Transformimi i nacionalizmit etnik-bashkimit si dhe mundësia e paraqitjes së identite

[Eni]

Transformimi i nacionalizmit etnik-bashkimit si dhe mundësia e paraqitjes së identitetit "Kosovar"




Nji nacionalizëm i fuqishëm qytetar, siç asht ai i ndërtuem mbi identitetin "Kosovar", asht e vetmja rrugë për me e ulë dominimin aktual të etno-nacionalizmit (Brown 2000 erdhi te po të njajtat konkludime). Identiteti "Kosovar" e ka ate fuqi me e tejkalue etno-nacionalizmin regjional. Nevoja e nji nacionalizmi qytetar ndoshta edhe s'mundet me u realizue nga shteti i UNMIK-ut



Aasmund ANDERSEN


Etnia shqiptare si kategori asht në nji pozitë dominante në tanë Kosovën, tue përfshi edhe kryeqytetin dhe shumë pjesë tjera urbane (hiq Mitrovicën Veriore dhe Graçanicën). Tue e hulumtue rolin që identiteti "Kosovar" kishte me e pasë në përpjekjet për bashkimin e tana grupeve etnike në Kosovë, observimet tona kritike duhen koncentrue në shqiptarët si kategori etnike, sepse transformimet kulturore në Kosovë varen shumë nga sentimentet e grupit ma të madh. Ne do të determinojmë se ndaj kujt dhe kur etnia shqiptare si kategori asht aplikue, se deri në ç'shkallë asht primordiale dhe do ta përshkruejmë dinamikën e raporteve mes shqiptarëve dhe grupeve tjera etnike. Eventualisht do ta shikojmë mundësinë e nji identiteti 'Kosovar' tue i shikue strategjitë e ndryshme që kishin me e transformue etno-nacionalizmin shqiptar e përforcue identitetin territorial si kategori mbietnike.
Kur Fridrik Barth e kishte përcaktue kuptimin e etnicitetit, ai e kishte gjetë me randësi me i shkue deri n'skaj kufijve t'etnisë si kategori. Sidomos e gjen me interes Barthi faktin se janë "kufijtë etnikë që përcaktojnë grupin, e jo materia kulturore që i kapërthen" (Barth 1969:15). Ky kufi asht definue me mekanizmin e inkludimit dhe ekskludimit. Kështu, projekti i Barthit ka për qëllim me i identifikue "kriteriumet që përcaktojnë anëtarësinë dhe rrugët që sinjalizojnë anëtarësimin dhe përjashtimin" (Barth 1969:15)(…)
Identiteti etnik dhe kultura përgjithësisht nuk janë njilloj të përhapuna. Klasifikimi kulturor bile mundet me krijue edhe anomali si - individualistët që s'un i fut e nuk i ze askund. Ardener (1989) thotë se disa kategori madje janë të shprasta, 'kategori boshe' (hollow categories), pa përmbajtje etnike, që me gjasë s'un i referohen asnji popullate ekzistuese (Ardener 1989:70). Nga ana tjetër, janë ato kategori të cilat, simbas Gellner (1989) janë rezistuese ndaj entropie, janë entropi-rezistente, a thue se ta zamë disa njerëz kishin me pasë lëkurë me ngjyrë të kaltër…Nji pyetje me interes kishte me qenë kështu tue e investigue identitetin se si dhe kur po ky identitet bahet relevant n'interakcionet shoqnore?
Para se me iu gjegjë kësaj pyetje, duhet me e ba dallimin mes rrethanave shoqnore dhe situatës shoqnore. Okamura, tue e mbështetë Mitchellin, e përshkruen këtë dallim kështu:
"Të dhanat strukturale të rrethanave na e krijojnë nji kornizë të përgjithshme të relacioneve shoqnore, ndërsa në nivelin e situatës interesimi bie mbi akcionet e ndryshme që akterët i ndërmarrin tue u bazue në njohjen personale të rrethanave mbrenda kësaj kornize." (Okamura 1981:453)
Tue u mbështetë n'aspektin situacional, Okamura e ka zhvillue edhe termin "etnia situacionale", i cili i referohet edhe aspektit struktural edhe atij kognitiv/njohës t'etnicitetit mbrenda situatës sociale. (Okamura 1981:452f).
