Identiteti evropian i shqiptarëve

[Davius]

Rexhep Qosja polemizon me Kadarenë

“Ideologjia e shpërbërjes” nga Shtëpia botuese “TOENA” ka shkaktuar një sërë reagimesh si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë. Ai nuk e di nëse është më i madh numri i reagimeve pajtuese a numri i reagimeve mospajtuese. Si të parat ashtu edhe të dytat dëshmojnë, ndërkaq, se çështjet e ngritura në atë trajtesë ishte e nevojshme të ngriheshin. Për t’iu përgjigjur të gjitha reagimeve do të duhej të shkruante një libër më të madh se “Ideologjia e shpërbërjes”, i cili, sigurisht, do të shkaktonte reagime të reja të përshkuara edhe prej më shumë ndjenjash se reagimet e deritanishme. Rexhep Qosja do t’i përgjigjet vetëm reagimit të Ismail Kadaresë, “Identiteti evropian i shqiptarëve”.Kjo domethënë se mbesin pa përgjigje të gjithë reaguesit e tjerë ndaj trajtesës “Ideologjia e shpërbërjes”.

Në reagimin ndaj Ismail Kadaresë për veprën “Identiteti evropian i shqiptarëve”, Qosja do që të kthejë përgjigje për këto arsye kryesore: e para, pse e ka shkruar një shkrimtar dhe publicist i njohur, me popullorësi të veçantë; e dyta, pse në këtë reagim është i përmbajtur një shpërdorim dhe një shtrembërim i disa pikëpamjeve të tij, sidomos, i pikëpamjeve mbi ndikimin e mundshëm ç`integrues të vetëdijeve të tejshquara fetare në shoqërinë e sotme shqiptare; e treta, pse ky reagim ka shkaktuar jehonë ndër lexuesit shqiptarë si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë dhe, e katërta më vendimtarja, pse në këtë reagim janë shprehur ide dhe janë krijuar përfytyrime, që nuk e nderojnë kulturën shqiptare.

Sprova e Ismail Kadaresë, “Identiteti evropian i shqiptarëve”, është e mbështetur në premisa të gabuara: në përpjekje për të dëshmuar, në njërën anë kundërshtitë kulturore midis Evropës e Lindjes myslimane, kurse, në anën tjetër sipërinë e identitetit evropian ndaj identiteteve të tjera, para së gjithash, ndaj identitetit mysliman. Gjykimet e këtilla të Ismail Kadaresë, gjithsesi shumë befasuese, nuk mund të mos shikohen si rrjedhojë e disa dukurive dhe disa disponimeve të përshtatshme politike dhe fetare në botë.

Nuk mund të mos mendohet se tani kur, si pasojë e fundamentalizmit islamik, të tejshkallëzuar mbas pushtimit amerikan të Irakut, është rritur disponimi kundërmysliman në disa vende perëndimore, kur kryetari Xhorxh Bush bën mobilizimin politik të krishterimit, kur emri i profetit Muhamed dhe fjalët islam, mysliman, xhami, shkaktojnë sëndisje në mjedise të ndryshme perëndimore, kur si thonë studiues, po kthehet epoka e konflikteve midis krishterimit e islamit dhe e kryqëzatave, kur disa politikanë shqiptarë në Kosovë e quajnë politikisht të leverdisshme për karrierën e tyre të ndërrojnë fenë, kur si pasojë e sjelljeve shpërfillëse të disa politikanëve shqiptarë ndaj dinjitetit të fesë myslimane, gjithnjë e më shumë shqiptarë myslimanë në Kosovë e në Shqipëri ndihen të diskriminuar. Tani, Ismail Kadare pandeh se i ka ardhur çasti i dëshiruar që të dëgjohet për disa oktava më lartë zëri i tij, më parë i pëshpëritur, kundër identitetit mysliman, në të vërtetë kundër përbërësve myslimanë në identitetin e përbashkët, të përgjithshëm, historik, të shqiptarëve. Për këtë arsye është shumë e nevojshme që këto ide dhe këto përfytyrime të Ismail Kadaresë të hidhen poshtë me kohë dhe pa hamendjesime. Rexhep Qosaj thekson : “Do ta bëjë këtë vendosmërisht edhe pse me shumë keqardhje për shumë arsye në këtë përgjigje detyrimisht të gjatë.Nuk e bëj këtë pse e kam emrin mysliman Rexhep. Jo.

Nuk e bëj këtë pse shkoj në xhami a pse falem në pesë vaktet e ditës. Jo. As nuk shkoj në xhami për t’u lutur as nuk falem në asnjë vakt të ditës. Jo. E bëj këtë për hir të perëndive të mi: të Vërtetës dhe të Drejtës.E bëj këtë për të njëjtën arsye për, të cilën kam shkruar mijëra faqe gjatë shumë viteve të kaluara: për të mbrojtur bashkëkombësit, bashkëqytetarët,prej padrejtësive të pushtetit, prej dhunës së shtetit serb dje, dhe prej diskriminimit pavarësisht kush e bën këtë diskriminim sot. E bëj këtë për të njëjtën arsye për, të cilën në vitin 1994 kam mbrojtur krishterimin shqiptar prej disa shpjegimesh të disa bashkëqytetarëve tepër të përkushtuar si myslimanë, për çka dhe kam shkruar në librin “Tronditja e shekullit”.

E bëj këtë për të qenë ku duhet të jetë gjithmonë intelektuali i vërtetë: në anën e lirisë, të të voglit, të të pambrojturit, të të diskriminuarit. E bëj këtë për të qenë shpirtërisht i lirë pavarësisht prej çmimit që paguaj për këtë liri. E unë jam i lirë sepse kam zgjedhur të Vërtetën dhe të Drejtën. Sprova e Ismail Kadaresë, “Identiteti evropian i shqiptarëve”, nuk është reagimi i tij i parë mospajtues ndaj pikëpamjeve të mia letrare dhe kulturore. Në shkrimin “Rreth ndikimeve të huaja dhe karakterit kombëtar të letërsisë”, të botuar në gazetën “Zëri i popullit” më 8.4.1973, me të cilin i përgjigjej shkrimit tim “Letërsia kombëtare dhe letërsia botërore ose afrimi përmes ndryshimev”, të botuar në përmbledhjen “Panteoni i rralluar” në vitin 1972, ai më akuzonte si “tellall i kozmopolitizmit”, që, me gjuhën e atëhershme politike do të thoshte se po predikoja evropianizimin dhe amerikanizimin e letërsisë shqipe. Tani, 34 vjet më vonë, ai më akuzon se kinse po e mohoj atë që atëherë e predikoja. Unë, natyrisht, nuk po e akuzoj Ismail Kadarenë tani se, para 34 vitesh, duke predikuar veçimin e Shqipërisë dhe identitetin stalinist, në të vërtetë predikonte kundërevropianizimin.

Unë vetëm po vë në dukje se perëndia e shndërrimeve Protej, e ka dhuruar Ismail Kadarenë edhe me dhuntinë e nxitimshndërrimeve për të qenë politikisht sa më i koniunkturshëm, ia ka parathënë edhe këtë nxitimshndërrim, fryt i të cilit është sprova “Identiteti evropian i shqiptarëve”. Po, t’i lëmë njëherë për njëherë këto dy shkrime të një kohe të kaluar dhe të merremi me reagimin e tanishëm të Ismail Kadaresë “Identiteti evropian i shqiptarëve” ndaj trajtesës sime “Ideologjia e shpërbërjes”, në të vërtetë ndaj kreut të kësaj trajtese “Identiteti kombëtar dhe vetëdija fetare”, që sigurisht nuk do të jetë nxitimshndërrimi i tij i fundit. Dhe të shohim sa të vërtetën dhe sa të drejtën do t’ia flijojë qëllimit të tij: shpërfilljes së identitetit mysliman si njëri nga përbërësit fetarë të Identitetit Kombëtar Shqiptar.

Vepra të botuara të akademikut Rexhep Qosja:

1. Episode letrare, 1967
2. Dialogë me shkrimtarët, 1968
3. Kritika letrare, 1969
4. Antologjia e lirikës shqipe, 1970
5. Kontinuitete, 1972
6. Asdreni – jeta dhe vepra e tij, 1972
7. Panteoni i rralluar, 1973
8. Vdekja më vjen prej syve të tillë, 1974
9. Shkrimtarë dhe periudha, 1975
10. Anatomia e kulturës, 1976
11. Mite të zhveshura, 1978
12. Prej tipologjisë deri te periodizimi, 1979
13. Morfologjia e një fushate, 1980
14. Nocione të reja albanologjike, 1983
15. Historia e letërsisë shqipe I, 1984
16. Historia e letërsisë shqipe II, 1984
17.Antologjia historike e letërsisë shqipe, 1985
18. Historia e letërsisë shqipe III, 1986
19. Porosia e madhe, 1986
20. Populli i ndaluar, 1990
21. Strategjia e bashkimit shqiptar, 1992
22. Çështja shqiptare – historia dhe politika, 1994
23. Bardhja, 1995
24. Ligjërime paravajtëse, 1996
25. Fjalor demokratik, 1997
26. Paqja e përgjakshme, 1999
27. Tronditja e shekullit I, 2001
28. Tronditja e shekullit II, 2001
29. I ringjalluri i penduar, 2002
30. Një dashuri dhe shtatë faje, 2003
31. Tri mënyra të shkrimit shqip, 2004
32. Demokracia e shpërdorur, 2005
33. Shpërngulja e shqiptarëve sipas programeve kombëtare serbe, 2005
34. Ideologjia e shpërbërjes, 2006

Vepra të përkthyera në gjuhë të huaja:

1. Vdekja më vjen prej syve të tillë, 1974, 1976, 1979, 1994, 1995, 1997, 1999
2. Sfinga e gjallë, 1976
3. Letërsia dhe kritika, 1979
4. Populli i ndaluar, 1990
5. Beselam pse më flijojnë, 1992
6. Çështja shqiptare – historia dhe politika, 1995

[Davius]

Me “Realiteti i shpërfillur” Rexhep Qosja mbyll debatin me shkrimtarin Ismail Kadare. Nga nesër në qarkullim, në libërthin 88 faqe. Ndërkaq Kadare pritet të shfaqet në publik. Seriali i polemikës nuk është mbyllur

Qosja hedh kundërlibrin

E. Demo

“Do t’i përgjigjem vetëm reagimit të Ismail Kadaresë”. Në 88 faqe që hapen me titullin “Realiteti i shpërfillur”, Rexhep Qosja shkruan një libër kundëpërgjigjesh që e ka zanafillën në paraardhësin “Ideologjia e shpërbërjes” dhe i mëshon replikave me “Identitetin evropian të shqiptarëve” i shkrimtarit Ismail Kadare. Brenda një stine ky i fundit ka shkaktuar zemërimin e akademikut kosovar i cili në një seri shkrimesh në të përditshmen “Shqip” është rrekur të kapet pas të quajturave “ide çintegruese” të Kadaresë që fokusohen në identitetin fetar në rolin e njërit dhe tjetrit besim në historinë e vjetër të shqiptarëve dhe sidomos në të sotmen, historinë e tyre moderne.
“Shkrimtari i madh argjentinas, Horhe Luis Borhes, thotë se “Libri që nuk e përmban kundërlibrin mund të konsiderohet i panevojshëm”.

Çdo libër, pavarësisht a është letrar a shkencor, e përmbarojnë lexuesit, miq dhe kundërshtarë të autorit, qoftë duke e pohuar, qoftë duke e mohuar”, -shkruan Qosja në parafjalën e “kundërlibrit”. “Do t’i përgjigjem vetëm reagimit të Ismail Kadaresë. Kjo domethënë se mbesin pa përgjigje të gjithë reaguesit e tjerë ndaj trajtesës Ideologjia e shpërbërjes, predikuesit e identitetit kombëtar kosovar, si identitet kombëtar i ri në Ballkan; predikuesit e gjuhës së dytë standarde për folësit me identitet kombëtar kosovar; thirrësit për kthimin e shqiptarëve myslimanë në “fenë e të parëve”, si gjoja kusht për pranimin më të shpejtuar të Shqipërisë shtetërore dhe të Kosovës në Bashkimin Evropian!”.

Qosja i referohet një replike të hershme, të para 34 viteve me Ismail Kadarë, atëherë për çështje të letërsisë shqipe dhe raportet e saj me letërsinë evropiane, ndërsa të dy palët janë përballë për çështje të ideve. Ai thotë se ishte imperative t’i kthente veçan përgjigje Kadaresë, jo vetëm për statusin e një shkrimtari popullor, e që i dëgjohet fjala në angazhimet për çështje politike, e kombëtare, jo vetëm se Kadare ka shpërdoruar sipas tij pikëpamjet e akademikut kosovar, porse para së gjithash idetë e Kadaresë “nuk e nderojnë kulturën shqiptare”.

Për të gjitha këto Qosja thotë se ka të drejtën të reagojë për hir të perëndive të tij, e Drejta e Vërteta. “Premisa të gabuara” i quan ato që Kadare mbështet në sprovën “Identiteti evropian i shqiptarëve”. Dy prej tyre janë kundërshtia kulturore midis Evropës e Lindjes myslimane, dhe për rrjedhojë identifikimi i identitetit evpropian si i epërm. Kjo logjikë sipas Qoses i shkon për shtat gatishmërisë politike, vendosjes së intelektualit në frontin e rrymës kundërmyslimane. Kjo ndodh në një kohë shënon Qosja “kur emri i profetit Muhamed dhe fjalët islam, mysliman, xhami, shkaktojnë sëndisje në mjedise të ndryshme perëndimore; kur, si thonë studiues, po kthehet epoka e konflikteve midis krishtërimit e islamit dhe e kryqëzatave; kur si pasojë e sjelljeve shpërfillëse të disa politikanëve shqiptarë ndaj dinjitetit të fesë myslimane, gjithnjë e më shumë shqiptarë myslimanë në Kosovë e në Shqipëri ndihen të diskriminuar”. Ka ardhur po aq çasti i Qoses që idetë dhe zëri i Ismail Kadaresë kundër identitetit mysliman të shqiptarëve, të pretendojë se meritojnë që të hidhen poshtë. Me “Realiteti i shpërfillur - Vështrim kritik mbi pikëpamjet e Ismail Kadaresë për identitetin shqiptar”, Rexhep Qosja mbyll debatin me shkrimtarin. Lexuesi do ta ketë në dorë nga nesër libërthin me 88 faqe, botim i “Toenës”. Ndërkaq Kadare pritet të shfaqet në publik. Seriali i polemikës nuk është mbyllur.

[ZANOR]

QE'TASH OSE KANE ME NA NDIHMUA PERENDITE RRAST, OSE KANE ME NA THYE QAFEN EDHE MA RRAST SE KURRË MA PARE NE HISTORI!

Nuk ish ftohe ushuji, sikur te lihej per tevona, KJO POLEMIKE e jo mu ne zgripc te kohes se njohjes se pavaresise se Kosoves, qe Kadare u perpoq te rregulloj udhen e pavaresise, po ndoshta e paskan rregulluar 'perendite'! - Kemi gjera qe pushojne e flejne EDHE KAPERCEHEN PUP PERMBI VORRE me dekada e shekuj, ne çeshtjen shqiptare, pa asnje platforme kombetare te mirefillte e te miratuar nga kombi - E PO IA ZEME MAJEN me çlirim nga diskriminimi fetar! Secilin vit e dekade, shqiptaret izolohen edhe me shume nderveti me kufinj te rinj shteteror, tash duhet kaluar me pasaporte edhe ne: Presheve, Medvegje, Bujanoc, e Shkup, Diber, Oher, e Podgur e Ulkin, qe edhe ne komunizem ishin kufinj te hapur! Nuk kane mbetur me tjera kthina labirinthesh politike, vetem edhe nga Prishtina e Peja, te kalohet me pasaporte edhe ne Mitrovice, E NE GAZIMESTAN, PA ASNJE BANORE E KERKOJNE KOMUNE TE RE!!! Cili diskriminim eshte me i madh?! Politik a fetar? Ku sot kemi popa, prifta e hoxhe, e sekte te reja ma shume se kurre ne histori!!!

Realiteti i perfillur thot se: ma shume se dy te tretat e shqiptareve musliman, JANE FORMALITET dhe nuk i plotesojne as kushtet elementare fetare, sipas vet deshmive te qendres fetare, me fakte te gjalla: as falje pese here ne dite, as ixhinim (nga dy-tre pleq e plaka per mahalle), e mos te hyjme ma andej se dalin nja 8000 faqe, me e teholluar per merak kete kulaç pitje...! Ma shume se dy te tretat: kisha e xhamia, e ma pak se nje e treta shkolla! Edhe duke ua dhene atyre kishave tjera me dhune edhe nga 800 hektar toke ekstraterritor, ku neser ato polise do te formojne edhe polici e ushtri te tyre speciale me territor te mbrojtur! Te ngriten edhe poliset shqiptare!

Ndoshta ata 'perendite' e paskan shkruar te behen te gjitha qytetet shqiptare - shtetqytete (polise antike), e te mbrohen me mure trojash edhe te kthehemi perseri kah Kthiza e Historise!!!

Ja, qe nuk po rri goja rahat! Xhordano, shtyju pak ma andej! Po t'madhe e paskan ndertuar kete turre he burre! 'Pishtaret' po vijne, le te shnderrohen flaket ne trendafila!

Amin e Amen!

[Davius]

Kadare-Qosja, “Nderi i Kombit” shpallin njëri-tjetrin “Turpi i Kombit”

Nga Kastriot Myftaraj - Aspekti më ironik i polemikës që ka filluar, në terma shumë të ashpra, midis Ismail Kadaresë dhe Rexhep Qosjes është fakti se që të dy këta persona janë shpallur me dekret shtetëror “Nderi i Kombit” në Republikën e Shqipërisë.Ismail Kadare është shpallur i tillë në kohën kur President i Republikës qe Sali Berisha, ndërsa Rexhep Qosja është shpallur kur President qe Rexhep Meidani. Tash këta dy burra janë duke e shpallur njëri tjetrin “Turpi i Kombit”, duke e akuzuar Kadare Qosjen praktikisht si fundamentalist islamik dhe Qosja Kadarenë si racist. Kjo histori është një nga ato dukuri të realitetit shqiptar të cilat Faik Konica i ka përjetësuar në satirën e vet të pavdekshme “Katër përralla nga Zullulandi”, në të cilën bën alegori për Shqipërinë dhe shqiptarët e kohës së vet. Në tregimin e Konicës zullutë bëjnë një idhull prej dushku dhe një idhull prej borige për t’ i adhuruar dhe atakojnë ashpër cilindo që e ve në dyshim vlerën e tyre.

