Charles P. Baudelaire

[shigjeta]

Albatrosi

Her’ – herë për t’u dëfryer djelmoshat marinare
Zënë albatrosë, shpend deti madhështorë
Që me nge anijes si shokë bashkudhëtarë
U venë pas përtej drejt honeve mizorë

Në kuvertë me t’i lëshuar mbi dhogat kta të gjorë,
Që mbretër qenë n’azur, të ngathët ngjajn’, qyqarë
Lëshojnë si për vajtim të bardhët krahëdëborë
Ashtu posi dy rrema që anash hiqen zvarrë

Ky shtegëtar me fletë se ku e solli zija!
Plot nur, krenar dikur, sa duket i shëmtuar!
Njëri e nget me llullë, i bije sqepit të tija
Tjetri e imiton, e tall duke çaluar!

POETI është si ky princ, i hapësirave qiellore
Që shokë ka stuhitë, shigjetat s’e friksojnë
Por në këtë tokë mërguar mes turmave njerzore
Krahët e tij viganë të ecë e pengojnë


Trishtim hëne

Hëna ëndërron këtë natë si e menduar
Posi bukuroshe mes jastëqesh nderë
Që me dorë të lehtë rrin duke fërkuar
Gjinjët rrumbullakë përpara se të flerë

Pështetur sipër lëmshesh të buta si prej bore
E mekur endet hëna ngadalë si e zalisur
Hedh vështrim’n e saj në afshet mjegullore
Që tek zuri ngjiten si kopështe të harlisur

Kur herë-her mbi botë lëngim’n e saj e tret
Len që t’i kullojë një lot me të fsheht’
Aherë kur një poet që gjumë s’ven në sy

Në gropëzën e dorës e merr atë lot të zberë
Që farfurin e dridhet posi inxhi i prerë
Dhe larg nga syri i diellit, mbi zemër e ven, aty


E tëra

Sot në mëngjes në dhomën time
Më vjen Demoni tërë qesëndi
Tek don t’më zërë në gabime
Nis e thotë “Desha të di,

Nga gjithë hiret, bukuri
Që mendjen tënde ta kanë bluar
Nga hiret rozë, hijet në zi
Që trup’n e sajë kanë gatuar

Ç’i pelqen më shumë?” – Ti shpirti im
Ia ktheve djallit të mallkuar:
“Gjersa çfarë ka më jep gëzim
çdo gjë ia kam të preferuar

Sepse e tëra në qiell më çon
Ç’dua më shumë s’e di as vetë
Posi Agimi më verbon
Më ngushëllon si Natë e qetë

E derdhur është në harmoni
Ashtu e bëri i madhi zot
Me fjalë s’e themi as unë as ti
Atë bukuri s’e zgjidhim dot

O moj metamorfozë mistike
Tek mendja ime çfarë nuk sajon
Frymë e saj tinguj muzike
Zëri i saj porsi aromë”


përkthyer nga Mihal Hanxhari

[oiseau en vol]

I HUAJI

- Kë do ti më shumë, njeri enigmatik, më thuaj ? Babain, nënën, motrën apo vëllain tënd ?
- Nuk kam as baba, as nënë, as motër, as vëlla.
- Miqtë e tu ?
- Ju po përdorni këtu një fjalë që nuk ia di kuptimin deri sot.
- Atdheun ?
- Nuk e di fare ku gjendet ai.
- Bukurinë ?
- Do ta doja me dëshirë, hyjneshë dhe të përjetshme.
- Arin ?
- E urrej siç ju urreni Zotin.
- Eh ! e çfarë do ti pra, i huaj i çuditshëm ?
- Dua retë… retë që kalojnë… atje tej… atje lart… retë e mrekullueshme !

Përkthyer nga Oiseau en vol

[shigjeta]

Muzika

Muzika me rremben shpesh here posi det!
Drejt yllit tim te zber
N'hapsirat eter e n'mjegullen e qet'
Pelhuren hap atehere

Dhe fryhen mushkerite e gjiri neper er'
Pelhure prej gjemije
Siper ujrash shkas kur vala vjen me merr
Peshtjell ne netet hije

Shpirti i ndjen hovet ashtu posi gjemija
Kur deti nis e shkund
E me perkund vala, era dhe stuhija

Mbi honin qe s'ka fund
Por deti madheshtor pasqyr esht' here-here
E shpirtit tim te mjere!

perktheu Mihal Hanxhari

[Spleen1]

Spleen

Kur qielli mbush’ me re, peshon rëndë si kupolë
Mbi shpirtin që gjëmon, pré e hidhërimeve t’gjata,
Dhe nga horizonti përqafon, qarkun aureolë
Na dhuron ditë të zeza, më të trishta se nata;