Dimensioni struktural i etnicitetit situacional i ve disa kufizime mundësisë së individit me zgjedhë, ndërsa dimensioni kognitiv asht percepcioni subjektiv që akteri ia ban situatës dhe si ai/ajo vendosin me e ba etninë relevante në nji situatë të caktueme (Okamura 1981:454). Kjo na le me nji dorë pyetjesh të reja. Mes tyne: Sa entropi-rezistente asht etnia shqiptare në Kosovë? Në ç'shkallë asht e mundun minoritetet me e përdorë etninë situacionale dhe në ç'rrethana shoqnore? A mund krijohen aso rrethanash shoqnore ku etnia simbas situatës tejkalohet? Asht lehtë me e pa se këto pyetje janë vitale për çashtjen e ngërthimit dhe/ose asimilimit të minoriteteve etnike në Kosovë.
Nji koncept kyç kur flasim për asimilimin ja participimin e grupeve minoritare asht ai i monopolit që grupi ma i madh ka mbi statuset dhe institucionet legjitime. Me fjalët e Barthit:
"E nji randësie të madhe për situatën e minoriteteve asht organizimi i aktiviteteve dhe interakcioni: Në totalitetin e sistemit shoqnor, tana sektoret e aktivitetit janë t'organizueme përmes statuseve që janë të hapun ndaj anëtarëve të grupit ma të madh, ndërkaq sistemi statusor i minoriteteve asht i randësishëm vetëm për relacionet mbrenda minoritetit dhe vetëm për disa sektore t'aktivitetit, dhe nuk ofron bazë për akcion në sektoret tjera, po aq të vlefshme për kulturën minoritare(…)Interakcionet mes grupeve të ndryshme të kësaj natyre zhvillohen fund e maje mbrenda kornizës së grupit dominant, mbrenda institucioneve dhe statuseve të grupit ma të madh, dhe identiteti i pakicës s'të krijon asnji bazë për akcion." (Barth 1969:31)
Shqiptarët e Kosovës kanë jetue nën dominimin dhe diskriminimin institucional serb. Sot, kur Kosova asht nën protektoratin e Kombeve të Bashkueme, shqiptarët i dominojnë institucionet legjitime. Derisa dikur shqiptarët duheshin me e mësue serbishten për me participue në instutucionet legjitime, sot asht gjuha shqipe ajo që të jep bazën legjitime për akcion. Ndaj, serbët zakonisht interaktojnë me shqiptarët në gjuhën angleze se sa në gjuhën serbe, tue e mbrojtë kështu mbrapa kuptimit të fjalës - ndërkombëtar. Grupet tjera etnike që flasin gjuhë të përafërta me serbishten kanë probleme të shumta me u pranue n'shoqni, p.sh. goranët, boshnjakët dhe torbeshët.
Çelësi që të ban me u pranue nga mazhoranca shqiptare asht vuejtja e grupit nga diskriminimi i shtetit serb, si dhe pjesëmarrja në rezistencën civile kundër tij. Romët janë nji shembull grupi etnik që shqiptarët përgjithësisht i kosiderojnë se e kanë huq këtë kriter. Kur 90% e fuqisë punëtore shqiptare u dëbue nga puna gjatë vitit 1991, romët zakonisht ua zinin vendet e punës (Clark 2000). Shumica e romëve e flasin nji gjuhë të përafërt me serbishten dhe janë kualifikue si t'atillë që kanë bashkëpunue me serbët për me përfitue nga situata. Sapo mbaroi lufta, grupe shqiptarësh atakuen dhe dogjën lagje të tana romësh, si bie fjala në pjesën jugore të lumit Ibër në Mitrovicë. Disa grupe të romëve në Kosovë, sidoqoftë, flasin shqip. Menjihere mbas lufte, kur sulmet revanshiste kundër romëve po zhvilloheshin, nji grup nisi me thanë se dallon nga grupi etnik i quejtun rom, dhe me e konsiderue veten shqiptarë. Ata folshin shqip dhe e quejtën veten "hashkali".