E njëjta gjë ka ndodhur dhe me Ismail Kadarenë dhe Rexhep Qosjen. Ajo që mund të quhet si oligarkia intelektuale e hapësirës shqiptare, me qendër në Tiranë, i ka idolizuar deri më tash Kadarenë dhe Qosjen, duke i bërë njërin “idhullin prej dushku” dhe tjetrin “idhullin prej borige” dhe ka atakuar ashpër cilindo që e ve në dyshim “shenjtërinë” e tyre. Kadare dhe Qosja janë shpallur si autoritete jo vetëm në letërsi, ku ata mund të pretendojnë të jenë autoritete, por edhe në politikë, historiografi etj. Madje, në periudhën paskomuniste Kadare dhe Qosja më tepër kanë shkruar dhe folur për politikë sesa për letërsi. Fjalët e tyre janë shpallur nga oligarkia intelektuale e Tiranës si fjalë hyjnore, të cilat duhen marrë si të vërteta a priori dhe që kush i ve në dyshim bën herezi dhe përndiqet si ai personazhi i tregimit të Konicës që guxoi të profanonte dy idhujt e zulluve. Konica la vetëm të parën prej të katër përrallave nga Zullulandi që premtoi të shkruante.

Ndoshta këtë gjë e bëri sepse mendoi që të tjerat do t’ i shkruajmë vetë ne shqiptarët në të ardhmen, në versione të ndryshme. Dhe një prej përrallave nga Zullulandi e shkruan në bashkëautorësi Kadare dhe Qosja me polemikën e tyre të sotme, për pezmin e madh të kadareanëve dhe qosexhinjve të oligarkisë intelektuale të Tiranës. Këtë herë e keqja është më e madhe, jo për faktin se dikush guxoi të atakojë dy idhujt prej dushku dhe borige, por sepse dy idhujt filluan të grinden me njëri-tjetrin. Kadare e ka cilësuar Qosjen, praktikisht, fundamentalist islamik, ndërsa Qosja e ka cilësuar Kadarenë racist. Kështu, të dy idhujt “Nderi i Kombit” e kanë shpallur njëri tjetrin praktikisht “Turpi i Kombit”, simptomë kjo e joseriozitetit dhe madje të tragjikomizmit me të cilin i bëjmë punët ne shqiptarët. Dhe bota qesh me ne shqiptarët, ashtu siç qeshte në tregimin e Konicës me bëmat e zulluve.

Sipas mënyrës sesi është konceptuar medalja “Nderi i Kombit” çdo shqiptar, në çdo skaj të botës, duhet të krenohet para të huajve me faktin që bartësit e saj janë shqiptarë, duke u supozuar që bartësit e kësaj medaljeje të jenë njerëz që ne shqiptarëve na e ka zili e gjithë bota, siç ndodh p.sh. me Leonardo Da Vinci, Giuseppe Verdi, Michelangelo, Dante Alighieri etj., që bota ia ka zili Italisë, ose me Shekspirin, që bota ia ka zili Anglisë, Gëte, Wagner, Bethoven, që bota ia ka zili Gjermanisë e kështu me rradhë. Ismail Kadare dhe Rexhep Qosja janë shqiptarë dhe t’ ia dinë për zili Shqipërisë që i ka këta të vetët këta burra dhe shumë të tjerë që e kanë marrë këtë medalje. Është e habitshme se vende të tjera që kanë njerëz me famë botërore nuk e kanë bërë këtë gjë, pra që të sajojnë medalje të llojit “Nderi i Kombit” dhe t’ ua japin atyre, p.sh. Italia Leonardo Da Vincit, Giuseppe Verdit, Michelangelos, Dante Alighierit etj.,

Britania e Madhe Shekspirit, Gjermania e Gëtes, Wagnerit, Bethovenit e kështu me rradhë. Dhe kjo është e kuptueshme sepse njerëzit e mëdhenj të nivelit botëror, me të cilët mburret e nderohet një nacion (komb) para të tjerëve nuk kanë nevojë për dekrete shtetërore që i shpallin të tillë. Rëndom dekretet për këtë gjë duhen atëhere kur këta njerëz nuk njihen jashtë vendit të tyre, ose njihen shumë pak dhe dekretet kanë si të vetmin efekt konsistent që bota ta kuptojë se ne shqiptarët ende nuk kemi arritur që të bëjmë një shtet serioz. Unë nuk besoj që të ketë ndonjë shqiptar aq të marrë, sa kur është jashtë vendit, të mburret duke përmendur emrin e ndonjërit prej atyre që kanë marrë me dekret shtetëror titullin “Nderi i Kombit” dhe të thotë: “E dini, filani është shqiptar!”

Nëse do të kishte ndonjë shqiptar aq të marrë sa ta bënte këtë gjë, ai me siguri do të shkaktonte të qeshura tallëse tek bashkëbiseduesit. Edhe sikur Ismail Kadare, bie fjala, të merrte Çmimin “Nobel” nuk kishte nevojë që ai të bëhej “Nderi i Kombit” me dekret, pasi kurrkush nga vendet që kanë nobelistë nuk e ka bërë një gjë të ngjashme. Tash, me rastin e polemikës Qosja-Kadare, të cilët janë të dy “Nderi i Kombit”, duke u nisur nga argumentat për të cilat ata debatojnë, ne i japim që të kuptojë botës, me anë të dy njerëzve që i kemi shpallur si ndër më të shquarit dhe me të cilët krenohemi, se jo vetëm që nuk jemi një komb serioz, por praktikisht nuk kemi arritur që të konsituojmë fare një komb.

Për këtë bindet çdo i huaj që kqyr qoftë edhe përciptas argumentat për të cilat debatojnë Qosja dhe Kadare. Tezat që mbrojnë dhe kundërshtojnë Kadare dhe Qosja janë: Ismail Kadare mbron tezat se Islami e pengon integrimin e Shqipërisë dhe të shqiptarëve, në përgjithësi, në Europë dhe se shqiptarët në dy anët e kufirit politik duhet të heqin dorë nga aspirata historike për bashkimin e trojeve shqiptare në një shtet të vetëm, duke krijuar sipas Kadaresë, dy shtete shqiptare, Republikën e Shqipërisë dhe Kosovën. Në anën tjetër, Rexhep Qosja, mbron tezat se Islami është pjesë dhe vlerë e identitetit shqiptar dhe si e tillë duhet ruajtur dhe nuk duhet denigruar, se Europa duhet t’ i pranojë shqiptarët për çka janë në shumësinë e tyre, pra muslimanë dhe se zgjidhja e çështjes shqiptare duhet të bëhet me bashkimin e trojeve shqiptare në një shtet të vetëm. Këto janë pikëpamjet që mbajnë dhe në të cilat ndahen Ismail Kadare dhe Rexhep Qosja. Analisti Mentor Nazarko, në një shkrim të botuar javën e kaluar thoshte se kjo është një polemikë gjigandësh dhe se në të nuk ka vend për të tjerët që nuk janë në lartësinë e tyre.

Kjo është pak a shumë dhe përshtypja që duan të krijojnë Kadare dhe Qosja për veten në këtë polemikë. Por, problemi është se polemika Kadare-Qosja mund të quhet një duel gjigantësh kur ata polemizojnë për çështje letrare, pasi letërsia është sfera së cilës ata i përkasin. Kur ata vendosin që të dalin nga letërsia për të hyrë në sferat e tjera, atëhere argumentet që ata japin duhet të konsiderohen për atë çka vlejnë, pavarësisht nga etiketa “Kadare” ose “Qosja” që mbajnë. Argumentet për të cilat polemizojnë Kadare dhe Qosja involvojnë rrafshe të ndryshme të mendimit, atë historike dhe kulturhistorik, atë politik madje gjeopolitik në marrëdhëniet ndërkombëtare etj., rrafshe këto në të cilat Kadare dhe Qosja kanë të drejtë që të japin konsideratat e veta, por sigurisht jo në cilësinë e ekspertëve. Argumenti i tyre, ashtu siç e ndërtojnë ata është nonsens dhe lehtësisht i atakueshëm.

Sa i përket argumentit që ndërton Kadare, ai ka të drejtë kur e shikon Islamin si një handicap për integrimin e shqiptarëve në Europë, pjesë e së cilës kemi qenë gjeografikisht dhe kulturalisht para okupimit osman, ndërsa tash kemi mbetur veç gjeografikisht. Por, çështja është se Kadare nuk ofron një alternativë se si do të kapërcehet handicap-i islamik i shqiptarëve, në të dy anët e kufirit. Retorika proeuropiane dhe pro trashëgimisë kristiane shqiptare e elitave intelektuale në Tiranë dhe Prishtinë nuk është e mjaftueshme për Europën që të bindet se ne shqiptarët e kemi bërë katarsisin duke u pastruar nga aspekti islamik i jonë. Për fat të keq, pavarësisht kësaj retorike Europa vazhdon të na perceptojë ne shqiptarëve, në dy anët e kufirit, si një komb, në shumësinë absolute islamik, si një rudiment të Imperisë Osmane në Europë. Prandaj Europa, në vitet ‘90 të shekullit të kaluar e gjeti konvenuese që të pajtohej me aksionet serbe, greke dhe maqedone, për t’ i pastruar etnikisht shqiptarët në dy anët e kufirit. Po të qe për Europën, Republika e Shqipërisë në 1997, Kosova në 1998-1999 dhe Maqedonia në 2001 do të qenë pastruar etnikisht nga shqiptarët muslimanë dhe katolikë (pasi lufta në Kroaci tregoi se serbët nuk i urrejnë katolikët më pak se muslimanët, çka vlen edhe për grekët ortodoksë). Europa do të kënaqej që çështja shqiptare që për të është një çështje islamike, të zgjidhej duke u coptuar Republika e Shqipërisë midis Greqisë dhe Serbisë, duke u vënë kufiri mes tyre në Mat ose në Drin.

Fakti që kjo nuk ndodhi i detyrohet ndërhyrjes amerikane. Plani famëkeq “Patkoi” u zbulua vetëm pjesërisht dhe ai nuk parashikonte vetëm pastrimin etnik të Kosovës. Plani “Patkoi” qe një plan serbo-grek që parashikonte dhe pastrimin etnik të Republikës së Shqipërisë, çka duhet të kishte ndodhur që në 1997, para luftës në Kosovë dhe të pjesës shqiptare të Maqedonisë dhe Malit të Zi. Ndërsa Bashkimi Europian, me ndërhyrjen e Francës dhe të Gjermanisë do të sponsorizonte vendosjen e miliona shqiptarëve musliamën të dëbuar në Turqi, sipas precedentëve të dikurshëm, duke i paguar Turqisë disa miliardë dollarë për këtë qëllim. Krijimi i dy shteteve shqiptare, siç mendon Kadare, nuk e zgjidh dilemën e sigurisë për shqiptarët në dy anët e kufirit, por vetëm e komplikon atë, kur dihet se siguria e jashtme është preokupimi i parë i një shteti. Në një situatë ndërkombëtare konfliktuale, Plani “Patkoi” mund të rinxirret nga arkivat për t’ u implementuar Operacioni serbo-grek “Patkoi”, edhe me miratimin e heshtur të Europës dhe natyrisht të Rusisë. Këtë dilemë të sigurisë mund ta zgjidhë në një masë të kënaqshme vetëm një shtet i bashkuar shqiptar, i lidhur në një aleancë me SHBA-të. Kadare të gjitha këto sigurisht i di pak a shumë, por megjithatë ai shkruan ato që shkruan, vetëm për konsum ndërkombëtar, që të bëhet i pëlqyeshëm për qarqet ndërkombëtare që mund të influencojnë që ai të marrë Çmimin “Nobel”.

Pas rënies së komunizmit, Ismail Kadare, për t’ u bërë i pëlqyeshëm në Perëndim dhe për të shlyer fajet e së shkuarës së vet prej stalinisti dhe antiperëndimori u paraqit si kampion i kauzës së largimit të shqiptarëve nga Islami, europianizimit të tyre, afrimit me Krishterimin. Në këtë fushë Kadare e ndjen veten të parekshëm si Akili. Madje sado njerëz që ta atakojnë Kadarenë për këto pikëpamje dhe sado ashpër që ta bëjnë ata këtë gjë, aq më shumë kënaqet Kadare, pasi me këtë rrit rating-un e vet në Perëndim, si një lider shpirtëror i shqiptarëve, që kërkon t’ i nxjerrë ata nga errësira dhe mjegulla dhe t’ u prijë drejt dritës së Europës, për çka msyhet nga forcat e errësirës. Kështu, Kadare shpreson se perëndimorët do të binden që t’ i japin Çmimin “Nobel” aq shumë të ëndërruar prej Kadaresë. Polemika me Kadarenë për antiislamizmin dhe prokrishterizmin që ky ka shprehur pas rënies së komunizmit, nivelin e vet më të lartë deri më tash e pati arritur me njerëz si Abdi Baleta apo Hysamedin Feraj të cilët janë janë rreshtuar haptas në rrymën islamike të mendimit shqiptar. Por Kadare e ndjente se që investimi i vet në antiislamizëm të konsiderohej seriozisht duhej që ai të kundërshtohej nga një njeri me profil të lartë. Polemika që hapi me të Rexhep Qosja, i siguroi pikërisht këtë gjë Kadaresë.

Argumenti i Qosjes është po aq nonsens dhe i atakueshëm sa i Kadaresë. Qosja, derisa e kritikon Kadarenë se shprehet kundër aspiratës nacionale për bashkimin e trojeve shqiptare në një shtet të vetëm, në anën tjetër mbron Islamin si pjesë e identitetit nacional shqiptar. Një intelektual i kalibrit të Qosjes duhet ta ketë të qartë se këto dy gjëra nuk shkojnë bashkë. Implementimi i aspiratës për bashkimin ei shqiptarëve në një shtet të vetëm do të vështirësohet dhe komplikohet shumë nga identiteti i trashëguar islamik i shumësisë së shqiptarëve në dy anët e kufirit dhe madje edhe nëse do të arrihet që të krijohet ky shtet, dimensioni islamik i tij do të jetë “thembra e Akilit” e këtij shteti dhe do të përdoret nga fqinjët serbë, grekë, por edhe maqedonë si një expedient strategjik për të realizuar Planin “Patkoi” në një situatë të përshtatshme ndërkombëtare. Edhe më i habitshëm është pretendimi i Qosjes se ai vetë nuk është besimtar musliman dhe nuk shkon në xhami, por megjithatë e mbron Islamin si një vlerë të shqiptarëve. Kjo nuk është serioze. Rexhep Qosja si një musliman nga tradita e kohës osmane dhe kristian nga tradita paraosmane, duhet të që, ose të bëhet një besimtar musliman me të gjitha efektet, ose të heqë dorë nga mbrojtja e Islamit.

Aristoteli ka thënë: “Çdo punë e paguar e thith dhe e degradon mendjen e njeriut”. Dhe Aristoteli këtu e ka fjalën për punën intelektuale. Kadare dhe Qosja, në tezat që mbrojnë në polemikën e tyre, janë ilustrimi i kësaj shprehjeje të Aristotelit. Që të dy ata e mbrojnë me forcë argumentin e tyre, edhe pse duket qartë se ai është nonsens, sepse në këtë rast mendja e tyre është thithur dhe degraduar nga që ka qarqe jashtë hapësirës shqiptare që paguajnë që ata t’ i mbrojnë këto teza. Në rastin e Kadaresë, është Franca ajo që paguan që të potencojë në mendimin shqiptar idenë e mosbashkimit të shqiptarëve në një shtet të vetëm. Ndërsa në rastin e Qosjes do të bindesha se idetë e tij të mësipërme sponsorohen nga vendet islamike, sikur ai mos të thoshte se nuk është besimtar musliman dhe nuk shkon në xhami. Të gjithë ata intelektualë shqiptarë në dy anët e kufirit, që mbrojnë fort Islamin, duke e distancuar veten prej tij në të njëjtën kohë, bëjnë lojën e Greqisë dhe të Serbisë, të cilat duan që të potencohet identiteti islamik i shqiptarëve, për ta përdorur këtë si një kartë kundër shqiptarëve në kancelaritë perëndimore. Sikur Faik Konica ta dëgjonte polemikën që po bëjnë sot Kadare dhe Qosja, ai do t’ u recitonte me siguri të dyve ato dy vargjet që u thonte intelektualëve shqiptarë të kohës së vet, që mbronin ide që qartas dukej se nuk i besonin dhe të cilat qenë paguar t’ i shprehnin:
“Gojëmjaltë e buzëlule,
a do një tas fasule?”

Nevoja për të siguruar atë “tas fasule” i shkretë e thith dhe e degradon mendjen e njeriut, sado e madhe qoftë kjo, siç ka vënë re Aristoteli 24 shekuj më pare, kuptohet në rast se njeriu nuk ka parime shumë rigoroze morale.

