Roli i familjes gjatë socializimit politik

[Davius]

II

II. FAMILJA GJATË SOCIALIZIMIT POLITIK

Llojet kryesore (historike ) të familjes

Me tipologjinë e familjes shkencëtarët nënkuptojnë “tipologjinë e reduktimit” të të gjitha formave të ndryshme dhe modaliteteve të familjes, përmes të cilave është e mundur që të gjitha kombinimet e cilësive të mblidhen në tipet më të vogla kryesore. Me këtë rast, duhet bërë dallimin ndërmjet formave reale të familjes dhe formave të familjes si model teorik. Ky model i reduktuar teorik është shënuar si lloj i familjes, kurse procedura dhe rezultatet si “tipologjia e familjes”.

Në përdorim janë shprehje të ndryshme për shënimin e kuptimeve të ngushta të familjes, gjegjësisht për grupimin e tyre të ngushtë: modalitete, varitete, forma etj. Këto trajta të ndryshme nuk ekzistojnë vetëm brenda llojit të caktuar, por se shpesh paraqiten edhe si forma kalimtare prej një lloji në llojin tjetër. Ato nuk paraqesin llojet e pavarura të familjes, por se mund të kenë rëndësi të madhe në përcjelljen dhe transformimin e llojit të vjetër historik në llojin e ri historik të familjes.

Siç dihet, në periudhën historike paraqytetare, nocioni i familjes nuk ka shënuar atë formë të përmbajtjes dhe marrëdhënieve që përbëjnë botëkuptimin thelbësor bashkëkohor të nocionit të familjes. Duke u nisur nga termi latin “familia” dhe atij grek “oikos”, që kanë shënuar bashkësinë jetësore në periudhën antike, këto bashkësi duke gjykuar sipas numrit të anëtarëve dhe strukturës së marrëdhënieve, ishin diç krejtësisht tjetër nga familjet bashkëkohore. Dallimi kryesor është në raportin e familjes ndaj shoqërisë, ngase familja në antikë dhe mesjetë nuk ishte vetëm institucion themelor shoqëror, por se ajo praktikisht ishte vetëm shoqërore. Çdo organizim prodhues ose politik - shtetëror kishte tipare të organizimit familjar. Atëherë nuk ekzistonte kufizimi ndërmjet politikës private dhe publike. Familja ishte edhe organizëm i theksuar publik.

Bashkësia antike politike ishte e mëshiruar në “pater familias”, që paraqiste edhe pushtetin, njëkohësisht publik dhe politik. Individualiteti nuk ekzistonte, sepse ishte i fashitur në pjesën e atij grupi (shoqëror), në atë masë sa nuk ka poseduar as të drejtën e subjektivitetit. Individualiteti si subjekt, siç merret nga kuptimi bashkëkohor europian, shfaqet shumë vonë. Veç përmes subjektit modern krijohet vija demarkative ndërmjet shtetit dhe familjes.
Me shfaqjen e qytetarisë dhe dominimin e marrëdhënieve prodhuese kapitaliste, vie deri te plasaritja e sferës private ( e familjes dhe shoqërisë qytetare ) nga njëra anë dhe sferës së ( shtetit ) publik nga ana tjetër. Historinë e marrëdhënieve ndërmjet familjes si sferë private dhe shtetit si sferë publike, shumë autorë e shënojnë si fillim i procesit që në bazë e ndryshon familjen bashkëkohore.

Në epokën kapitaliste fillon ”privatizimi i familjes”, e cila gradualisht e humb funksionin e saj prodhues dhe gjithnjë e më tepër fiton karakteristika të njësisë themelore të konsumit privat. Nga kjo perspektivë familja shfaqet si sferë jo vetëm e ndarë nga bota punuese, por pothuajse tërësisht e pavarur, “botë për vete”. Në të individi është “zotëri” i fatit të vet, që përcakton dhe drejton me jetën e tij, kontrollon kushtet dhe mjetet e reprodukimit të vet jetësor.

Tërheqja kah vetja dhe izolimi i familjes në sferat e tjera janë vetëm forma historike të ekzistimit të saj. Ato forma janë të kushtëzuara dhe të formësuara edhe në organizimin klasor të shoqërisë kapitaliste, ashtu sikurse në familje ndodhin ndryshime dhe lëvizje, që janë shprehje specifike e lëvizshmërisë së përgjithshme dhe antagonizmave të kapitalizmit.
Përshkrimi paraprak i karakterit të ndryshimit që përjeton familja në etapat e veçanta të zhvillimit historik, është e rëndësishme edhe nga pikëpamja e ndryshimit të familjes në shoqërinë socialiste, e që proklamohet nga perspektiva se ka për qëllim ta shndërrojnë familjen në bashkësi të lirë njerëzore.

