Minush Jero

[Brari]

Minush Jero u nda nga jeta në moshën 74-vjeçare, duke lënë pas drama e poezi të pabotuara

Mes veprës së pabotuar dhe njollave të harresës


Llambi Kallço

Për artistin vdekje është harresa. Dhe Minush Jero kërkonte ta mposhtte atë me çdo kusht. Po bëheshin 8 vjet që ai nuk dilte më nga shtëpia, miqtë e dikurshëm e kishin braktisur, por jo pena. Ndaj dhe ai shkruante. “Një hap para vdekjes” ishte vepra e tij e fundit, ku përshkruante kalvarin e gjatë të jetës së tij, por edhe shumë poezi dhimbjeje që ai donte t’i përmbidhte në një vëllim. “Minush Jero ishte dramaturgu i guximshëm dhe i talentuar, që vuajti të gjithë jetën dhe nuk i botoi veprat e tij”. Kështu do ta përkufizonte Minush Jeron, artistin që vetëm pak ditë më parë u nda nga jeta, një nga miqtë e tij më të mirë, regjisori i njohur durrsak Gjergj Vlashi. Jero u nda nga jeta në moshën 74 vjeçare, pas një sëmundjeje të gjatë, që e shkëputi përfundimisht nga jeta artistike. Duke e vlerësuar si një nga dramaturgët më të mirë, Gjergj Vlashi e shikon jetën e Mirush Jeros si një dramë të vërtetë në të cilën ai ishte personazhi më tragjik. “Ndonëse ishte ndër dramaturgët më të mirë të letërsisë shqipe, askush nuk u kujtua për së gjalli të nderonte figurën e tij, ndonëse në librin e “Historia e teatrit botëror” emri i tij është ndër të rrallët e letërsisë shqipe. Ai shkruajti shumë drama, por jeta e tij ishte një dramë e vërtetë dhe në të ai ishte personazhi më i dhimbshëm. Përjetoi burgun në kulmin e karrierës, sëmundja e burgosi 8 vjet në shtëpi dhe nuk mori asnjë titull ndonëse e meritonte si askush”, - thotë Vlashi. Një nga kryeveprat e Jeros është libri “Njolla të murrme”, pas të cilit do të fillonte dhe persekutimi dhe burgosja e artistit. E frymëzuar nga erërat e demokracisë së shkurtër të vitit 1968, kjo dramë u ndalua menjëherë, që në premierë nga vetë diktatori Enver Hoxha, si një vepër liberale. Sipas Vlashit, vepra e Minush Jeros dallohet për trajtimin e konfliktualitetit në mënyrën më të gjallë dhe të vërtetë. “Ai nuk shkroi shumë, por vepra që la është cilësore”, - shprehet Vlashi, duke shtuar se Jero është ndër rastet unikalë që sa qe gjallë nuk iu botua vepra e tij. Ndërkohë që drama “Njolla të murrme” për të cilën dhe u dënua është vënë në skenë dhe nga një trupë franceze në Paris. Në ditën e vdekjes së Minush Jeros, në 22 mars 2006, mungonin përfaqësuesit e pushtetit lokal apo të Ministrisë së Kulturës, të cilët e kaluan në heshtje vdekjen e tij. Megjithatë, sipas Vlashit, këto institucione do ta nderonin në të vërtetë këtë figurë, nëse do të botonin veprën e plotë të tij.
Në familjen Jero
