Duke pritur pakon e Ahtisarit - Shkruan: Veton Surroi
Duke pritur pakon e Ahtisarit
Shkruan: Veton Surroi
Pothuajse para njė viti filluan pėrgatitjet pėr procesin negociator pėr definimin e statusit tė Kosovės, tė udhėhequr nga Presidenti Ahtisari. Atėbotė, para njė viti, u definua pak a shumė korniza e negociatave. Po tė thjeshtėsohej, negociatat kishin tė bėnin me rirregullimin e marrėdhėnieve ndėretnike nė njė Kosovė tė re, me status tė definuar. Natyrisht, tė vendosura si negociata qė do tė konsultonin Prishtinėn dhe Beogradin, kėto nė masė tė madhe, kishin tė bėjnė me akomodimin e komunitetit serb nė shtetin e ardhshėm tė Kosovės.
Nėse thjeshtėsohet, i tėrė procesi negociator mund tė ndahet nė qasjen e tė drejtave territoriale dhe joterritoriale, qė do tė thotė tė tė drejtave brenda njė territori tė caktuar dhe tė drejtave qė vlejnė nė tėrė territorin e Kosovės.
Pjesa territoriale, qartazi kishte tė bėnte me rirregullimin e territoreve tė komunave tė Kosovės dhe tė kapacitetit tė tyre vendimmarrės. Nė procesin qė ishte mė i vėshtiri, delegacioni i Kosovės ofroi njė pako, qė pėrfshin mbi 90 pėr qind tė popullatės serbe tė Kosovės, gjegjėsisht u krijon kėtyre qytetarėve njė realitet vetadministrimi nė pushtetin lokal, gjegjėsisht nė komunat ku ky komunitet do tė pėrbėjė shumicėn e popullsisė. Pėr mė tepėr, ofroi njė pėrkrahje serbėve tė Kosovės nga ana e Beogradit, brenda njė interpretimi liberal tė standardeve tė OSBE-sė pėr komunikimin e shtetit amė me pakicat, kėshtu qė kėto komuna de facto do tė vazhdojnė tė kenė njė relacion tė papenguar me Beogradin, por natyrisht, dhe siē e do rendi, brenda bashkėpunimit me autoritetet shtetėrore kosovare.
Pjesa joterritoriale kishte tė bėnte me njė pako tė avancuar tė drejtash tė veēanta tė komuniteteve pakicė. Kėto tė drejta, tė identifikuara brenda nocionit tė interesave vitale tė njė komuniteti pakicė (identiteti gjuhėsor, kulturor, nevojat arsimore etj.) u vendosėn nė njė ofertė gjithėpėrfshirėse kosovare, qė u garanton komuniteteve pakicė tė jenė tėrėsisht tė mbrojtura nga ēfarėdo mbivotimi etnik. Pėr mė tepėr, me angazhim pėr komunitetin tradicionalisht tė nėpėrkėmbur rom, pakoja minoritare kosovare ka tejkaluar standardet e shumicės sė vendeve tė Evropės sė sotme.
2.
Kėto negociata, megjithatė, u karakterizuan me njė asimetri tė theksuar.
Fillimisht, pėrfaqėsuesit e serbėve tė Kosovės, ata pėr cilėt edhe u zhvillua pjesa mė e madhe e debatit, u vetėpėrjashtuan nga ky proces. Deleguan tė drejtėn pėr tė vendosur pėr fatin e tyre delegacionit tė Beogradit. Pasojė e kėtij vendimi ishte se nuk evokuan pėr tė drejtat e tyre, por lanė qė Beogradi tė pėrdorė tė drejtat e tyre legjitime pėr axhendėn e saj politike. Rrjedhimisht, ēfarėdo qė do tė dalė nga ky proces negociator nuk do tė ketė ndjenjėn e pronėsisė pėr serbėt e Kosovės, gjegjėsisht do tė interpretohet si imponim.
Por, asimetria ishte edhe mė e theksuar me taktikėn negociatore tė Beogradit. Duke marrė njė vendim tė vetėdijshėm pėr bllokim apo zhvlerėsim tė kėtyre negociatave, Beogradi ka llogaritur se me pėrkrahjen e Rusisė nė Grupin e Kontaktit, e mė me rėndėsi, nė Kėshillin e Sigurimit, do tė ērregullojė kahen e negociatave dhe produktin e tyre final. Rusia zyrtare, ndėrkaq, duke bėrė formulimin se do tė vendosė veton mbi ēfarėdo rezolute me tė cilėn nuk ėshtė dakord Serbia, e ka shndėrruar Beogradin nė fuqi bėrthamore, gjegjėsisht ia ka dhėnė Beogradit tė drejtėn e vetos nė Kėshillin e Sigurimit, tė drejtėn tė cilėn tradicionalisht e kanė fuqitė bėrthamore.
