Si ka mundesi qe ndodhin gjera te tilla me shqipen?

[njeriu2006]

http://www.peshkupauje.com/?p=522

Le te habiten ata qe s'e kane pare.

[Davius]

Te postojme materialin:

Alfabeti i ri i inxh. Bashkim Kopliku….30 Janar 2006 @ 5:20 am · në Kulture · nga LlTako

Shqipja sipas inxh. Koplikut:

Inshallah, pushteti i ri, sf paku do tf na ndryshojf dy shkronjat qf po na bfjnf tf humbim e tf ngatfrrojmf, si mos mf keq, dy tingujt tanf, /ë/ dhe /ç/! Sa vjen e mf tepfr po thellohet ngatfrresa e kftyre dy tingujve, sidomos /ë/ me /e/, si nf shkrim, si dhe nf tf folurin shqip—sidomos kfto vitet e fundit, qf kush nuk shkruan e kush nuk flet.

Prej disa kohësh kanë qarkulluar në faqet e Gazetës Shqiptare dhe në disa lista Shqiptare në internet disa shkrime të inxh. Bashkim Kopliku, ish-kryeministër i Shqipërisë dhe ish-funksionar i PD-së për ndryshimin e alfabetit të Shqipes. Thelbi i ideve të inxh. Kopliku është pak a shumë që alfabeti Shqiptar është i papërshtatshëm për këtë botë moderne ku përdorimi i kompjuterit është një dukuri e jetës së përditshme. Prandaj sipas tij për këtë duhen ndërmarrë disa ndryshime të cilat janë si më poshtë:

1) Fillmisht: në vënd të shkronjës “ë” të përdoret “ee” dhe në vend të shkronjës “ç” të përdoret “cs”.
2) Më pas alfabeti Shqip të shkurtohet në 26 shkronjat duke hequr qafe “dyshkronjëshat” si “dh”, “ll” etj.
3) Më vonë “ë”-ja të zëvendësohet nga “f”-ja, “ç”-ja të zëvëndësohet nga “cs” dhe së fundmi “f”-ja vetë të zëvendësohet nga “w”-ja………….

Në këtë mënyrë thotë inxhinieri do të heqim qafe problemet e mëposhtëme:

1) “ë” dhe “e” nuk do të ngatërrohen më pa hesap nga folësit e shkruesit (këtu më duket ta pranoj që edhe unë jam fajtor, asnjë s’është i përkryer)
2) Shqipshkruesit nuk do të zëvendësojnë më “ë”-në me “e” dhe “ç” me “c” për kollajllëk.
3) Duke shkurtuar alfabetin, shkrimi Shqip do të shkurtohet rreth 2% prandaj psh në një libër me 100 faqe do të kursejmë 2 faqe (shëmbull i inxh. Koplikut).

Të them të drejtën kur lexoj shkrime të këtilla më vjen edhe të qesh edhe të qaj. Më vjen të qaj se asnjë nuk hedh idenë që ti përmbahemi alfabetit të sotëm e të “mundohemi” pak më tepër të respektojmë gjuhën tonë. Në vënd që të këshillohen njerëzit të përdorin gërmat e caktuara u jepen atyre mundësi për të qënë “përtacë” duke hequr qafe shkronja të cilat i kanë shërbyer Shqipes e Shqipfolësve mjaft mirë deri tani. Më vjen edhe të qesh me budallallëkun e ideve të këtilla të cilat vijnë nga njerëz aq të dashuruar me veten sa që kur shkruajnë përdorin vetën e parë shumës, psh …

Po japim dy ndryshime… para se ta publikojmë këtë propozim në Gazetë, kemi bërë studime që na kanë kushtuar me qindra orë pune, e që ua vëmë në dispozicion: mjafton të drejtohen në bkopliku@infinito.it

Për të parë absurditetin e idesë së inxhinierit po marr një paragraf nga shkrimi i tij i fundit i botuar tek Gazeta Shqiptare dhe po e “përkthej” në alfabetin e tij:

