Ferexheja nuk është kulturë shqiptare
FEREXHJA NUK ËSHTË KULTURË SHQIPTARE ZOTRI NDËRKOMBËTAR
Para disa vitëve është zhvilluar një polemikë lidhur me çështjen e protestimit të një grupi nënpunës të Qeverisë dhe Kuvendit të Kosovës rreth pjesëmarrjes së një përkthyeseje shqiptare, e cila në një vizitë te Organet përkatëse Gjermane bartëte ferexhe në kokë (Shiko: Koha Ditore, 29.11. 2003).
Arsyeja që më shtyri të shkruaj dhe të shprehi qëndrimin tim lidhur me rastin në fjalë, është shprehja apo vlerësimi i ndërkombëtarit Jürg Löneburg gjoja se ferexhja: "Na çenka pjesë e shoqërisë dhe kulturës shqipetare?" (Shiko: Zeri i ditës, botimi për perendim, 2. 12.2003, fq. 5)
Fillimisht dua të bëjë një sqarim rreth Fesë Islame, ndonëse është tejet veshtire të japësh një veshtrim i pergjithshëm për Islamin. Feja islame në një anë prezentohet si një fe moniste (besimi në një Zot), ndërsa në anën tjeter paraqet një civilizacion.
Mëtutje shtrohet pyetja a është islami si fe kulturë apo zivilizacion? Nese do perfshihej bota islame ne tërësi, atëherë mund të flasim për zivilizim, poqese flasim për kulturë, ky koncept është shumë më i ngushtë se civilizimi. (krahaso: B. Tibi, Krieg der Zivilisationen=>Lufta mes civilizimeve). T´i qasem tani rastit konkret shqiptarë. Historia e popullit shqiptar është një histori specifike njëherit edhe interesante. Islamizimi i popullit shqiptar pason me zgjërimin e perandorisë Osmane në rajonin e Ballkanit. Sipas dëshmive historike, procesi i islamizimit tek shqiptarët vazhdon deri në fund të shekullit 19-të dhe fillim të shek 20-të (Shiko: Georg Stadtmüller, Islamizimi te shqiptarët, revista Urtia, 2001 Zagreb).
Kur flasim per Islamin, vlen të theksohet se, kjo fe kultivohet nga teologë islam të shkollave të ndryshme. Shkollat teologjike islame që kanë bazën në Arabinë Saudite, janë të njohura si shkolla më ekstreme, të cilat dallohen nga shkollat islame turke, ku islami mësohet ndryshe nga ato arabe. Vahabizmi është një lëvizje ekstreme e demontrimit të islamit që mësohet në shkollat islame në Arabinë Saudite. Sufizmi, si shkollë tjetër, ka bazë në shkollat teologjike turke, e cila është shkollë më tolerante në relacion me ato të Arabisë Saudite.
Tradicionalisht, shqiptarët janë te njohur si tolerant sa i përket çështjes së fesë, dhe kjo argumentohet me faktin e rrjedhës së procesit të islamizimit të shqiptarëve si dhe vënien e çështjes së kombit (etnisë dhe gjuhës) në radhë të parë, dhe këtë e bëjnë shqiptarët edhe sot kurë deklarohen në regjistrimet e ndryshme që bëhen në perendim (Krahaso:Lajmin për media të Bundesamt für Statistik der Schweiz, Eidgenössische Volkszählung 2000, 30.1. 2003). Islami te shqiptarët është islam sufist dhe brenda fejës islame kemi nënndarje apo sekte. Feja islame si fe, te populli shqiptarë dallon nga popujt tjerë, njëherit edhe nga vet fakti se ka elemente të ndryshme tradicionale të kulturës specifike shqiptare. Ky fakt mund të vërtetohet tek disa tradita të popullit shqiptarë, pavarësisht nga besimi i tyre.
Të konstatohet se "ferexhja qenka pjesë e kulturës së popullit shqiptarë? Eshtë një gabim fatal. Më tutje dua t`i kujtoj zotit ndërkombëtar se, bartja e shamisë dhe mantelit kanë qenë përherë prezente në 'kulturën shqiptare' por jo edhe ferexhja. Këtu duhet të bëjmë dallimin mes ferexhes dhe shamisë e mantelit. Ferexhja nuk është pjesë e kulturës shqiptare z. ndërkombëtar. Kjo e ashtuquajtura 'kulturë' u paraqit me ardhjen e organizatave të ndryshme islamike nga vendet arabe, ku vahabizmi është shumë prezent (Krahaso: Isa Blumi, Islami politik ndër shqiptar: A po vijnë talibanët në Ballkan). Prandaj protestuesit me të drejtë e kanë refuzuar ferexhën si joshqiptare.