Në qarqet e moderueme politike hashkalitë janë pranue. Reprezentët e tyne, për shembull, janë ftue me e observue fushatën e LDK në Malishevë, ku liderët e LDK deklaronin se hashkalitë kanë vuejt po si shqiptarët….Shqiptarët nuk i konsiderojnë hashkalitë shqiptarë, por romë që flasin shqip….

Mbas lufte, ndodhi nji ndryshim drastik me çashtjen e inkorporimit të grupeve etnike në Kosovë. Nga viti 1999 deri në vitin 2000 tana grupet u ngjitën nji shkallë ma nalt në procesin e inkorporimit. S'asht e lehtë aspak me e përcaktue se a ishte kjo ngjitje vetëm meritë e UNMIKut apo ishte rezultat i ndryshimeve në rrethanat shoqnore që po bahen anekand Kosovës, ku inkorporimi i grupeve etnike asht tue u favorizue. Sidoqoftë, UNMIKu dhe sidomos OSBE kanë pasë nji strategji të qartë që grupet etnike të kenë reprezentim legjitim përmes partive politike në instutucionet e sapozgjedhuna të vetëqeverisjes. Ky përparim asht nji refleks i nji zhvillimi ma të gjanë n'Evropën Perendimore dhe Amerikën Veriore, ku reprezentimi proporcional i etnive, racave dhe gjinive, u ba çashtje dominante politike dhe çoi drejt strategjisë së ashtuquejtun të "pilarizimit" (strategji shtyllash), me të cilën grupet e popullatës reprezentohen me anë të organizatave joqeveritare dhe partive politike të suportueme nga qeveria (Rex). Në Kosovë partive politike të regjistrueme u janë mundësue burime të shumta nga ana e OSBE-së. Serviseve të partive politike u asht dhanë nji akomodim i ngjashëm me ate që kompanitë ia sigurojnë vetes nëpër hotele, ndaj edhe quhen "zyre si hotel" - të hapsirshme, me telefon, me fax, email e internet, me servis sekretarie dhe me akses në sistemin qarkullues të informatave. Këso mundësi me siguri patën ndikim që të zhvillohet inkorporimi i grupeve të ndryshme etnike.
Kategoritë etnike zakonisht i kanë dy strategji të mundshme: asimilimin ose inkorporimin në nji shkallë ma të naltë organizimi etnik dhe pranimin e statusit të minoritetit. Po e zgjodhën të dytën, kategoritë munden me e shfaqë identitetin e tyne, tue e shfrytëzue ate për me i zhvillue pozitat e reja e modelet e aktiviteteve në ato sektore të cilat s'i kishin gjetë në shoqninë e tyne (Barth 1969:33).
Në shembullin e Kosovës sot, këto grupe janë favorizue qartazi që ta zgjedhin strategjinë e inkorporimit, sepse kjo asht edhe strategjia e UNMIK-ut. Inkorporimi, sidoqoftë, kërkon njifarë shkalle të caktueme pajtimi e pranimi nga ana e mazhorancës. Nëse pranimi i tyne s'asht i rranjosun thellë në sentimentet nacionaliste të etnisë mazhoritare, atëhere enklavizimi i komuniteteve bahet nji proces i natyrshëm që nisë me marrë formë, njashtu siç serbët sot janë ba subjekte të këtyne bazave territoriale në Kosovë. Kategoritë etnike që s'kanë bazë territoriale, s'e kanë këtë mundësi. Njashtu siç ndodhi me romët, të cilët si opcion patën azilin në Serbi e Maqedoni. Prandaj, duhet me i dallue këto kategori të cilat janë pranue si minoritete dhe ato kanë nji bazë territoriale si komunitet. E sjellim nji figurë të simplifikueme e cila tregon vijën e konfliktit njashtu si e kanë kuptue grupet e ndryshme etnike.