[ORIONI]

Dritero Agolli: Jam me Qosen kundër Ismail Kadaresë

Shkrimtari i njohur vlerëson aftësitë teorike të akademikut




Në debatin e iniciuar nga gazeta “Shqip” mes Rexhep Qoses dhe Ismail Kadaresë për identitetin e shqiptarëve, shkrimtari i njohur, Dritëro Agolli, është rreshtuar përkrah akademikut kosovar. Ai vlerëson faktin se duhet të jesh një studiues që të flasësh për identitetin e shqiptarëve. Agolli pohon se Qosja është një teoricien i mirë dhe si i tillë, ai i di mirë problemet e diskutuara. Për bejtexhinjtë, shkrimtari i njohur i konsideron si të rëndësishme poezitë e tyre, duke i klasifikuar ndoshta jo indirekt në vjersha të gurrës shqiptare. Poezitë e Hasan Zyko Kamberit për Agollin kanë ende vlera për letërsinë shqiptare. Për identitetin kombëtar, Agolli thotë se ai ndryshon me vonesë, duke iu përshtatur risive dhe jetës. A e keni ndjekur debatin mes Ismail Kadaresë dhe Rexhep Qoses për identitetin e shqiptarëve dhe si u është dukur ai? Nuk dua të flas për këtë problem, sepse kjo është një çështje që duhet parë, duhet studiuar, pastaj duhet diskutuar. Por nuk flas dot, sepse Rexhep Qosja është një shkencëtar dhe i di mirë këto problemet e diskutuara. Unë duhet ta studiojë mirë këtë problem dhe nuk jam një teoricien që jam i specializuar për këtë gjë.

A jeni dakord që identiteti shqiptar është në lëvizje dinamike, ose e thënë më thjeshtë nga një shumicë myslimane e imponuar nga rrethanat historike tani po orientohet me shpejtësi drejt Perëndimit?

Unë, edhe dikur, e kam thënë se identiteti dhe çdo gjë në shoqëri edhe në natyrë ndryshon, ndryshojnë edhe identiteti ose karakteri kombëtar që i thoshim dikur. Por, sipas kohës, gjithçka ndryshon tepër ngadalë. Brenda identitetit çfarë hynë? Hynë gjuha, hynë territori gjeografik hynë zakonet, hynë konstitucioni shpirtëror të gjitha këto janë elemente që ndryshojnë. A është kjo gjuhë që kemi ne sot si e Buzukut, nuk është apo jo. Ja ku janë ndryshimet. A janë këto zakonet tona pas 500 vjetësh? Nuk janë këto, mbetet vetëm thelbi i tyre. Kjo do të thotë se çdo gjë ndryshon sepse ka shtresa dhe mbishtresa. Fjala vjen ai cikli i kreshnikëve ka shtresa dhe mbishtresa, sepse ai ka dalë që në shekullin e 12 dhe papritur në një pjesë lexohet shprehja e qëlloi me kobure. Po ku kish kobure në shekullin e 12? Pra, këtu kuptohet që gjithçka është e shtresëzuar dhe që pëson ndryshime, por të ngadalta. Prandaj, ndryshimi është i lëvizshëm dhe lëviz ngadalë. Po të marrim gjuhën shqipe është po kjo, por me ndryshime të mëdha, futen fjalë të huaja, por në thelb mbetet po ajo. Kemi dhe Bashkimin Evropian si u bashkuan thanë se do të bëhemi një, do të marrim dhe do të japim dhe ja u bashkuan? Por, kjo ka ardhur me kohë, çdo gjë ndryshon. Madje, në të ardhmen pas disa qindra vjetësh do të bashkohen kombet do të ndryshohen kombet. Mundet që mbas 10 shekujve fjala vjen nuk do ketë gjuhë do të mbetet vetëm një gjuhë. Çdo gjë ndryshon, por ndryshon ngadalë. Si e shohë unë ndoshta jam mësuar me mendimin kolektiv, por ndryshimit i besoj. Mënyra e individit lidhet me karakteristikat kombëtare dhe të identitetit.

Sipas një sondazhi të funfundit, për shkak të specifikës që ka Shqipëria, një pjesë e madhe e saj është ateiste. Pjesa më e madhe e popullsisë me besim mysliman është nën 50 për qind, a ka apo nuk ka rëndësi kjo për integrimin në BE? Apo kjo lojë që po bëjnë për shifrat është e kotë?

.... Ja t’i marrim me luftërat përmes Qipros dhe luftërat në Irak, po në Irlandën e veriut dhe në Angli a nuk janë dy besime fetare ose dy sekte, janë protestantët dhe katolikët. Pra, kjo do të thotë që janë të barabarta besimet fetare dhe domethënë që nuk ka luftë.

Në një debat mes Rexhep Qoses dhe Ismail Kadaresë ka qenë për Nënë Terezën ku njëri e himnizon dhe tjetri po thotë se po shpërdorohet figura e saj. Çfarë qëndrimi duhet të mbahet për këtë figurë?

Për mua, ajo është shqiptare që ka dhënë kontribut dhe që meriton lëvdata. Unë thjesht nuk doja që emri Nënë Tereza të vendosej për shumë emërime si universiteti “Nënë Tereza”, sheshi “Nënë Tereza” dhe aeroporti “Nënë Tereza”, apo edhe në akademinë ushtarake, sepse ajo nuk është ushtarake tek e fundit, por duhet vendosur në anët humanitare.

Shqipëria është mes Lindjes apo Perëndimit, as Lindjes as Perëndimit apo është ose Lindje, ose Perëndim?

Gjithë Ballkani është në mes Lindjes dhe Perëndimit edhe ne bëjmë pjesë në Ballkan. ..... Ne cilësohemi si një vend pagan që nuk besojmë dhe ia kemi kaluar në këtë anë Evropës. Sepse në Evropë ka shumë besimtarë. Letërsia e bejtexhinjve ka qenë një letërsi e rrjedhur nga gurra popullore shqiptare, apo ka qenë produkt i fundit kulturor që ka induktuar pushtimi otoman? Bejtexhinjtë ishin poetët e parë që hapën rrugët e kësaj poezi siç ishin dhe kronikanët e veriut të katolicizmit. Ata ishin shkrimtarë që kanë folur për shumë tema. Kanë vjersha për dashurinë, dhe për shumë tematika të tjera që ishin aktuale në atë kohë. Për shembull, Hasan Zyko Kamberi ka bërë vjershë edhe për paranë, “për paranë shes evlanë”, si t’i thuash kësaj nuk ka gjë më aktuale. Kush nga poetët ka folur për paranë më mirë nga ky. Ai ka folur për trahananë, shumë interesante.

"Gazeta Shqip"

[Ermal 22]

Ti marrim ato qe na konvenojn ng dy qytetrimet (aj lindor apo aj perendimor)
Ermali pajtohem me ty ne disa pika, ne disa jo po shumica e mun pakicen keshtu qe zyrtarisht "pajothem". Une nuk besoj qe Islamizmi eshte rreziku kruesor i Shqiptarve, sepse mir e dim se sa musliman jemi edhe ne. Normalisht qe do te kesh nxenes ne medrese, i kemi pasur gjithmon, por kjo sdo te thot qe Shqiperia ka me shum influence Lindore se sa at perendimore, shtu mendoj ? Po nisemi nga emrat pik se pari, sot kemi fenomene interesante: Ne Shqiperi prinderit musliman apo ortodox apo katolik i emrojn femi me emra artistes(roki, rambo etj) Ne kosov neper fshatra ke emra musliman apo katolik pasi qe nuk kemi besimtar ortodox. Ne qytet ke emra Shqipetar nga vet libri i emrave Shqip. Keto te fundit nuk jan risi, ketoi i kemi pas edhe me par.

I kemi pase ne medrese por sot nuk e di se si te dalin prej medreseje e ne cfare sekti te shkojne. Ti po e sheh edhe ne forum qe ata me mendime te buta i udhezojne te shkojne tek nenforumi i bektashinjve. Ketu diskutohet per komb e jo thjesht per Shqiperine qe po rilind dhe po perpiqet te gjeje veten si pjesa themelore u kombit. Islami i botes do ndikoje edhe tek ai i shqiptareve qe nuk do mund te mbesin dot larg vellezerve te fese sado fort ti therrase atdheu. Perzierja fetare dhe toleranca do e ndihmoje kombin.
Kadareja nuk flet kot, ai i perket te ardhmes, por e djeshmja flet vete me shembujt e vet qe shpresojme te mos perseriten ne forma te reja.

Ju rrefej te verteten e Vermoshit dhe Shen Naumit

Kjo eshte nje pjesez e shkeputur nga Kujtimet e Mehdi bej Frasherit dhe perfshin fillimin e viteve 1920, kur Shqiperia beri ne terren rakordimin e kufijve me fqinjet e saj
Treguar nga Mehdi Frasheri ne kujtimet e tij, qe jane botuar se fundi nga OMSCA


Valet e liqenit me fershellimat e tyre formonin nje simfoni te natyres muzike. Nga Pogradeci u nisem me nje automobil per ne Korce dhe kuajt i lame pas, per te arritur te nesermen. Anetaret e huaj te Komisionit nuk kishin arritur ende ne Korce, por automobilat dhe kamionet i kishim cuar ne Sarande per t'i marre e per t'i sjelle ne Korce.


Pasi mbaroi kryengritja me pushtimin e Tiranes dhe me formimin e kabinetit te Fan Nolit, Komisioni i Kufijve u qetesua dhe vazhduam punimin. Eshte per t'u shenuar se ne kete ndermjet kohe kishte filluar pershkulja e popullsise myslimane te Maqedonise per te shkuar ne Turqi. Afer kufirit, qe kishim caktuar nga ana e Kosturit, qe i ka mbetur Greqise, ndodheshin tre katunde thjesht shqiptare: 1Kavelisht 2. Revan. 3.Shark.

I pari eshte krejt i krishtere, por thjesht shqiptar nga gjaku dhe gjuha. I dyti dhe i treti thjesht shqiptare dhe nga besimi muhamedane, por Greqia me propogande i kishte bindur qe te deklaroheshin si turq dhe keshtu ato dite pregatiteshin qe te shkonin ne Turqi. Grate po lanin teshat ne lume duke vajtuar qe do te linin atdheun e tyre, eshtrat e dashurve dhe kujtimet e tyre familjare e shoqerore.

Gje per t'u habitur ishte vendimi i gjysmes se popullsise te katundit Rakicke, qe, duke i mbetur Shqiperise, duke pare piramidat qe kishim ngritur gjate majes se malit te tyre, qe formonin proven e prere se katundi i tyre i mbetej Shqiperise, dhe per pak dite do te liroheshin, duke u bindur nga propoganda se ne Turqi do te gjenin pasuri dhe fene e vertete muhamedane , ishin bere gati te iknin ne Turqi, sepse ishin deklaruar si turq prane Komisionit te shkembimit te popullsise muhamedane. Beme c'ishte e mundur per t'i larguar nga ky mendim i keq, por ata nuk degjuan, u ngriten e iken ne Turqi.

Kjo ngjarje rrefen sa fatkeq eshte nje komb pa kulture, pa histori te shkruar dhe pa ndjenja kombetare. Popullsia e Rakickes jane te shendoshe nga trupi, te gjate e te holle si lastar, burra e gra te bukur nga fytyra. Ishte nje mekat i madh, qe keta njerez te bukur dhe inteligjente do te shkonin ne Turqi per te vdekur gjysma.

Komisioni me degjoi fjalen dhe vendosi ashtu. Shkuam ne Gusinje [Guci], dolem te shetitim dhe hasem tre persona, qe te tre muhamedane, sepse Gusinja pothuaj se eshte nje qytet thjesht muhamedan me nje pakice te parendesishme shqehesh ortodokse. Duhet te shenojme se midis popullsise se Gusinjes muhamedane ka edhe njerez qe flasin shqahisht, por qe nga ndjenjat, nga zakonet e veshja jane shqiptare. Gjithashtu eshte per t'u vene re se nga tre personat e thirrur dy flisnin shqahisht, kurse i treti fliste thjesht shqip e nuk dinte asnje gjuhe tjeter.

Kur komisioni pyeti dy te paret qe nuk dinin shqip, thane se jane shqiptare dhe qe Vermoshi i perkiste Klementit, kurse i treti, qe ishte thjesht shqiptar, tha se ishte turk por, sa per Vermoshin, tha se i perkiste Klementit....Pasi u kthyem nga Gusinja, Komisioni kerkoi mendimin tone dhe te delegatit jugosllav, per sa i perkiste Vermoshit...Une bera nje raport frengjisht, duke treguar argumentat kryesore dhe duke refuzuar pretendimet jugosllave. Raporti i Komisionit iu cua Konferences se Parisit dhe, derisa te merrte nje vendim e t'ia komunikonte Komisionit te Kufijve, Komisioni vendosi qe te shkonim ne Raguze, per te pritur vendimin e Konferences, prandaj u nisem nga Gusinja e Plava...

Mbas 15 ditesh Komisioni mori pergjigjen e Konferences, e cila konfirmonte vendimin e Komisionit te Kufijve, duke ia lene Vermoshin- Shqiperise. Nga Raguza erdhem perseri ne Vermosh, por kete rend filluam te caktojme kufirin e te veme piramidat. Perseri kurdisem cadrat ne Vermosh dhe filluam te shenojme mbi toke vijen e kufirit duke gjurmuar vendimin e Konferences se Londonit dhe ate te Parisit.
Zona e Vermosit perbehet prej tre sektoresh: 1.Lugina e Vermoshit, 2.Lugina e Vocipotokut, 3.Gropa e nje perroi qe ndodhet afer Andrievices.

Faktikisht ngjarje te tilla u rregjistruan edhe pas luftes se dyte boterore kur ndjenja nacionaliste shqiptare duhej te ishte me e larte.
Pse i favorizoi sllavi maqedonas dje [por dhe sot] perqafimin e Islamit???

Turqia, toka e premtuar
Sokol Balla, Revista Klan

Vala e fundit e emigrmit masiv te shqiptareve regjistrohet ne vitet 1950-1960. Kjo kryesisht prej Kosoves, pasi tashme shqiptaret e Shqiperise gjendeshin ne kushtet e nje izolimi total, prej nga ishte e veshtire dhe shpesh e pamundur te largoheshe. Deri ne vitin 1948, shqiptaret e Kosoves gezonin relativisht te drejta thuajse te barabarta me gjithe kombesite e tjera, fale maredhenieve te mira te Beogradit me Tiranen. Prishja e Titos me Stalinin, solli ftohjen e maredhenieve te Jugosllavise dhe me vasalet e Bashkimit Sovietik, mes tyre dhe Shqiperia. Menjehere shqiptaret e Kosoves dhe Maqedonise damkosen me vulen e destabilizuesve te Jugosllavise. Paralelisht promovohet fushata per integrimin e tyre ne Komunitetin turk, te sapo "zyrtarizuar" rishtazi. (Nje formule qe shume ngjashmerisht do te riperdorej nga presidenti maqedonas Gligorov ne vitet 90. Gligorov nuk lejoi arsimin e larte shqip per shqiptaret, por qe' goxha zemergjere ne mbirjen ne gjithe territorin e banuar nga shqiptaret, te mijera xhamive dhe institucioneve edukuese islame).

Me 1953, nje tjeter marreveshje nenshkruhet mes Jugosllavise dhe Turqise. Represioni antishqiptar i drejtuar nga ministri i brendshem Aleksandar Rankovic gjate viteve 1945-1953, shtyn me mijera shqiptare te largohen, kryesisht drejt Turqise, duke i shtuar keshtu nje element politik, profilit te padeshiruar nacionalist te tyre. Tashme shqiptaret u shpallen prej Jugosllavise, edhe si armiq te socializmit. Kjo ndjenje antikomuniste ende ruhet sot ne kete shtrese te emigranteve shqiptare ne Turqi. Duhet thene se nje rol negativ luajten gjate kesaj kohe edhe nje pjese e krereve te klerit mysliman, te cilet u shprehen ne favor te emigrimit te shqiptareve drejt Turqise e vecanerisht Stambollit. Edhe sot e kesaj dite egziston nje fare ndjenje perbuzjeje ndaj ketyre klerikeve qe vune "fene para kombit". Si pasoje shume shqiptare do te tentojne te fshihen pas etnonimit "turk" per t'i shpetuar represionit sllav. Keshtu ne regjistrimin e popullsise se vitit 1953 deri ne vitin 1961, numri zyrtar i shqiptareve ne gjithe Jugosllavine shtohet vetem me 3814 vete, ndersa ne Maqedoni ky numer zvogelohet dramatikisht, nga rreth 200 mije, ne pak me teper se 162 mije vete.

Ne total deri ne vitet 60, numri i te shperngulurve nga Kosova dhe Maqedonia varion nga 230 ne 250 mije vete, 80 perqind e te cileve jane shqiptare.

Regjistrimet e popullsise ne Turqi dhe zonat e banuara nga shqiptare, nuk japin nje numer qofte dhe afersisht te sakte, sesa prej paraardhesve tane realisht jetojne ne Azine e Vogel (e sa prej tyre realisht e konsiderojne veten ende me origjine te tille). Vleresimet shkojne nga disa qindra mijera, e deri tek ato me entuziastet qe flasin per 6 milion turq, me origjine shqiptare. Por pertej legjendave dhe entuziasmit, nga studimet me te fundit te historianeve, nje gje eshte e sigurt: diaspora shqiptare gjeti kushtet me te favorshme per tu lindur e zhvilluar ne Turqi.

[Gunnar]

Çfarë shkruan Kadare lidhur me muslimanizmin dhe profetin Muhamet në sprovën e tij "Dantja i pashmangshëm".

Kadare: Pabesia e një polemisti

Vazhdon polemika e ashpër mes Qoses dhe Kadaresë. Shkrimtari i famshëm e quan polemist të pabesë, duke e akuzuar se shkrimi i tij, tepër i gjatë dhe i mërzitshëm, është edhe i pamoralshëm, sepse mbështetet mbi sajesa dhe jo të vërteta
Shekulli

"Me botën muslimane, ai, (Dante Aligieri) ka vetëm një përkitje, për fat të keq, të gabuar. Eshtë, me sa duket, i vetmi gabim i tij në atë pirg madhështor. Në rrethin e tetë të Ferrit, të dy së bashku, Dantja me Virgjilin, takojnë profetin e muslimanëve, Muhametin... Dantja nuk thotë asnjë fjalë të keqe për Muhametin, por vetë vendosja e profetit në rrethin e tetë është e pakuptueshme".