Kur toka ndërrohet me një kthinë të lagësht
E Shpresa, si lakuriq nate, stisur,
Duke rrahur muret ik me krih të plogësht
Dhe qëllon me kokë, në tavane të prishur;

Kur shiu shtreson gjurmë të përlyera
Nga një burg i madh imiton barriera prej murit,
Dhe kur një popullit memec, cergë të ndyra
Vijnë e ia endin rrjetat në thelb të trurit;

Kambanat papritmas kërcejnë me hidhërim
E dërgojnë kah qielli ulërimë – çmendurie,
Ashtu sikur shpirtra të pa atdhe që bredhin
Dhe shkrehen në gjëmë prej kokëfortësie;

E karrocat me te vdekur, pa daulle, pa muzikë
Defilojnë ngadalë në shpirtin tim, Shpresa,
Dhe i mundur qan, Ankthi mizor, despotik
Mbi kafkë të përkulur, ngul flamurin natë zeza


Baudelaire, Les fleurs du mal LXXVIII.


_______________________________ E dashur! ________________________________

[...] “Mbaj ata që dashuron pranë vetes, thuaju duke mërmëritur se sa shumë ke nevojë për ta, dashuroj, sillu mirë, gjej kohën për ta, thuaju "më vjen keq", "më fal", "të lutem", "faleminderit" dhe të gjitha fjalët e dashurisë që di. Asnjëri nuk do të mbaj mend për mendimet e tua të fshehta. Kërko nga Zoti fuqinë dhe zgjuarsinë t`i shprehesh. Tregoju të tjerëve domethënien e tyre. Fillo të besh realitet ëndrrat e tua.

Tani është momenti!!!!!

Marquez

[Spleen1]

Albatrosi

Njerëzit e ekuipazhit, shpesh, për dëfrim,
Marrin albatrosë, zogj të mëdhenj në dete,
Përcjellës e shoqërues të plogët për udhëtim
Kur anija rrëshqet mbi të hidhura hendeqe.

Posa t’i vendosin, mbi dërrasë të anijes,
Mëshirshëm i shtrijnë krahët e tyre të bardhë,
Mbretër të qiellit, por të ngathët e të ngratë,
Si avionë, pranë tyre, që tërhiqen zvarrë.

Ky fluturim me krahë, sa i ngathtë e i butë,
Në dukje i bukur, por komik e i shëmtuar,
Kur, njëri ngacmon sqepin e vet me çibuk,
E tjetri fluturon, i sëmur, duke çaluar.

Poeti i përngjan, princit të zhveshur
Që shkakton stuhinë, e qeshet pse e ka nisur
Mbi tokë mes britmash, rri i syrgjynosur
Krahët prej gjiganti, i pengojnë në të ecur.

BAUDELAIRE (Les fleurs du mal)

NB : Fiori, ky është një përkthim jo i nivelit,
por ndoshta ndonjë durrsaku apo vlonjati që ka
më shumë kulturë, për detin dhe albatrosët,
do i shërbej për të bërë një përkthim më cilësor.

[Fiori]

Jeta dhe krijimtaria

Charles Baudelaire është një nga poetët më të mëdhenj të shek. të 19të . Ai njihet si ‘krijuesi i kritikës moderne’, i cili tronditi bashkëkohësit me idetë e tij. Bashkë me Stèphane Mallarmè dhe Paul Verlaine, Baudelaire bën pjesë në grupin e Dekadentëve. Tek “Piktori i jetës moderne” (Le Peintre De La Vie Moderne – 1863), ai diskuton duke mbrojtur ‘artificializmin’, dhe shpjegon se vetja është origjinale, sepse është egocentrike, ndërsa virtuti është artificial sepse për të qënë të mire, ne duhet të shkojmë kundër impulseve tona natyrale.

Charles Pierre Baudelaire lindi në 9 Prill 1821, në Paris, ku dhe jetoi shumicën e jetës së tij. Babai, François Baudelaire, ishte një ish-prift i ve dhe në moshën 60 vjeçare ai u martua me Caroline Dufaÿs, një 26 vjeçare, e cila ishte rritur jetime dhe e varfër. Pas vdekjes së të jatit në 1827, e ëma u martua me Majorin, Jacques Aupick. Baudelaire dhe Aupick kishin fillimisht mardhënie të mira , por në vitin 1830 ata filluan të hasnin disa vështirsi në komunikimin midis tyre. Aupick, rrjedhimisht u bë senator. Ai vdiq në vitin 1857. E ëma e Baudelaire ishte figura kryesore në jetën e tij dhe martesa e saj e dytë si dhe ngjarje të tjera që shtynë në një ndarje midis tyre, shkaktoi dhimbje të madhe për të. Tek ‘Një zemër e zbuluar’ (On Coeur Mis À à Nu – 1897), ai ka shkruar : “Ndjenja e vetmisë prej fëmijrisë. Pavarësisht nga familja – dhe mbi të gjitha kur isha i rrethuar nga fëmijë të moshës sime – kisha parandjenjën se isha i destinuar të jetoja në vetmi të përjetshme.” Jean-Paul Sartre ka hedhur mendimin tek libri ‘Baudelaire’ (1947), se ndarja e tij nga e ëma e shtyu të mendonte se ai ishte një njeri i vetëm dhe se jeta e tij nuk kishte ndonjë vlerë.