Kanë kaluar vetëm pak ditë dhe në familjen Jero vazhdojnë vizitat e ngushëllimit. Nuk ka nevojë që gruaja e tij Eglantina dhe djali të flasin shumë mbi jetën e tij. Ata tregojnë një album të vjetër, ku përmblidhet e gjithë jeta e Minush Jeros, që nga koha kur ishte në Shkollën e Bashkuar, kohën e luftës kur ishte debatikas, kur ishte ndër 3 të rinjtë shqiptarë që përfaqësuan Shqipërinë në Kongresin e parë të Rinisë Antifashiste shqiptare. Më tej vijojnë fotot e kohës kur së bashku me regjisorin Gjergj Vlashi vuri në skenë dramën “Njolla të murrme”, pas së cilës e arrestuan dhe më pas e dënuan me 8 vjet burg. Ishte viti 1973 dhe regjimi Hoxha sapo kishte nisur të godiste elitën e intelektualëve e artistëve shqiptarë, si Fadil Paçrami, Todi Lubonja e shumë të tjerë. Pas kësaj periudhe të errët, kur Jeros nuk iu lejua të shkruajë asnjë rresht nga dramat që kishte pasion, vijojnë fotot nga koha kur punonte si punëtor në Fabrikën e gomës në Durrës. Gjatë gjithë kësaj kohe ai pati pranë gruan e tij, e cila iu gjend pranë në momentet më të vështira. Në albumin me foto të Minush Jeros shfaqen dhe foto të dramave të shfaqura në Korçë, Durrës, Paris etj. Në bibliotekën e tij personale gruaja e Minushit dhe djali të tregojnë kopjen e rrallë të librit “Njolla të murrme”, i cili ndikoi shumë, jo vetëm në jetën e Minushit, por edhe në jetët e tyre. Por aty ka edhe drama të tjera të tij, të cilat presin dritën e botimit, si “një hap para vdekjes”, “Dramë mbi mitologjinë”, “Unë jam dashuria juaj” e shkruar gjatë viteve që punonte në fabrikë, por edhe dorëshkrimet e dramave që e shkelën skenën e teatrit, si “Jashtë bie shi”, “Hapni dritaret”, “Shokët”, “Dasëm lufte”, etj. I biri, Dari, tregon se kohët e fundit ai shkroi edhe poezi dhe dëshira e tij ishte që të botoheshin në formën e një vëllimi, por askush nuk iu ofrua për të realizuar një nga kërkesat e tij të fundit.
Pas njollave të murrme”
Ata që e dinë më mirë të vërtetën mbi librin “Njolla të murrme”, i cili solli dhe arrestimin e artistit, janë familjarët e tij. Ata tregojnë me hollësi atë që ndodhi pas shfaqes së dramës që në atë kohë do të bënte bujë të paparë. Në vitin 1996 në Festivalin e Teatrove në Tiranë, trupa e Korçës me regjisor Mihallaq Luarasin, vë në skenë dramën “Njolla të Murrme”. “Enver Hoxha bëri kritika në lidhje me këtë dramë, madje në Durrës erdhi për të analizuar dramën dhe Rita Marko. Në vitin 1970 vihet në skenë drama tjetër e Minushit, “Të pamposhturit”, e cila shfaqet në Korçë”, - tregon Eglantina. Edhe kësaj radhe drama bllokohet dhe me sa duket, rezonanca e “Njollave të murrme” nuk mund të linte pa prekur dhe dramën tjetër dhe përfundimisht artistin. Drama u bllokua dhe në 1973 Minush Jero dënohet me 8 vjet burg. Pasi bën 6 vjet e 8 muaj burg,lirohet në 28 dhjetor të vitit 1978. Më pas punon si punëtor i thjeshtë në një Fabrikë Gome në Durrës nga viti 1979 deri në 1987. Pasi fillon lëvizja demokratike në vitet 1990 ai themelon degën e Partisë Demokratike në Durrës dhe më pas hap sallonin e artit “Torra”. Ishte koha kur regjisori francez Domenic Dolemie vë në skenë në Francë dramën “Njolla të Murrme”. Prej vitit 1998, kohë kur pëson një aksident, deri në ditën e vdekjes në 22 mars 2006, Minush Jero nuk do të dilte më nga shtëpia duke ndërprerë përfundimisht dhe shkrimet. Askush nuk u kujtua më për të, madje edhe në ditën e varrimit, institucionet, përveç Teatrit Kombëtar, nuk çuan një kurorë me lule mbi arkivolin e tij.




27/03/2006

Shekulli