Shoqëria bashkëkohore, e cila ende quhet shoqëri individualiste dhe civilizim teknologjik, tregon karakteristikën e saj më të ngushtë me shenjën se prodhimtaria individuale është bazë e shoqërisë. Bota bashkëkohore nga “bota e vjetër” dallohet para së gjithash në atë se është rritur shumëfish prodhimtaria e saj dhe fuqia konsumuese dhe se shumë institucione dhe organizata bëhen qendër e jetës, kurse zvogëlohet roli i grupeve të drejtëpërdrejta primare dhe të vogla ( ndër to edhe i familjes ).
Shkalla e zhvillimit të familjes bashkëkohore, duke pasur parasysh shtresimin klasor, dallimin e kushteve të jetesës dhe vlerave shoqërore të klasave të ndryshme është joidentik.

Familja patriarkale është e themeluar në principet e sistemit klasor, që është mbajtur në kuadër të familjes, ka frenuar proceset e zhvillimit industrial që duhet t’i nxisë synimet individuale për aftësimin profesional, andaj për këtë shoqëria industriale kërkon familje të atillë që do të ishte në gjendje të orientojë anëtarët e saj në drejtim të shoqërisë, çka e tëra ndikon në strukturën dhe madhësinë e familjes: për këtë shumë funksione të familjes patriarkale barten në institucionet e specializuara shoqërore. Familja nuk është më njësi e mëvetësishme dhe e mjaftueshme, kurse për anëtarët e saj qendër e jetës shoqërore dhe transmisioni i pozitës së saj shoqërore, tashmë shndërrohet në një institucion shoqëror për detyrat specifike shoqërore.

Duke marrur parasysh llojet e studiuara të familjes dhe gjer më sot të njohura, formulohet edhe tipologjia historike e organizmit familjar. Tipologjia më e përgjithshme e familjes, mund të reduktohet në tri lloje: 1. Lloji i zakonshëm i familjes, karakteristikë për “shoqëritë primitive”.
2. Lloji patriarkal i familjes, karakteristikë për shoqëritë parakapitaliste dhe 3. Lloji egalitar i familjes, që zë fill me fenomenin e shoqërisë industriale, por si model që mund të realizohet vetëm me tejkalimin e kufirit të shoqërisë qytetare.

Llojin bashkëkohor të familjes e karakterizohen: familja e vogël me lidhjet e afërta të paqëndrueshme; martesa më nuk është marrëveshje ndërmjet të afërme me qëllim të plotësimit të interesave të grupit të afërt, por lidhje ndërmjet individëve e vendosur me qëllim të plotësimit të nevojave të tyre; familja është e orientuar ndaj individëve, me orientim të theksuar ndaj fëmijëve; familja gjithnjë e më pak është e varur nga familja prindërore; autoriteti është demokratik me shpërndarje uniforme të ndikimit ndërmjet prindërve; familja bëhet gjithnjë e më tepër çështje private e individëve, pikësëpari sepse pika qëndrore e spostimit të funksioneve prodhuese-ekonomike bëhet në funksionet psiko-sociale; është karakteristik reduktimi i funksioneve tjera që i ka kryer tradicionalisht familja, ndërsa funksioni univerzal i familjes – socializimi dhe zhvillimi i fëmijëve, bëhet funksioni i saj primar, kurse shpesh edhe i vetmi funksion; familja është mjaft mobile, sepse nuk është e lidhur as me grupin e afërt as me pronën dhe migron drejt qendrave industriale dhe ato të zhvillimit urban; ajo është e liruar nga marrëdhëniet pronësore ( qoftë ndaj pasurisë së patundshme, ose ndaj mjeteve të prodhimit ), kurse bazën e ekzistimit të saj material e përbën përfitimi personal i anëtarëve të familjes, kështu që punësohen të gjithë anëtarët e aftë për punë; gjithnjë e më tepër vie në shprehje dukuria e martesave të përziera, ndërmjet shtresave, klasave e të ngjashme, çka tregon se është forcuar mobiliteti shoqëror, që shlyen kufijtë e vrazhdë ndërmjet grupeve klasore të kufizuara, çka fuqishëm ndikon edhe në marrëdhëniet familjare.