Kjo asimetri e theksuar ka krijuar dy realitete. Sė pari, ka bėrė qė Beogradi gjatė tėrė procesit negociator tė jetė i interesuar pėr territore e jo pėr njerėz. Pra, qė tė merret gjatė tėrė kohės me pėrpjekjen e ndarjes territoriale tė Kosovės. Sė dyti, e ka shndėrruar fundin e kėtij procesi negociator nė ēėshtje gjeopolitike e jo ēėshtje tė drejtash. Kjo do tė thotė se pėr Moskėn ėshtė krejtėsisht jorelevante se ēfarė janė ofertat kosovare pėr njė a tjetrėn ēėshtje tė drejtash tė komuniteteve pakicė. Ėshtė relevante se si e tėrė vendimmarrja rreth Kosovės mund tė pėrdoret nė rolin e ri qė e ka Rusia nė ambientin botėror. Mesazhi ėshtė: kjo nuk ėshtė Rusia e Rambujesė; kjo ėshtė Rusia pa borxhe tė jashtme, me 600 milionė dollarė tė hyra nė ditė nga eksporti i naftės dhe gazit, me vetėbesim tė rifituar dhe nevojė pėr vulė nė marrėdhėniet ndėrkombėtare.
3.
Me ose pa gjeopolitikė, ēėshtja e Kosovės megjithatė mbėrrin nė pyetjen e saj fillestare dhe fare tė thjeshtė: nėse kėshtu si deri mė sot nuk shkon mė, e gjėrat nuk mund tė kthehen prapa, cila ėshtė rruga pėrpara?
Pėrgjigjet janė tė thjeshta, nė formulat e Evropės sė sotme. Kosova duhet tė jetė njė vend demokratik, funksional, brenda tėrėsisė sė saj tokėsore. Kjo nėnkupton qė tė gjendet njė balancė e re mes shumicės dhe pakicės (siē kemi propozuar nė dokumentet tona tė Vjenės) dhe njė balancė e re mes komunitetit ndėrkombėtar nė Kosovė dhe institucioneve tė Kosovės (tejkalim i formave tė protektoratit).
Pėr tė bėrė kėtė presim qė pakoja e Ahtisarit tė propozojė qė Kosova tė fitojė nė tėrėsi dhe pa ekuivoke, tė drejtėn e kontraktualitetit, e tė drejtėn qė tė jetė subjekt i barabartė ndėrkombėtar.
Ēfarė do tė thotė kontraktualiteti? E drejta qė tė kemi marrėveshje me institucionet financiare ndėrkombėtare, sepse nuk ekziston ekonomi nė botė sot qė zhvillohet pa mbėshtetje nė kredi. Do tė thotė e drejta qė tė nėnshkruajmė kontratė me Kėshillin e Evropės, qė tė jemi tė mbikėqyrur, por edhe fuqiplotė nė implementimin e pakos sė tė drejtave tė njeriut dhe minoriteteve.
Do tė thotė e drejta qė tė nėnshkruajmė partneritetin me Bashkimin Evropian dhe NATO-n, qė do tė thotė ta kemi kapacitetin e integrimit. Regjioni ynė njeh vetėm dy tipa shoqėrish: ato qė pėrgatiten pėr integrim euroatlantik dhe ato qė stagnojnė. Nė kėtė kategori tė dytė do tė jetė pėrherė Kosova, nėse nuk e fiton tė drejtėn e kontraktualitetit. A ėshtė bota e interesuar pėr njė Kosovė nė stagnim tė pėrhershėm?
4.
Nė javėt dhe muajt qė vijnė, gjithēka do tė bėhet mė e qartė. Shpresojmė se do tė sqarohen edhe dy rreziqet e pėrhershme qė po rrinė mbi kokėn e procesit pėr pėrcaktimin e statusit tė Kosovės. I pari ėshtė njė deklarim i paqartė i Kėshillit tė Sigurimit, njė rezolutė e papėrcaktuar pėr Kosovėn. Kjo do tė ndante komunitetin ndėrkombėtar nė ata qė do ta njohin Kosovėn e pavarur dhe nė ata qė nuk do ta njohin, sė paku pėr njė kohė. Njė gjendje e tillė do tė ishte nė kundėrshtim me cakun themeltar, tė stabilitetit tė rajonit, duke zgjidhur problemin e fundit tė mbetur nga zhbėrja e ish-Jugosllavisė.
Rreziku i dytė, i lidhur edhe me kėtė tė parin, ėshtė ai i ushqimit tė ambicies se Kosova mund tė vazhdojė me njė ndarje territoriale, ēfarė e kemi de facto, edhe nė tė ardhmen, me shpresė se do tė shndėrrohet nė realitet juridik.
Qė tė dyja kėto rreziqe do tė ishin jo pjesė e zgjidhjes, por pjesė e krijimit tė problemeve tė reja me Kosovėn e rreth Kosovės, me tė cilat edhe ky regjion, edhe Evropa ėshtė lodhur tashmė.
* (Autori ėshtė kryetar i Partisė ORA. Shkrimi u bazua nė diskutimin e bėrė fundjavėn e kaluar nė konferencėn e PER-it nė Budapest)
Krijoni Kontakt