Sipas hapit të parë:

Inshallah, pushteti i ri, see paku do tee na ndryshojee dy shkronjat qee po na beejnee tee humbim e tee ngateerrojmee, si mos mee keq, dy tingujt tanee, /ë/ dhe /ç/! Sa vjen e mee tepeer po thellohet ngateerresa e keetyre dy tingujve, sidomos /ë/ me /e/, si nee shkrim, si dhe nee tee folurin shqip—sidomos keeto vitet e fundit, qee kush nuk shkruan e kush nuk flet. Deri edhe publikimet e tee tre pushteteve tee pavarur, tee qeverisee, ligjveeneesit (Kuvendi) dhe tee gjyqeesorit (gjykatat etj.), janee see bashku nee keetee ngateerrim, i ngateerrojnee leemsh keeto kateer tinguj tee shkretee tee gjuhees sonee aq tee dashur. Ka marree liri tee plotee tee shkruarit pa /ee/ dhe pa /ç/

Sipas idesë përfundimtare:

Inshallah, pushteti i ri, sf paku do tf na ndryshojf dy shkronjat qf po na bfjnf tf humbim e tf ngatfrrojmf, si mos mf keq, dy tingujt tanf, /ë/ dhe /ç/! Sa vjen e mf tepfr po thellohet ngatfrresa e kftyre dy tingujve, sidomos /ë/ me /e/, si nf shkrim, si dhe nf tf folurin shqip—sidomos kfto vitet e fundit, qf kush nuk shkruan e kush nuk flet. Deri edhe publikimet e tf tre pushteteve tf pavarur, tf qeverisf, ligjvfnfsit (Kuvendi) dhe tf gjyqfsorit (gjykatat etj.), janf sf bashku nf kftf ngatfrrim, i ngatfrrojnf lfmsh kfto katfr tinguj tf shkretf tf gjuhfs sonf aq tf dashur. Ka marrf liri tf plotf tf shkruarit pa /ë/ dhe pa /ç/

Siç shihet nga “përkthimi”, gjuha re e inxhinierit do të ishte një çorbë që do të na duhej të kishim nga një përkthyes Koplikian secili për ta lexuar e shkruar. Dashtë
Perëndia e ngelet thjesht ide…..

Llukan Tako
29 Janar 2006

----------

Ky shkrim ka shume gabime ortografike.

[Davius]