Sistemi i marrëdhënieve familjare është në lidhje më të ngushtë me llojin e sistemit shoqëror, që në familje vepron në formën e kërkesave, normave dhe vlerave që në një shoqëri të caktuar janë të pranuara ( ndoshta asnjë institucion shoqëror nuk shpreh në atë masë karakteristikat e sistemit kulturor të shoqërisë së dhënë si familje, e cila pikërisht për këtë se edukon gjeneratën e re, duhet të reflektojë kërkesat shoqërore, më drejtpërsëdrejti se sa është ky rast me grupet dhe institucionet tjera ). Familja, duke i kombinuar elementet racionale dhe emocionale gjatë procesit të edukimit bën përshtatjen e patjetërsueshme; në këtë kuptim do të mund të thuhej se organizimi familjar është sistem shoqëror i vogël, ngase modeli familjar ndërtohet sipas sistemit shoqëror në tërësi.
Familja është nën ndikimin e drejtëpërdrejt familjar të sistemit konstitutiv politiko-shoqëror, sepse sistemi i vlerave më së shpeshti nuk është i formuluar në mënyrë eksplicite.

Këtu është dhënë lista e llojeve të familjes, por kjo nuk do të thotë se të gjitha format e veçanta dhe varietetet e këtyre llojeve familjare duhet të përputhen me këtë përshkrim. Vetëm se me analizën e renditur hollësisht, që do të përfshinte rregullimin dhe varitetet e veçanta në kuadër të llojeve historike, do të mund të tregohej se çfarë marrëdhëniesh ekzistojnë ndërmjet varieteteve dhe tipeve. Prapëseprapë, edhe këto gjenerata, të cilat vetëm theksojnë tendencat e përbashkta në suaza të varieteteve të një lloji, mundësojnë që më qartazi të ballafaqohen ndërmjet sistemeve familjare dhe shoqërore, meqenëse nuk i përfillin rastet e veçanta specifike.

Nga kjo pason se tipologjia e cekur tregon se llojet historike të familjes janë të gjera dhe të përgjithshme, jo vetëm nga llojet e sistemeve shoqërore, por edhe nga formacionet shoqëroro-ekonomike, nga mund të nxirret përfundimi se familja si grup univerzal shoqëror, ndryshon më ngadalë nga sistemi shoqëroro-kulturor dhe ekonomik dhe se ndryshimet e rëndësishme në llojin e familjes kanë filluar në periudhat e rikthesave shoqërore ( siç është dukuria e shoqërive të para të civilizuara në raport me “shoqëritë primitive” si dhe dukuria e epokës së re historike e cila filloi me revolucionin industrial ). E gjithë kjo tregon mendimin e drejtë se familja është bashkësi njerëzore e llojit të vet dhe se nuk i nënshtrohet skemave karakteristike të evolucionizmit.

[Davius]

Hulumtimi i ndikimit të familjes gjatë procesit të socializimit politik në teorinë e re politike

Mendimi shkencor ishte shumë gjatë i prirur që familjen ta vëzhgojë si sferë e jetës tërësisht të ndarë dhe anësh nga politika; pikëpamja e tillë është fundamentuar në të kuptuarit më të thjeshtuar të familjes si “sferë intime psikologjike e anëtarëve nga njëra anë dhe në të kuptuarit e jetës politike si veprimatri e njerëzve të rritur, përvojave dhe sjelljeve që nuk janë në kurrfarë lidhjesh me procesin e zhvillimit paraprak të individëve, nga ana tjetër”.
Këto botëkuptime në mënyrë radikale i kontestoi V. Rajh në punimin e tij në të cilin “vëzhgimin e marrëdhënieve të familjes dhe politikës e vendosi në dy rrafshe:

1. Në sferën sociologjike me përpjekjen që të përcaktojë koordinanten e pozitës dhe rolit të familjes në shoqërinë klasore kapitaliste, duke vënë së këtejmi në dijeni veprimet e saj mbi klasat dhe në vetëdijen e gjerë shoqërore dhe 2. Në rrafshin individual psikologjik, duke treguar rolin e familjes në zhvillimin e individit, d.m.th mënyra e socializimit në familjet qytetare”. Konstatimi i përgjithshëm i Rajhit, përndryshe në shumë aspekte të përpjekjeve kontestuese, është që familja nuk është kurrfarë institucioni neutral gjatë procesit të reprodukimit historik në rendin e krijuar dominues të shfrytëzimit kapitalist.

Në mendimin e tij lidhet, duke u mbështetur në suazat e njëjta historike, por në premisat qenjësore teoritikisht të nduarnduershme, në shqyrtimin e mendimit të ithtarëve të teorisë kritike për rolin e familjes në reprodukimin e pushtetit qytetar. Nga spektri i pasur i hulumtimit teorik dallohet kuptimi për rendin autoritar qytetar, sipas të cilit familja paraqet njërën ndër unazat e pambërthyera në bartjen e autoritetit si qëndrim kulturor dhe të konceptuarit shpirtëror të saj në epokat historike.

