Askushi - triologji -

[flurans ilia]

Një "Triologji Prozaike nga Askushi"



Pëllumbi

Ti më shkruan i dashur mik se ç'kuptim ka për mua të jeshë jet-shkurtër ose jet-gjatë ?! Dhe nëse ka kuptim kjo fjalë në jetën e gjithsecilit prej nesh? Natyrisht. Më lejo t'ja filloj nga një histori banale , nëse mund ta quaj të tillë , që kam përjetuar përpara disa ditëve.
Atëherë, banoj në një ndërtes pesë katëshe përball së cilës gjenden zyrat e post-telekomunikacionit ose ndryshe PTT si e quajmë. Të dyja këto ndërtesa i ndan një rrugë kryesore e rëndësishme e qytetit tonë të vogël në të dy anët e së cilës nëse të kujtohet ndodhen trotuare me pemë që në këtë stinë të vitit gjelbërojnë. Nuk është aspak çudi që në njërin nga këto trotuare po kalonte ajo. E kam fjalën për balerinën e dikurshme të ansamblit të këngëve dhe valleve popullore, që më tepër se talent kishte patur famë në atë kohë për shkak të bukurisë së saj të pa konvertueshme si dhe bythkave të saj magjike si dy planetë ende të pa eksploruar e shkelur nga këmba e tokësorëve si unë dhe ti.
Por që fatkeqësisht tashti është plakur e rrudhur ca si shumë. Me ato rrudhat dhe krateret e saj Marsiane të evidentuara prej së largu me teleskop. E dikurshmja, nëse të kujtohet ,e pa konvertueshmja , sot të jep imazhin e një shtëpie gërmadhë pas një lufte të gjatë e të humbur. Këtë e tregojnë flokët e saj të rrallë të cilat ka filluar t'i lyej në ngjyrë të kuqe të ndezur. Ecën akoma me atë të ecurën e vet elegande dhe takat e këpucëve të saj të kuqe gjithashtu i përplas qëllimisht mbi trotuar për të tërhequr vëmendjen e kalimtarëve. Por më kotë . Në sytë e të tjerëve është veçse një plakë e zakonshme larg famës së dikurshme. Një planet pa jetë, do e quaja.
E ndërsa ajo po hynte në zyrat e postës, fare pranë, u dëgjua një "praf" i fortë që goditi aq afër dëgjimit tim sa fillova me gishta të prek veshin e majtë sikur ai "praf" të ma kishte prerë me një lëvizje në të qindat e sekondës. Në të vërtet nuk kisha gjë, ishte thjesht ide psikologjike.
Veçse në rrugë një grup çunakësh me llastika ndër duar kishin goditur në krah të pallatit tim një pëllumb të bardhë i cili me krahë të shkapëlyer mundohej të mbahej ende fortë pas tiegullave të kuqe të një ndërtese tri katëshe në krah të ballkonit të apartamentit tim prej nga ku shihja të gjithë skenën në fjalë. Pësova një dridhje të lehtë ndoshta psikologjike përsëri. Këmba e kuqe e pëllumbit që me thonj mundohej më kotë të rrezistonte mbarte diçka fatale në vetvete. Një shenjë e sigurt që do të thoshte se nuk e kishte të gjatë. Mbi puplat e bardha të krahut të tij të djathtë u duk një njollë e kuqe gjaku . U palos duke u mbledhur fortë me sa të mundej rrëzë tiegullave të ndërtesës ndërsa çunaket të entuziazmuar nga goditja e parë i dhanë një të dytë, kësaj here me një preçize goditje mu në kokë. E pash qartë se si i'u varr koka m'u në gjoks e ndërsa këmbët e tradhëtuan ...
U rrëzua . Djemtë lëshuan thirrje gazmore që më në fund ja kishin arritur qëllimit ta rrëzonin pren e tyre. Kalimtarët filluan të shihnin në atë drejtim. Në dritaret e pallatit u dukën si urithë disa koka kureshtare gjithashtu. Por që askush nuk tha asnjë fjalë. Asnjë qortim. Indiferencë.
Ndërkohë që vështrimi më zuri drejt portës së postës siluetën e balerinës plakë dhe fytyrën e saj. O Zot, po qeshte duke parë në drejtim të grupit të çunakëve me pëllumbin e vrarë ndër duar. Nuk po e kuptoja se ç'kishte për të qeshur në këtë mes. Sidoqoftë i dashur mik ajo po qeshte. Po qeshte. Ndoshta me pëllumbin e vrarë. Gjithsesi nuk duhej të qeshte, sepse tek e fundit pëllumbi kishte qenë një qënie e pafajshme që me vrasjen e tij kishte tërhequr vëmendjen e shumë njerëzve rreth e qark panvarsisht se për të nuk ishte thënë asnjë fjalë. Kurse ajo me jetën dhe gjithë karierën e saj kishte qenë besoj gjithmonë si një shtëpi gërmadhë pas një lufte të gjatë e të humbur. Kokat e spektatorëve sërisht u futën brenda dritareve dhe ballkonëve në vazhdimësinë e heshtjes urbane...
Ndaj i dashur mik, jet-shkurtër ose jet-gjatë për mua kjo pyetje ndoshta psikologjike gjithashtu, nuk merr asnjë kuptim.
Po qe se fati të ka dhënë një të vetme jetë për të jetuar atëherë jetoje i dashur mik. Si një pëllumb. Pëllumb. I bardhë.
Kjo është e vetmja përgjigje e sinqertë nëpërmjet kësaj letre që mund të japë sot ...