"Dantja i pashmangshëm" , faqe 17-18. Botim i "Onufrit"


Shkrimtari: Mosmirënjohja kur kapërcen çdo kufi dhe kthehet në atë që quhet "mosmirënjohje e zezë

“Duke përmendur fushatën fyese të bërë kohët e fundit kundër profetit Muhamed, Qosja, në mënyrë djallëzore e trajton sprovën time si pjesë e kësaj fushate e të inkurajuar prej saj. Do t'i thoshja atij dhe të gjithë haxhiqamilëve të tjerë, se në jetën time nuk kam fyer kurrë asnjë profet. Në qindra faqet që kam shkruar për universin e perandorisë otomane, nuk kam përmendur kurrë për keq emrin e profetit të muslimanëve”


Shkrimtari i njohur, Ismail Kadare, i përgjigjet polemikës së Qoses në lidhje me identitetin evropian të shqiptarëve në një intervistë për gazetën “Shekulli”. Duke e akuzuar Rexhep Qosen se e ka përkthyer me pabesi gjithçka që Kadare ka thënë për identitetin evropian të shqiptarëve si kundërmuslimanizëm, Kadare shton se në librin "Identiteti evropian i shqiptarëve" nuk ka as kundërmuslimanizëm e as racizëm evropianist kundër "identitetit të Lindjes muslimane", siç thotë Qosja. Kadare shprehet se teza e Qoses për identitetin e ndarë shqiptar i është dukur gjithmonë me zanafillë të vjetër antishqiptare, kryesisht serbe.

Është pritur një reagim prej jush lidhur me polemikën e Qoses. Në Shqipëri është bërë zakon që polemistët nuk presin gjatë për t'u përgjigjur. Ju keni treguar mosgatishmëri për përgjigje…
Është e vërtetë. Madje edhe nëse iu përgjigja kërkesës suaj, e bëra për respekt te lexuesit shqiptar dhe të askujt tjetër. Është një gjë e bezdisshme të marrësh pjesë në një polemikë të pabesë. E tillë quhet polemika kur njëri nga polemistët, ose të dy, e mbështesin zjarrminë e tyre mbi diçka të pavërtetë, diçka të sajuar prej atyre vetë. Kjo është një dredhi e vjetër, kur polemisti sajues shpreson që sajesa e tij, duke u përsëritur, të merret si e mirëqenë.
Pikërisht kjo është bërë prej Qoses, në shkrimin e tij tepër të gjatë, të mërzitshëm dhe po aq të pamoralshëm.
Në këtë shkrim polemizues lidhur me identitetin evropian të shqiptarëve, për të falsifikuar thelbin e çështjes: integrimin e shqiptarëve në Evropë, Qosja përdor pikërisht dredhinë e vjetër, që u përmend më lart. Në sprovën time jam përpjekur të vërtetoj se synimi shqiptar drejt Evropës është jo vetëm i logjikshëm, i natyrshëm e i kahershëm, por është i vetmi shans i ynë.
Çdo polemist ka të drejtë ta kundërshtojë këtë ide, për të parashtruar një tjetër. Por asnjë polemist nuk ka të drejtë që, për të rrëzuar idenë e kundërshtarit, ta ndryshojë e ta kthejë kokëposhtë atë. Qosja ka bërë pikërisht këtë gjë. Gjithçka që kam thënë për identitetin evropian të shqiptarëve, është quajtur prej tij si kundërmuslimanizëm.
A mund ta shtjelloni pak më gjerë, në mënyrë që për lexuesin të jetë më e qartë ku qëndron thelbi i çështjes?
Thelbi është i thjeshtë. Qosja, për shkaqe që i di ai, është në kërkim të një flamuri. Meqenëse flamuri i shëmtuar i "revolucionit të vonuar demokratik më 1997" i ra e, meqenëse në zgjedhjet e fundit në Kosovë i ra edhe flamuri politik, ka menduar se spekulimet fetare janë të përshtatshme për t'u bërë protagonist. Ai ka nisur të valëvitë flamurin e kinse mbrojtësit së muslimanizmit shqiptar. Në kësi rastesh, flamurtundësi, për t'u bërë i besueshëm, shpik një kundërshtar që, sipas tij, valëvit flamurin e kundërt.
Në çdo vend ky do të quhej një mashtrim i rëndë. Në Shqipëri, në kushtet e sotme të problemeve të brishta fetare, mashtrimi merr ngjyrat e një provokimi tepër të rrezikshëm.
Të provokosh e të nxitësh përçarje fetare sot në Shqipëri është krim. Duke e ndier këtë, disa analistë shqiptarë kërkuan, me të drejtë, që kjo kinse polemikë të mos vazhdonte. Për fat të keq, ndodhi e kundërta.
Në sprovën time "Identiteti evropian i shqiptarëve" nuk ka as kundërmuslimanizëm e as racizëm evropianist kundër "identitetit të Lindjes muslimane", siç thotë Qosja. Madje shprehje të tillë si kjo e fundit as që gjenden në këtë shkrim.
Në këtë sprovë, në disa paragrafe është kundërshtuar teza e Qoses se identiteti shqiptar është i ndarë, pra gjysmak. Kjo tezë më është dukur gjithmonë, dhe jo vetëm mua, me zanafillë të vjetër antishqiptare, kryesisht serbe.
Qosja kishte të drejtë të mbrohej e të shtjellonte të kundërtën. Mirëpo ai zgjodhi një rrugë tjetër: përgjigjen e shproporcionuar e të pamoralshme.
Qosja shkon edhe me larg. Duke përmendur fushatën fyese të bërë kohët e fundit kundër profetit Muhamed, në mënyrë djallëzore e trajton sprovën time si pjesë e kësaj fushate e të inkurajuar prej saj. Do t'i thoshja atij dhe gjithë haxhiqamilëve të tjerë se, në jetën time nuk kam fyer kurrë asnjë profet. Në qindra faqet që kam shkruar për universin e perandorisë otomane, nuk kam përmendur kurrë për keq emrin e profetit të muslimanëve. Dhe jo vetëm kaq. Jo vetëm nuk e kam shpërfillur, por, kur ka qenë rasti, kam bërë të kundërtën. Në trajtesën time të fundit "Dantja i pashmangshëm", e cila u shkrua e u botua pikërisht në kohën e fushatës kundër profetit, kam shkruar se i vetmi gabim i poetit tim më të adhuruar, Dante Aligierit, ka qenë pikërisht shpërfillja ndaj Muhamedit. Do t'ju lutesha që përbri kësaj interviste të botoni në gazetën tuaj, qoftë edhe një paragraf të kësaj trajtese, në mënyrë që lexuesi shqiptar të kuptojë se sa larg mund të shkojë monstruoziteti i një shpifjeje.
Në sprovën "Identiteti europian i shqiptarëve" jo vetëm nuk ka kurrfarë kundërmuslimanizmi, por i është bërë mbrojtja më e plotë muslimanizmit shqiptar. Tezat zotëruese, të përsëritura disa herë në këtë sprovë janë tri: E para, muslimanizmi shqiptar nuk përbën kurrfarë pengese për integrimin e kombit tonë në Europë. E dyta, një musliman shqiptar është po aq europian sa një katolik apo një ortodoks shqiptar. E treta, ne do të hyjmë në Evropë jo me një ose me dy, por me të tre besimet tona.
Si e shpjegoni interesimin e lexuesit për tema të tilla?
Më duket e natyrshme. Biseda për Europën është ndër themeloret sot në Shqipëri, në Kosovë dhe kudo në diasporë. Në konceptin "Europë" përfshihet Perëndimi, Aleanca atlantike dhe Shtetet e Bashkuara.
Ndërkaq, duhet thënë se pavarësisht se problemi ngjan tepër bashkëkohor, ai është i vjetër, mbi njëshekullor. Rilindja shqiptare e ka ngritur çështjen e rikthimit në Europë shumë kohë përpara çlirimit të Shqipërisë prej robërisë otomane. Gjatë gjithë shekullit XX, çështja shqiptare ishte e pandarë nga raportet me kontinentin. Fill pas pavarësisë së Shqipërisë në fillim të shekullit, problemi numër një u bë kthimi në Europë. Ne i dimë tani dy pengesat tragjike për këtë: regjimi komunist në Shqipëri dhe regjimi komunist jugosllav.
Gjatë gjithë shekullit strategjia antishqiptare në Ballkan bazohej mbi një mit të rrejshëm: shqiptarët janë mish i huaj në Europë. Si të tillë ata s'kanë vend këtu. Si të tillë ata edhe mund të dëbohen, të copëtohen e të shpërngulen. Millosheviçi besoi se Europa do t'i jepte dritën e gjelbërt, që ai, si kalorës i krishterimit serb, të shkulte nga rrënjët kombin "joeuropian musliman" të shqiptarëve.
Strategjia shqiptare është bazuar në të kundërtën: shqiptarët, popull trifetarsh, janë popull themeltar në Ballkan e në Europë, ngulitur në tokën e tyre qysh në lashtësi. Në këtë vizion, çështja e tri besimeve lidhet natyrshëm me të drejtën për të ekzistuar. Në sprovën time ka një nderim të barabartë për të tri besimet fetare të Shqipërisë. Eshtë theksuar legjitimiteti i tyre dhe uniteti i të tri besimeve kur ka qenë fjala për çështjen e lirisë. Eshtë theksuar, për shembull, se si muslimanët shqiptarë janë ndodhur shpesh në vijën e parë të luftës për çlirimin nga otomanët, ndonëse kishin të njejtin besim me ta. E po ashtu, ortodoksët shqiptarë kanë qenë në vijën e parë të luftës kundër sulmit antishqiptar të fqinjëve me të njëjtën fe. Katolicizmin shqiptar, ndonëse nuk i përkas si besim, unë e nderoj për dy arsye: e para, siç nderoj çdo besim njerëzor, e dyta, dhe më e rëndësishmja, si dëshmi e rrënjëve, që duan t'ia mohojnë këtij populli. Të nervozohesh sot kundër tij, siç bën Qosja, është, për të thënë fjalën më të lehtë, e pashpjegueshme.
Pyetje: Nga shkrimi i Qoses kundër jush kuptohet se ka patur një zemërim të grumbulluar për një kohë shumë të gjatë. E keni ditur ju këtë gjë? Me sa kemi informacion, ju keni ndihmuar për botimin e dy librave të tij kryesorë në Paris, bile të prezantuara me parathënie prej jush. A nuk ka një kontradiktë në këtë histori?
Përgjigje: Nga shkrimi i tij i gjatë ashtu del: një mllef i vjetër, gati i përhershëm. Kam qenë i pavemendshëm për ta pikasur një gjë të tillë. Nuk e them këtë me ndonjë mburrje, si ata që duan të thonë: s'merrem me kësi meskinitetesh! Fakti që, siç e përmendni ju, kam ndërhyrë për botimin e dy librave të tij në Paris, madje njërin të shoqëruar me parathënie të gjerë, tregon se edhe nëse diçka kam ditur, nuk i kam dhënë rëndësi.
Mendoj se, nëse ka kundërthënie në këtë histori, ajo nuk është në anën time, por në anën e tjetrit. Ajo e ka emrin mosmirënjohje. Dhe mosmirënjohja kur kapërcen çdo kufi dhe kthehet në atë që quhet "mosmirënjohje e zezë" , atëherë kjo është pabesi. Dhe, siç mund ta dini, një burrë i pabesë është krijesa më e pështirë në botë.
Pyetje: Ju keni ndërhyrë gjithashtu për botimin në Francë tê librit të Rugovës "Çështja e Kosovës", me një parathënien tuaj. Si kanë qenë marrëdhëniet midis jush?
Përgjigje: Jemi njohur herët, si dy kolegë të letrave. Jemi takuar shumë herë, në fillim në Tiranë, më pas në Prishtinë, e sidomos në Paris, në kohën që ai kryesonte LDK-në dhe u bë president i Kosovës. Botimi i librit të tij "Çështja e Kosovës" luajti një rol të madh në atë kohë për njohjen e dramës shqiptare atje. Kemi takuar së bashku disa personalitete, si p.sh. Michel Rocard-in, kryeministër i Francës në atë kohë, e të tjerë.
Më pas ka qëlluar që e kam kritikuar, kur kam menduar se ka bërë gabime, por ato kritika nuk e kanë prishur miqësinë e hershme. Jemi takuar përsëri pas çlirimit të Kosovës njëlloj si më parê.
Kur dy njerëz e kapêrcejnë pezmin, gjë që, për fat të keq, nuk është e shpeshtë tek shqiptarët, merita quhet zakonisht e të dyve. Do të thoshja se, në rastin që përmenda, merita ka qenë, në radhë të parë e tij. Këtë e them jo vetëm për respektin ndaj njeriut që nuk është më, por sepse e vërteta kështu ka qenë: isha unë që e kisha kritikuar dhe ishte ai që nuk ka mbajtur mëri.
Pyetje: Qosja, por edhe ndonjë tjetër ju akuzojnë se ju po nënvizoni si tepër karakterin europian të letërsisë shqipe. Gjithashtu e identifikoni Europën me qytetërimin e krishterë.
Përgjigje: Po e nis përgjigjen nga kjo e fundit. Asnjëherë nuk jam pêrzier në një diskutim të tillë. Fakti që kam theksuar me forcë hyrjen e popullit shqiptar, ashtu siç është, me tri fé, në familjen europiane, tregon se ç'vizion kam patur dhe kam për këtë çështje.
Sa pêr theksimin e karakterit europian të letêrsisë shqipe, dua t'iu them gjithë halldupëve shqiptarë se letërsia shqipe nuk ka nevojë të bëhet europiane ngaqë ajo është e tillë. Ajo ka lindur si e tillë, ka patur disa shekuj vijimësi tipike europiane, është pêrtêritur europianizimi i saj prej Rilindjes shqiptare dhe sot, pas incidentit historik të komunizmit, vazhdon rrugëtimin e natyrshëm të saj.
Vizioni im i kushtëzuar në radhë të parë prej letërsisë, ka qenë gjithmonë i tillë. Kështu ka qenë kur jam marrë me letërsinë antike greke, që s'ka qenë as e krishterë, as muslimane, as aziatike e as europiane, në kuptimin e sotëm. E kështu ndodh nëse shkruaj për Danten katolik, Shekspirin protestant, Kafkën hebré, Khajamin persian, Akutagavën japonez, budist a shinduist qoftë.
Mirëpo halldupët tanë nuk i kuptojnë gjëra të tilla, ndaj diskutimi me ta është një mjerim i madh.
Thelbi i problemit qëndron gjetkë. Në Shqipëri e në hapësirën shqiptare ka sot një kundëreuropianizëm të fshehtë. Ai i ka rrënjët në stalinizmin e shekullit të kaluar, në nostalgjinë jugosllaviste dhe në otomanizmin e hershëm (atij otomanizmi që vetë Turqia e sotme e ka braktisur). Kundëreuropianistët nuk e duan hyrjen e Shqipërisë në familjen europiane. Mirëpo ata nuk guxojnë të dalin hapur kundër BE-së e kundër Shteteve të Bashkuara, ndaj janë të detyruar të bëjnë dredhi të shumta, për ta ftohur popullin shqiptar me botën perendimore. Teza themelore në këtë rast është: Europa dhe SHBA janë ndërtuar mbi një bazë që është e huaj për ne. Ata nuk mund të na duan, prandaj as ne s'kemi pse t'i duam. Siç e shihni, jemi në thelbin e programit të dikurshëm stalinist shqiptar.
Sprova ime për identitetin europian të shqiptarëve rreh të vërtetojë të kundërtën: ne jemi pjesë e natyrshme e kontinentit, themelet i kemi të njëjta. Europa dhe SHBA na kanë pranuar si të tillë kur na kanë ndihmuar moralisht dhe ushtarakisht më 1997 dhe më 1999, të shpëtojmë nga katastrofa dhe nga robëria. Ata na kanë pranuar si aleatë të afërt në luftën kundër terrorizmit. Ata na qëndrojnë pranë sot.
Të gjitha këto janë shjelluar në sprovên "Identiteti europian i shqiptarëve", që ka zgjuar te Qosja gjithë këtë mllef grafomanik.
Pyetje: Edhe një pyetje të fundit lidhur me polemikën për të cilën po flasim. A nuk është koha për polemika që të përjashtojnë provokimet, sidomos fetare? E meqë folëm pêr Rugovën, si mund të shpjegohet humbja e thellë në zgjedhje e Qoses kundrejt tij?
Përgjigje: Natyrisht që koha nuk është kurrë për polemika të tilla. Madje do të thoshja se në kushtet tona provokimet fetare të konsiderohen ligjërisht të dëmshme, ashtu si në vendet demokratike quhen thirrjet raciste ose terroriste. Kështu shpjegohet dëshira ime për të mos u përgjigjur. Ndaj dhe u mora me diçka që iu takon të gjithëve, pikërisht tani, në prag tê integrimit europian. Siç e patë, nuk u mora me atë se si, sipas Qoses, unë e paskam dëmtuar letërsinë shqipe, e natyrisht, si e paskam dëmtuar Shqipërinë dhe pastaj Kosovën, etj.,etj. Dhe si ai tjetri, domethënë Qosja, i paska bërë aq mirë të gjitha ato gjëra që unë i paskam bërë aq keq. Dhe se si unë paskam qenë dikur prolindor, por pastaj më ikën mendte dhe u bëra properendimor, dhe se ai paskësh qenë, për çudi, properendimor dhe, pastaj, i erdhëm mendtë dhe u bë prolindor! E kështu me radhë.
Lidhur me votimet në Kosovë, atëhere kur këtij njeriu i kthyen shpinën qytetarët e Kosovës, ka gjasë që këtu të gjindet një thelb shpjegues.
Në Ballkan nuk ka ndodhur, ose ka ndodhur tepër rrallë që njeriu i cilësuar "i dijshëm" të jetë shpërfillur kështu në një konkurim zgjedhjesh.
Shkakun e shpërfilljes ndaj Qoses mund ta shpjegojnë vetëm qytetarët e Kosovës. Ne s'mund të japim veçse hamendësime. Ka gjasë që pranvera e vitit 1997, ai mars i zi , kur kombi shqiptar përjetoi tragjedinë e renies së "shtetit amë" të jetë bërë shkas. Në atë kohë, shqiptarët, kudo që gjendeshin ranë në zi e në depresion. E midis zizë u ngrit veç një zë i ngazëllyer që e përshëndeste atë gjëmë , duke e pagëzuar si "revolucion i vonuar demokratik". Dy vite më pas i erdhi radha Kosovës të digjej e tê masakrohej. Midis këtyre dy zjarreve, që ende nuk janë hulumtuar mirë, u ndriçuan shumë skuta të ndërgjegjes së shqiptarëve.
Me verdiktin e tyre, qytetarët e Kosovës na dhanë një mesazh të gjithëve: koha nuk ka nevojë për njerëz të fryrë, nga ata që kanë qejf të quhen "babai i kombit", "bacë i dijes" e të tjera si këto.
Ndërkaq për njerëz të tillë kanë ardhur kohë të vêshtira. Në kohën që qindra djem e vajza shqiptare po kulturohen me shpejtësi, për të marrë në duar punët e kombit e për ta shpëtuar Shqipërinë nga ky ndryshk e nga ky pluhur që s'po i shqitet, gërxhot kanë mbetur tek nostalgjitë e vjetra, tek serbishtja, si e vetmja gjuhë e huaj që dinë dhe te citimet bajate të Çernishevskit. Atëherë tërë mllefin e tyre e drejtojnë kundër botës perendimore, asaj që ua prishi rehatinë. Ajo botë iu duket armiqësore, ashtu si në kohën e stalinizmit. Kërkojnë vjega dhe aleatë kundër saj dhe, ç'është më e keqja, kërkojnë t'i mbushin mendjen popullit shqiptar, që, ashtu si ata, të mos e dojë atë botë e të shpallet kundër saj. Me fjalë tê tjera, tê shpallet kundër vetvetes.
Një shekull e ca mê parê, Anton Çehovi ka portretizuar shkëlqyeshëm personazhin e një "profesori", që jetonte me poza e me legjenda, e që në të vërtetë nuk ishte veçse një krijesë e rëndomtë, me aftësi tê rëndomta. Për t'u kthyer te votimet në Kosovê, kumti i qytetarëve të Kosovës do të përmblidhej në këto pesë fjalë: Mos i jepni rëndësi njerëzve të parëndësishëm.