Asht me randësi me i hetue ndryshimet e ambientit të shqiptarëve, kufijtë e tij dhe relacionet me grupet tjera. Derisa ma para shqiptarët ishin pakicë, ata sot reprezentojnë shumicën e cila vendosë se kush ka me u pranue si pakicë. Shqiptarët janë ba objekt presioni nga komuniteti ndërkombëtar shkaku i nevojës së pranimit dhe asimilimit dhe/ose inkorporimit të grupeve minoritare. Si e afekton kjo gja kategorinë etnike shqiptare? A i trajtojnë shqiptarët grupet ma të vogla (turqit, romët, ashkalitë, goranët, serbët) si kategori etnike mbrendashqiptare, apo si grupe etnike që janë inkorporue e pranue nga shumica shqiptare? As shqiptarët vetë s'janë të sigurtë se si duhet me u pozicionue ndaj kësaj situate. Vetëkuptohet pra se s'qenka e lehtë me u identifikue kufijtë e kategorive etnike kur anëtarët e saj nuk janë pajtue mes vedi së pari, njashtu siç si duket ishte situata edhe në Gjermani (Forsythe 1989:139ff). Besoj, sidoqoftë, se koncepti se si duhet me iu rrekë kësaj situate shihet tashma në horizont: formimi i kombit të ri "Kosovar", që do të shtrihej matanë kufijve të etnosit shqiptar. Turqit e Kosovës ndoshta s'do të bahen shqiptarë, por me siguri ata do jenë kosovarë. Ky asht rezultat i ndryshimeve dramatike të statusit etnik shqiptarë, sot mazhorancë e cila asht legjitimie përmes Shtetit. Meqenëse grupet minoritare pranohen nga mazhoranca shqiptare, ato kështu janë inkorporue. Dhe, meqenëse minoritet s'mund asimilohen mbrenda kategorisë etnike shqiptare, atëherë na duhet nji term ma i gjanë të cilin Shteti kishte me e përdor aktivisht për me e legjitimue veten përmes projekcionit të qytetarëve të vet që jetojnë dhe janë pjesë e nji komuniteti (t'imagjinuem).

Tue qenë se struktura shtetnore asht përcaktue e zhvillue nën Kombet e Bashkueme në nji territor të caktuem, atëherë e gjithë kjo krijon nevojën e zhvillimit të nji identiteti me simbolet e veçanta të tij të reprezentimit. Me i përdorë emblemat jugosllave nga ana e administratës së Kombeve të Bashkueme s'kishte me qenë vetëm problematike legalisht, por, po ashtu, kishte me u refuzue nga ana e popullit shumicë, i cili qartazi nuk e identifikon ma veten me shtetin jugosllav. Me u pajtue rreth këtyne simboleve asht nji detyrë e randë, sepse ajo do duhej me reprezentue tanë popullatën e jo vetëm nji grup etnik. Përderisa janë edukue e vu në detyrë forcat policore, ato donë edhe nji emblemë. Po kështu edhe TMK e të tjerë, e të tjerë. Meqenëse kufijtë e institucioneve shtetnore janë edhe kufijtë e Kosovës, atëhere asht e natyrshme se nji skicë e thjeshtë e po këtij territori asht përdorë si pjesë e këtyne emblemave. Në fillim të viteve 2000 Forcat Policore të Kosovës fituen nji skicë të vocërr territori të Kosovës ngjyrue me ngjyrat e logos së Kombeve të Bashkueme pranë atyne germave. Ky simbol kështu përcakton territorin ku shtrihet autoriteti i tyne si dhe protektoratin e përkohshëm të Kombeve të Bashkueme. TMK ka shfrytëzue logon e UÇK-së, por me nji skicë të zezë të Kosovës në vend të shqiponjës dykrenare. Kështu kjo përmban nji referencë të qartë shqiptare përderisa përdorë të zezën në të kuqen si në flamurin shqiptar, si dhe ka strukturë të njajtë po si emblema e UÇK-së. Por ky asht i vetmi institucion shtetnor që ka referenca etno-nacionale. Skica e territorit të Kosovës ka nisë me u përdorë gjithnji e ma shumë dhe paraqitet edhe nëpër ndeja partish politike e ato të OJQ-ve. Ja disa shembuj. Disa parti politike i kanë ndryshue edhe emërtimet në mënyrë që të ngërthejnë edhe referencat ndaj territorit të Kosovës. Në zgjedhjet e vitit 2000, parti politike turke quhej Unioni Demokratik Turk. Në ato të vitit 2001, kjo parti u quejt Parti Demokratike e Turqve të Kosovës. E njajta gja ndodhi edhe me partinë boshnjake. Këto zhvillime vërtetojnë se identiteti territorial asht forcue si rezultat i nji shteti funksional dhe institucioneve me të cilat popullata ka nisë me u identifikue.