1990




Plaku i cepit të rrugës

Ishte pothuajse gjithmonë i vetmuar te cepi i rrugës. Unë e shihja përditë kur shkoja për në shkollë. Kishte një pamje të mjerë. Nuk kishte familje,
as shtëpi. Dhe këta lloj njerëzish në fjalorin tonë social i quajmë lypsar , ose endacak. Si banesë të tij mund të përfillnim pikërisht cepin e kësaj rruge. Që në fakt ishte një nga rrugët më kryesore të qytetit. Përmes saj kaloja çdo mëngjes për të shkuar në gjimnazin Bab Dudë Karbunara dhe në vitet që studioja atje plaku i cepit të rrugës qëndronte po aty si pjesë e pandarë e arkitekturës së qytetit. I palëvizshëm, i parruar, me leshra të gjata të palara, me trupin gërmuq që e mbulonte me një kapotë të vjetër ushtrie. Megjithse ishte vepër kulturore që "mbrohej" nga shteti dhe ndoshta në një të ardhme fatlume do të mbrohej edhe nga Uneskoja (!) ... Ai të ngjallte neveri.
Pa nguruar mund të vija bast me cilindo që plaku kishte fytyrën më statike në botë. Absolutisht pa pikë shprehje. Diçka e ngurtë, si një murr bu-
nkeri. Dhe kalimtarët që kalonin pranë tij natyrisht që ishin shpërfillës. Indiferencën e tyre herë pas here e thyente zhurma metalike nga ndonjë monedhë, e hedhur për të mbi trotuar, që gjithsesi ishte shumë e pafuqishme për të ndryshuar rritmin e jetës. Njerëzit gjithsecili me hallet e tyre
mbi shpinë as që u vinte ndër mendje për plakun. Nganjëherë në vend të monedhës dikush i lëshonte ndonjë të sharë duke e quajtur " zgjebs i ndyrë " ose "pisanjoz i dreqit" etj,etj. Ndoshta do të ishte më mirë që në atë pjesë të qytetit të kishte një çezëm në vendin e tij, por edhe imazhi i saj më ishte tashmë i shpërfytyruar nga momenti ndërsa një ditë imagjinoja çezmën me portretin e tij, skalitur në gurrë dhe ujin që rridhte prej gojës së tij statike. Fytyra e tij po si një gurrë ishte njëkohësisht dhe shumë misterioze. Për këtë arsye besoja se pas maskës së tij fshihej një spiun (!) Por e hodha shpejtë poshtë këtë version nga vet fakti se ai ishte për vite me radhë gjithmonë po aty te cepi i rrugës dhe një spiun i vërtetë është gjithmon në lëvizje gjithandej. Ndaj ishte kategorikisht i përjashtuar nga rroli i spiunit.
Atëherë e krahasoja me "figurën" e poetit nëse ekziston një version i tillë. Për shembull "i lodhur nga mesazhet poetike duke iu drejtuara shpirtit njerëzor , mendoja shpesh , ka vendosur të jetë i tillë përball indiferencës së njerëzve të vendit të tij, sepse këta të fundit jo vetëm që nuk janë përmirësuar për t'u bërë më të bukur në shpirt por për kundrazi janë shndëruar në qënie akoma dhe më të këqia, ambicioze dhe injorante njëkohësisht". Por edhe ky version rrëzohej sepse kisha lexuar që poetët vdesin në fronin e tyre me sy që shkrepëtijne flakë në çastin e fundit. Ndërsa sytë e plakut gjatë gjithë kohës ishin më të shuar se kurrë. E për më tepër nuk ekzistonte për të një çast i fundit ( çastet e tij ishin të jargavitura po aq gjatë sa edhe krejt vitet e jetëve tona të marra të gjitha së bashku). Atëherë më duhej të ndryshoja taktikën e të menduarit në fantazinë time :