Trajtimet lidhur me ferexhen nga aspekti juridik
Sipas të dhënave të njohura statistikore në botë janë diku 1.3 miliard popullatë të besimit musliman. Në Europë kemi 20 milion, 12 milion prej tyre janë emigrant. Praktika juridike e vendeve perendimore ka dhënë disa vlersime, të cilat dallojnë nga një ligj i një shteti nga një shtet tjetër. Pra, duhet theksuar se, në perendim nuk ka dallime mes ferexhës dhe shamisë. Emigrantët musliman që jetojnë dhe veprojnë në vendet perendimore e kanë shfrytëzuar lirinë e religjionit për të kërkuar për bartjen e lirë të shamive në vendet e tyre te punës si shkolla etj., etj.. Në përgjithësi vendet demokratike vlerësojnë dhe qëndrojnë pas mendimit se, shteti nuk duhet të involvohet, përzihet në punët e feve, mirëpo shqetësimet lindin atëherë kurë në kuadër të lirisë së fesë kërcënohet indoktrinimi (Krahaso: Der Standard, 26.9.2003, Austri).
Në literaturë, çështja e "shamisë" sipas analizave juridike, ka përfunduar në një koalicion mes të drejtës së fesë dhe neutralitetit të shtetit përballë feve. Pra, ndarja e shtetit nga religjioni.
Gjykata Kushtetutese e Gjermanisë në vendimin e saj shembullorë që mori lidhur me një prozes gjyqësor ku si lendë trajtohej çështja, se a duhet lejuar që një mësuese të bartë shaminë gjatë dhënies së mësimit. Gjykata në fjalë parimisht i jep të drejtë zonjës mësuese muslimane, duke u bazuar në lirinë e fesë, por njëkohësisht gjykata apelon te organet ligjvënëse gjermane, ku thotë se, politika duhet të marrë iniciativë, që një çështje apo problematikë e tillë të sanksionohet nga ligjore.(Shiko: Njoftimin për media të Gjykatës Kushtetuese Gjermane nr. 71/2003). Me këtë vendim Gjykata Kushtetutese Gjermane ka hudhur poshtë vendimin e gjyqit të shkallës së dytë, ku ndalimi i bartjes së shamisë ishte argumentuar me neutralitetin e shtetit përballë feve, ku shteti si shtet ka prioritet nga liria e fesë.
Trupi gjykues edhe pse kishte vendosur me shumicë votash, brenda këtij trupi prej gjykatësve ka pasur edhe mendime tjera sa i përket këtij vendimi. Argumenti që ata kanë përfaqësuar është se ?punëtorët e inkuadruar në punë publike, duhet të jetë shumë i matur në çështje të fesë dhe pikëpamjeve të tyre?. Rreth problemit në fjalë kemi mendime dhe vlerësime të ndryshme. Disa mbrojne mendimin se, liria e religjionit ka përparësi nga neutraliteti i shtetit, dhe se bartjen e shamisë e trajtojnë si më tepër ?kulturë të veshjes? se sa si element që demonstronë një fe. Grupi tjetër mendon se shamia është shenjë që demonstron përkatësinë fetare të një personi, dhe se shkollat janë vende publike dhe si te tilla duhet të mbesin neutrale ndaj feve. Poashtu me tutje pason argumenti se, shamia është shenjë e shkeljes së lirive dhe të drejtave të gruas, pra paraqet edhe diskriminimin e saj ne jetë (Krahaso: Der Standard, 25.9.2003).
Çështja e shamisë në vendet e tjera të Evropës
Në Francë, çështja e shamisë është zgjidhur qysh para njëqind vjetësh. Republika laike e Francës ka ligjin miratuar, i cili bënë ndarjen mes fesë dhe shtetit, njëkohësisht ndalon rreptësisht bartjen e shenjave në vendet publike që tregojnë përkatësinë fetare. Nga kjo rezulton se, në Francë nuk është fare diskutabile bartja e shamive në vendet publike të punës. Ndërsa ajo që është diskutuar në francë, është se, a duhet të ndalohet edhe bartja e shamisë edhe për nxënësit apo jo? Dhe kjo pyetje ka mbjellur probleme tek drejtoritë e shkollave franceze.
