Arbën Xhaferri: DEBATET FATALE

[Iliriani]

DEBATET FATALE


Arbën Xhaferri

Po të më pyesnin se cili ishte shkaku kryesor që ndikoi që të shpërbëhet Jugosllavia e përkrahur nga të gjithë, do të jepja një sqarim pak a shumë dogmatik: do ta përmendja rolin fatal, përçarës, të debatit.
Pas kolapsit të sistemeve totalitare ideologjike, ku liria e fjalës, e debatit, ishte e ndrydhur, u krijuan mundësi për debate të shumëllojshme, të papenguara, herë-herë të shfrenuara. Në kohën e tranzicionit sugjerohej ideja që, përmes debatit të evitohen konfliktet e ndryshme politike, etnike, religjioze etj. Mirëpo ndodhi një fenomen i çuditshëm: sa më shumë që zhvilloheshin debatet aq më e madhe bëhej çarja në mes të palëve të konfrontuara. Në sistemet ideologjike, ku ndrydhej e drejta për shfaqje të lirë të bindjeve, u amplifikua në mënyrë të pandalshme nevoja e debatit.
Roli përçarës i debatit, degjenerimi i misionit të tij fisnik, parandalues, shkaktohet nga një varg faktorësh. Me këtë rast, do të përmendja disa:
- inkompetenca e pjesëmarrësve të debatit;
- paragjykimet, të vërtetat e paverifikuara, stereotipet;
- intencat dhe interesat diametralisht të kundërta;
- zhvillimi i debatit dhe në përgjithësi i politikës, kryesisht në relacionin "mik-armik";
- mungesa e një elite kredibile, opinion formuese etj.