I nisur nga sytë e tij të ftohtë e parafytyroja si ushtar italian të pas kapitullimit të Italisë fashiste gjatë Luftës së Dytë Botërore , të pashpresë rrugëve të Shqipërisë i trembur nga nje ekzekutim i mundëshëm nga ana e gjermanëve. Ose në të kundërt pesëdhjetë vjet më vonë si refugjat shqipëtar brigjeve italiane duke kërkuar një jetë më të mirë. E parafytyroja si ushtar amerikan me shumë fat të shpëtuar nga sulmi i papritur i aviacionit japonez në Perl Harbor. E në të kundërt si të vetmin japonez të shpëtuar nga shpërthimi i bombës atomike të hedhur nga amerikanët në Hiroshima. Por meqënëse ai nuk ishte as amerikan dhe as japonez atëhere më ngelej të kërkoja në fantazinë time ( të sëmurë ) diçka që t'i afrohej më tepër imazhit të Shqipërisë. Dhe atëherë : ( gjejeni se çfarë më erdhi ndër mëndje ?! ) e vendosa në rrolin e një të ish burgosuri politik i cili ashtu si dhe shumë të tjerë njerës të kësaj kategorije me ndryshimin e sistemeve politike në vend i gjeje gjithandej të pastrehë.
- O ç'na the more ! Diçka të padëgjuar ! (dëgjohet zëri ironik i lexuesit )
- Por besomëni të dashur miq. Nuk isha i gabuar aspak në fantazinë time. ( po shfaqësohem )
- Ai ishte një ish i burgosur politik prej bisedave me të cilin mësova shumë gjëra nga jeta e burgut. Meqënëse brezit tim nuk i ngelej ndonjë gjë e madhe për të rrëfyer, sepse e ardhmja tashmë shtrihej e pafundëme krejtësisht përpara nesh, vendosa që fytyrën e tij ta hidhja me ndihmën e një mikut tim skulptor në allçi dhe ta kisha kështu gjithmonë me vehte. Doli diçka interesante dhe vendosëm ta paraqesim diku në perëndim në ndonjë ekspozitë. Ndërsa në përpjekje e sipër për të ekspozuar fytyrën e tij tashmë "artistike", natyrshëm morrëm lajmin se plaku kishte vdekur dhe punëtorët e mirëmbajtjes së qytetit i ishin vënë pastrimit të cepit të rrugës. Të them se më erdhi keq nuk do të tregohesha plotësisht i sinqertë me ju. Sepse nuk më lidhnin dhe shumë relativa me të. Ai kishte qenë një lypsar dhe unë një nxënës shkolle i mitur. Ai kishte një të shkuar për të cilën mund të rrëfehej, kurse unë një të ardhme përpara meje të cilën ende nuk po ja gjej fundin. Por ato që do të doja t'ju thoja nuk janë aspak këto, por fakti tronditës që gjatë gjithë kësaj kohe ai kishte qenë i vdekur. Një i vdekur që të jepte përshtypjen e një njeriu të gjallë (!)
O Zot, dhe unë merresha me qindra hamëndje të kota për ta vendosur imazhin e tij sa më pranë një personazhi të cilit t'i përshtatej koha jonë e jargavantë.
Kjo do të thotë që të gjithë ishim dritëshkurtër në fantazi, sepse qënia e tij fliste pa folur. Na kishte sfiduar të gjithëve e për këtë edhe sot
që jam në udhëtim ndihem si të kem kryer një krim dhe po ja mbath për t'i shpëtuar drejtësisë zhveshëse të imazhit të syve të tij.