Shkrimi nga Gazeta Shqiptare

Koha për ndryshim … shkronjash

Inshallah, pushteti i ri, së paku do të na ndryshojë dy shkronjat që po na bëjnë të humbim e të ngatërrojmë, si mos më keq, dy tingujt tanë, /ë/ dhe /ç/! Sa vjen e më tepër po thellohet ngatërresa e këtyre dy tingujve, sidomos /ë/ me /e/, si në shkrim, si dhe në të folurin shqip—sidomos këto vitet e fundit, që kush nuk shkruan e kush nuk flet. Deri edhe publikimet e të tre pushteteve të pavarur, të qeverisë, ligjvënësit (Kuvendi) dhe të gjyqësorit (gjykatat etj.), janë së bashku në këtë ngatërrim, i ngatërrojnë lëmsh këto katër tinguj të shkretë të gjuhës sonë aq të dashur. Ka marrë liri të plotë të shkruarit pa /ë/ dhe pa /ç/. Deri dhe spikeret e masmediave i ngatërrojnë këto tinguj: njëra thotë “ka qenë” e tjetra “ka qënë”, “fushë e gjerë”—”fushë e gjërë”, “në qendër”—”qëndër”, kështu vërshon lumi i masakrimeve të shqipes. Ata që duhet ta parandalonin, Instituti i Gjuhësisë, Ministria e Arsimit, kanë “dhjetra vite” që i lajnë duart si Pilati: “ne e kemi thënë fjalën tonë, qeveria duhet të zbatojë ligjin”, apo “e ku po e zbatojnë ligjin shqiptarët, që ta zbatojnë për gjuhën!”. Ka ardhur koha për ndryshim shkronjash, së paku për dy prej tyre duhen edhe shkronja alternative (kemi shkruar për këtë problem, edhe muaj më parë, por pak kush ka lëvizur vendit!). Po japim dy ndryshime, që sigurojnë që asnjë titër në ekran, asnjë dokument, as me makinë shtypi e as me pajisje elektronike, të mos shtypet pa përfaqësimin e dy tingujve (fonemave) në fjalë; e kjo duke përdorur vetëm kombinime shkronjash standard, që merren nga alfabeti latin standard, a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v x y, pra shkronjat që praktikisht i kanë të gjitha pajisjet e prodhuara për Amerikën, Italinë, Francën, Gjermaninë, Spanjën, etj.
1 Alfabeti alternativ
Kur nuk shkruajmë dot shkronjën /ë/ apo /ç/, fare mirë mund të shkruhet në vend të tyre /ee/ dhe përkatësisht /cs/. Nuk dimë të ketë ndonjë pajisje ku merret mundim të shkruhet shqip, që mos t’i ketë këto shkronjat /e/, /c/ dhe /s/, ndërkohë që shkronjat /ë/ dhe /ç/, shumë shpesh nuk i gjejmë dot!
Ja pra ku u “shpik” mënyra për të mos i ngatërruar këto katër tinguj—pa ligje dhe urdhëresa qeveritare. Nuk e zgjidh problemin kokëfortësia që ose do të shkruhet shqipja me /ë/ dhe /ç/, ose më mirë të mos shkruhet fare! Praktikisht, ka qenë ky qëndrim kokëfortë, i specialistëve, i gjuhëtarëve tanë, shkaktari që shqipja po shkruhet duke ngatërruar tingujt e saj—kur autoritetet nuk japin zgjidhje, njerëzit detyrohen të improvizojnë, t’i thërrasin nevojës!
E kundërshtojnë këtë zgjidhje, ata “që i duan aq shumë shkronjat e Kongresit të Manastirit”, sa sakrifikojnë edhe gjuhën shqipe për të mos i konkuruar ato. Shumë shtete i kanë dubluar shkronjat e “kongreseve të tyre”. Kështu e kanë bërë gjermanët, danezët, e shumë të tjerë, që kanë mundësi ta bëjnë. Ka disa alfabete dhe gjuhë që nuk e kanë bërë, sepse praktikisht nuk e bëjnë dot. Këto gjuhë janë të detyruar të përdorin se s’bën, ose shenjat diakritike (bishta e pika poshtë e lart shkronjave), si polonishtja, etj. ose shkronja të tjera, e shkrimi me alfabete alternative është praktikisht i pamundur për to, sepse zgjatet dhe komplikohet shumë shkrimi. Por ne shqiptarët, e kemi fatin që gjuha jonë mund të shkruhet fare mirë dhe lehtë, vetëm me shkronjat standard të alfabeteve latinë, pra edhe pa /ë/ dhe /ç/, përse mos ta bëjmë xhanëm!