Kjo fushë e studimit, sipas mendimit të shumë studiuesve bashkëkohor, të cilët merren me këtë problematikë, është vendos në mes shkencës politike dhe psikologjisë sociale. Me këtë shpjegohet edhe fakti se nga dy qasjet e potencuara të Rajhit, që tek ai ishin përfaqësuar njësoj, në hulumtimet bashkëkohore drejtëpërsëdrejti dominon njëra. Kjo është qasja që niset nga individi dhe zhvillimi individual, që në plan të parë thekson procesin e socializimit politik në familje ( mikro-plani ). Qasja tjetër, që në qendër të vet vë raportin e sistemit shoqëror politik të familjes ( makro-pani ), nuk është edhe gjithaq e zhvilluar, në çka duhet kërkuar arsyet edhe për mungesën e studimeve teorike në këtë sferë.

Interesimi për studimin e marrëdhënieve të familjes dhe politikës, socializimit politik në familje, rritet, gjegjësisht bëhet më intenziv gjatë periudhës para Luftës së Dytë Botërore dhe gjatë saj, në Amerikë, për të marrë më pas shumë përmasa më të gjera gjatë viteve të gjashtëdhjeta në vazhdën e përpjekjeve që të shpjegohet politizimi i të rinjëve dhe trazirat studentore gjatë atyre viteve në shoqëritë e zhvilluara perendimore.


Megjithatë të menduarit parësor të marrëdhënieve të familjes dhe politikës nuk fituan rëndësinë e kërkimeve shkencore deri te punimet e sintetizuara të H.Hajmanit ( vepra e cekur ), me të cilën shënohet fillimi i studimit empirik të politikës dhe familjes, si dhe fundamentimi i kërkimeve të veçanta të shkencave shoqërore, që zakonisht emërohen “socializimi politik “.


Në studimin e familjes gjatë procesit të socializimit politik është e patjetërsueshme të tregohen komponentet thelbësore të familjes dhe veprimtaritë e saj që janë të kushtëzuara me funksionimin e sistemit shoqëror.
Në këtë fushë si esenciale shtrohet çështja e rolit të familjes në kuadër të shoqërisë së caktuar globale historike dhe të rregullimit politik. Këtu zaten mendimet kalojnë nga pozicionet e ndryshme teorike, shkalla e rëndësishme e arritjes së pajtueshmërisë në shikim të veprimtarisë konseguente familjare. Kryesisht theksohet roli i familjes në stabilizimin dhe ruajtjen e kontinuitetit të sistemit shoqëror dhe politik. Familja trajtohet si unazë qenjësore në kontinuitetin e rregullimit shoqëror dhe ruajtjen e stabilitetit të tij. Me absorbimin e numrit më të madh të intereseve dhe aktiviteteve të individëve, familja ndikon në zvogëlimin e acarimeve dhe në pengimin e radikalizimit të mundshëm të sjelljes në jetën e përditshme, njëkohësisht u ofron anëtarëve satisfaksionin e caktuar për eksploatimin që ata përjetojnë jasht saj.
Të menduarit për mekanizmat dhe modelet e socializimit familjar me ndihmën e të cilave arrihet që brezat e rinj, të përvetësojnë vlera dhe modele të dëshiruara sipas kërkesave të funksionimit të sistemit, në disa decienie të fundit janë ofruar interpretime dhe arritje të shumta.

Kështu sipas disave, procesi i socializimit në familje është i përcaktuar dyfish dhe i orientuar në drejtim të dëshiruar kah i ashtuquajturi konformimi individual nga njëra anë, pozita e familjes si sferë private, iluzioni ideologjik që mjegullon rolin e vet real dhe lejon krijimin e vetëdijes së rrejshme për lirinë e individit. Kështu që me strukturën e vet autoritare, që është produkt i marrëdhënieve shoqërore, e që individëve sërish u ofrohet si gjendje e natyrshme; familja në rregullimin qytetar formon individë duke u imponuar arritjet garuese egocentrike ( autoritarizmi agresiv ) ose kërkon pasivizim dhe pajtim me ekzistuesen ( apatia dhe depolitizimi ).

Studimet më të reja insistojnë që të tejkalojnë disa dobësi të kësaj qasjeje në dy mënyra. Shtrohet pyetja: se sa arsyeshëm procesi i socializimit politik çon drejt pjekurisë së hershme edhe nën ndikimin më të vështirë prindëror? Pyetja tjetër, që imponohet do të ishte se a nuk kërkon pjekuria politike nga individi një shkallë të caktuar të pjekurisë së përgjithshme? Në këtë rast periudha më intenzive e socializimit politik do të vinte në periudhën kur familja nuk është tashmë faktor ekskluziv i socializimit.

