Çdo përkthyes duhet detyrimisht të përplaset me njërin nga këta dy shkëmbinj : ai do t’i mbahet saktësisht ose origjinalit, në kurriz të gjuhës së popullit të tij, ose origjinalitetit të popullit të vet, në kurriz të veprës për tu përkthyer…
Wilhelm von Humboldt
Letër ndaj Schegel, 23 korrik 1796
Përkthimi, ç’është ai ?
Ç’do të thotë të përkthesh ?
Përkthimi është një zanat prej shërbëtori. Franz Rosenzweig shkruante : « Të përkthesh, kjo është tu shërbesh dy zotërinjve. » Mirëpo, këtu lind drama e përkthyesit : ai endet papushim midis besnikëri dhe tradhti.
Çfarë duhet të zgjedhë ai ? Kujt t’i qëndrojë besnik ? Veprës apo gjuhës së tij ? Po qe se ai zgjedh t’i qëndrojë besnik veprës, ka mundësi që ai të dalë si tradhtar në sytë e bashkatdhetarëve të vet. Schleiermacher thoshte : « për të përcjellur lexuesin tek autori ». Mirëpo kjo mund të çojë dhe në përkthime krejt të pakuptueshme. Por, sapo që përkthimi është një përkthim i arrirë dhe i kuptueshëm, atëherë kultura e veprës origjinale do ta ndjejë veten të « vjedhur », dmth të hequr duarsh një vepër të cilën ajo e konsideronte si të sajën të vet. Pra, kemi njëfarë marrëdhënie të ndërlikuar ndërmjet përkthyes dhe autor.
E anasjellta, përkthyesi përshtat veprën origjinale. I njëjti Schleiermacher thoshte : « për të përcjellur autorin tek lexuesi ». Këtu përkthyesi ia arrin të bëjë për vete të tijët, por ai e ka tradhtuar keqas veprën origjinale, madje ai ka tradhtuar dhe vetë thelbin e të përkthyerit.
Kjo dilemë ka sjellur që përkthyesi sot të fshihet e të shuhet fare dhe ta paraqesë veten thjesht si një ndërmjetës i vogël, gjithmonë « tradhtar » për të tjerët dhe « besnik » për veten e tij.
Synimi i përkthimit është të hapë në të shkruarën njëfarë raporti me Tjetrin, të mbarsë të Vetën nga ndërmjetësimi i së Huajës. Mirëpo çdo kulturë e pranon veçse me vështirësi këtë « dhunim » që i bëhet nga futja e diçkaje të huaj nëpërmjet përkthimit.
Por, duke kundërshtuar me forcë huajësinë e veprës së huaj, dhe duke e mohuar vazhdimisht këtë huajësi, ne nuk mbërrijmë gjëkundi tjetër përveçse në një përkthim të keq.
Ku qëndron « mrekullia » e përkthimit ? Po ja, një përkthim i arrirë mund të zgjojë në gjuhën tonë shqipe mundësi shumë të mëdha sesa vetë shkrimi i diçkaje në shqip. Doni një shembull ? Hölderlin, një ndër poetët më të mëdhenj të gjuhës gjermane, përkthente nga greqishtja e vjetër, dhe gjatë këtij përkthimi ai e ka zgjuar gjuhën gjermane ndoshta dhe më tepër sesa nga vetë veprat e tij të shkruara gjermanisht.
Jam përqëndruar më shumë mbi përvojën gjermane. Si e ka përjetuar gjuha gjermane përkthimin e veprave të huaja ? Sipas mjaft vlerësimeve, që nga shekulli XVIII e deri në të XX, përkthimi në gjermanisht është cilësuar si një mrekulli që i ndodh gjuhës gjermane. Ja këtu më poshtë disa nga këto vlerësime :
Goethe :
Pavarësisht krijimeve tona të veta letrare, ne kemi arritur tashmë falë […] përvetësimin e plotë të asaj çka na është e huaj, një shkallë kulture mjaft të lartë. Kombet e tjera do të mësojnë së shpejti gjermanisht, sepse ato do ta kuptojnë që ato do të kursehen kështu në njëfarë mënyrë nga mësimi i pothuaj të gjitha gjuhëve të tjera. Në fakt, cilës gjuhë nuk ia zotërojmë tashmë veprat më të mira në përkthimet më të shkëlqyera ?
Gjermanët ndihmojnë prej shumë kohësh një ndërmjetësim dhe një mirënjohje të ndërsjelltë. Ai që mëson gjuhën gjermane e gjen veten e tij në tregun ku të gjitha kombet kanë paraqitur mallrat e tyre.
Forca e një gjuhe nuk është për ta kthyer mbrapsht të huajën, por për ta gllabëruar atë.
Schleiermacher :
Një nevojë e brendshme, në të cilën shprehet mjaft qartë një fat i veçantë i popullit tonë, na ka shtyrë në përkthimin në masë.
Humboldt :
Kur zgjerohet kuptimi i gjuhës, zgjerohet gjithashtu dhe ai i kombit.
Desha të di nga ndonjë koleg këtu në forum që ka patur përvoja të ndryshme me përkthimin, si i sheh ai këto raporte ? Dhe çfarë përvojash ka patur ai me tregun e librit shqip ? Po me botuesit ?
Për veten time, duke qenë se jam marrë me përkthime filozofike, më është dukur e pamundur të bëhet pa njëfarë qartësimi të fjalorit filozofik. Mirëpo ky qartësim, në përkthim e sipër, më ka nxjerrë përpara nevojës së pashmangshme për të futur fjalë të reja shqipe, e përsëris, shqipe por që duhet tani e tutje të tingëllojnë ndryshe. Se sa të përgatitur do të jenë lexuesit për t’i mirëpritur këto terma, kjo do kohë dhe këmbëngulje. Sepse, tekefundit, kjo mund të ndjehet si një dhunim ndaj kuptimit të përgjithshëm të shpërndarë kudo ku flitet shqip. Por nuk duhet të habitemi sepse kjo ka ndodhur dhe me frëngjishten, ku është dashur të futen terma të rinj nga përkthimi që iu është bërë veprave filozofike gjermanisht.
Ju përshëndes
Përgjigju Duke Cituar
Postuar më parë nga Cupke_pe_Korce
Krijoni Kontakt