Krijimi i asambleve komunale mbas zgjedhjeve të vitit 2000 dhe parlamentit mbas atyne të vitit 2001 do të kontribojnë edhe ma në zhvillimin e asaj që popullata me u identifikue me liderët legjitimë të shtetit, gja e cila e do ta forcojë edhe identifikimin e tanë popullatës së cilës ky shtet i shërben me territorin ku ai shtrinë autoritetin e vet.
Asht evidente se sentimentet nacionaliste kanë krijue nji orientim të randësishëm drejt nji shteti shqiptar, tue i pasë parasysh simbolet, dhe tue u mundue me qenë ato të tyne. Ky proces mundet me pësue nji kundër-reagim nëse Kosova bahet e pavarun, tue pasë parasysh se ma sa lehtësi elita politke ia del me mbërri konsensus për qëllimet e përbashkëta. Ndaj, shkaku i qëllimeve analiktike, këtu e andej do të fokusohemi në zhvillimin e identitetit 'Kosovar', simbolet e reprezentimit që referojnë territorin e Kosovës dhe shtetin e saj (UNMIK) dhe me iu referue përpjekjeve me e përcaktue kulturën e këtij shteti si kongruente me nacionalizmin shqiptar.

Nacionalizmi, simbas Gellerit, asht parimi që mban balansin e karakterit homogjen të kombit. Përceptimi i këtij homogjeniteti kulturor të përbashkësisë së nji popullate asht abstrakt, plotësisht ndryshe nga relacionet tradicionale sy më sy, që kontrollonin jetën e njerëzve në kohnat e hershme. Andersoni e definon ndjenjën e përbashkësisë si "nji përbashkësi e imagjinueme politike - e cila njashtu e imagjinueme asht e përkufizueme dhe sovrane"(Anderson 1983:15). Asht e imagjinueme sepse vetëm nji pjesë e vogël e qytetarëve munden me qenë në kontakt me nji pjesë të vogël të popullatës totale me të cilën ata identifikohen. Asht e përkufizueme sepse kombi asht territorialisht i definuem me kufijë ndërkombëtarë të shteteve kombe. Asht e mendueme si sovrane sepse koncepti i kombit ka lind si kundërreagim i suksesshëm ndaj absolutizmit të shejtë. E tanë kjo mendohet e përjetohet si nji përbashkësi sepse kombi asht nji vertikale e thellë vllaznie (Anderson 1983:16). Komuniteti asht i definuem qartë si diçka e përbame nga individualët me status qytetarësh të shtetit. Ky asht fundamenti i dikotomisë "Ne" dhe "Ata". Fundamentale për nji komb asht funksionimi i mass-mediave si mjet komunikimi, që ofron ndjenjën e komunikimit mes pjesëtarëve. Kombi u jep pjesëtarëve ndjenjën e nji homogjeniteti kulturor të naltë. Faza e implementimit, që Geller e quente 'nacionalizmi i hershëm', asht kritike, sepse qytetarët kanë pretendime egalitare që zakonisht janë të konfrontueme me nji realitet jo-egalitar, ndërkohë që homogjeniteti kulturor ende s'asht arritë. Qytetarët munden me e përjetue nji diversitet të madh mes atyne që marrin pjesë në kulturën e naltë dhe atyne që s'marrin (Gellner 1983:73ff). Në kohnat e ndryshimeve dhe pabarazive, lëvizjet politike që bazohen n'etnicitet munden me u rritë (Llobera 1994:104, Bowman 1994, Eriksen 1993:100). Po u kthyem atje nga u nisëm, në kontekstin e Kosovës, ne jemi dëshmitarë të nji sentimenti të fuqishëm etno-politik në këtë kohë tranzicioni nga nji shtet-komb jugosllav në nji shtet-komb potencial kosovar. Me fjalë tjera, nji shtet me kufij ku i jepet randësi identitetit politik, dhe ku etniciteti ka fitue. Nji pyetje e natyrshme kishte me qenë: Çka kishte me qenë pengesa kryesore që kishte me e ndalue procesin e tranzicionit nga nji politikë e orientueme etnikisht drejt nji politike të formimit të shtetit komb kosovar?