Lloji i parë i potencuar i socializimit familjar, lidhet me kapitalizmin klasik ( liberalizmin ), si dhe me gjendjen e krizës specifike të rendit kapitalist. Lloji tjetër i socializimit politik merret si karakteristikë e shoqërisë së vonshme masive kapitaliste. Me këtë spostim në llojin dhe mënyrën e socializimit në kuadër të familjes është i lidhur ndryshimi radikal i gjendjes së familjes, strukturës dhe funksionit të saj, si dhe roli i prindërve gjatë procesit të socializimit.

Tentimi i kufizimit të ndikimit të familjes, në veçanti në planin e formimit të gjeneratave të reja, me socializim funksionet edukativo-arsimore, si dhe funksionet tjera familjare, gjegjësisht dhunshëm ndërtohen, nuk kanë dhënë rezultate afatgjata ( për shembull gjatë kohës së revolucionit të tetorit në Bashkimin Sovjetik dhe disa aspekte të revolucionit kulturor në Kinë ).

[Davius]

Ndikimi i familjes gjatë procesit të socializimit politik

Puna nismëtare e H.Hajmanit në peiudhën e parë të vrullit studimor inicoi ndër hulumtuesit, qasjen rreth ndikimit në rend të parë të familjes në formimin e qëndrimeve politike dhe marrëdhënieve të tërësishme të individit ndaj sferës politike dhe angazhimit politik. Është konsideruar se familja ka ndikim të rendit të parë dhe vendimtar në formësimin e qëndrimeve të ardhshme politike dhe sjelljeve individuale, edhe atë duke u bazuar në premisat teorike si:

1.Ajo që mësohet së pari edhe zgjatë më shumë (parimi i prioritetit )

2.Ajo që mësohet më parë formëson mësimet e mëvonshme ( parimi i strukturimit)

Familja i mundëson individit kontaktet e para me botën shoqërore dhe njoftimin me atë botë, andaj edhe në sferën e mësimit politik dhe zhvillimit individual, ajo duhet të ketë vendin prioritar, e me këtë të përcaktojë dhe të orientojë kahjet e tij të mëvonshme drejt asaj sfere.

Sipas disa autorëve, ky mendim përmban në vete disa pikëpamje më të thjeshta disi latente të socializimit politik. Njëanshmëritë shihen qartazi nga:

1.Procesi i socializimit njëjtësohet me procesin mekanik të të kuptuarit të mësimit si reagim ndaj ngacmimeve

2.Supozimi i kuptimit të tillë të procesit të socializimit është rigjiditet i sjelljes njerëzore, kështu që pandryshueshmëria e një përgjigjie të mësuar; në bazë të kuptimit të tillë të sjelljes njerëzore qëndron si kuptim tërësisht i thjeshtuar në procesin individual, gjegjësisht procesi është kuptuar si zmadhim kuantitativ i aftësive të marra pavarësisht nga zhvillimi i personalitetit në përgjithësi.

Në procesin e socializimit të kuptuar në atë mënyrë, i socializuari trajtohet si objekt pasiv i formimit i varur në veçanti nga faktorët e jashtëm që veprojnë në të.

Në mendimin teorik bashkëkohor janë reviduar qenjësisht pritjet e mëparshme të ndikimit si dhe kontributi dhe rëndësia gjatë procesit të socializimit politik.
Shumë insistime në moshën tejet të hershme që vijnë prej fillimit të formimit të ideve themelore politike dhe marrëdhëniet janë zëvendësuar me konfirmimin se procesi i socializimit politik spostohet dhe vendoset në periudhën e adolodhencës së hershme dhe të vonshme.

Pos spostimit të kufirit të moshës ku fillon procesi i socializimit politik, do të duhej të bëhet i zgjeruar edhe rrethi i faktorëve tjerë të këtij procesi. Lidhur me të gjitha këto shtrohet pyetja: cilat janë ato përmbajtje në familje, përmes të cilave formësohet dhe ndikohet në sjelljet e ardhme politike të individit.

Studimet e reja voluminoze empirike kanë kontribuar në ndryshimin e parashikimeve për rolin e familjes gjatë procesit të socializimit politik. Megjithatë ky pikëvështrim i ri paraqet skajin tjetër dhe shpie në shumë zhvlerësime të rolit familjar ( punimet e Xheningut dhe Nimuisë) .
Këto njohuri prapëseprapë nuk janë, të mjaftueshme as argumente thelbësore për pakësimin ose kontestimin e rolit qenjësor të familjes gjatë procesit të socializimit.

Studimet e gjertanishme tregojnë se në sferën e socializimit politik prapëseprapë në masë të pamjaftueshme konsistojnë dy pyetje themelore: në çka dhe si familja ndikon gjatë socializimit politik?
Të dy pyetjet tregojnë një dobësi të deritashme serioze në këtë sferë, kurse kjo është gjeneralizimi në rolin e familjes ( pa konstruksionin e mjaftueshëm adekuat historiko-krahasimtar ) pa dhënien e përgjigjieve të plota në pyetjet konkrete.

