Zgjidhja mė e arsyeshme pranimi unilateral i shtetit tė Kosovės
Agim Vuniqi, Farmington Hills
Realizimi i pavarėsisė sė plotė ėshtė opsioni i vetėm i mbijetesės, ngaqė ēdo zvarritje dhe kushtėzim i sovranitetit tė plotė ėshtė i barasvlershėm me dėnimin me kusht dhe mohimin e tė drejtės demokratike tė qytetarėve pėr deklarim tė lirė pėr tė ardhmen e tyre, meqė nuk mund tė ketė marrėveshje dhe pajtim nė mes tė palės qė projektoi gjenocidin kundėr shqiptarėve dhe palės qė pėsoi nga krimet monstruoze tė regjimit tė Beogradit.
Dimensioni i problemit ėshtė paksa mė kompleks se qė paramendohet meqė ėshtė pjesė e zvarrė e procesit tė shpėrbėrjes tė njė krijese tė vdekur "Jugosllavi" - jo Serbi, meqė edhe Serbia kishte burimin e shtetėsisė nė kushtetutėn jugosllave, njėjtė si republikat dhe krahinat autonome, meqė Kosova kishte tė drejtėn e vetos qė asaj i garantonte vetėvendosje (me pėlqimin e subjekteve tjera federale, por meqė u shkatėrrua federalizmi jugosllav, Kosova luftoi ashtu si edhe republikat tjera dhe fitoi luftėn pėr tė realizuar tė drejtėn e njohjes ndėrkombėtare ("international recognition") tė SHBA-sė dhe BE-sė, nė fillim, e mė pas edhe pranimit nė OKB.
Ėshtė viti i shtatė nėn administrimin e UNMIK-ut, kur edhe filloi tė hapet kutia e Pandorės, akulli siberian filloi tė shkrihet nėn rrezet e diellit qė vijnė nga tejoqeani. Njeriu i tretė nė diplomacinė amerikane z. Bėrns kėrkoi hapjen e bisedimeve rreth statusit tė Kosovės dhe zhbėrjen e vdekjes sė heshtur atė tė "status quo"-s. Edhe pse ishte prezent skepticizmi se shqiptarėt pėrballen me presionin pėr bisedime me palėn serbe tė influencuar nga diplomacia ruse pėr tė pranuar bisedimet e drejtpėrdrejta mendohej se kjo nuk do tė ndodhė-ashtu deklarohej Grupi Negociator, meqė formula ruse nėnkupton ndėrrimin e tezave atė tė shfajėsimit historik tė palės serbe qė shkatėrroi dhe dogji Kosovėn, ngaqė serbėt ishin ata qė i shpallėn luftė bashkėsisė ndėrkombėtare dhe NATO-s.
Realizimi i pavarėsisė sė plotė ėshtė opsioni i vetėm i mbijetesės, ngaqė ēdo zvarritje dhe kushtėzim i sovranitetit tė plotė ėshtė i barasvlershėm me dėnimin me kusht dhe mohimin e tė drejtės demokratike tė qytetarėve pėr deklarim tė lirė pėr tė ardhmen e tyre, ngaqė nuk mund tė ketė marrėveshje dhe pajtim nė mes tė palės qė projektoi gjenocidin kundėr shqiptarėve dhe palės qė pėsoi nga krimet monstruoze tė regjimit tė Beogradit, qė ende dėrgon sinjale tė freskėta mbi krimin nė Kosovė duke dėrguar pėr ēdo ditė kufomat e paketuara. Asnjėherė nuk ka ndodhur nė histori dhe nė praktikėn juridike qė tė abolohet krimi dhe tė dėnohet viktima, aq mė larg tė negociojnė ata drejtpėrdrejt nė mes vete, nė kėtė rast me ēdo kusht duhet tė dėnohet pala qė shkeli ligjet ndėrkombėtare, duke shkaktuar katastrofėn humanitare dhe dėbimin e dhunshėm tė njė milionė njerėzve nga prona dhe shtėpitė e tyre, me marrjen e tė drejtės pėr negocime pėr statusin final tė Kosovės. Edhe pse ndikimi i rusėve nuk do tė jetė i vogėl (ata vazhdimisht pėrkrahėn politikėn shfarosėse tė Millosheviqit, jo vetėm diplomatėt rus, por edhe kisha ortodokse ruse, me nė krye kryepopin Aleksej) meqė vetoja ruso-kineze do tė vėshtirėsojė pavarėsinė e plotė dhe do tė vonojė procesin e pavarėsimit. Por fakti i pėrshpejtimit tė procesit tė bisedimeve, qė u iniciua nga diplomacia amerikane, ėshtė barrierė e pamposhtur pėr pėrpjekjen ruse qė ka pretendim me ēdo kusht tė rikthehet nė Ballkan, por edhe pėr t'i krijuar probleme diplomacisė amerikane dhe administratės sė Bushit e cila ėshtė angazhuar si nė planin e brendshėm dhe atė tė jashtėm pėr tė siguruar mjete tė mjaftueshme financiare pėr rindėrtimin e Irakut, por edhe krijimin e stabilitetit politik nė mes tė suni-ve dhe shiit-ve, qė do tė pėrmbushte pėrpjekjet amerikane pėr demokratizimin e plotė dhe rikthimin e sovranitetit tė plotė kushtetues tė Irakut.