- Për ku jeni nisur dhe sa do të qëndroni ?! - m'u drejtua prerë doganieri grek ndërsa po vendoste vulën e hyrjes në pashaportën time.
- Për në Athinë ku do të qëndrojë disa ditë me rastin e hapjes së një ekpozite ! - thashë duke gënjyer sepse në të vërtetë kjo vizë do të më shërbente vetëm si trampolinë për t'u hedhur në Europë. Në fakt po largohesha nga vendi im me mendimin për të mos u kthyer mbas. Të ardhmen time do t'ja kërkoja fatit tjetërkund ashtu si qindra bashkëmoshatarë të mi.
Në çantën e shpinës së bashku me rrobat e mia dhe disa objekte intime familiare, mbartja me vete edhe fytyrën e plakut të
cepit të rrugës, krejt të bardhë, të derdhur në allçi, të gatshme për t'u ekspozuar gjithandej nëpër botë.

1991




Askushi

Filloja të kthjellohesha dhe të kuptoja më mirë vetveten duke u nisur nga gjërat më të pafajshme. Një ditë shiu, diku në një nga rrugët e shumta të pista buzë ndërtesave të panumërta të Stambollit, i ulur në një çajtore të vogël në Umranye, sipër derës së të cilës shkruhej " studyo B muzik merkezi " , me gërma të zeza sipër fushës së bardhë, qëndroja i gozhduar pa folur me një gotë çaj përpara duke vështruar shiun. Ai binte ngadalë dhe jetën e njerëzve të çajtoreve të Stambollit e kishte ngujuar brenda kufijve të palëviz'shmërise. U bënë gati tre muaj që nuk punoja dhe sorollatesha lartë e poshtë rrugëve të këtij qyteti. Këtu njerëzit lëviznin ngadalë dhe sikur ma mpinin më tepër trurin. Lëvizjet e tyre të ngadalta "feudalike" vinin pikërisht prej frymës dhe traditës arkaike që kishte mbizotëruar për shekuj me rradhë në këtë vend që nga koha e luftrave dhe historisë më të lavdishme të këtij kombi me të cilën Turqit krenoheshin.
Për cilindo që e njeh sado-pakë jetën e Stambollit letësisht do të vinte në dukje faktin që në këtë qytet jetojnë njerës shumë të pasur dhe njerës shumë të varfër. Dallimi është i dukshëm. Dhe unë ndërsa po ju flas për këtë qytet harova t'ju prezantohem :
- Unë jam ... Askushi ! Si t'ju them ... jam askushi në jetën e këtij qyteti dhe dallimeve të tij sociale ! Jam një i huaj që jeton laviren jetë nën shiun e njerës prej ditëve më të zakonshme të papunësisë.
Për një fakt kisha filluar ta doja Stambollin. Më pëlqente jeta e qyteteve të mëdha. Dhe ai ishte jashtë'zakonisht i madh. Mrekullisht i bukur. Ishte qytet që shtrihej me mbi të trembëdhjetë milionë banorët e vet në dy kontinente të ndryshme dhe padyshim kishte me vete admirimin e syve të vizitorëve të huaj nga të dyja anët e ngushticës së Bosforit.
Por unë nuk isha vizitor.Unë isha askushi. Me A të madhe sepse është emër i përveçëm.Askushi. A... ah se për pak harova se duhet të jem i thjeshtë në rrëfimin tim :
