhes sekrete te shkrimtarit shqiptar te madh por njeriut shpirtngushte e te vogel. Qosja kishte arritur ta deshifronte kodin e gjuhes se dyfishte te Kadarese qe vetem ai din ta perdore gjuhen e tij me dy tehe: kur i bie mire gjithnje le hapesire per t'u penduar, per t'u "korrigjuar".

E atij cdohere i bie mire. Cdohere Kadare ka hapesire per pendime e korrigjime. Nuk po hyjme ne periudhen e tij kur ishte besniku i Nenes Parti, sepse shumica e krijuesve duhej te kalonin neper ate ure besnikerie e devotshmerie, ne te kunderten te digjte flaka e Partise.

Mirepo, Kadare ka lene hapesire qe edhe kesaj periudhe te tregohej se ishte krijues disident, gje qe eshte genjeshter e kulluar. Shkrimtar disident te vertete ishin Solzhenicini e shume shkrimtare tjere ruse, polake, cekosllovake etj., e jo Kadare. Kadare ngrihet per t'i mbrojtur deklaratat e tij politike qe gjithnje i kishte te gabuara dhe destruktive, per te mos thene antikosovare. Kjo eshte arsyeja qe Kadare mllefoset dhe tmerrohet ndaj vetvetes por qe fajin ua hedh te tjereve.

Kadare paraqitet engjell ne lekuren e djallit. Deklaratat e tij politike nder me te njohurat jane teorite e tij per tri lufterat qe u zhvilluan ne trojet shqiptare.

Per lexuesit dhe opinion e gjere jane te fresket artikujt e Kadarese kur thoshte se lufta qe zhvillonte UCK ja eshte e demshme dhe se shtetet perendimore do na merrnin si terroriste, pastaj kur luftimet kaluan ne trojet shqiptare ne Maqedoni, Kadare po ashtu ishte kunder luftes qe bente ushtria jone kunder forcave maqedonase, e per luften qe zhvillohej ne Luginen e Presheves, shkrimtari yne Kadare po ashtu ishte kunder kesaj lufte.

Pak para se keto luftera te perfundonin, Kadare dinte ta perdorte gjuhen e korrigjimit duke deklaruar ne favor te ushtrise sone. Kadare di te ushqehet me dy e me shume luge, sepse ashtu e ka kalitur Nena Parti.

Nuk po e cek deklaraten e Kadarese para pak vjetesh, kur thoshte se ne Kosove nuk ka letersi, por kur opinioni i indinjuar reagoi, Kadare e korrigjoi veten per te mbetur i paster bilur. Kadare nuk e ka hallin e pastertise as kombetare e as njerezore por hallin se po humbte gjysmen e lexuesve shqiptare e sidomos simpatine e kosovareve te diaspores, prej te cileve ka zhvatur dhe vazhdon te zhvate.

Po te analizohet mire "Kadare: Pabesia e nje polemisti", nuk mbetet as dyshimi me i vogel se Kadare i ka pergatitur mire pergjigjet e tij ngase fjalite i ka te strukturuara, gje qe po te ishte pergjigjur verbalisht ne menyre spontane, te gjithe i dine fjalite e tij, qe dukshem dallojne nga ato te shkruara.

Pra, Kadare genjen qe ne fillim te intervistes se tij kur thote se i pergjigjet kerkeses se gazetarit se ai nuk e kishte ndermend te merrej me polemike. Qe ne fillim te intervistes Kadare i peshon fjalet, dhe me nje fjali deshiron te rrenoje tere veprimtarine e Rexhep Qosjes, duke e gjuajtur pikerisht me pabesi ne kampin e Serbise.

Kadare per ta lare veten, ne menyre te sofistikuar Qosjen e njollos duke e quajtur si njeri qe e mbron teorine e serbeve. Kadare e perdor tere djallezine e tij dhe arsenalin e fundit qe ka nder duar per te shpetuar veten duke ia hedhur tere fajin Rexhep Qosjes, e madje duke e quajtur njeri qe mbron tezen serbe. Me kete ai ka vjelle helmin e tij te kamotshem jo vetem kunder Qosjes, por kunder tere intelektualeve shqiptare qe jeten ia kushtuan ceshtjes kombetare.

Kadare eshte dashur ta perdore tere arsenalin e tij sepse ai nuk eshte mesuar qe te kritikohet nga qytetaret e Kosoves. Jo. Qytetaret e Kosoves kane halle me te medha. Qosja e qytetaret e Kosoves nuk e akuzuan Kadarene as atehere kur villte vrer kunder bijve dhe bijave qe luftonin me ushtrite armike.