Pas këtyre orientimeve qëndron qasje funksionaliste mbi shoqërinë dhe sistemin politik, mendimi studimor i të cilit konsiston në mësimin e rolit të pjesëve të veçanta të familjes kundraull tërësisë së saj. Nga ana tjetër niset edhe nga përgjithësimi krejtësisht i padrejtë i sistemit politik, me kategoritë abstrakte politike, e jo nga sistemi real politik i dhënë dhe natyra historike e institucioneve politike ekzistuese si dhe vetë familjes.

Në përfundim të këtyre shqyrtimeve kritike të hulumtimeve të gjertanishme të socializimit politik, do të ishte e nevojshme të theksohet se dilemat në pasqyrimin e rëndësisë së vërtetë të ndikimit të familjes në procesin e socializimit politik gjithësesi kantribuan për t’u nisur nga struktura konkrete historike - shoqërore e shoqërisë globale, që përcakton vendin dhe rolin e familjes dhe politikës, respektivisht dikton përmbajtjen dhe mënyrën e socializimit politik në familje dhe jasht saj.

Për këtë do të ishte e patjetërsueshme të tregohen aspektet e veçanta të marrëdhënieve të familjes dhe socializimit politik, veçanërisht në cilat kahje do të shprehej qëndrueshëm ky ndikim dhe në cilat procese do të kryhej bartja e qëndrimeve dhe përvojave të prindërve nga sfera e jetës politike në gjeneratat e trashigimtarëve të tyre.

Po aq bëhet e rëndësishme çështja se në cilat kahje, lloje dhe përmbajtje duhet pritur ndikimin e familjes në procesin e socializimit politik, nëse ai ekziston në ndonjëfarë forme. Me fjalë të tjera, duhet studiuar se cilat janë ato qëndrime dhe njohuri që familja, në këtë rast prindërit, mund t’ia përcjellin fëmijëve që të ndikojnë në njohuritë e tyre para se ato të kthehen në jetën politike.

Hulumtimet e publikuara gjer më tani, kryesisht kanë pasur “në fokus katër elemente të sjelljes politike, ku familjet mund të kenë ndikim edhe atë: 1.Përkatësia e partive politike; 2.Participimi politik d.m.th pjesëmarrja aktive në jetën politike 3. Orientimet politike në kontekst të raportit ndaj momenteve të veçanta të jetës politike dhe raporteve ndaj politikës në përgjithësi (ideologjia ). 4.Preferencat për mënyrën e caktuar të pjesëmarrjes në jetën politike ( demokratizimi ose autoritarizmi ).

Kjo ndarje e elementeve të sjelljes politike në ndikimin e familjes në procesin e socializimit politik rrjedh nga H.Hajmani i cili erdhi në përfundim, e që atë e konfirmuan edhe studimet e mëvonshme se “në çështjen e orientimit politik roli real i ndikimit familjar është i padyshimtë, gjersa në të gjitha elementet tjera ai ndikim është i pasigurtë dhe se veç më në periudhën e mëvonshme vjen gjer te pranimi i qëndrimeve të caktuara, gjegjësisht ideologjike, e që kryesisht në masë të madhe vazhdojnë dhe plotësisht përbëjnë zgjedhjen primare politike”. Mund të pohohet se përkatësia politike është element i sjelljes politike që formohet relativisht herët edhe atë nën ndikimin më të madh të familjes ( ku prindërit kanë rolin kyç ) dhe se ka pasoja tejet të rëndësishme edhe në sistemin politik edhe në vetë individin. Është e rëndësishme se inkuadrimi gradual i të rinjëve në jetën politike trason rrugët tradicionale të diferencimit politik, kështu që sistemit politik i garantojnë stabilitetin kontinuel relativ.

Nga e gjithë e cekura e sipërshënuar del se familja bën selektimin e qëndrueshëm të alternativave politike dhe se anëtarëve të rinj u lejon zgjedhjen vetëm në kuadër të kufinjëve të caktuar.