- Më quajnë ... Askushi - kështu u prezantova edhe në pjesën e përtejme të ngushticës në lagjen Bebek, në verandën e një vile përallore me pishinë e lukse të tjera , përmes palmash mesdhetare, nga lartësia e së cilës shihje Bosforin e mbasdites, me kolorin e ngjyrave, ideve të se ardhmes, dhe kokën e turbullt mbas disa gotave të njëpasnjëshme whisky skocez.
Për më tepër që nuk isha mësuar të mbaja kostum dhe kravatë nën të cilin veten e ndieja si të më kishin futur në një kallëp betoni. Për më tepër që duhet të kisha kujdes në çdo fjalë që të nxirrja nga goja dhe të hiqesha sa më serioz dhe i sigurt në vetvete.
Po përpiqeshim të binim në një marrëveshje sa më fitim-prurëse me miqtë tanë turq dhe shqiptarë të Maqedonisë për një "biznes" të shpejtë që sipas mikut tim Adnanit do t'i ndryshonte tërësishtë thelbin realitetit dhe varfërisë ku po zvariteshim. Ishim të varfër dhe çdo mënyrë fitimi n'a dukej e natyrshme dhe si një ëndër. Kishim gjetur fijet e duhura dhe tashmë ishim brenda rrethit që po kërkonim që prej tre muajsh.
Sido që të ishim të ngatërruar në këtë farë historie vetveten kisha mundur ta fsheh mbas maskës së Askushit. Dhe askushi i asaj dite në Bebek ishte po ky i sotmi i çajtores së vogël, pa asnjë dyshkë në xhep, poshtë ndërtesave të pafundëme të Stambollit që mundohej të gjente rrugë zgjidhje sa më të shpejta për të dalë nga varfëria e tij.
Kisha patur edhe unë si të thuash dëshira të fshehta. Kisha me vete një të shkuar. Nuk po shihja një të ardhme. Duhet të bëja çfarë ? Pyeste vet-vetja-vet-veten dhe po vetvetja ( e bashkuar ) përgjigjej më tej. Të shkruaja gjersa veten ta ndieja të lodhur. Vetëm kaq. Asgjë më tepër. Kjo do të më ndihmonte të përballoja realitetin e kohës sime. Sepse kohët e fundit, jam njëzet e tre vjeç dhe kërkimi i vetvetes më është shndërruar në një luftë të pashmang'shme dhe përmes kësaj lufte sodis i qetë vitet e fëmijërisë time ndërsa me penën dhe gishtat e përlyera me bojë shkrimi filloja e vështroja drejt e në kokordhok të syrit se si ëndrat tokësore janë të gënjeshtërta ?!
Më tej vazhdoja të shkruaja fshehur në vitet e gjimnazit brenda po të njëjtave kufij emocional të qytetit tim të lindjes por që fatkeqësisht ngelën krijime të mbyllura po në vet-vete jo për fajin tim por më tepër të kushtëzuara nga rrisku i këtij fati në të cilin na kishte mbyllur historia.