Janë tri probleme dhe që të trija i referohen zhvillimit të identitetit "Kosovar". I pari, fuqia e sentimenteve etno-nacionaliste shqiptare në Kosovën e predominueme me popullatë shqiptare. I dyti, serbët e Kosovës që kishin me e refuzue çfarëdo reference në farë identiteti territorial që kishte me u krijue përshtypjen se po ndahen nga Jugosllavia. I treti, komuniteti ndërkombëtar mundet me qenë refuzues ndaj fuqizimit të identitetit territorial sepse riintegrimi në Jugosllavi, bazue në Rezolutën 1244, mundet me u ba gjithnji e ma i pamundshëm.
Pika e parë i referohet marrëdhanieve mes shqiptarëve të Kosovës dhe shtetit shqiptar. Tue qenë koshient për nji randësi të madhe që ekonomia ka në relacionet ndërkombëtare, si dhe për faktin se edhe nacionalizmi "ekonomik" mundet me u shndërrue në nji lëvizje të fuqishme separatiste dhe në nji nacionalizëm të suksesshëm (Rex), atëhere mundemi me konkludue se këto marrëdhanie varen shumë nga zhvillimet ekonomike. Shteti komunist shqiptar s'ka qenë pa arritje ekonomike (ta zamë, në industri dhe edukim), por tana ato përpjekje kanë pësue nga nji menaxhment joefikas dhe kontrolli shtetnor. Standardi jetësor, që nuk shihej sepse ajo ishte e mbyllun, u ba nji përjetim shokant për 400.000 kosovarë që ikën në Shqipni gjatë bombardimeve të NATO-s, të cilat filluen me 24 mars 1999 (fluksi i refugjatëve filloi me 28 mars). Kjo domethanë se pjesa ma e madhe e kosovarëve tashti e dijnë nga eksperienca personale, ose nga eksperienca e miqëve dhe familiarëve, se sa ma e varfun popullata e Shqipnisë asht sot, si dhe se ç'shtet joefikas në kuptimin organizativ e politik asht ai. Simbas mendimit tem, kjo eksperiencë konkrete pati nji ndikim të madh te kosovarët dhe percepcionet e tyne për diversitetin etnografik shqiptar. Si konkludohet edhe në raportin e ICG (International Crisi Group 2000) për këtë çashtje:
"Pjesa ma e madhe e shqiptarëve pajtohet se rruga historike e shqiptarëve nga Shqipnia ishte e ndryshme me ate të shqiptarëve në Jugosllavi, ndaj duhet me kalue nji pjesë e konsiderueshme kohe para se cilido grup do të përballet me problemet që ata vetë së pari, e mos t'i përmendim fqijtë, kanë me i pasë gjatë përpjekjeve me i bashkue gjeografikisht tanë shqiptarët e Ballkanit. Sidoqoftë, nji identitet i ri politik e kombëtar asht ende në proces formimi" (ICG 2000a)
Edhe pse shqiptarët e Kosovës dhe shqiptarët e ndjejnë se çdo ditë e ma shumë po afrohen me njani tjetrin (po e krahasove me kufijtë e mbyllun të Jugosllavisë së Titos dhe Shqipnisë së Hoxhës), diferencat kulturore mes tyne, po ashtu, çdo ditë e ma shumë po shfaqen. Si e diskutuem ma para, kjo diferencë asht kryesisht e bazueme mbi diferencat e identiteteve shtetnore dhe percepcionet e udhëheqjes së shtetit (ref.)