[Irfan]

Meqe njeriu eshte i berber nga dy gjera;ajo materje dhe jo materej-shpirtroe,e ven njeriun ne dy pozicione te jetes.Ne ate qe e do shpirti dhe ate qe do trupi-materja.Nese nuk je mire i priru qe te kuptosh se cili eshte qellimi i jetes se kesaj bote mundesh te jesh i pasuar5 pas njeres,ne ate materje-ejomatreje....
Prej nje kohe,prej qe kur njeri lindi,e deri me sot,njeri jo vetem perjetoji ndrushimet e ti por ai perjetoj nje ndryshim shume te thell edhe ate shpirteror duke satanizuar vten ne realizim te deshires se epshit te ti.
Nje shkrimtar,shkensar apo çdo njeri i thejesht,njeri i nje shoqeris normale-pa shkollim, eshte i ndikuar apo i nxitur nga nje gje qe ai i reflekton ne permes sjelljes se ti ne shoqeri.Ne rast konkret kemi disa qe urrej nacionalizminm e disa jo,pra shkurt kjo rrjell si pasoj e ati qe nga eshte i frymezuar.Njeriu ne kohen qe lind,lind si nje lote i paster dhe me kalimin e kohes ai do ti pershtate ati ambijentit qe eshte.njeriju i frymezuar nga ideologjia krishtere,islame apo judiste veten e paraqet ne baze te asja s ne çka ai eshte.
Kur eshte fjala per nje ateiste,prap,ai vten ne mesin e shoqeris e paraqet si nje person i ushyer ne idologjin ateist.Meqe idologjia ateiste refuzon ideologjin e monoteizmit,ai jo vetem qe eshte ne gjendje te dhunoj veten ne realizim te epshit ateist,ai shet dhe diskriminon edhe kombesin eti dhe perpigjet te fus zarre ne mesin e njerzimit sepse ideologjia ateiste ushqehet me diskrinminim....
........
Kur eshte fjala te Qosja dhe Kadareja,si shkrimtar te medhenj te kom.shqiptare,keto thashethana-gjera nuk duhen te shfaqen e as ti posedojn.
Qe te dy jan njerz qe luftoj duke fyer njerin tjetrin,e çka eshte me keq shfrytezoj kombin dhe fejen e shqiptarizmit(islam-krishter)si mjet i lufts se tyre.Duke fyer dhe pergjare jo vetm nje njeri por nje kombe e nje fe,ashtu si çeshte ideologjia krishtere,besim ne nje Zot,eshte edhe İslam dhe asgje nmuk kan veqant,per veqe menyra e te besuarit apo menyra e te shpijuri tek Zoti ka dryshimet jo thelbsore por basite.Keta dy,me qe feja nuk i mjaftoji si mjet i lutese se tyre,nje kosishte marrin edhe kombin shqiptare duke e idetifikuar si evropian apo aziatik....
Pop.Shqiptare pamvarsisht nga kushtet qe ka perjetuar dhe nga ğpresionet dhe ndryshişmet qe po i perjeton,nuk eshte as aziatik e as evropian,kombi shqiptare eshte kom.shqiptare.Shqiptaret nuk kan te perbashket as me francese,gjermanet,anglezet,po ashtu nuk kan te perbashket as me turqi,arabet apo çfar do popull tjeter.....pra shqipatet jan shqiptare,kjo e deshmon edhe vet gjuha shqipe,nje gjuhe teke ne bote.
Dy fjale te Faik Konices;
Zoti yne qe je ne qiell jepna fuqi ta mbajme gojen te mbyllur kur skemi gje per te thene.falna durimin ta thellojme nje pune perpara se te shkruajmöe permbi te......
....
Pra Qosja dhe Kadareja jan dy ateista dhe komunista....qe si mjet te luftes shfrytezojn fejen dhe kombin...

[Albo]

Euromyslimani shqiptar

Nga Ylli POLOVINA

Kohet e fundit ka nje prirje te dukshme te nje pjese te opinionit tone, e vecanerisht te nje pararoje aktive te elites sone intelektuale e politike, per te ritheksuar here pas here faktin historik se rrenjet e qyteterimit shqiptar prej pothuaj dymije vjetesh kane qene te lidhura me krishterimin. Per shkak te nje regjimi te shkuar ateist, per nje gjysem shekulli rresht u krijua boshllek informativ ne kete te vertete dhe ritheksimi brenda vendit i ketij fakti nuk eshte gje tjeter, vec nevoje e detyrim ndaj nje te vertete historike. Nderkohe ka nje prirje ne rritje te nxjerrjes ne pah te kesaj te vertete, edhe per mjedisin informativ te kontinentit, c'ka nuk duket aspak pune qe parimisht perben ndonje faj, perkundrazi. Edhe Evropa duhet ta dije qe dymije vjet me pare populli ilir i arberve dhe te gjitha trojet shqipfolese kane qene nder te parat ne rajonin tone gadishullor qe bazonin shkolla dhe pergatisnin perhapes te krishterimit per te gjithe hapesiren qe me pas u quajt Ballkan. Opinioni i familjes se madhe te Bashkimit Evropian, mbi katerqind milione njerez, ka mungese te thekshme te dijenise per kete realitet dhe per pasoje, nen efektin e qarqeve te painformuara, te keqinformuara apo qellimisht dizinformative, po bluan prej kohesh ne makinen e vet te imazhit nje pamje te pasakte per shqiptaret. Duke qene se ky opinion, i cili voton shtateqind e me shume deputetet ne Parlamentin Evropian dhe me kete rast percakton edhe politiken e Brukselit akoma mendon se jemi nje kombesi dhe popull teresisht me besim mysliman e keshtu te paragjykuar si te infektueshem nga radikalizmi islamik, theksimi i te vertetes se rrenjeve tona te krishtera te pakten luan nje rol sqarues dhe ekuilibrues. Ne rast se evidentimi i kesaj te vertete behet edhe per nevoja utilitare ne ndihme te sinqerte te procesit tone te eurointegrimit serish jo vetem nuk behet gabim, por dobia eshte e pamate.

Shqiptaret duan dhe kane te drejte te hyjne ne Bashkimin Evropian. Shume nga ata qe ne zemer te kontinentit jane ne komande te ketij aksioni kane nevoje jo te na lehtesojne detyrat qe kemi per te permbushur standardet e integrimit, por per te na kuptuar me mire. Pershembull u duhet te mirekuptojne perse duke cmuar rolin e madh miqesor me Shtetet e Bashkuara te Amerikes, ne mbetemi ngultesisht nje kombesi filoevropiane. Behet fjale pra se ne kete vlere kane peshe, jo thjesht pozicioni gjeostrategjik, por edhe rrenjet tona te vjetra te krishtera.

Mirepo ne kete perpjekje te madhe te nje pjese te elites tone aktive kombetare, si edhe nga te gjithe ne te tjeret, mund te ndodhe te kapercejme kufijte e kesaj te vertete te madhe te perkatesise te rrenjet e krishtera. Ne shekullin e katermbedhjete me pushtimin osman ne te gjithe Ballkanin e po ashtu ne hapesirat shqipfolese, ndodhi edhe perhapja e nje besimi te ri fetar, i cili vinte nga pertej lindja. Ai ishte myslimanizmi. Qe prej ketij casti, ne shqiptaret moderne pervec mases se laikeve e ndoshta edhe te nje segmenti ateist, ushtrojme e besojme gjithsecili nje nga tre fete tona kryesore: myslimanizmin, krishterimin ortodoks dhe ate katolik. Prej kesaj mpleksjeje shumefetare shqiptari modern, i cili ka jo pak mangesi e te meta, ka rezultuar sot nje qenie sociale shume me tolerante, mjaft me e pasur shpirterisht, madje per autorin e ketyre radheve edhe me atdhetare se kur etnia jone ishte vetem njefetare.

Trojet shqipfolese ne Ballkan nese kane nje model njeriu qe mund t'ia paraqesin Bashkimit Evropian si pasuri te vertete origjinale eshte ky i sotmi, pluralisti yne fetar. Ne rast se ritheksimi i permbajtur i rrenjeve tona historike te krishtera do te shndrohet ne nje hile te sforcuar per "te bere per vete" Brukselin dhe bashkesine qe te na pranoje ne BE, kjo me e pakta eshte nje mendesi thellesisht provinciale. Realisht ajo mund te degjeneroje deri ne nje akt percares kombetarisht. Do te ishte shume keq qe tani kur ceshtja territoriale kombetare po merr nje zgjidhje sipas standardeve demokratike dhe ndarjes se dhunshme te shqiptareve ne tre-kater shtete iu dha fund, ndarja e re ne nje fe qe na bashkon me eurokontinentin (krishterimi) dhe ne nje tjeter qe nga pengon (myslimanizmi), do te ishte ringjallja e vitit 1913. Nje ndarje qe shtysen kesaj radhe mund ta kishte nga brenda, pa perjashtuar dot hamendjen se frymezohet edhe pertej kufijve te shqipfolesve. Nuk do te kishte pak pasoja ne rast se nje fushebeteje e tille, e krijuar gjithsesi artificialisht, po ashtu do te nismohej si nje menyre per te fituar, ushtruar e kontrolluar pushtet publik nga ky apo ai person, politikan, publicist, shkrimtar apo akademik.

Duke ritheksuar me vetpermbajtje vetine e rendesishme kombetare se rrenjet i kemi, si edhe gjithe kontinenti yne, ne krishterim, nuk kemi pse heshtim dhe nuk e ngreme zerin edhe per nje fakt tjeter: qe kemi ne viset tona nje tradite, kulture dhe qyteterim te euromyslimanizmit. Myslimani shqiptar, ajo qenie moderne qe beson ne Zot (duke i thene Allah) dhe nderkohe mban kravate, berete apo kapele republike, shkon ne diskoteke dhe noton ne det me rroba banje, njeh shume gjuhe te huaja e mban ne biblioteke te gjitha llojet e librave serioze, ka qene prej shekujsh nje evropian. Kur nje pjese nga paraardhesit tane te krishtere u konvertuan ne besimin islam nuk u ndane nga Evropa, por ndodhi qe u bashkuan edhe me pandashem me te. Per kete dukuri lidhjeje perhere e me te forte me kontinentin ame flet vecanerisht e gjithe fryma, projektet, aksioni dhe emrat e elites kombetare te Rilindjes. Ajo pati si himn mobilizues devizen "feja e shqiptarit eshte shqiptaria". Ne luften per pavaresi nga Perandoria Osmane nuk e perdori kete parulle bashkuese asnje nga popujt e tjere fqinj dhe kjo ndodhi, jo sepse ishin me pak memedhetare se ne, por pergjithesisht nga qe ishin bashkesi njefetare. "Feja e shqiptarit eshte shqiptaria" nuk do te thote vetem se te krishteret dhe myslimanet u bashkuan per te formuar shtetin e tyre te lire, por edhe sepse shume nga personalitetet me te fuqishme te kohes, per shkaqe te kuptueshme historike, ishin myslimane. Ishin keta te fundit, shumica, qe bashke me te krishteret i dhane tonin dhe frytet levizjes per clirim kombetar. Me Rilindjen tone ndodhi njelloj si me Levizjen e Dhjetorit, ku masa kryesore nuk perbehej, njekohesisht edhe kjo per shkaqe te kuptueshme historike te momenteve te para te rrezimit te diktatures, nga te persekutuarit prej regjimit, por nga vete bijte e komunisteve.

Euromyslimani shqiptar eshte nje pasuri qe ne, shqiptaret, e kemi dhe do te ishte driteshkurtesi te mos e bezanim, te vijonim ta thoshim me ze te ulet, ta shqiptonim me ndonje kompleks mangesie. Eurostandardet nuk kane te bejne fare me permbushjen e kartelave fetare te nje populli, por duke ditur se nxitesit e tanishem te fondamentalizmit islamik e luftojne qyteterimin evropian dhe ate perendimor me mjete te dhunshme e terrori, atehere keto caste ne kete kontinent, ne Bashkimin Evropian, fiton vlera shume te medha ky thesar qe shqiptaret prej me shume se gjashte shekujsh kane te formuar ne modelin me te mire se kudo ne kontinent: euromyslimanin. Ai do te sherbeje si neutralizues, cmobilizues e kurues i mentaliteteve radikale te fese islame. Tani kjo nevoje per euromyslimanet ende nuk kuptohet plotesisht perderisa vijojne brenda Bashkimit Evropian debatet nese duhet shtuar apo jo ne projektkushtetuten e tij paragrafi se kontinenti i ka rrenjet ne besimin e krishtere. Vec shume shpejt "antidoda" e re kunder fondamentalizmit islamik, euromyslimanizmi, do te fitoje nje rendesi dhe autoritet te dores se pare.

Ne shqiptaret nuk plotesojme akoma shume standarde te tjera per t'u integruar shpejt ne Bashkimin Evropian, por persa i perket identitetit tone fetar me kohe jemi teper ne pararoje: jemi njeheresh nje popull qe rrenjet i kemi ne krishterim dhe zoterojme myslimanin filoevropian.

[Albo]

1. Dy Big-ët (gjigantet) e letrave shqipe kanë nisur një debat kohët e fundit pas botimit "Identiteti evropian i shqiptarëve". Ne gazeten “shqip” Rexhep Qosja ka kundërshtuar Ismail Kadarenë, duke thënë që s'është dakord me identifikimin e identitetit të shqiptarëve nga Kadareja, si të krishterë. Çfarë mendimi keni ju për këtë polemikë?

2. Si e gjykoni ju pozicionimin e Kadaresë, se identiteti i Shqipërisë është lidhur me krishtërimin, pra me Perëndimin dhe si e gjykoni ju qëndrimin e Qosjes, që thotë se Shqipëria është udhëkryqi i dy kulturave, asaj të krishterë dhe asaj islamike?