Është e nevojshme të theksohet që ndikimi i familjes gjatë procesit të socializimit politik mund të jetë i dyfishtë: i drejtëpërdrejtë dhe i tërthortë. Në rastin e parë, familja paraqitet si faktor që në mënyrë të drejtëpërdrejtë ndikon në stimulimin e normave të mësimit politik. Studimi i socializimit politik orienton kah përfundimi se familja është grupi themelor në këtë proces, respektivisht se ekziston “shkallë e lartë e kongruencës ndërmjet qëndrimeve politike të prindërve dhe fëmijëve, unifikim i madh në preferencat partiake, format dhe përmbajtjet e participimit politik, derisa në rastin tjetër, familja del si faktor i formimit të vlerave të përgjithshme sociale dhe roleve shoqërore, që nuk janë drejtëpërdrejtë politike, por që kanë validitet të rëndësishëm politik, bie fjala rëndësi të madhe për formimin e normave politike të sjelljes”.
Fëmija i cili nuk njeh asgjë tjetër përveç asaj që i imponohet, është i prirur të bjerë nën ndikimin e autoritetit familjar.

[Davius]

Mekanizmat në procesin e socializimit politik të familjes

Ekziston një divergjencë mendimesh ndër autorët që merren me këtë problematikë. Disa rolin më të madh ia përshkruajnë procesit të vëzhgimit dhe imitimit të prindërve, ku vie në shprehje qartazi qasja bihejvoriste. Autorët e tjerë, tregojnë në kompaktësinë më të madhe të makanizmave dhe mënyrave të bartjes së përvojave prindërore te fëmijët. Këtu tregohen katër modele të mësimit politik: 1. akumulimi 2. transferi interpresonal; 3. identifikimi 4. zhvillimi kognitiv, ndonëse ekzistojnë edhe modele tjera.

Megjithatë, të gjitha këto forma kërkojnë vetëm anën e jashtme të procesit të mësimit politik, kurse nuk hyjnë në brendësinë e mekanizmit përmes të cilit vie gjer te përvetësimi dhe interpretimi i këtyre qëndrimeve të bartura nga ana e individit.

Gjithashtu, është e rëndësishme të theksohet që në këto modele gjer më tani të analizuara të mekanizmave të socializimit politik mungon motivimi nga ana e individit, si një element jashtëzakonisht i rëndësishëm dhe shkalla e zhvillimit kognitiv që të mund ato rekomandime, jo vetëm të pranohen, por edhe të kuptohen dhe interpretohen. Me fjalë tjera, procesi i socializimit politik kërkon reakcionin e ndërsjelltë të faktorëve dhe socializimit.

Në literaturë më së shpeshti theksohet roli i procesit të identifikimit politik me prindërit, sepse ai sjell gjer te “ interiorizimi” i modelit të sjelljes dhe të të menduarit prindëror. Mirëpo është interesante të potencohen edhe disa faktorë të socializimit politik familjar: së pari të treguarit e interaksionit personal të prindërve dhe fëmijëve dhe kahjet e ndikimit prindëror siç janë raportet e autoritetit, stileve të edukimit, transparencës së familjes, marrëdhëniet dhe komunikimi, e në veçanti lejimi i dallimeve në sjellje dhe mendime të anëtarëve të familjes, madje bile edhe prania e konfliktit në familje, i mundëson fëmijës, gjegjësisht të riut, identifikimin e vetëdijshëm me familjen dhe vlerat e saj.

Si e tillë familja ofron mundësinë për zhvillimin e gjithanshëm dhe të mëtutjeshëm ( me këtë rast zhvillimit të identitetit politik ), ngase është krijuar baza përkatëse për zhvillimin e personalitetit, për dallim nga familja, e cila rreth personalitetit krijon sistemin e mbyllur.
Studimet kanë treguar edhe për pjesëmarrjen diç më të madhe në procesin e socializimit politik të babait, por se edhe janë rishqyrtuar edhe pikëpamjet e mëhershme për ndikimin e dukshëm të nënës.

[Davius]

Përmbyllje:

Ky punim është bërë si rezultat i intersimit të autorëve për çështjen e zanafillës së ideve dhe qëndrimeve politike te të rinjët. Njëra nga disciplinat që e shpjegojnë këtë është edhe sociologjia politike që merret edhe me socializimin politik. Mirëpo në hapësirat tona studimore kjo çështje nuk është e pranishme fare. Madje as edhe në “Enciklopeditë politike” nuk mund të gjesh ndonjë përcaktim përkatës me këtë tematikë, veç se në disa aty-këtu flitet vetëm për faktorët që ndikojnë në socializimin politik. Andaj në këtë punim erdhi më tepër në shprehje mbështetja në punimet e disa autorëve, në formë të pasqyrimit të ideve të tyre më të rëndësishme që paraqiten në këtë kontekst, pastaj edhe dallimet që në këtë rast shfaqen në mes tyre.

Në punim është treguar se si zhvillohet mendimi studimor në këtë sferë, duke filluar nga hulumtimet para Luftës së Dytë Botërore, e gjer te koncepcionet bashkëkohore. Nga qasjet me orientim psikologjik siç janë pararendësit bihejvorist ose antropologët kulturor, përmes koncepcionit të ndikimit në socializimin politik, të të ashtuquajturit karakterit nacional, personalitetit autoritativ e të ngjashme, është zhvilluar edhe interesimi për këtë tematikë.