Ju rekomandojmë të shkruani me alfabetin alternativ, sa herë s’keni zgjidhje tjetër, pa pritur miratime nga askush, njësoj si shkruajmë pa /ë/ dhe /ç/, pa patur miratim nga askush. Alfabeti alternativ i transmeton këto dy tingujt, nuk i vret ato, siç e bën shkrimi pa to.
Masmediat elektronike, sidomos në tekstin që u japin spikereve, duhet të përdorin /ee/ dhe /cs/, nëse nuk kanë /ë/ dhe përkatësisht /cs/. Një spikere që do të mësohet me /ee/-të, kur fjalën “një”, do ta shohë të shkruar “njee” (e jo “nje”), nuk do të bëjë kurrë gabimin ta lexojë “njE” (si “pe” Korçe); apo të lexojë “KuvËndi”, kur do t’i vijë e shkruar “Kuvendi” e jo “Kuveendi” (si “na” Vlora”); apo të lexojë “kE “ (si “ka” Shkodra) kur t’i vijë e shkruar “kee” e jo e “ke”. Jemi të bindur se me t’u filluar praktika e shkrimit me /e/ dhe /ee/, nuk do të dëgjoni më spikere të improvizojnë në kundërshtim me gjuhën standard.
U bëjmë thirrje edhe të gjithë organeve të pushteteve, që të praktikojmë alfabetin alternativ kur nuk shkruajnë dot me /ë/ dhe /cs/. Në çdo moment, teksit me /ee/ dhe /cs/, mund të zëvendësohet me /ë/ dhe /ç/—me kompjuter bëhet fare lehtë, automatikisht për punë sekondash. Kurse një tekst i shkruar vetëm me /e/ dhe /c/, nuk kthehet dot në një tekst me /ë/ dhe /ç/! Mos të gënjejë mendja njeri se vërtetë nuk bëhet dot automatikisht me kompjuter, por bëhet me dorë, se ai di t’i dallojë! Si dallohet, p.sh. mbiemri i një shokut tonë në Amerikë, që e shkruan “Gellci”? A është “Gëllci”, apo “Gëllçi”, apo “Gellci”, apo “Gellçi”?!
2 Alfabeti i Ri
Në fakt, ka ardhur koha të bëjmë një ndryshim rrënjësor në të shkruarën tonë, gjë që do të na zgjidhte “njëmijë e një” probleme me shkrimin, sidomos do t’u zgjidhte punë njerëzve tanë që jetojnë jashtë shteti—u hapëm, s’kemi ç’bëjmë tani. Ja një zgjidhje që propozojmë, që gjuha shqipe të mund të shkruhet me “të gjithë alfabetet e botës”, Alfabeti i Ri:
1—Të ketë vetëm 26 shkronja, vetëm shkronjat a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y. Dyshkronjëshat të mos jenë shkronja të veçanta, por bashkime dy shkronjash të veçanta që japin tingujt e njohur të alfabetit të sotëm, dh, gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh-pra shqipja njësoj, do të ketë po 36 tinguj, por jo 36 shkronja!. Edhe renditja e shkronjave, të jetë standard.
2—Të gjithë shkronjat të jenë njësoj si alfabeti zyrtar i sotëm, përveç tre shkronjave që do të ndryshohen si vijon: /ë/ që do të bëhet /f/, /ç/ që do të bëhet /cs/ dhe /f/ që do të bëhet /w/.
Alfabeti alternativ (zgjidhja 1), e zgjat shkrimin e shqipes nja 9%, prandaj edhe e konsiderojmë zgjidhje emergjence, nga halli, dhe jo përfundimtare. Me Alfabetin e Ri, shkrimi shqip, jo vetëm nuk zgjatet, por do të shkurtohet rreth 2% krahasuar me ç’është sot, pra në çdo 100 faqe libër, do të kemi 2 faqe më pak se sot.
Gjermanët ndërruan nga alfabeti gotik, në latin, turqit nga ai arab në latin, etj. Edhe tani vonë, këto 10 vitet e fundit, kanë ndërruar alfabetin e tyre, spanjishtja, norvegjishtja, danezshja, irlandishtja etj. Përse mos ta ndërrojmë edhe ne: “kokfwortfsia fshtf ves, ndryshimi fshtf virtyt”—kjo e fundit, në thonjëza” u shkrua me Alfabetin e Ri, bëni zëvendësimet /f/ me /ë/, dhe /w/ me /f/, që të mund ta lexoni; mësohet fare lehtë!
Le të shpresojmë se, me këtë “Alfabetin e Ri”, t’i kemi shtyrë për të menduar gjuhëtarët tanë, dhe për të ndryshuar! Natyrisht, para se ta publikojmë këtë propozim në Gazetë, kemi bërë studime që na kanë kushtuar me qindra orë pune, e që ua vëmë në dispozicion: mjafton të drejtohen në bkopliku@infinito.it