Nuk e kritikuan Kadarene as atehere kur deklaronte kunder tere shkrimtareve te Kosoves. Jo. Qosja dhe qytetaret e Kosoves nuk e kritikuan as atehere kur iku nga Shqiperia e pas tij krijoi konfuzitet, shperngulje dhe tollovi te paprecedent ne tere historine shqiptare. Nuk e kritikuan sepse ne jemi mesuar te sakrifikojme veten per Shqiperine dhe shqiptarine. Le te na fyeje, thoshin kosovaret, sepse duke na fyer ndoshta i ndihmon vetes, e duke i ndihmuar vetes i ndihmon shqiptarise.

Fyerjet e Kadarese jane te renda, jane infantile dhe ne vend se te ngrihet rrokullis veten ne fund te humneres. Ne kerkim te cilit flamur eshte Qosja, e ne kerkim te cilit flamur eshte Kadare?

Kadare shkruan gjegjesisht se Qosja qenka ne kerkim te nje flamuri, e sipas Kadarese Qosjes i ka humbur flamuri i "revolucionit te vonuar", i paska humbur flamuri politik ne zgjedhjet e lira te Kosoves dhe tani qenka ne kerkim te flamurit mysliman. Dokrra te Ismail Kadarese. Nen keto akuza Kadare fshihet nen hijen e fajesive te tij. E para, Rexhep Qosja nuk eshte ne kerkim te flamujve te askujt, por te flamurit te tij kombetar. E dyta, Rexhep Qosja nuk ka dale te jete protagonist i myslimanizmit.

Kadare e kupton, por qellimisht e keqinterpreton vizionin e Qosjes per myslimanizem. Qosja eshte i vetedijshem (sic eshte i vetedijshem edhe Kadare), se shqiptaret aktualisht jane popull me tri besime fetare, por Qosja nuk perdor meskinitet qe per interesa te tij personale te deklarohet sipas nevojes, situates dhe interesave sic deklarohet Kadare.

Kadare kur rri me intelektualet katolike deklarohet katolik jo qe ai eshte katolik, por nga kjo deshiron te perfitoje. Kur ai rri me boten e besimit mysliman thote se i takon besimit te tyre, e madje e perdor emrin ISMAIL si prove qe eshte i besimit te tyre. Kadare i pershtatet interesave dhe situatave, e kete gje ai ka ditur ta beje edhe ne sistemin komunist te Enver Hoxhes.

Qosja e di se perendimoret nuk kemi nevoje t'i genjejme se gjoja jemi katolike, ngase ata e dine kush jemi dhe sa vlejme. T'i mashtrojme perendimoret se jemi katolike, ne e mashtrojme veten e jo tjeret. Qosja e mbron tezen se qytetaret e Kosoves aktualisht jane shumice myslimane dhe ate te moderuar. Qosja nuk eshte gjuajtur per te dale protagonist i fundamentalizmit mysliman, sepse qytetaret e Kosoves nuk jane te tille.

Historikisht dihet se shqiptaret kane nderruar besimet religjioze sipas nevojes dhe interesave personale. Kjo tregon se ne asnjehere nuk kemi qene te vendosur, por gjithnje kemi vepruar dhe kemi anuar nga interesat e ngushta personale ku kemi nderruar identitet dhe flamur.

Historikisht dihet se pushtuesit me pare i kane perdorur njerezit me fame qe te aderojne ne religjionet e tyre qe na i sollen. Te famshmit e atyre koherave predikonin besimin fetar e populli u shkonte pas. Pikerisht sic eshte duke vepruar Kadare, i cili duke menduar se nese anon nga besimi katolik do e fitoje cmimin Nobel.

Rexhep Qosja nuk don ta mashtroje askend qe te deklaroje se shqiptaret e Kosoves jane katolike dhe se demonstruesit e vitit 1981 kerkonin kthimin ne religjionin e te pareve.

Po cili eshte religjioni i te pareve tane?

Rexhep Qosja nuk e mbron myslimanizmin por i lufton te gjithe ata myslimane (si Kadare e tjere), qe per interesa te tyre personale deklarohen sic ua kenda. Ata qe mohojne identitetin e tyre, ata shesin nene e babe, fe e atdhe. Te tillet nuk i nevojiten as Perendimit e as tjereve. Jam i bindur se po te vinte nje superfuqi sic jane Amerika dhe Evropa me nje besim fetar, Ismail Kadare do te deklaronte se te paret tane e kishin te njejten fe.

Kadare vete eshte ne kerkim te nje flamuri te cilin nuk po e gjen dot. Ne fakt, Kadare eshte ne kerkim te flamurit te interesave personale. Ai i nderron flamujt si kemishet. Aty ku i bie mire, aty edhe e ngrit flamurin dhe cadrat e tij.