Pastaj janë treguar disa nga botëkuptimet më të rëndësishme të vetë nocionit të socializimit politik, duke filluar nga definimi i profesorit Podunovac, pastaj përmes interpretimit të studiuesve të njohur, siç janë L.Paj, G.Almond, F.Grinberg, F.Grinshtajn, D. Iston e të tjerë. Është parë se edhe studiuesit më të njohur ende nuk kanë qëndrim unik dhe se qasja e secilit prej tyre varet edhe nga materiali shkencor me të cilin është marrë para studimit të socializimit politik. Kështu, ata që janë të arsimuar nga aspekti psikologjik më së shumti theksojnë rëndësinë e atyre elementeve, gjersa ata që janë marrë me studimin e sistemit politik e observojnë problemin kryesisht nga ajo anë.

Pjesën e rëndësishme të punës ia kam kushtuar pasqyrimit të qëndrimeve të disa autorëve të studimit të socializimit politik. Është e rëndësishme se në këtë pikëpamje ekzistojnë dallimet të vogla ndër autorë dhe pothuajse të gjithë pajtohen se fëmijëria e hershme është jashtëzakonisht e rëndësishme për procesin e socializimit politik dhe se në atë periudhë është i mundshëm edhe ndikimi më i madh në pranimin e vlerave dhe ideve të caktuara politike. Me pjekurinë e mëvonshme të personalitetit gjithnjë e më shumë vijnë në shprehje karakteristikat e tyre individuale në këtë sferë.

Në pjesën e faktorëve të socializimit politik kam ekspozuar së pari cilët janë ( familja, grupi i moshatarëve, shkolla, organizatat politike dhe partitë) dhe se si ndahen faktorët më të rëndësishëm ( në primar dhe sekondar ). Njohuria më e rëndësishme që kam arritur nga literatura për këtë problematikë është qëndrimi pothuajse i pandashëm i të gjithë autorëve më të rëndësishëm se familja është faktori më i rëndësishëm i socializimit politik. Familja si institucion bio-emocional-social-ekonomik, përbën një grup primar relevant për njeriun dhe shoqërinë. Në veçanti ka qenë kënaqësi për mua se kështu kam verifikuar edhe perceptimet e mia të bëra kryesisht gjatë vëzhgimit të fëmijëve dhe shqyrtimit të fenomeneve politike këtu te ne.

Se socializimi politik i të rinjëve në masë të madhe i refkelton qëndrimet e prindërve të tyre është fakt i pranuar unanimisht nga studiues të shumtë. E një rëndësie të veçantë është se ndër faktorët më të rëndësishëm sekundar të socializimit politik është shkolla, çka tregon në mundësitë e mëdha, por gjithashtu edhe në përgjegjësitë për orientimin e edukimit demokratik dhe human të planprogramëve mësimore në dobi të orientimit në zhvillimin e të rinjëve. Kështu edhe shqyrtimi im për familjen edhe nuk mundi e të mos përsëris tashmë interpretimet e njohura. Nga ana tjetër hulumtimet kanë treguar se edhe në këtë sferë akoma nuk është dhënë përgjigje në pyetjen që mund të konsiderohet thelbësore: në çka dhe si konkretisht ndikon familja gjatë procesit të socializimit politik edhe në llojin konkret të shoqërisë edhe në kontekst krahasimues të shoqërisë, që prej tij të mund të nxirren përfundimet e plota të rregullave ose të ligjshmërive të rëndësishme.

Përfundim i ngjashëm mund të nxirret edhe në çështjet e mekanizmave gjatë procesit të socializimit politik në familja, sepse tregohet se shumë çështje konkrete të shpjeguara kryesisht në parim janë mjaft të thjeshta dhe se ka edhe mjaft njëanshmëri në qasje, që mund të krahasohet paralel me atë që edhe më herët e shtrova si perceptim personal se qasjet e disa studimeve në masë të madhe shprehin profilin e tyre profesional ( psikologët, antropologët, sociologët, politikologët ), andaj edhe për këtë shkak ka edhe mospajtime dhe dallime. Në fund mendoj se ky punim është vetëm se një përpjekje e thjeshtë që të tregohet një sferë jashtëzakonisht e rëndësishme për shoqërinë e ndërlikuar edhe në kontekstin nacional edhe në atë social. Në pluralizmin politik dhe jetën politike kjo çështje duhet studiuar edhe më thellë. Madje këtë na imponon edhe përditshmëria jonë e bujshme politike