Bashkim Kopliku
Gazeta Shqiptare

[Marinela_Greqi]

te shkretit i pasken ra trut ne qaf Z.BASHKIM KOPLIKUT mevjen gjynah per te.me cfare te drejte don te ndrroje fjalorin SHQIPTAR,nga kush e ka lejen?se ne si popull nuk do ta pranojme nje gje te tille.

[darkman]

Ndoshta cdokush ka te drejte te shprehi mendimin e vet.

Un per vete nuk jam i mendimit se shkrimi i gjuhes shqipe ka arritur ne nje perfeksion.
Zoti bashkim ka hedhur nje ide. dikush tjeter mund te hedhi nje tjeter. Ndoshta e ka bere edhe nga fakti qe eshte gati e pamundur qe me mjete moderne te shkruash ""ë"" ose ""ç"" dhe shqipja nuk shkruhet sakte.
Pashe me vemendje parafolesit e mi qe shajten dhe asnjeri prej tyre si ka perdorur keto 2 germa ""ë"" dhe ""ç""ne te shkruar

[Leila]

Nuk shoh Francezet te ndryshojne ç-ne e vet apo Emily Brontë per boten moderne.
Pse ne? Sa perpjekje e mjere nga ana jone per tu modernizuar.
Ky dashka te na coje ne nje bote utopike ku nuk ka simbole te "cuditshme" apo te "prapambetura" ne gjuhe, ose vecorira te tjera. Gjuhet do bashkohen, kulturat po ashtu (pse jo rracat?), drejt modernizmit. Le te krenohemi me aftesine per te ndjekur masat. Not very Democratic of you, Bashkim Kopliku! Keta te shumequajturit Demokrate s'kane njohur jete tjeter pervec asaj gjate monizmit. Zakonet e vjetra nuk vdesin (dot).

P.S.: Ne cilen tastiere nuk gjindet ë-ja dhe ç-ja? Hera e pare qe po propozohet te bastardohet alfabeti per dudumat qe nuk dijne/mesojne si ti shkruajne.

[J-X]

Si ka mundesi mo shqiptar te duash te duash te ndrosh gjuhen tende. gjuha do rri ashtu si eshte se ajo na ben te jemi shqiptare

[njeriu2006]

Ndoshta cdokush ka te drejte te shprehi mendimin e vet.

Un per vete nuk jam i mendimit se shkrimi i gjuhes shqipe ka arritur ne nje perfeksion.
Zoti bashkim ka hedhur nje ide. dikush tjeter mund te hedhi nje tjeter. Ndoshta e ka bere edhe nga fakti qe eshte gati e pamundur qe me mjete moderne te shkruash ""ë"" ose ""ç"" dhe shqipja nuk shkruhet sakte.
Pashe me vemendje parafolesit e mi qe shajten dhe asnjeri prej tyre si ka perdorur keto 2 germa ""ë"" dhe ""ç""ne te shkruar