Në debatet që i kanë pushtuar ekranet televizive dhe konferencat e ndryshme, pjesëmarrësit shpeshherë dëshmojnë se janë inkompetentë për temën e shtruar, madje ndodh që ata fillojnë të përsiatin aty për aty, për temën e parashtruar. Në shoqëritë në tranzicion, hapësirën publike, falë sensit për protagonizëm, e kanë pushtuar personalitete të reja, që kredibilitetin e tyre e ndërtojnë përmes mohimit të të gjitha vlerave " të urryera" të së kaluarës. Ky mohim i vlerave dhe personaliteteve të së kaluarës, tashmë është shndërruar në metodë pune. Për të qenë sa më tërheqës, sa më origjinalë, mohohen madje edhe vlerat fondamentale të një populli: identiteti, gjuha, ngjarjet dhe personazhet historike, etj. Këta mohues, nihilistë të rinj që paralajmëronin distancën e plotë nga vlerat ideologjike të së kaluarës, në thelb, në angazhimet e tyre zbatonin metodën marksiste të negacionit të gjithëçkajës. Por jo vetëm kaq: mohimi jokritik i vlerave të së kaluarës, zëvendësohet me afirmimin po aq jokritik të risive natyrash të ndryshme politike, kulturore, fetare, etj.
Krahas inkompetencës, funksionin përçarës të debatit, e shkaktojnë të vërtetat e paverifikuara për veten dhe për të tjerët. E gjitha fushata e regjimit të Millosheviqit, nisi me sloganin e përhapjes së " të vërtetës" serbe për ngjarjet historike dhe për pozitën "mjeruese" të serbëve, fillimisht në Kosovë dhe pastaj në Slloveni, Kroaci, Bosnje. Kjo "e vërtetë" serbe, sikur nuk mjaftoi të përhapej vetëm në mënyrë retorike, përmes forumeve politike dhe mediumet, por u përdor edhe vulgu, turma që endej poshtë e lartë Jugosllavisë, duke i rrëzuar regjimet që nuk pajtoheshin me "të vërtetën" e serbëve të rinj. Kjo turmë tmerruese, primitive e alkoolizuar, kishte rolin e frikësimit të të tjerëve që cilësoheshin si armiq potencialë të brendshëm, fillimisht shqiptarët e pastaj të tjerët. Popujt e tjerë i toleronin këto "të vërteta" të reja, duke pandehur se makutëria serbe do të kënaqet vetëm me shqiptarët dhe Kosovën. Por, kur u pa se ambiciet serbe janë më të mëdha, filluan debatet përçarëse që nuk e zgjidhnin konfliktin, por e ushqenin atë. Të vërtetat e të tjerëve satanizoheshin, ndërkaq ato të vetat hyjnizoheshin.
Debatet humbin rolin parandalues të konfliktit dhe shndërrohen në instrument përçarës për shkak të intencave, interesave të fshehta etnike, religjioze apo politike. Kjo intencë ndikon që të grumbullohen argumentet dhe gjysmë të vërtetat dhe të fshihen apo të modifikohen faktet e pakëndshme. Me këtë metodë zakonisht ndërtohen, sipas intencës, disponimit, mozaikë të zinj, të bardhë apo të larmishëm.
Debati merr funksionin fatal përçarës edhe për shkak të disa tipareve primordiale të njeriut që ndikon në perceptimin manikeik, bardhë e zi, mik-armik të fenomeneve të ndryshme shoqërore. Në shoqëritë pa traditë demokratike, politika zhvillohet kryesisht si relacion mik-armik, ashtu si konstaton politikologu i njohur gjerman Karl Shmit. Anëtari i grupit tim perceptohet si i mirë, i drejtë, pozitiv, ndërkaq, pjesëtarët e grupit tjetër konkurrues si armiq, të ligë, të padrejtë. Mohimi dhe pohimi, bëhet në mënyrë jo kritike.
Debatet humbin misionin e vet parësor, nëse një shoqërie i mungon elita kredibile nga aspekti intelektual dhe moral. Rrënimi i sistemit të vjetër të vlerave, e rrënoi edhe elitën e dikurshme. Por problemi kryesor nuk është te mohimi, por te paaftësia e krijimit të sistemit të ri të vlerave dhe të elitës së re.
Populli shqiptar, pak nga pak fillon të rrezikohet nga debatet e këtilla fatale përçarëse. Hapen shumë dilema që nuk mbyllen, që ndikojnë në krijimin e një konfuzioni rrënues. Në këtë moment, populli shqiptar e ka humbur rrëfimin unik për vetveten. Popujt që humbin atë, njëkohësisht krijojnë dyshime për vetveten. Në planin kombëtar, dyshimet e këtilla sjellin asimilimin, apo kosmopolitizmin e shtirur, ose ikjen nga liria, dorëzimin, kërkimin e shpëtimit, sigurisë, kuptimit të jetës te totalitarizmat, autoritarizmat e rinj, kryesisht fetarë dhe politikë, ashtu siç shpjegon filozofi Erih From.
Në opinionin shqiptar, kohët e fundit, gjithnjë e më shpesh hapen debate të këtilla rrënuese, përçarëse, në mënyrë inkompetente, për çështje të ndryshme, për ngjarjet dhe personat historikë, për identitetin kombëtar, për gjuhën standarde shqipe, për besimet fetare. Në opinion shqiptar, në mjediset intelektuale mbisundon trendi mohues. Sa më shumë që dyshon, le përshtypjen se je më objektiv, më i moralshëm dhe më i drejtë.