Angazhimi i drejtė amerikanė kudo nė botė me siguri duhet tė kompletohet me pavarėsimin e plotė tė Kosovės, duke dhėnė sinjale tė qarta se nuk ka zgjidhje tjetėr ne botė pėrveē ndėrtimit tė demokracisė nė pėrmasa jo vetėm rajonale, por edhe globale, prandaj ēdo pėrpjekje pėr vonesėn e kėtyre proceseve tė filluara ėshtė vetėm "prashitje nė ujė", kjo nėnkupton edhe tė drejtėn e kosovarėve qė vetė tė vendosin pėr tė ardhmen e tyre, qė do tė qetėsonte Ballkanin nga ethet e luftės. Po qė se procesi i bisedimeve do tė pėsojė fiasko, do tė ishte i pamoralshėm insistimi qė Kosova tė monitorohet nga BE-ja, meqė kjo pėrveē shpenzimeve tė mėdha do tė krijonte probleme tė mėdha edhe pėr shkak tė dėshtimit tė votimit tė Kushtetutės evropiane nga francezėt dhe holandezėt dhe tė interesave tė ndryshme qė janė vazhdimėsi e lidhjeve tė mėhershme historike. Prandaj ajo qė fillojė me angazhimin amerikanė edhe duhet tė pėrfundojė, ndoshta edhe me zgjidhjen mė tė arsyeshme pranimin unilateral tė shtetit tė Kosovės.
Pėrfundimisht kur NATO-ja intervenoi nė Kosovė kėtė e bėri me tė njėjtėn ambivalencė qė edhe karakterizon veprimin e saj, "NATO-ja e cila nė rastin e Kosovės ėshtė mė afėr protektoratit tradicional tė qeverisjes se sa qė influencoi ndonjė kualitet tė ri. Forcat e NATO-s janė nė Kosovė nė bazė tė mandatit tė OKB-sė i cili nė efekt ėshtė kundėr aspiratave tė popullsisė lokale shqiptare. Shqiptarėt nuk luftuan pėr autonomi, por pėr pavarėsi dhe sigurisht jo tė mbeten nėn qeverisjen jugosllave", thotė Kissinger ("Does America need a foreign policy").
Kisingjeri saktėsisht parashikoi se ēka do tė ndodhė pas Millosheviqit? "Jugosllavia demokratike e pėrkrahur nga Rusia do tė kėrkojė nė OKB t'ju pėrmbahet rezolutės sė Kėshillit tė Sigurimit qė t'i mundėsojė ushtrimin e tė drejtave tė banorėve tė vet". Cili do tė jetė qėllimi amė pėr kėrkesat e kosovarėve pėr pavarėsi tė cilat janė tė sigurta nė pėrmbajtje. "Do tė jetė ironike pėr SHBA qė kanė luftuar nė emėr tė autonomisė sė kosovarėve, por tash tė rezistojė, por edhe tė luftojė qėllimet qė tė arrihet pavarėsia e kosovarėve", saktėson ai.
Kjo e drejte rezulton edhe nga e drejta e qytetarėve tė Kosovės pėr tė jetuar tė lirė, tė sigurt dhe tė jenė pjesė e prosperitetit tė gjithė qytetarėve evropianė. Lufta nė Kosovė dhe angazhimi i Aleancės veri-atlantike kishte mu kėtė qėllim, prandaj ēdo pėrpjekje pėr devalvimin e kėtyre vlerave do te thotė dėshtim i plotė i angazhimeve tė Unionit Evropian dhe tė vetė Kėshillit tė Sigurimit, meqė kėrkesa kinse pėr implementimin e plotė tė rezolutės 1244 pas shtatė vite paqeje paraqet nė mėnyrė tė rėndėsishme pėrpjekjen pėr ndėrrimin e kursit politiko-diplomatik nė raport me Kosovėn, edhe pse kėtė tė drejtė-tė drejtėn e zbatimit tė plotė e kishte misioni i UNMIK-ut, duke rikujtuar faktin se Bashkimi Evropian, Komisioni Evropian si dhe Banka Botėrore ishin pėrgjegjėse pėr rindėrtimin e ekonomisė sė shkatėrruar kosovare, dhe atė gjithnjė nė pajtueshmėri me Rezolutėn 1244 qė ka mbėshtetje juridike nė kapitullin VII tė Kartės sė OKB-sė, kapitull ky qė parashikonte njė aksion vendosės dhe imponues.