Darkman, jam dakord me ty qe secili ka te drejte te shprehe idete e tij. Fundja, jemi ne demokraci. Por le t'i shprehe idete ne tavolinen e kafenese me shoket, apo ne shtepi me familjen. Jo ne gazeta, jo ne pushtetin e katert. Por fajin s'e ka Kopliku, sepse aq ka, aq ben. Fajin e ka gazeta qe ia ka botuar. Une nuk perpiqem te botoj artikuj ne gazeta, sepse mendoj se nuk jam aq i ditur per gjera te tilla. Por tani, deri sa kane botuar kete gomarllek, pa e ndare artikullin ne nje rubrike "Budallalleqet Moderne", pse te mos shkruaj edhe une? Madje, ftoj kedo te mos kete frike te shkruaje neper gazeta. Edhe po te jene gomarlleqe, do t'ia botojne.
Ndersa per sa i perket perfeksionimit te shqipes, jam dakord qe do rregulluar. Por jo nga shkronjat qe mezi i ka mbrojtur per kaq shume vite, por nga fjalet e huaja, nga barbarizmat dhe nga ata qe e shkruajne gabim dhe thone se e kane ne rregull. Botimi i shkrimit te Koplikut, per mendimin tim, eshte nje fyerje e rende per shqipen.
Le qe po e zgjasim kot, sepse nuk kam degjuar deri me sot te ankohet njeri per "ë-te" ne tastiere. Kush do te shkruaje nje tekst formal, i ben "ë-te" me "w" dhe ne fund i ben replace all (ctrl+h). Ndersa "ç-ja" i ka komandat e saj ne tastiere ("ç" alt+ 135 dhe "Ç" alt+128"), dhe nuk te lodhin aspak t'i shtypesh, sepse jane shkronja qe hasen rralle ne tekst. Ai qe do te shkruaje shpejt dhe sa per t'u sqaruar, si ne ne kete forum, mund te perdore "e" dhe "c", pa e demtuar shqipen deri tek "f-ja". Pikerisht kjo ka ndodhur deri me sot, fare natyrshem, pa lodhur njeri. Kopliku le te shohe nje teme te ketij forumi, qe flet pikerisht per "ë-te" dhe "ç-te" ne tastiere, dhe le te mesoje se si perdoret pajisja me e njohur e koheve te sotme, kompjuteri.

[Manulaki]

Nuk shoh Francezet te ndryshojne ç-ne e vet apo Emily Brontë per boten moderne.
Pse ne? Sa perpjekje e mjere nga ana jone per tu modernizuar.
Ky dashka te na coje ne nje bote utopike ku nuk ka simbole te "cuditshme" apo te "prapambetura" ne gjuhe, ose vecorira te tjera. Gjuhet do bashkohen, kulturat po ashtu (pse jo rracat?), drejt modernizmit. Le te krenohemi me aftesine per te ndjekur masat. Not very Democratic of you, Bashkim Kopliku! Keta te shumequajturit Demokrate s'kane njohur jete tjeter pervec asaj gjate monizmit. Zakonet e vjetra nuk vdesin (dot).

P.S.: Ne cilen tastiere nuk gjindet ë-ja dhe ç-ja? Hera e pare qe po propozohet te bastardohet alfabeti per dudumat qe nuk dijne/mesojne si ti shkruajne.

Kaq shume dakord jam me ty sa nuk ka ku te shkoje me. Eshte pikerisht, ndikim i se kaluares se qelbur moniste, eshte qellim bastardimi per shkak te pamundesise per te mesuar, per shkak te dembellekut dhe mos-respektit ndaj vetes.

[Henri]

Ky propozimi i Koplikut me duket si ajo thënia e moçme shqiptare: prish shtëpi të bësh kasolle. Idetë janë gjithmonë pararendëset e përparimit, por idetë e mbrapshta janë edhe shkatërruese, sidomos në një shoqëri që ende përpëlitet për qëndrueshmëri. Pa vazhduar aforizmat, problemi shkas i këtij shkrimi mund të zgjidhet krejt ndryshe:

- Disa djem e vajza shqiptarë kanë krijuar programe të thjeshta për t'u përdorur e tejet frutdhënës. Programet në fjalë përshtasin tastjerën në shqip me një të shtypur butoni, duke shfrytëzuar disa shenja në tastjerë që s'janë pothuaj aspak të përdorshme, pa ndërruar gërmat fillestare të tastjerës. Një program të tillë nga një miku im (anëtar edhe i FSH) kam vite që e përdor, është shumë i thjeshtë dhe i saktë.

- Nëse lajmdhënëset/it (spikeret/ët) apo "personalitete" të tjera të vendit e kanë të vështirë të vendosin midis Kuvendi dhe Kuvëndi, une do t'i këshilloja t'i ktheheshin edhe një herë shkollës, të paktën asaj 8 - vjeçare. Kurse për -nE- edhe -në- nuk po u bie shumë në qafë, pasi logjikën është vështirë ta mësosh pas një moshe të caktuar.

Sa kohë të lirë kanë ata në mëmën dhè mor zot!