Një rast të ngjajshëm si ai në Gjermani, kemi pasur edhe ne Zvicër. Një mësueseje zvicerane, e konvertuar në islam, i ndalohet bartja e shamisë gjatë orës mësimore. Në vitin 1996 gjyqi i shkallës së dytë i ndalon bartjen e shamisë gjatë dhënies së mësimit. Këtë vendim e vërteton edhe gjykata federale e Zvicrës në vitin 1997. Mësuesja e konvertuar vazhdon me akuzën e saj edhe mëtutje, e cila paraqet ankesë pranë Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Gjykata Evropiane vlerëson në vendimin e saj në vitin 2001 se, ndalimi i bartjes së shamisë në orët e mësimit nuk është shkelje e lirisë së fesë dhe poashtu nuk është vendim diskriminues (Krahaso: Apa/Reuters, 24 shtator 2003).
Epilog
Feja/besimi është çështje shpirtërore, individuale. Populli shqiptarë duhet ta ketë një gjë të qartë se, ortodoksizmi, islamizmi dhe katolicizmi tanimë janë bërë pjesë e popullit shqiptar. Kontinuiteti i bashkëjetesës mes bashkësive fetare shqiptare duhet të ruhet e të kultivohet edhe më shumë se që është kultivuar deri më tani. Nëse vëjmë në rend të parë kombin, pra, se jemi shiptarë, atëherë duhet doemos të punohet në reduktimin e tensioneve ndërfetare te shqiptarët. Apelojë, që te jemi shumë vigjilent ndaj ndikimeve dhe rrymave të ndryshme fetare radikale që kërkojnë tjetërsimin e identitetit tonë shqiptar, ngase atëherë nuk do jemi vetëvetja.
Sa i përket polemikës rreth përkthyeses me ferexhe, që për ne shqiptarët dallon nga bartja e shamisë, ishte e udhës të vëhet në diskusion, ngase praktika dhe përvoja të detyronë të marrësh vendime të rëndësishme për të ardhmën. Të kemi parasysh se, është edhe shumë e ndieshme nëse nuk përmbahemi nga emocionet dhe nuk e vëjmë në lëvizje logjikën e gjuhes së arsyes së shëndoshë, për të tejkaluar problemin. Mirëpo edhe tabuzimi i problemve nuk shpien te zhgjidhja. Udhëheqësia dhe organet kompetente të Kosovës duhet të marrin qëndrim dhe t`i tregojnë popullit se për cilën rrugë ata janë të vendosur megjithëse kjo është shprehur shumë herë nga krerët e ndyshëm shqiptarë se synohet Evropa, një shtet të së drejtës me kushtetutë laike, dhe janë kundër një shtet islamik, ku do mbreteronte ligji i sheriatit. Shtrohet pytja, liria e fesë a duhet të vlejë për të gjithë apo vetëm për një individ të një bashkësie fetare? Nëse disa po e mbrojnë ferexhen duke u mbështetur në lirinë e fesë, atëherë pse sulmohen ashtu rënd ata që kanë një simpati për një religjion tjetër?
Nëse nisemi nga principi përpjestimorë (gjermanisht: Verhältnismässigkeitsprinzip) shumë argumente flasin për ndarjen absolute të shtetit të Kosovës nga fetë, pra të jetë neutral ndaj feve. Aprovimi i një ligji nga parlamenti i Kosovës, permes të cilit do të precizoheshin ndalimet e elementet fetare në vendet publike (shtetërore), do të lehtësonte shumë edhe gjykatat e Kosovës që nesër të kenë bazen juridike për rastet e mundshme që do mund të lindin. Zgjidhja e këtyre problemeve delikate nuk mund të zhgjidhet përmes mediave, ato mund të senzibilizojnë problemin e të ndihmojnë në zgjidhjen e një çështjeje por jo edhe ta zgjedhin definitivisht problemin. Një procedurë gjyqësore dhe një vendim nga Gjykata Supreme e Kosovës do të ishin të mirëseradhura. Edhe vetë korrniza kushtetuese e Kosovës ka mjaft elemente që do t`i mjaftonte çdo gjykate të marrë vendim në favor të neutralitetit të shtetit përballe feve. Vlersoj se duhet të provokohen precese gjyqësore për kristalizimin e situatave të paqarta.
Paraqitja e veshjeve arabe që reflektonë qartë elemente radikale islame, në Kosovë kanë hyrë pas luftës. Dhe kjo paraqitje e re e demonstrimit te religjionit islam bie ndeshë me traditën shqiptare muslimane. Ferexhja padyshim është për tu vlerësuar si element qe ka për qëllim indoktrinimin e islamit ekstrem vahabist dhe ekziston rreziku i pretendimeve për arabizimin e popullit shqiptar (krahaso: Arbër Xhaferi,Pax serbia, Shekulli, 27.09.2003).
Postuar më parë nga Shiu
Krijoni Kontakt