3. A mendoni se kjo polemikë e dëmton imazhin e shkrimtarit tonë të madh Ismail Kadare?



Pëllumb Xhufi
Profesor doktor, historian, diplomat

1-2. Ajo që do të prisja më së shumti në një debat të tillë, do të ishte që ai të zhvillohej sa më larg ideve, si ato të Samuel Huntington-it, autorit të teorisë së mbrapshtë të "përplasjes së qytetërimeve", që për dikë është kthyer në ideologjinë e ditëve tona. Më duket se në një farë mase edhe Kadare është bërë pre e ideve të tilla, ndaj më duket se në shkrimet e tij të fundit shquhet një lloj kompleksi, kur me një pasion qëllimmirë përpiqet të zbulojë rrënjët kristiane të shqiptareve dhe, mundësisht, të mbulojë ndonjë rrënjë tjetër, "që s'është në modë" sot. Kujtoj se përpjekje të ngjashme për zbulime e rizbulime identitetesh po bëhen sot edhe në ndonjë vend ultra-katolik të Evropës, si në Itali, ku dikush përpiqet të krijojë një identitet të ri, atë të "popullit padan", duke zbuluar "rrënjët pagane" e duke mbuluar ato të krishtera. Sigurisht, në këtë rast të fundit, frymëzimi ideologjik nuk vjen aq nga Huntingtoni, sa nga vetë Hitleri dhe ideologët e tij nazistë, që luftuan aq shumë për të montuar dhe ekzaltuar "racën ariane", qoftë edhe duke ringjallur ritet e simbolet pagane në dëm të simboleve e të riteve të krishtera.
Për sa i përket shqiptarëve, ata duhen pranuar ashtu siç paraqiten sot pas një rrugëtimi historik të stërgjatë. Në kuptimin fetar ata janë të ndarë mes myslimanëve, kristianëve ortodoksë e kristianëve katolikë. Por thellë-thellë, në brendësi të çdonjërit prej këtyre besimeve ka një thelb të fuqishëm e të përbashkët burimor, që vjen nga kohët pagane. Kjo është arsyeja përse edhe në kohët kur ende s'kishte lindur feja e "shqiptarisë", shqiptarët e çdo besimi ndjeheshin të afërt me njëri-tjetrin. Mu për shkak të këtij thelbi para-kristian e para-islam, ata kanë refuzuar besimet "zyrtare" e dogmatike dhe kanë qenë të prirur të përqafojnë manifestimet liberale e centrifugale të besimit, siç ishin lëvizjet fetare heretike: kështu shpjegohet përhapja që në fillimet e tyre e urdhrave të krishterë të benediktinëve (shek. V-VI), apo të françeskanëve (qysh në shek. XIII), urdhra që lindën pikërisht si reagim kritik ndaj fesë së konstituuar (zyrtare). E njëjta gjë vlen për fenë islame, ku bektashizmi dhe sekte të tjera, të konsideruara armike nga feja zyrtare, gjetën një përhapje befasuese. Kjo specifikë e besimit shqiptar, i lidhur me traditën e stërlashtë pagane, bëri që në kohën e krijimit të shteteve kombe (shek. XIX), intelektualët shqiptarë të përfundonin krejt natyrshëm në gati-krijimin e një feje të re, të "shqiptarizmit", që në terma më konkretë mund të konsiderohet një ideologji, një formë ateizmi i përqafuar në mënyrë vullnetare nga mendjet më të ndritura të kohës, në emër të kapërcimit të atyre pengesave, që besimet fetare pashmangërisht vinin mes shqiptarëve.
Pra, të thuash se shqiptarët kanë një identitet të krishterë, i bën dhunë realitetit, pasi mes tyre ka sa të krishterë, aq edhe myslimanë, pa harruar masën e madhe të mos-besimtarëve (ateistëve). Por duke pranuar këtë, duhet shtuar gjithashtu se shqiptarët janë gjithsesi besimtarë sui generis, larg fanatizmit e besimit dogmatik, të lidhur me besime, rite e praktika fetare të stërlashta, që përfaqësojnë lidhjen traversale që bashkon të gjitha besimet fetare në Shqipëri. Mua më duket se Prof. Qosja e njeh thellë dhe e respekton këtë realitet, duke paralajmëruar me kurajë e përgjegjësi atdhetare edhe për risqet që bart me vete injorimi apo deformimi i tij. Në të kundërtën, injorimi i këtij realiteti apo thirrjet implicite për "konvertim kolektiv", vetëm se helmojnë marrëdhëniet e shkëlqyera ndërfetare mes shqiptarëve, mprehin instiktin e vetëmbrojtjes ndaj tentativave për një proselitizëm të sforcuar, që shpeshherë nxiten nga klerikët e huaj, që tashmë kanë shtënë në dorë institucionet tona fetare. Reagimet disproporcionale ndaj ngritjes së kryqeve, kishave apo xhamive në vende të dukshme e të konsideruara të të gjithëve, janë një sinjal alarmi për ndjenja e sensibilitete të lënduara, që nuk na lejohet t'i neglizhojmë. Aq më pak na lejohet t'i acarojmë, duke ndërhyrë brutalisht në raportet mes feve, që janë formuar e harmonizuar historikisht.

3. Nuk mendoj aspak kështu. Insistoj të nënvizoj qëllimin e mirë, patriotizmin që e frymëzon shkrimtarin tonë të madh Ismail Kadare në ekzaltimin e identitetit kristian të shqiptarëve. Unë gjykoj, gjithsesi, se arsyetimet e tij përputhen vetëm pjesërisht me të vërtetën. Pavarësisht qëllimit të mirë, në një farë kuptimi ato mund të kontribuojnë për të na larguar nga realiteti, për të na rënduar me komplekse të paqena, si ai i komponentit mysliman të qenies sonë, e në fund të fundit, rrezikojnë të na orientojnë drejt objektivave të rremë, siç mund të ishin ato për t'i futur shqiptarët në një "purgator" shpirtëror e kulturor, për të merituar kështu Evropën, të konceptuar gabimisht si një klub të krishterë. Kujtoj këtu se ideologu i "ndarjes së qytetërimeve", S. Huntington, edhe kështu, me fytyrë e përulësi kristiane, nuk do të na pranonte ne shqiptarëve në familjen evropiane. Sepse në shkrimet e veta ai i ka përcaktuar shprehimisht shqiptarët si një popull që nuk përputhet (incompatible) me kulturën dhe principet e jetës evropiane. Për fat të mirë Evropa, ajo e vërteta, nuk bazohet në skema e paragjykime si ato të Huntingtonit, nuk e sheh si një pengesë faktin që boshnjakët i përkasin fesë myslimane, apo që shqiptarët praktikojnë fe të ndryshme. Kjo qenia jonë fetare e shumëfishtë, përveç kuriozitetit e simpatisë, nuk krijon ndonjë ndjenjë tjetër tek evropianët e vërtetë. Futja jonë në Evropë, prandaj, kushtëzohet nga faktorë të tjerë, që s'kanë të bëjnë me besimin fetar.



Eduard Zaloshnja
Analist

1. Mendoj se sprova e Kadaresë, po të dërgohej për botim në një revistë serioze shkencore, nuk do e kalonte dot provën e filtrit rigoroz të recensimit. Ajo ishte më tepër një esse gjysmë letrare, në të cilën autori, duke përdorur disa fakte historike, por pa i ezauruar tërësisht ato, ndërtonte një model të identitetit shqiptar që më tepër përfaqëson dëshirat e tij se sa realitetin. Nga ana tjetër, Qosja e analizoi sprovën e Kadaresë bash sikur të ishte një studim shkencor i mirëfilltë. Për më tepër, ai e personalizoi kritikën tej kufijve që në mendjen e lexuesit të thjeshtë ekziston për polemikat midis penave të nivelit të tij dhe të "kundërshtarit" të vet.

2. Personalisht, edhe pse nuk besoj në origjinën hyjnore të Jezu Krishtit, jam partizan i idesë së Kadaresë se ne shqiptarët duhet të kthehemi në rrënjët e krishtera. Është kjo arsyeja që vajzat e mija i kam pagëzuar në kishën Katolike (kur të jenë në moshë madhore ato do zgjedhin vetë në se duan t'i besojnë mësimet e saj). Nga konstatime personale, kam vënë re shumë gjëra të përbashkëta tek miq të mi ballkanas (turq, grekë, bullgarë, etj.). Sa e sa herë më ka qëlluar t'u them atyre se aksh zakon apo aksh preferencë kulinare apo muzikore të tyren e kemi edhe ne shqiptarët! Dhe kur i kam thënë këto fjalë, ata më janë përgjigjur: Mos harro se kemi jetuar bashkë për pothuaj 500 vjet në të njëjtën perandori.
Parë më gjerë, realiteti na tregon se tek shumë shqiptarë, sidomos tek ata që jetojnë në Maqedoni e Kosovë, ku feja myslimane u inkurajua nga regjimi jugosllav, ndikimi i kulturës islamike është akoma i fortë.

3. Kadareja është ai që është falë kryeveprave letrare që ka shkruar, e jo për publicistikën e tij. Mendoj se ai do mbetet në panteonin e letërsisë shqiptare si pena më e madhe e të gjitha kohërave, pavarësisht nga kritikat e Qoses rreth sprovës së tij të fundit. Shumica dërrmuese e lexuesve shqiptarëve dhe jo shqiptarë që kanë lexuar Kadarenë besoj se ia falin atij sprova në të cilat arti dominon mbi faktet. E njëjta gjë nuk do të ishte e vërtetë në qoftë se Kadareja do kishte qenë një mendimtar i shquar, e jo një shkrimtar i shquar.



Alfred Peza
Kryeredaktor i gazetës “SHQIP”

1. Më vjen mirë që në sajë të qytetarisë profesionale të drejtuesve të gazetës suaj, ky debat i nisur fillimisht në faqet e gazetës "Shekulli" me sprovën e Ismail Kadaresë "Identiteti evropian i shqiptarëve", që u vijua me polemikën e akademikut kosovar, Rexhep Qosja, në faqet e gazetës "Shqip" që unë drejtoj, tani po gjen vend edhe në gazetën "Tirana Observer". E them këtë sepse rrallë ka ndodhur në këto 15 vjet të shtypit të lirë në Shqipëri, që debate të tilla të eksportohen nga një media tek tjera, për t'u bërë pronë e lexuesve të të gjitha gazetave. Ky debat sigurisht e meriton të vazhdojë e të thellohet jo vetëm nga mediat, por edhe nga të gjithë ata që mund të kontribuojnë rreth njërës prej çështjeve, ndoshta më të rëndësishme për shqiptarët në periudhën post-ideologjike që po kalon rajoni ynë. Pra, për atë që edhe kanë polemizuar mes tyre, dy kolosët e fjalës dhe letrave shqipe, Ismail Kadare dhe Rexhep Qosja. Sepse shqiptarët tashmë ndodhen në udhëkryqin e zgjidhjes jo vetëm të padrejtësive të së kaluarës, por edhe në momentin e përcaktimit të së ardhmes së saj. Ky debat dhe kjo polemikë, nuk ka të bëjë edhe aq shumë me të sotmen, sesa me të ardhmen pas disa dekadash a një shekulli e më shumë të shqiptarëve, në epokën e re të globalizmit ku ka hyrë shoqëria njerëzore sot.

2. Shqiptarët janë këta që janë, me të mirat dhe të këqijat e tyre, me kulturën, doket, fetë e zakonet e tyre, me pasuritë jo vetëm ekonomike e varfëritë tona. Që të evoluojnë, ato duhet të rrjedhin shumë ujëra, e duhet të ndikojnë shumë faktorë brenda dhe jashtë shqiptar. Ne njerëzit e vdekshëm të kësaj toke, vetëm se mund të ndikojmë për t'i përshpejtuar apo frenuar këto procese. Ne jemi aq myslimanë, të krishterë, ortodoksë, bektashinj apo ateistë sa ç'ndjehet në vetvete çdo qytetar në trojet shqiptare. Feja në një pjesë të mirë të botës është një ndër elementet përcaktues i identitetit të një kombi, apo për të gjykuar se kujt qytetërimi ai i përket. Duam apo s'duam ne, ne jemi qytetarë të kontinentit evropian, e për rrjedhojë gjithë shqiptarët janë evropianë. Shqiptarët, ndoshta më shumë të Shqipërisë, për shkaqe nga më të ndryshmet historike, regjimeve që na kanë qeverisur, etj., etj., nuk është se janë aq të lidhur me fenë. Por duam apo s'duam ne, organizma të tillë si Bashkimi Evropian dhe NATO, ku shqiptarët aq shumë duan të integrohen, kanë një perceptim ndryshe, ndoshta nga ne, për çështjen raporteve mes fesë së vendeve që ata kërkojnë të ftojnë në gjirin e tyre. Shembulli i Turqisë në këtë drejtim, nuk duhet nënvleftësuar. Megjithatë, çdo vend i shton Evropës së Bashkuar një vlerë specifike të saj. Ne nuk kemi besoj një vlerë më të madhe për t'i ofruar asaj, sesa atë që ajo nuk e ka: harmoninë tonë mes të gjitha besimeve fetare. Për ata që duan që të përcaktohemi për t'u dukur doemos të "veshur me atë petk fetar" që është i "modës" për Perëndimin, si një vend i krishterë, kjo i ngjan asaj fjalës së urtë popullore se "do të bëhen kumbullat sivjet se na hahen ne". Ndërsa Arbën Xhaferri, ndoshta ka gjetur formulimin më të goditur, kur ka thënë se "Shqipëria nuk arrin të lirohet nga nevoja për çdo lloj diktature. Tashmë ajo është e pushtuar nga diktatura e moderacionit".

3. Aspak. Përkundrazi. Mendoj se veprën dhe atë çfarë Ismail Kadare përfaqëson për letërsinë shqipe dhe atë botërore, nuk mund t'ia dëmtojë një polemikë e tillë me Rexhep Qosen, sado që edhe këta dy mendimtarë të mëdhenj, nuk i kanë shpëtuar në këtë rast "tundimit" për të përfshirë brenda një debati për një çështje kaq madhore siç është ky për identitetin shqiptar, "mëritë" personale për njëri-tjetrin. Megjithatë, edhe gjenitë janë njerëz prej mishi e gjaku dhe kështu që pak kohë më vonë këto gjëra të vogla do t'i zërë pluhuri i harresës. Ajo që do mbetet, do të jenë dy esse-të e tyre të mrekullueshme që na dhanë për këtë çështje. Ndaj, ne nuk na mbetet gjë tjetër, veçse t'i studiojmë me laps në dorë e të reflektojmë mbi to. E si gjithnjë në të tilla raste, do të jetë koha "gjykatësi" më i mirë për të vërtetuar se kush kishte të drejtë. Kam ndjesinë, aspak për oportunitet, se sipas mënyrës së tyre, edhe shkrimtari Kadare edhe kritiku Qosja, kanë të drejtë. Me ndryshimin, se i pari, duket se ka zgjedhur mënyrën dëshirore në përcaktimet e tij për identitetin e shqiptarëve, ndërsa, i dyti, atë dëftore.



Sadik Bejko
Studiues, pedagog ne Universitetin e Tiranes

1. Së pari, për "dy të mëdhenjtë e letrave shqipe". Kadareja ka qenë dhe mbetet "banor" i lagjes së shkrimtarëve më të mëdhenj botërorë të gjallë deri më sot. Ka "biznesin" e tij të librit në Evropë, banesën e tij atje, jep leksione në universitetet më të mëdha të Evropës dhe Amerikës, ka marrë çmimet më të mëdha letrare të pothuaj gjithë shteteve kryesore evropiane.
Rexhep Qosja deri më 1980 përfundoi veprën e tij si studiuesi më i përkryer i drejtimit sociologjik të letërsisë. Shkolla e re që studion literaritetin (letrarësinë) jo sociologjinë e letërsisë e nxorri atë nga fusha e tij e studiuesit të letërsisë dhe, pas kësaj, është marrë me politikë, politologji, kulturologji, publicistikë etj. Shkurt, është intelektual i shkollës së vjetër. Unë e kam studiuar atë dhe e çmoj për sa ka dhënë.
Nuk është e saktë ajo që Kadareja është për një identitet të krishterë të shqiptarëve. Esse-ja e Kadaresë mbi identitetin, ndër të tjera është dhe kundër disa tezave të Qoses që e përçajnë mespërmes qytetërimin shqiptar: "Shqiptarët u takojnë dy qytetërimeve, qytetërimit perëndimor dhe qytetërimit lindor" (Rexhep Qosja, gazeta "Korrieri", 19 shkurt, faqe 16). Kadareja ka mendimin se ka një dhe vetëm një identitet shqiptar, pavarësisht përbërësve fetar brenda tij. Se bota na njeh e na pranon si të tillë. Ajo na ka ndihmuar me bukë më 1992, me ushtarë më 1997, ka sulmuar një shtet të krishterë për të mbrojtur Kosovën, kryesisht myslimanë, më 1999. Ismail Kadareja nuk është islamofob siç akuzohet. Përkundrazi. Veç të tjerash, në esse-në për Danten, ai e "qorton" poetin e madh fiorentin që profetin Muhamed e zbret në "Ferr". Nuk mund ta quash atë islamofob se shprehet me rezerva ndaj letërsisë së bejtexhinjve për orientalizmin në frymë, në gjuhë dhe për poetizimin e pedofilisë prej kësaj poezie. Po ashtu, nuk mund ta quash Kadarenë të identifikuar me krishtërimin dhe kundër myslimanizmit, se merr në mbrojtje Nënë Terezën dhe letërsinë shqipe të qarkut katolik. Esse-ja e Kadaresë duhet lexuar në tezat e saj kryesore dhe jo të kapesh nga bishti për të ngritur akuza për gjëra që nuk janë brenda saj.

2. Rexhep Qosja i mëshon fort asaj që shqiptarët në dy të tretat janë myslimanë, madje mendon se Shqipëria mund të realizojë sintezën e dy qytetërimeve, të Lindjes me Perëndimin, se kultura jonë shpirtërore dhe materiale është me një përbërës të fortë të orientalizmit.
Gjithë Ballkani e ka një përbërës të tillë oriental. Shtetet e tjera në mos ca më shumë se sa ne. Kjo kulturë ballkanike me mite, me fantazma udhëheqësish të së kaluarës, me inate përvëluese ndaj njëri-tjetrit, i ka trashëguar këto nga helmi i despotizmit oriental që kaloi nga Bizanti te pallati i Sulltanit e mandej në Moskë (Robet Kapllan). Komunistët bizantinë të Ballkanit, (të Shqipërisë, të Serbisë, të Greqisë etj.), shikonin te Moska, te trashëgimtarja e Bizantit, një atdhe të dytë (babanë Stalin, babanë Lenin). Ndër ne Haxhi Qamili ka kërkuar babën sulltan. Mbas tij, në emër të përbërësit kulturor islam, po ngrihet Rexhep Qosja të na sintetizojë me babën e vjetër.
Sintezën e orientit me botën latine dhe helenike e bëri Bizanti, nuk ka mbetur ta bëjë ndonjë tjetër. Atë e kemi ende këtu. Tipare orientale ka Janina, Athina e vjetër, Shkupi, Budva, Ulqini, lagjet "Mangalem", "Kala" dhe "Goricë" të Beratit etj. Frymë orientale kanë muzika e Haxhidhaqit dhe e Teodoraqit në Greqi, e Bregoviçit, filmat e Kushturicës dhe veprat e shumë artistëve të tjerë. Edhe cezaropapizmi, teokracia në pushtet, para se ta shpikte islami e ka vendlindjen në Bizant, pastaj shkoi dhe te cezaropapizmi komunist i Moskës. Rexhep Qosja është i vonuar disa shekuj për të bërë sinteza të tilla që kanë mbaruar e janë rinovuar për së dyti e për së katërti në Ballkan.