Kur debatet e këtilla nisën në hapësirat jugosllave e veçanërisht në Bosnjë, dallimet gjuhësore, kulturore dhe të tjera, ishin më të vogla sesa dallimet e ndryshme në mes të shqiptarëve. Çdo serb e kupton po aq kroatishten, boshnjakishten, apo malazezishten sa edhe serbishten. Po kështu edhe kroati, boshnjaku e malazezi, e kuptojnë serbishten. Dallimet tuaja ishin dhe janë inekzistente, por në debatet përçarëse ato mistifikoheshin. Shpeshherë grindjet brenda llojit, brenda familjes, janë më ekstreme meqë siç konstatonte me të drejtë psikologu i njohur, Sigmund Frojd, në këto kontekste fetishizohen dallimet e vogla, për ta mbrojtur apo për ta krijuar identitetin e ri.
Në hapësirat shqiptare, në fillim në mënyrë të ndrojtur, por më vonë në mënyrë gjithnjë e më intensive, hapen çështjet që kemi menduar se njëherë e përgjithmonë janë tejkaluar, si çështja e tolerancës fetare.
Nocioni ose vlera e tolerancës fetare, për shkak të ndërrimit të pikës së luajalitetit, shndërrohet prej mekanizmit mbrojtës në atë rrezikues. Kjo ndodh shpeshherë, si në jetën e përditshme ashtu edhe gjatë procesit historik. Mirësia është virtyt që shpeshherë keqpërdoret nga të tjerët që atë e shfrytëzojnë si të metë, si naivitet, si dobësi. Ose, bunkeri shërben si objekt mbrojtës, por nëse e pushton armikun shndërrohet në instrument pushtimi.
Aktualisht në emër të tolerancës fetare gjithnjë e më shumë përhapen ndikime, botëkuptime, standarde, simbole fetare, duke shndërruar Shqipërinë dhe hapësirat shqiptare, në vende të betejave fetare. Sipas reagimeve të ashpra fitohet përshtypja se në hapësirat shqiptare, përjetësisht do të ekzistojë antagonizmi në mes të simboleve fetare. Në debatet që zhvillohen, të motivuara nga forma të ndryshme të mosdurimit fetar, gjithnjë e më shumë thellohet dasia, qoftë për shkak të inkompetencës të pjesëmarrësve në debate ose për shkak të një problemi edhe më të rrezikshëm, atë të bartjes së loajalitetit nga kombi në besime fetare. Në këto debate, kryesisht blasfemike, dikush merr të drejtën, pa qenë i autorizuar nga askush, ta mbrojë Zotin nga njeriu. Kjo tendencë gjithnjë e më tepër e zëvendëson teologjinë me religjionin, besimin e pastër në Zot me nënshtrim ndaj administratës fetare.
Vlera e tolerancës tashmë nuk është e mjaftueshme për ta evituar rrezikun nga fërkimet fetare, por duhet të sanksionohet ligjërisht, çka tolerohet dhe çka nuk tolerohet. Çdo shoqëri, sidomos ajo evropiane, nuk përbëhet vetëm nga besimtarë të ndryshëm, por në mesin e tyre ka segmente, madje edhe dominante ateistësh, agnostikësh apo të atillë që besojnë në Zot dhe jo në religjion. Shpesh herë besimi në Zot nuk përputhet me mënyrën e zbatimit të bindjeve fetare, sidomos kur në emër të Zotit bëhen krime të palejueshme, ndaj krijesave të tjera të Zotit. Ai që ndërton simbole gjigante fetare nuk madhëron Zotin, por veten. Nga këto ndjenja ekscentrike, narciste, protagoniste, burojnë motivet për debate të kota që përhapin më shumë përçarje se bashkim.
Debate po aq rrënuese shfaqen edhe në segmentin e kontestimit të standardit gjuhësor, që është mbase indi i vetëm që i ndërlidh shqiptarët e të gjitha anëve. Gjuha e cila e vulosi identitetin e përbashkët kombëtar, tashmë shndërrohet në instrument që do t'i përçajë shqiptarët jo vetëm në gegë dhe toskë, por edhe sipas kufijve politikë. Te çdo popull ekziston tendenca normale për rritje të kapaciteteve, për ngjeshje të unitetit të brendshëm, për formim të identitetit të përbashkët përmes krijimit të instrumenteve që lehtësojnë komunikimin e brendshëm. Standardizimi i gjuhës, është instrumenti mbase kryesor që e cilëson identitetin kombëtar. Popujt e civilizuar që jetojnë në katër anët e botës siç janë anglezët, francezët, arabët etj., me xhelozi e kultivojnë dhe e respektojnë gjuhën e tyre të standardizuar, si mjet të ruajtjes jo vetëm të identitetit, por edhe të kohezionit të brendshëm shoqëror. Francezët madje shpenzojnë miliona euro, për ta mbajtur gjallë projektin e frankofonisë, e përdorimit të gjuhës franceze te popujt e ndryshëm.
Ata që kontestojnë standardin gjuhësor, duhet të kenë parasysh se dialektet i takojnë periudhës së feudalizmit, ndërkaq gjuha standarde është nevojë e pazëvendësueshme komunikuese për shoqëritë dhe shtetet moderne.
Në debatet në hapësirat shqiptare, në mënyrë krejtësisht inkompetente hapen dilema për identitete të reja kombëtare si bie fjala, për identitetin kosovar. Ata që hapin këtë dilemë, mendojnë se çështja e identitetit kombëtar është e ndërlidhur me kategorinë e vendimmarrjes voluntariste politike. Në këto debate mungon informacioni elementar për proceset kombformuese, duke krijuar konfuzion të padurueshëm në mes të nocionit popull, komb, komb etnik, komb politik etj.
Te kulturat që kanë traditë t'i vlerësojnë dukuritë e ndryshme shoqërore nga një distancë, ose me sy dyshues dhe mendje kritike, asgjë nuk mund të përvidhet si vlerë e pakontestueshme, madje as debati...
04/02/2006
KATEGORIA: Analiza