Dimensioni i problemit ėshtė paksa mė kompleks se qė paramendohet meqė ėshtė pjesė e zvarrė e procesit tė shpėrbėrjes tė njė krijese tė vdekur "Jugosllavi" - jo Serbi, meqė edhe Serbia kishte burimin e shtetėsisė nė kushtetutėn jugosllave, njėjtė si republikat dhe krahinat autonome, meqė Kosova kishte tė drejtėn e vetos, qė asaj i garantonte vendosje dhe qeverisje tė barabartė me subjektet tjera federale. Nuk mundet assesi tė mohohet ky fakt shumė i rėndėsishėm nė raportet Kosovė-Federatė, prandaj edhe gjatė fazės sė bisedimeve nuk mund tė nėpėrkėmbet institucioni-veto qė kishte Kosova dhe qytetarėt e saj, si gjatė fazės sė para shpėrbėrjes sė dhunshme, por edhe pas saj. Serbia me luftė shkatėrroi burimin e shtetėsisė sė saj, Jugosllavinė, ashtu siē humbi sovranitetin dekorativ tė saj mbi Kosovėn me luftė, prandaj Serbia gjithsesi duhet tė dėnohet pėr shkatėrrimin e Jugosllavisė (ish-anėtare fuqiplote e OKB-sė) qė me luftė tė pėrgjakshme pretendonte qė ish-Jugosllavinė ta bėjė Serbi tė madhe, pėrmes instrumentalizimit tė ushtrisė jugosllave, meqė Serbia humbi luftėn. Nuk ka pajtueshmėri qė Kosova tė jetė pjesė e Serbisė, meqė pėr kėtė asnjėherė nuk ka dhėnė pėlqimin, por ėshtė subjekt i pavarur qė i duhet vetėm njohja ndėrkombėtare. Meqė Rezoluta 1244 i referohet nocionit Jugosllavi e jo Serbi, ėshtė vetėm shprehje e raporteve tė pėrkohshme dhe koncesioneve qė i bėheshin Rusisė nė Kėshillin e Sigurimit, pa pėlqimin e Kosovės, vetėm pėr tė ndalė makinerinė fashiste ushtarake tė Millosheviqit. Prandaj ēdo shtyrje e zgjidhjes sė plotė tė problemit tė Kosovės dhe pavarėsimit tė saj tė plotė, duke pritur aderimin e plotė tė Serbisė nė Bashkėsinė Evropiane, do tė thotė stagnim nė tė gjitha fushat dhe pengim i zhvillimit ekonomik tė Kosovės por edhe i vet Serbisė, por edhe rajonit, qė sigurisht mė vonė do tė kėrcėnonte rajonin edhe nga shpėrthimet sociale qė do tė kushtonin shumė mė shtrenjtė pėr BE-nė.
Bisedimet eventuale dypalėshe do tė duhej tė ishin vetėm njė test pėr tė testuar vendosmėrinė politike tė shqiptarėve pėr shtetėsi, prandaj edhe pranimi i palės shqiptare pėr bisedime duhet vetėm tė pėrmbushė tė drejtėn e pakontestueshme tė tyre pėr deklarim tė lirė, qė u shkelė me luftė, por qė forcat vetėmbrojtėse tė UĒK-sė pėrligjėn tė drejtėn institucionale tė mbrojtjes sė territorit, te jetėve tė civilėve dhe tė pasurisė tokėsore e nėntokėsore dhe fituan luftėn nė tokė, tė ndihmuara nga Aleanca Veri-atlantike nga ajri, duke krijuar njė realitet tė ri, tė demokratizimit tė shoqėrisė qytetare dhe mbajtjes sė zgjedhjeve nacionale dy here dhe atyre lokale, duke krijuar paradispozitat reale tė jetėsimit tė pavarėsisė sė Kosovės dhe pranimit tė saj ndėrkombėtar.
Krijoni Kontakt