Më tej erdhi historia e Askushit përball fatit Qiklop në mërgim jashtë kufijve të vendit. Realiteti është dita që shkoi, përmes ditës ku jeton, në pritje të ditës që vjen. Kësaj formule ju përshtata që në ditën e parë të largimit tim nga Shqipëria ndërsa fillova peligrinazhin tim nëpër botë pa e ditur se ku do të dalë. Vetveten fillova ta quaj Askushi. Qiklopit fat i thashë se më quajnë Askushi. A... ah se për pak harrova se duhet të jem sa më i thjeshtë në rrëfimin tim : I ndërpreva pra ëndrat e mia dhe rruga qëndronte përherë e mjergulluar për gjer sa nuk hidhja as edhe një të vetme fjalë në tempullin tim të krijimit - që po ti heqësh dy shkronja të vetme ç'vishet dhe më drejtpërdrejt mbetet thjesht : krimit. Si një kriminel gjakftohtë isha i zhytur në ... ***, nëse ju pëlqen ta quajmë kështu popullorçe. Nuk arrija të kuptoja dotë vet-veten dhe veprimet e mia. Dhe gjithmonë me vete mbartja një "përse". Kthjellohesha dhe kuptoja më mirë rrethanat e ekzistencës së qënies time duke u nisur nga gjërat më të pafajshme. Imazhi i qiellit sipër flokëve të mia të ngatruara si rrugicat impresioniste të Mangalemit. Mali i Tomorit ishte gjithmonë po aty i përjetshëm si fëmiria. Mali i Parnasoit në Greqi i mbushur me dëborë në Lokridhos gjatë dimrit të vitit 1993 ku kisha ngelur për disa muaj me radhë në shtrat me këmbën time të plagosur dhe të infektuar nga kalimi i jashtë-ligjshëm i kufirit. Adriatiku në Durrës në mars të vitin 1991 në një nga eksodet më plagë'lënëse teksa vetvetes i ngelur i vetëm në breg i kërkoja më kotë përse gjerat ishin të shkruara në këtë farësoj fati për vendin tim !
Si dhe një përgjigje po aq e thjeshtë e cila nga përbrenda më thoshte se gjersa do të vazhdoj të shkruaj atëherë do të ekzistoj.
Letërsia nga pasion i verbër engjëllor i lindur në ditët e fëmijërisë time më ishte shndëruar sot rrugëve në një shpresë për të justifikuar ekzistencën.
- Pra ti ekziston ! - i tha vet-vetja-vet-vetes dhe vetvetja ( e bashkuar ) u përgjigj - Natyrisht !
Shiu vazhdonte të binte. Isha i papunë. Ndihesha i uritur. Nuk kisha asnjë dyshkë në xhep. Lëvizjet e njerëzve në Umranye i shihja me xhiro të ngadalta si në një filëm bardhë e zi dhe nëpërmjet tyre qartësisht kuptoja rrjedhën e ditëve të mia të arratisura.
Ndaj kësaj here krejt i kthjellët, për më tepër i urritur, u ngrita duke e thyer pikën ngujuese dhe përmes shiut u drejtova për në shtëpinë ku banoja me qira së bashku me Adnanin.
Aty, krejt i vetëm, sepse Adnani ka shkuar në Antalia për "biznes" , ndeza një zjarr imagjinar të madh dhe nën zhurmën e drurëve që digjeshin, u ula dhe për të parën herë në këtë qytet gjysëm aziatik dhe gjysëm europian, pas kaq e kaq kohësh zbrazëtie shkrova diçka jo fortë të mirë por të sinqertë: "Rrëfimin e Askushit" që gjithsesi e kënaqte sfidën që i bëj kohës time prozaike për të qenë si dëshiroja të isha në të vërtetë, jo Askushi, jo bredharak, por unë vetë me këmbët e ngulura forte mbi tokë dhe grushtet e shtërnguara drejt figurës së Qiklopit fat, i gatshëm për t'u ndeshur në çdo çast !
Me shijen e përgjakur të jetës ende të freskët ndër dhëmbë ...

Stamboll 1994