Pengesa e dytë për identitetin "Kosovar" asht minoriteti serb i Kosovës. Edhe pse liderët e serbëve të Kosovës a banë të ditun se komuniteti i tyne asht pjesë e kategorisë "Kosovar" ose i "Kosovës", po ashtu, u cek prej disa liderëve se ata nuk kanë me e përkrahë zhvillimin e identitetit territorial të Kosovës. Peshkopi Artemije, për shembull, thuhet se ka deklarue se "s'ka diçka t'atillë si Kosovar, vetëm shqiptarë e serbë" (ref.) Gjatë pregatitjeve për zgjedhje, ku serbët do duhej me participue…OSBE u përcaktue mos me i quejt "minoritet", "kosovarë" ose grup etnik. Ata përdorën termin "komunitet" për cilindo katund e mandej i referoheshin varësisht se cili etnitet ishte aty. Shtylla e Administratës Civile të UNMIK-ut, sidoqoftë, nuk hezitonte me i quejtë me termin "minoritet". …Me nisjen e punës së Parlamentit edhe diskutimet politike rreth këtyne termeve me siguri kanë me zanë vend. Atëhere mundet me u shfaqë rreziku i përçamjes n'orientimin politik të Koalicionit "Povratak". Lista e kandidatëve duket se reflekton përpjekjet mes dy forcave, njana e presidentit Koshtunica dhe Federatës Jugosllave, dhe tjetra e Qeverisë serbe dhe kryeministrit Gjingjiq. Disa mendojnë se grupi i parë asht shumë ma refuzues ndaj idesë së zhvillimit të identitetit territorial se sa grupi i dytë. Kritike për këtë proces ka me qenë se a beson popullata serbe se interesat e saj janë të reprezentueme dhe se UNMIK-u me institucionet shtetnore ka me u shërbye atyne mbi baza të njajta si shqiptarëve. Kjo po ashtu varet mandej edhe nga puna konstruktive dhe funksionale e Parlamentit.
Pengesa e fundit për identitetin "Kosovar" asht komuniteti ndërkombëtar. Siç e pamë ma para, ndërkombëtarët që punojnë në UNMIK janë të ndamë mes atyne që kanë simpati për serbët dhe atyne që kanë simpati për shqiptarët. Kjo ndamje deri në nji shkallë reflekton edhe qëndrimet e qeverive të tyne për këtë çashtje, sidomos në OSBE, ku tanë ndërkombëtarët me përjashtime të vogla janë t'emnuem nga shtetet e tyne respektive. Kështu, gjatë ndërtimit të institucioneve shtetnore në Kosovë, me gjasë skepticizmi që dominon në mesin e të punësuemve ndërkombëtarë për sa i takon njohjes së pavarësisë së Kosovës, nuk ka mund me e ndalue zhvillimin e simboleve unike reprezentuese të Kosovës. Në këtë fazë, kur autoriteti u asht besue reprezentëve të popullit, detyrë kryesore mbetet regullimi dhe funksionimi normali institucioneve. Simbas diskursit politik duket qartazi se po dështoi përforcimi i kongruencës mes kulturës dhe qeverisjes shtetnore atëherë kjo ka me i shtye shqiptarët prapë atje ku ishin në situatën e vitit 1989. Ndaj qëllimi i komunitetit ndërkombëtar asht me e parandalue këtë derisa vetëqeverisja s'asht arritë. Raporti i ICG për Kosovën dhe rekomandimi i tyne që Kosovës t'i ofrohet nji pavarësi e "kondicionueme" po ashtu mundet me u përmend si nji indikacion se limitet që komuniteti ndërkombëtar asht i gatshëm me i aprovue ende s'janë arritë. Kjo varet edhe nga zhvillimet politike regjionale. Deri sot, zhvillimet e përgjithshme e përforcojnë përshtypjen se "ma shumë pavarësi" do ofrohet gradualisht. Po u shfaq ky trend, e përshtypja e përgjithshme kish me qenë se ky qëllim u arrit (dhe kjo s'asht pavarësia), ne do të shohim përkrahje të shtueme për orientimin politik Pan-shqiptar dhe etno-nacionalizmin.
Nji nacionalizëm i fuqishëm qytetar, siç asht ai i ndërtuem mbi identitetin "Kosovar", asht e vetmja rrugë për me e ulë dominimin aktual të etno-nacionalizmit (Brown 2000 erdhi te po të njajtat konkludime). Identiteti "Kosovar" e ka ate fuqi me e tejkalue etno-nacionalizmin regjional. Nevoja e nji nacionalizmi qytetar ndoshta edhe s'mundet me u realizue nga shteti i UNMIK-ut.




(Ky dokument asht pjesë e nji punimi shumë ma të madh shkrue nga Aasmund Andersen, Instituti i studimeve Antropologjike, Osllo)

marre nga Java