3. Kësaj pyetjeje i jam përgjigjur që në paragrafin e parë. Kadareja shtjellon në ditët tona tezat e rilindasve tanë, të Naimit, të Pashko Vasës, të Nolit, të Konicës mbi identitetin evropian të shqiptarëve.
Mendoj se polemika dhe debati për këto probleme është në kohë. Gjithë bota pas rënies së ndarjeve ideologjike i është kthyer tezave mbi qytetërimet, identifikimit nëpërmjet tyre.





Plator Nesturi
Analist

1. Është luks i madh për një vend të vogël si i yni të ketë dy figura të tilla, të cilët kanë aq shumë ç'të na përcjellin jo vetëm në veprat e tyre, por dhe në debatet me njëri-tjetrin. Por polemika e fundit mbi përkatësinë kulturore të shqiptarëve, më duket i pavlefshëm dhe i nxitur më tepër nga rivaliteti i hershëm midis tyre sesa nga botëkuptimet e ndryshme që kanë. Si Ismaili, ashtu edhe Rexhepi ( të dy emra islamikë), në këtë debat nuk nisen nga përkatësi të ndryshme fetare, botëkuptime dhe mentalitete të pakuptueshme, dhe që sjellin keqkuptime kulturore. Por nëse Kadare niset në veprën e tij e sheh në shtrirje vertikale shekullore botëkuptimin shqiptar, nuk më duket e udhës që si argumente kundër të shërbejnë pikëvështrime horizontale të historisë bashkëkohore apo ajo e dy shekujve të fundit. Është tjetër gjë të studiosh rrënjët dhe tjetër të studiosh frutat kur gjatë historisë pemës i është bërë një shartim. Sado të vijojë ky debat nuk mund të ketë një përfundim të përcaktuar, përderisa shihet nga kënde të ndryshme dhe me maninë e erudicionit. Kur Kemal Ataturku dëgjoi teorinë se gjuha maja kish ngjashmëri me turqishten, organizoi ekspedita shkencëtarësh turq në vendin e majave për të studiuar vërtetësinë e këtij fakti. Por edhe nëse do të kish rezultuar e saktë kjo teori, vështirë se Ataturku do të kish deklaruar se majat janë turq apo anasjelltas. Pra të hulumtosh nuk është mëkat, ashtu siç nuk është mëkat të debatosh. Por jo të krijosh parti simpatizantësh se ke me vete të vërtetën e patjetërsueshme.

2. Më tepër sesa udhëkryq, Shqipëria ka qenë pikëpërplasja e dy kulturave. Të jesh udhëkryq, sipas mendimit tim, do të thotë të kesh të bësh me të dy kulturat dhe të shërbesh si dhomë laboratorike, ku shkrihen në një simbozë, qoftë edhe hibride, tradita e krishterë me atë islamike. Këtë rol Shqipëria mund ta kish luajtur nëse do të kish arritur të ekzistonte si njësi administrative e pavarur dhe liberale ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit. Por kur ky truall, ashtu si edhe Bosnja, ishin vija e demarkacionit në shekuj midis dy kulturave, do të sillnin një trysni më të madhe krahasuar me vende të tjera ballkanike nën sundimin otoman për krijimin e një mbishtrese islamike nën koracën ekzistuese e të gjakosur të kristianizmit. Ndaj për mendimin tim, Shqipëria nuk mund të ish as një vitrinë e islamizmit për Evropën dhe as vitrinë e kristianizmit për Azinë. Jemi pra një realitet i veçantë, produkt i historisë që na ra për pjesë ta jetojmë si komb, ndaj çdo argument se i përkasim njërës apo tjetrës palë më duket i pavlerë. Për aq argumente sa jepen, aq kundërargumente do të silleshin nga idhtarët e palës tjetër. Populli ynë i ka krijuar në mënyrë të admirueshme ekuilibret mbi baza fetare dhe thellimi i mëtejshëm i debateve që përziejnë kombin me religjionin do të ish i dëmshëm, pasi i shërben dasisë. Dhe aventurierë që nuk përtojnë të ndezin këtë zjarr për përfitime politike, a kush e di se çfarë, gjenden gjithmonë.

3. Do të ish e palogjikë që ky debat të prishë imazhin e Kadaresë. Ai është njohur si rebel me veprën e tij dhe nëse do të paragjykohej një ide e tij, sado gabim të ish, kjo do të thotë që jemi ende një shoqëri e ngurtë. Pra, as Lindje, as Perëndim, në kuptimin që i jepej në kohën e diktaturës.




Lekë Sokoli,
Profesor doktor, sociolog

1. Para se të jap disa mendime për përmbajtjen e debatit midis dy big-ëve të letrave shqipe, siç thoni ju, njëherësh edhe dy akademikëve (edhe Kadare është akademik) do të nënvizoj faktin, se unë personalisht kam uruar që një debat i këtij lloji të ndodhte. Madje, në një artikull të botuar në këtë gazetë, të quajtur "Kaskada e opinioneve" (26 prill), kam shkruar se, "Nisi (vjet më duket) një debat midis I. Kadaresë dhe R. Qoses. Por pa nisur mirë filloi reagimi "Kadare dhe Qose të ulin penat". Kështu shkruante botuesi i njërit prej tyre. Ne humbëm një shans për të pasur një debat në nivele të larta, ndoshta një model debati". Tani këtë debat e kemi. Përbën apo nuk përbën ai një model, kjo është një çështje tjetër, madje një çështje e diskutueshme. Por debati, qoftë edhe midis individëve që nuk pajtohen, i shërbejnë gjithsesi kultivimit të opinioneve dhe progresit intelektual. Nga debate të tilla, që zhvillohen horizontalisht, këtë herë për fat të mirë në nivelin më të lartë të elitës intelektuale shqiptare, nuk mund të mos rrjedhin ide dhe opinione emancipuese për të gjithë shoqërinë shqiptare. Problemi është që ne "këtej-poshtë" (domethënë në nivele të ndryshme, më të ulëta të shoqërisë), të mos vështrojmë si soditës pasivë atë që ndodh midis të mëdhenjve. Nuk ka kuptim të themi as "ata i dinë mirë problemet që diskutojnë" apo edhe të rreshtohemi krah njërit apo tjetrit, siç janë rreshtuar edhe disa nga intelektualët tanë më të mirë, duke filluar me Dritëro Agollin. Mendoj se në debate të tilla nuk ka fitues të përvetshëm. Fiton ose jo progresi intelektual. Kjo më duket se është çështja, ndaj s'ka vend për tifozllëk, rreshtime këtej ose andej, ose për militantizëm akademik. Çfarë më pëlqeu mua në këtë debat, për shembull? Mua më pëlqen vetë debati, si i tillë. Ndaj më duket e rëndësishme që idetë e një debati të këtij niveli të shërbejnë për të rritur cilësinë e debatit edhe në shoqërinë tonë, të debatit si institucion. Të vimë te përmbajtja e tij. Më duket se duhet të korrigjojmë diçka në pyetjen që bëni ju. Nuk është se Kadareja ka identifikuar krishtërimin me identitetin tonë kombëtar dhe se kjo qenka kundërshtuar nga R. Qosja. Për të kuptuar objektin e këtij debati mjafton të lexojmë se si i kanë titulluar ata broshurat respektive, "Identiteti evropian i shqiptarëve" (Kadare) dhe "Realiteti i shpërfillur" (Qosja). Kadare pohon, në thelb, se pavarësisht identiteteve të veçanta (Qosja rendit mbi njëzet të tilla, fq. 29), apo pavarësisht përbërësve myslimanë të identitetit tonë, identiteti kombëtar i shqiptarëve është, si identitet i përgjithshëm, një identitet evropian. Qosja mendon, përkundrazi, se ky cilësim nuk përputhet me realitetin dhe e qorton Kadarenë për shpërfillje të realitetit, të një realiteti sipas tij krejt ndryshe. Ç'na mbetet të bëjmë ne të tjerët? Të përdorim gjuhën moralizuese të lavdërimit e qortimit, apo të oportunojmë? E mira është që ne të gjykojmë e të argumentojmë. Gjithnjë subjektivisht, siç është e kuptueshme.

2. Kadareja nuk e lidh identitetin tonë kombëtar vetëm me krishtërimin. Ai thekson se identiteti ynë është evropian. Por as identiteti evropian nuk është i lidhur vetëm me krishtërimin. Këtë çështje, të cilën R. Qose e thekson fort e me të drejtë e ka zgjidhur vetë Evropa. Kadareja argumenton një identitet të qartë evropian të shqiptarëve, pra jo një identitet gjysmak "as-as" ose "edhe-edhe", nisur nga disa të vërteta që lidhen me historinë e lashtësinë e popullit tonë, me gjuhën dhe kulturën kombëtare, me pozicionin gjeografik joskajor të Shqipërisë, me racën dhe ngjyrën, me të drejtën tonë zakonore, me letërsinë e hershme shqipe (apo shqip-latinisht), me alfabetin latin të shqipes deri me përceptimin e shqiptarëve si evropianë, në vitet '90 e këtej. Ndër to, ai thekson veçanërisht traditën kulturore të lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar. Unë në këtë parashtrim dhe argumentim të Kadaresë jo vetëm nuk shikoj ndonjë lajthitje, por përkundrazi, vërej një qartësi mendimi e argumentimi, sitë e rrallëkujt. Por, po të studiosh me njëfarë vëmendjeje atë që ata kanë shkruar në broshurat e tyre "të kundërta", më duket se, pavarësisht retorikës së përdorur, sidomos në çështjen e trashëgimisë sonë të lidhur me krishtërimin, nuk duket se ka shumë mospërputhje midis tyre. Madje vetë R. Qosja shprehet qartë dhe pa ekuivoke kur thotë: "Askund në veprat e mia - në monografitë, studimet historike, trajtesat, sprovat, antologjitë e mia, askund nuk mund të gjendet farë nervozizmi i papërligjur ndaj asaj tradite kulturore të lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar. Përkundrazi… " (fq 19). Nga ana tjetër, jo vetëm R. Qosja, por edhe Kadare ka vërejtur elementë orientalë të identitetit tonë, jo vetëm në të kaluarën e largët, por deri në të sotmen, jo vetëm në besime, por edhe në qëndrime individësh, grupesh, rrymash, siç janë haxhiqamilët e djeshëm e të sotëm etj., etj. Pra, më duket se në shumë çështje debati zhvillohet për qëndrime që nuk janë aq të kundërta. Pra, në gjykimin tim, debati midis tyre duket shpesh i kërkuar dhe i papërligjur.

3. Unë nuk mendoj se kjo polemikë dëmton imazhin e Kadaresë, madje as të R. Qoses, imazhi i të cilit është gjithashtu i rëndësishëm për ne. Mendoj se ky debat mund të çlirojë energji intelektuale. Më duket se në broshurat e këtyre dy kolosëve të kulturës sonë të sotme ka plot ide që meritojnë të analizohen e të përtypen nga ne të gjithë, të bëhen njëfarë nxitjeje për reflektim. Megjithatë, unë kam disa konstatime që ndoshta meritojnë të parashtrohen.
Për shembull, më duket se në këtë debat ka një pikënisje të diskutueshme. "Të mendojmë ndershëm dhe vetëm ndershëm…" citon R. Qosja (s'ka rëndësi se kë), ende pa e filluar vështrimin e tij kritik mbi pikëpamjet e I. Kadaresë. Kjo "pandershmëri intelektuale" e tjetrit (Kadaresë) më duket e papërligjur. Meqë jemi te ndershmëria (gjithnjë intelektuale), mua nuk më duket e tillë as ndonjë pohim i tipit "Ismail Kadareja përpiqet të lahet e të shpëlahet nga e kaluara politike e ideologjike… (fq. 17). Gjuha "kush je ti që flet" i jep fund debatit shkencor-akademik dhe intelektual. R. Qosja më duket jo i saktë edhe në parashtrimin e tij të quajtur "Premisa të gabuara", kur thotë (pavarësisht në gojën e kujt): "Libri që nuk e përmban kundërlibrin ndoshta nuk është i nevojshëm". Kjo tendencë për të shkruar "antilibrin total" më duket jo e saktë, sikurse klasifikimi i lexuesve në miq e kundërshtarë të autorit, në pohues e mohues etj. Ai thotë më tej se do t'i përgjigjem vetëm I. Kadaresë kundrejt të gjithë reaguesve të tjerë të trajtesës Ideologjia e shpërbërjes, siç janë: 1. predikuesit e identitetit kombëtar kosovar, si identitet i ri kombëtar në Ballkan; 2. predikuesit e gjuhës së dytë standarde për folësit me identitet kosovar; 3. thirrësit për kthimin e shqiptarëve në myslimanë në "fenë e të parëve", si gjoja kusht për pranimin më të shpejtuar të Shqipërisë shtetërore dhe të Kosovës në Bashkimin Evropian! Është e drejta e R. Qoses që të zgjedhë se kujt do t'i përgjigjet e kujt jo. Por, në gjykimin tim, të tre këto probleme do të meritonin përgjigje më parë dhe më ashpër se Kadareja dhe broshura e tij mbi identitetin evropian të shqiptarëve. Më duket, gjithashtu, se debati Kadare-Qosja ka nota të theksuara antagonizmi, aq sa nuk merret vesh nëse ata debatojnë me njëri-tjetrin, si dy akademikë shqiptarë (në fund të fundit), apo le të themi me kundërshtarë të tipit Vasa Çubrilloviç. Më duket, më tej, se në arsyetimet e protagonistëve të këtij debati ka shpesh tepërime. Këto nuk vërehen vetëm në etiketimet e panevojshme "hamletizëm", "lemeri", "tragjizëm", "komizëm" etj. (sidomos nga Kadareja), por edhe në prirjen e të dy palëve që nga fakte "të vogla" të nxirren përfundime "të mëdha", të pajustifikuara apo të kërkuara. Qosja, për shembull, është ngritur kundër shpërdorimit të fenomenit "Nënë Tereza". Thënë ndryshe kundër përdorimit politik të emrit, portretit dhe veprimtarisë së saj. Kjo për shumëkënd është një kërkesë e legjitimuar. Por kjo nuk do të thotë ende se Qosja është ngritur me nervozizëm kundër traditës kulturore të lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar, siç konkludon në mënyrë jo të legjitimuar Kadareja. Ose, në krahun tjetër, Kadare përmend racën shqiptare dhe ngjyrën e bardhë si një midis shumë argumenteve të identitetit evropian të shqiptarëve. Por nga kjo, askush nuk ka të drejtë të konkludojë se Kadare ka pikëpamje raciste, siç bën pa të drejtë R. Qosja. Mua nuk më duket realiste as përdorimi i termit "vetëdije e tejshquar fetare e shoqërisë së sotme shqiptare", siç pohon Qose. Për më tepër, më duket e tepërt dhe e pasaktë që për të argumentuar ndikimin e identitetit fetar në identitetin e përgjithshëm të kombit tonë të kërkosh ndihmë nga Hantingtoni dhe teoria e tij e përplasjes së qytetërimeve, a thua se përballë janë jo dy besime fetare shqiptare në harmoni, madje edhe të mpleksura, por të themi katolikët e Irlandës me myslimanët e Irakut. Për të mos u zgjatur, mendoj se në mjaft raste duket prirja për të kërkuar te tjetri të kundërtën e asaj që mendon vetë. Nga sa shkruhet në dy broshurat e publikuara mund të konstatojmë jo vetëm dy akademikë, dy ideatorë, dy mendimtarë, dy gjigantë të mendimit të sotëm shqiptar, por edhe një Kadare hera-herës të padrejtë (jo në raport me problemin, por me partnerin në debat), sikurse një R. Qose jo vetëm të nxituar, por deri me një mentalitet hakmarrës. Në këtë vështrim më duket se ky debat sikur u mbyll. U thanë të gjitha, edhe ato që s'duheshin thënë. Madje edhe ato që nuk janë thënë ende. Ato sikur janë nënkuptuar. Më saktë janë paragjykuar. Ne sërish humbëm një shans për të pasur një debat në nivele të larta, një model debati. Në qoftë kështu (uroj të mos jetë), për këtë më vjen vërtet keq.




Paskal Milo
Historian dhe politikan

1. Polemika kur ajo është konstruktive jo keqdashëse dhe pa paragjykime, është e dobishme. Të tillë do ta çmoja unë edhe polemikën e kohëve të fundit midis Ismail Kadaresë dhe Rexhep Qoses mbi identitetin kombëtar të shqiptarëve ose "Identitetin evropian të shqiptarëve". Por kur kjo polemikë risjell në mënyrë të agravuar disa kontestime dhe pakënaqësi reciproke të këtyre dy njerëzve të mëdhenj të letrave shqipe, atëherë kjo polemikë nuk shërben si një model dhe si një mesazh të asaj ç'ka shqiptarët kanë më tepër se kurrë nevojë, një mirëkuptim mbarëkombëtar për të përballuar sfidat e kohës.

2. Unë si historian e vlerësoj identitetin kombëtar të shqiptarëve, nuk po flas evropian ose jo, si një produkt të zhvillimit historik. Kombi dhe integriteti kombëtar janë një proces që zhvillohet gradualisht nën efektin e mjaft faktorëve, të cilët kanë si rezultate krijimin e kombit dhe identitetit shqiptar, që përgjithësisht në Ballkan kombet janë mbrujtur në shekullin XIX, por ka pasur tatim që kanë pasur një vonesë historike në mbrujtjen e tyre si komb. Krahasuar me kombet e tjera të Ballkanit, kombi shqiptar ka veçoritë e veta dhe mbështetur në historinë komplekse prej së cilës ka lindur kombi shqiptar, mund të themi se ai dallon nga të tjerët edhe për faktin se tek identiteti kombëtar i shqiptarëve ka një veçori që është bashkekzistenca e kulturave dhe influencave të ndryshme fetare përgjatë shekujve. Kjo i ka dhënë kombit shqiptar jo vetëm vonesë historike në formimin e tij, por i ka dhënë në të njëjtën kohë edhe mangësi në ngjizjen e tij të shpejtë si komb dhe për rrjedhojë i ka sjellë dhe më pak shqetësime në mjaft momente delikate të historisë së tij. Evropianizimi i një kombi padyshim që nuk përcaktohet nga feja cilado qoftë ajo, sepse përkatësia etnike vendoset në radhë të parë nga gjeografia historike e një kombi, pra nga vendndodhja historike e këtij kombi, nga faktorë ekonomikë, nga faktorë linguistikë dhe patjetër edhe nga faktorë fetarë, por nuk është feja asesi i vetmi kriter ose indikatori kryesor për të përcaktuar identitetin kombëtar apo edhe evropian të një kombi, në këtë rast të kombit shqiptar. Shqiptarët janë një komb evropian për nga gjeografia e tyre historike në radhë të parë, por janë edhe një komb me influenca orientale islamike për shkak të një pushtimi shumë të gjatë apo pesëshekullor të perandorisë osmane. Këtë fakt historik ne nuk e ç'bëjmë dot. Duam apo nuk duam këto shekuj kanë lënë në ndërgjegjen dhe në formimin kombëtar të shqiptarëve një influencë të pashlyeshme, e cila gradualisht ka ardhur duke rënë, por gjithsesi mbetet një realitet i prekshëm.