Kadare e akuzon Qosjen per percarje fetare e vete ishte nismetari i kesaj, kur deklaron se demonstruesit e 1981 ne Kosove kerkonin kthimin e besimit katolik. Po te ishte keshtu Serbia do na kishte dhene katolicizmin qe moti.

C'fjalor rrugacesh perdor Kadare, kur akuzon duke thene: "gjithe halldupeve shqiptare", kur flet per letersine.
Edhe naivi e di se letersia shqiptare eshte shqiptare dhe asnje nenshtetas i ndonje shteti nuk mund te krijoje letersi franceze kur nuk eshte francez apo anasjelltas. Letersia eshte letersi e shqiptaret jane pjese e Evropes, dhe quhet letersi evropiane nese ajo ka vlere.
Nuk eshte e vertete aspak qe ne hapesiren shqiptare ekziston nje prirje per kunderevropianizem.

Ky mendim "filozofik" i Kadarese eshte me prapavije destruktive. Si mundemi qe ne qytetaret e Kosoves te jemi me ide kunderevropiane dhe kunderamerikane?! Ne tere Kosoven nuk ekziston asnje shqiptar qe eshte kunder Evropes dhe Amerikes. Madje kjo po deshmohet ngase prej 1999 e deri me sot, asnje ushtar amerikan apo evropian nuk u fye prej nesh, nuk u plagos e as nuk u vra. I vetmi vend ne bote eshte Kosova, qe ushtaret amerikane dhe evropiane i respektojme, madje ata veten e ndjejne si ne pushime e jo si ne nje zone te rrezikshme sic u kane thene Beogradi.

Mendimi i Kadarese perforcon tezen e Beogradit se ne nuk e meritojme lirine. Nese kjo fryme e antievropianizmit ekziston ne Shqiperi, Kadare mund te jete i informuar, por ne Kosove nuk ka as antiamerikanizem e as antievropianizem. Kjo teori per here te pare po "zbulohet " nga Kadare.

Ndoshta Kadare qellimisht deshiron te na e fuse kete ide imagjinative te tij, sepse pastaj ai do te dale para pardoneve te tyre si mbrojtes i evropianizmit dhe librat do t'i shiten me shume, e ndoshta si kalores e mbrojtes i nje levizjeje imagjinative ai edhe do e fitoje cmimin e shumepritur Nobelin.

Kadare deshiron me tere forcen e tij intelektuale qe Qosjen ta beje te parendesishem, por nuk i pi uje mesazhi i tij. Kur Kadare i permend zgjedhjet e lira ne Kosove, ai nuk e fyen vetem Qosjen por edhe tere bijte e bijat qe luftuan kunder forcave serbe, sepse Kosova eshte vendi i pare ne bote ku krahu qe lufton per pavaresi te humbe voten e popullit per te cilin u sakrifikua.

Kadare gabon shume, sepse ne ne Kosove e dime kush i fitoi votat dhe si u fituan ato. Kadare duhet te dije se mbi 50% e deputeteve dhe ministrave te Kosoves qe fituan ne zgjedhje, jane ish bashkepunetoret e Serbise. Kadare e di, por hesht sepse ia kenda. Kadare e ka lexuar librin e francezit Michel Roux, i cili shkruan se qendrimi i Rugoves ishte nje buqete lule per Millosheviqin.


Nga Reshat Sahitaj

"Koha Jonë"

[DardanG]

Kadare si shkrimtar edhe si analist dhe mendimtar eshte shume me lart se qosja. Ata qe e mbrojne qosen nuk e bejne kete pasi ju dhimbset qosja, por pasi gjene tek qosja nje tjeter njeri i cili i mbeshtet ne idete e tyre muhamedane.

Pajtohem plotësisht me Lunesta! Kadare qendron aq lartë sa që nuk arrihet dot jo nga Qosja shumë i vockël kundrejt tij, por edhe nga kushdo që sheh ëndërra të jetë afër tij. Dhe vërtetë Qosja tashmë nuk i dhëmbëset askujt, porse kundërshtarët e mëdhenjë të Kadaresë duan të mbështetën ( me gjasë për një hu të kalbur) dhe ta sulmojnë shkëlqimin e Kadaresë, i cilia ua vërbon sytë. Por kotë e kanë! Qentë sado që lehin nuk arrijnë dot ti kapin yjet, derrat sado pluhur dhe baltë të bëjnë arrijnë vetëm ta pluhurosin dhe ta baltosin vetëm vetën e tyre.

[iliria e para]

Qosja eshte desperat dhe kerkon vemendje .Kohe me pare e kisham simpatik, sot antipatik.
Kadare e din qe nuk eshte afrikan e as aziat. Keta tjeret nuk e dine se cka jane, te humbur ne reren e shkretetires.