3. Unë do ta shtroja pyetjen jo vetëm në adresë të imazhit të shkrimtarit tonë të shquar Ismail Kadare, por në tërësi të imazhit të Shqipërisë. Polemikat nuk mund të evitohen për tema të cilat mund të kenë qenë tabu ose që janë shumë sensitive, por polemikat gjithnjë duhet të bëhen pa fyer askënd dhe duke respektuar argumentet dhe bindjet reciproke, sepse edhe vetë çështja që u bë pjesë e polemikës midis këtyre dy njerëzve të shquar të letrave shqiptare është mjaft komplekse, pra nuk mund të ndahet me një të rënë të lapsit. Besoj se nga e gjithë kjo polemikë me elemente emocionale me tepri, të gjithë shqiptarët do të marrin aspektet e tyre racionale, dobiprurëse dhe nuk shpresoj sidomos qarqet e inteligjencës, të artit, kulturës dhe shkencës të paragjykojnë këta dy njerëz që u kanë dhënë kaq shumë historisë, kulturës shqiptare.





Fatos Tarifa, PHD
Ish-ambasador i Shqiperise ne SHBA

1. Kërkesën e gazetës suaj për të shprehur një opinion mbi polemikën e kohëve të fundit, midis Ismail Kadaresë dhe Rexhep Qoses, e prita me shumë rezervë për shkak të përmasave që kanë këta dy personalitete të kulturës shqiptare. Hezitova për një çast t'i përgjigjem asaj në mënyrë afirmative, por duke i lexuar si esse-në e Kadaresë "Identiteti kombëtar i shqiptarëve", ashtu edhe reagimin e Qoses për të, vlerësova se mund të shpreh disa mendime duke mos marrë përsipër të thellohem në analizën e subjektit në fjalë, gjë që do të kërkonte më shumë se 24 orë kohë dhe, domosdo, një hulumtim serioz.
Që akademiku i shquar Rexhep Qosja do t'i përgjigjej kësaj esse-je publicistike të shkrimtarit të shquar Ismail Kadare, kjo mund të pritej, por që përgjigjja e tij do ishte ajo që lexova, kjo, për mua vetë, ishte e disi e papritur, madje befasuese. Ishte e tillë, sepse Rexhep Qosen e vlerësoj si studiues dhe e kam pëlqyer si publicist, por këtë herë përgjigjja e tij ndaj shkrimtarit Ismail Kadare vuante në shumë pikëpamje.
Në esse-në e tij "Identiteti evropian i shqiptarëve", Kadare merret me trajtimin e një çështjeje shumë të rëndësishme për popullin tonë dhe për kohën tonë. Qosja, në përgjigjen e tij, merret më shumë me Kadarenë dhe më pak me çështjen. Edhe kur Qosja merret me trajtimin e çështjes, këtë e bën duke polemizuar më së shumti me argumente të imagjinuar të Kadaresë dhe jo me argumentet realë që Kadareja shtjellon në esse-në e tij.
Qosja e kritikon Kadarenë pse ky i referohet gjeografisë dhe historisë si argumente kokëfortë në favor të identitetit evropian të shqiptarëve, por është Qosja ai, i cili, pa qenë nevoja, u jep lexuesve një leksion mbi zbulimet e mëdha gjeografike të Kolombit, të Magelanit dhe të Vespuçit.
Kadare i referohet Qoses vetëm në funksion të idesë që trajton; Qosja, edhe kur ai trajton idenë, këtë e bën në funksion të demonizimit të Kadaresë. Në raste të tjera, Kadare u referohet pikëpamjeve të Qoses dhe jo stilit të tij të të shkruarit; Qosja vetë, në mëse një rast, e kritikon shkrimtarin e madh edhe për përdorimin e shenjave të pikësimit, rregullat e gramatikës dhe gabime gjuhësore-stilistike(!). Të paktën në këtë çështje, Qosja duhej të ishte treguar më modest.
Kadare i referohet historisë në funksion të së ardhmes, duke theksuar karakterin emancipues të saj. Qosja vetë merret me historinë e krijimtarisë dhe biografinë letrare e politike të Kadaresë, gjë që nuk i shkon një akademiku si ai. Kadare nuk ka nevojë t'i bëjë të njohura lexuesit kontributet e tij të shquara letrare; Qosja, gjithashtu, nuk kishte nevojë t'i prezantohej lexuesit shqiptar me CV-në e tij. Vlerat e padiskutueshme të tij të gjithë i njohim.

2. Pozicioni i Ismail Kadaresë më duket i saktë dhe i qartë. Ai nuk është kaq semplist siç shtrohet në pyetjen tuaj apo siç pretendon Rexhep Qosja, i cili padrejtësisht e akuzon Kadarenë se gjoja i zhvesh nga identiteti i tyre evropian pothuajse të gjithë shqiptarët myslimanë. Akuza e Rexhep Qoses është kjo: në përcaktimin e identitetit kombëtar (në fakt, Kadare merret me indentitetin evropian, pra kontinental dhe jo me identitetin rajonal apo kombëtar të shqiptarëve), Ismail Kadare ka frymëzim anti-mysliman apo problematizon fenë myslimane.
Kjo është një akuzë shumë e rëndë e akademikut Qosja ndaj shkrimtarit të shquar Ismail Kadare. Atë nuk e justifikon asgjë në esse-në e Kadaresë. Kadareja nuk thotë askund se problemi i shqiptarëve është feja myslimane e një pjese të popullsisë. Asnjë fe nuk përbën problem në vetvete nëse nuk bëhet fjalë për fondamentalizëm religjioz, i çdo lloji qoftë ai, fondamentalizëm i krishterë, islamik, budist, scientologjist, mormon, evangjelist apo tjetër. Ajo që është e veçantë në fenë myslimane siç e adoptuan dhe e praktikojnë atë shqiptarët, është se kjo fe (ndër të tjera fetë e mëdha që ekzistojnë në Shqipëri), është feja më e re në kohë, ekzistenca e së cilës daton jo më larg se 600, 500, apo 400 vjet më parë, pra më shumë se një milenium pas themelimit të saj. Edhe pse si katolicizmi, ashtu edhe ortodoksia, janë fe të imponuara mbi një popull pagan në origjinën e tij, siç kanë qenë shqiptarët, imponimi i fesë myslimane për shkak të pushtimit të gjatë otoman, është një fakt më i freskët në memorjen kolektive të shqiptarëve se sa konvertimi i pjesës më të madhe të shqiptarëve në fenë ortodokse pas krijimit të Bizantit, apo në fenë kristiane këtu e dy mijë vjet më parë. Ndoshta, ky fakt, bën që feja myslimane të jetë disi "problematike" (pa e problematizuar atë), nga që duke qenë e importuar dhe e imponuar mbi një popull, i cili historikisht është njohur për pragmatizmin e tij fetar, ajo nuk ka ato rrënjë të thella në popull që ka, fjala vjen, katolicizmi. Këtë ka shpjeguar, ndër të tjera Ismail Kadare në esse-në e tij mbi identitetin evropian të shqiptarëve.
Asnjë fe dhe asnjë botëkuptim apo organizatë fetare apo politike nuk janë "të këqija në vetvete" përsa kohë që ato nuk synojnë tru-shpëlarjen e njerëzve, indoktrinimin dhe konvertimin e tyre, siç bënë në kohën e tyre bolshevizmi, nazizmi dhe sot fondamentalizmi ekstrem islamik apo i çdo ngjyrimi fetar që mund të jetë.
Nga pikëpamja thjesht akademike, përgjigjes së Rexhep Qoses mund t'i vihen në dukje disa pasaktësi.
Unë mendoj se identifikimi i fesë myslimane të popullit tonë me qytetërimin mysliman në përgjithësi nuk është i drejtë, pasi (a) feja, edhe kur ajo përcakton fizionominë e një qytetërimi të dhënë, është vetëm një element i tij dhe, (b) myslimanizmi shqiptar historikisht ka qenë dhe është shumë i moderuar në krahasim me atë që gjejmë në vendet islamike të Lindjes së Mesme, të Afrikës së Veriut apo të Azisë Qendrore. Një autor anglez e ka cilësuar fenë myslimane në Shqipëri si "Scotch Islam" (Islam wiski), pikërisht për ta dalluar natyrën e moderuar dhe liberale të tij nga islamizmi radikal arab.
Po kështu, Qosja në mënyrë të pasaktë konfondon identitetin kombëtar të popujve evropianë me sovranitetin shtetëror të vendeve evropiane. Duke u bërë anëtarë të Bashkimit Evropian, ajo nga çfarë vendet e veçanta anëtare të BE-së vullnetarisht pranojnë të heqin dorë është një pjesë e sovranitetit të tyre shtetëror, jo identiteti kombëtar, i cili për subjekt ka demos-in, jo polis-in. Italianët mbeten italianë edhe pse shumë prerogativa shtetërore dhe elementë të sovranitetit të shtetit italian i janë transferuar Këshillit të Bashkimit Evropian, Komisionit Evropian, Gjykatës Evropiane, Bankës Qendrore Evropiane dhe Parlamentit Evropian. Po kështu gjermanët, hollandezët, etj.
Nuk më duket i drejtë, gjithashtu, krahasimi që bën Qosja midis Shqipërisë dhe Greqisë, të cilave, për shkak të vendndodhjes së tyre gjeografike, ai u atribuon rolin e një ure midis Lindjes dhe Perëndimit, midis qytetërimit të krishterë dhe atij mysliman. Krahasimi është i pasaktë, veç të tjerash, edhe për këto tri arsye: së pari, në pikëpamje të tolerancës fetare, Greqia dhe Shqipëria qëndrojnë në dy skajet ekstreme të kontiniumit: Shqipëria një vend shumë tolerant, ndërsa Greqia një vend aspak tolerant, i cili me Kushtetutë nuk e njeh ekzistencën e komuniteteve fetare në atë vend (çdo ortodoks është grek; çdo mysliman është turk). Së dyti, një vend intolerant dhe obsesiv në pikëpamje të fesë, si Greqia, nuk mund të shërbejë si urë midis qytetërimit të krishterë dhe atij mysliman. Një citim që sjell ai nga Nikos Kazanzaqis nuk e ndryshon këtë realitet. Së treti, metafora e urës së komunikimit midis Oksidentit dhe Orientit presupozon një urë, përmes së cilës udhëtohet dhe shkëmbehen kultura dhe vlera në të dy anët e saj, madje edhe ndeshen ato. Por Shqipëria është e vogël për të shërbyer si një urë e tillë dhe nuk mund ta bëjmë më të madhe se ç'është. Ajo s'mund të shërbejë dot, fjala vjen, si urë komunikimi midis Brukselit dhe Teheranit.
Nuk më duket e drejtë, gjithashtu, të vazhdojmë të përsërisim klishenë e vjetër se dy të tretat e popullsisë së Shqipërisë janë myslimanë. Sondazhe të besueshëm sociologjikë provojnë se, për shumë arsye, ky nuk është më realiteti i gjërave sot. I pari sondazh që dha një rezultat krejt tjetër nga dija konvencionale mbi këtë çështje u krye në Shqipëri, në vjeshtë të vitit 1991 nga Sektori Shkencor i Sociologjisë (në atë kohë pjesë e Universitetit të Tiranës) në bashkëpunim dhe nën drejtimin e USIA-s (United States Information Agency) me qendër në Uashington. Me një kufi gabimi 3%, ky sondazh dha këtë rezultat mbi përkatësinë fetare të shqiptarëve (më 1991): 26% u identifikuan si myslimanë; 14.7% u identifikuan si të krishterë ortodoksë; 6.9% u identifikuan si të krishterë katolikë, 52.4% pohuan se janë jo besimtarë.
Përkatësia fetare dhe origjina fetare e çdo individi nuk janë e njëjta gjë. Besimi në fe nuk është një "ide karteziane" me të cilën njeriu lind. Origjina fetare nuk ka të bëjë, pra, me ne si individë, ajo ka të bëjë me të parët tanë (më imediatisht me prindërit tanë); ndërsa përkatësia fetare ka të bëjë me individin që përfaqëson secili nga ne. Duke qenë botëkuptim, feja krijohet dhe subjektivizohet tek çdo individ i veçantë në procesin e socializimit të tij si një element i individualitetit të tij shoqëror. Sidoqoftë, njeriu është fetar (pavarësisht denominacionit konkret), jo sepse prindërit e tij kanë qenë fetarë, por vetëm nëse ai vetë indetifikohet si i tillë, pra nëse zgjedh individualisht të jetë i tillë.
Përballë vlerësimeve dhe kritikave të Kadaresë për të, Qosja ka bërë një mbrojtje që s'është fort dinjitoze për një intelektual të rangut të tij, pasi mbrojtja e tij bazohet shumë herë mbi argumente ose të ezauruar, ose të papërshtatshëm për subjektin në fjalë, ose të pasaktë. Fjala vjen, të krahasosh Nënë Terezën me Ferid Muratin, siç bën Qosja, dhe në funksion të atij argumenti që përpiqet të provojë ai, nuk është me vend. Ferid Murati është padyshim një ndër shkencëtarët më të shquar në kohën e sotme, prandaj edhe ndau, bashkërisht me dy kolegë të tjerë amerikanë, çmimin "Nobel" që u dha për kontribut në zhvillimin e mjekësisë në vitin 1998. Por kontributi në fushën e mjekësisë dhe kontributi në forcimin e paqes nuk janë e njëjta gjë. Dhe nëse portreti i Ferid Muratit nuk mbahet në institucionet publike shqiptare, është gabim të pretendosh, siç bën Qosja, se kjo ka për arsye faktin që ky shkencëtar i shquar është mysliman.
Sa për Nënë Terezën, emri dhe vepra e saj do të ishin njëlloj të respektuar edhe sikur asaj të mos i ishte dhënë çmimi "Nobel" më 1979. Njëlloj siç do të vazhdojë të respektohet dhe vlerësohet vepra letrare e Kadaresë edhe sikur atij të mos i jepet ky çmim. Fatkeqësia është, siç shprehet gazetari i njohur shqiptaro-amerikan dhe miku im Peter Lucas në esse-në e tij "Kadare dhe Ura e Qabesë" botuar në këtë gazetë disa kohë më parë, se mund të ndodhë që "kur Kadare të fitojë çmimin "Nobel", atij do t'i bëhen ndere dhe respekte më të mëdha jashtë vendit të tij se sa brenda tij". E tillë është xhelozia dhe smira tek disa shqiptarë, të cilën, përtej imagjinatës sime, e shoh edhe në këtë polemikë të fundit.
Por le t'i kthehem pyetjes suaj. Ndryshe nga Kadareja, i cili, siç mund të pritej, edhe këtë esse e shkruan me një gjuhë dhe një stil që janë në harmoni me natyrën e zhanrit të esse-së dhe në funksion të subjektit të saj, Qosja na ka dhënë këtë herë një prozë jo fort tërheqëse dhe, për më keq, një leksion jo fort interesant dhe të emancipuar nga pikëpamja e etikës komunikative, po të përdorim gjuhën e filozofit gjerman Jürgen Habermas. Mjafton të shohësh sa shpesh, me sa irritim dhe mllef, dhe me një ton aspak akademik, ai përpiqet ta fyejë shkrimtarin e madh, të cilin e akuzon (pa asnjë argument me të cilin ia vlen të merresh) për "myslimanofobi", për "racizëm", për një mendim "moralisht të mjeruar", për "rrëshqitje politike dhe intelektuale", për "rrugë të gabuar", për "koniukturizëm politik" dhe, (mos u çudisni, siç ndodhi me mua kur i lexova këto fjalë të Qoses), për "shkelje të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut"(!!). Qosja ka kaluar çdo kufi dhe kjo nuk i bën nder portretit të tij të respektuar. Madje, i paqetë në ndërgjegjen e tij, ai i kujton shkrimtarit tonë të madh Kadare se emri i tij është Ismail, në një kohë që Ismail Kadare nuk ulet në atë nivel sa t'i kujtojë Qoses se emri i tij është Rexhep.

3. Absolutisht. JO. Si nga pikëpamja kognitive (e vlerave njohëse) ashtu edhe në aspektin normativ (vlerësues) shkrimi i sipërpërmendur i Kadaresë është një esse brilante. Ai shpjegon esencën evropiane të identitetit të kombit shqiptar, duke i atribuar "vlera kognitive" kuptimit të tij të objektivizuar si edhe duke e justifikuar atë përmes një "dinjiteti normativ" të imperativave të tij praktike në ditët tona. Ajo që bie në sy nga leximi i esse-së së Ismail Kadaresë dhe i përgjigjes që ka shkruar për të Rexhep Qosja është se, ky i fundit, pa dashur ndoshta as vetë, ka bërë një trajtesë të çështjes së identitetit kombëtar të shqiptarëve që tingëllon mjaft si orientalizëm dhe provincializëm përballë oksidentalizmit dhe kozmopolitizmit të Kadaresë. Ndërkohë, padyshim, të dy janë atdhetarë të vërtetë.


Tirana Observer