Baudelaire studioi në shkolla konviktore. Fillimisht në kolegjin ‘Royal’ në Lyon nga viti 1832 deri në vitin 1836 dhe më pas në liceun Louis-le-Grand, në Paris, nga viti 1936 deri në 1939, nga ku dhe u përjashtua. Në 1840 ai filloi studimet në degën e avokatisë në Ecole de Droit, edhe pse pasioni i tij ishte të shkruarit. Mendohet se kjo ka qënë dhe koha kur ai u dha pas përdorimit të opiumit si dhe periudha kur Baudelaire u sëmur me sifilis. Gjëndja shëndetsore e detyroi të futej në borxhe dhe të mos mbaronte shkollën. Për dy vjet Baudelaire përdori lekët që i kish lënë i ati, por me urdhër të këshillit gjykatës atij ju ndalua kjo lloj e ardhure. Pas këtij urdhëri ai u mbështet tek e ëma, si për ndihmë financiare ashtu dhe për kujdes shëndetsor. Shkas tjetër për borxhet e tij ishte dhe jetesa ekstravagante, nga e cila ai nuk hoqi dorë pas sëmundjeve apo problemeve të tjera.

Në vitin 1841 kujdestarët e tij e dërguan në Indi si ndëshkim ndaj sjelljes së shthurur, por rrugës ai ndaloi në Maurius ku dhe qëndroi për pak kohë, dhe kështu nuk e vazhdoi më tej udhëtimin e nisur për në Indi. Gjatë kthimit në Paris, në vitin 1841, Baudelaire takoi Jeanne Duval, grua mulate, e cila u bë e dashura e tij si dhe e frymëzoi të shkruante “Venusi I Zi”. Gra të tjera të cilat frymëzuan jetën e tij ishin Mme Apollonie Sabatier (1857). dhe aktorja Marie Daubrun (1854-1855), gjithsesi gjatë pjesës më të madhe të jetës, Baudelaire i ruajti mardhëniet me Jeanne.

Nga fund i viteve 1840, Baudelaire u morr me politikë. Ai luftoi në barrikada gjatë revolucionit të vitit 1848 dhe po në këtë vit, bashkë-themeloi revistën “Siguria publike” (Le Salut Public). Baudelaire ishte përkrahës i Proudhon ndaj dhe ishte kunda kryengritjes së Louis-Napoleon Bonaparte në Dhjetor 1851. Pas kësaj periudhe ai ju largua politikës dhe përqafoi ide dhe sjellje reaksionare.

Baudelaire publikoi novelën e tij të pare “La Fanfario”, në vitin 1847. Novela flet për aspiratat artistike dhe lidhjet romantike të një shkrimtari të ri nga Parisi dhe është vlerësuar për përmbajtjen e saj autobiografike si dhe për paraqitjen e teorive aestetike të Baudelaire. Nga viti 1852 deri në 1865ën ai u morr me përkthimin e shkrimeve të Edgar Allan Poe. Kur libri “Lulet e së keqes” (Les Fleurs Du Mal) doli nga shtypi në vitin 1857, Baudelaire dhe gjithë personat e lidhur me shtypjen e librit u ndoqën penalisht nga shteti dhe u quajtën fajtore për fjalor të shthurrur dhe vulgaritet. Si rrjedhojë gjashtë nga poemat e këtij libri nuk u publikuan. Këto poema u botuan në Bruksel, 1866 në përmbledhjen ‘Shkatërrimet’ ( Les Épavesto).

Për Baudelaire ‘dashuria’ ishte humbja e pafajsisë. Ai shkruan : "faire l'amour, c'est faire le mal," të bësh dashuri është njësoj si të bësh keq. Por dashuria është në të njëjtën kohë kënaqsia më e madhe dhe të bësh keq me qëllim është një burim epshi. Në lidhje me këtë argument ai është shprehur : “pasi i studiova me kujdes thellësitë e imagjinatave të mia, e kuptova se unë kam qënë gjithmonë i fiksuar pas pamundësisë për të kuptuar disa nga sjelljet apo mendimet e njerzve, të grumbulluara nga hipoteza e ndërhyrjes së një force të keqe nga jashtë.”

Edicioni i dytë i “Lulet e së keqes” me poema të reja, u publikua në vitin 1861. Në atë kohë Baudelaire njihej dhe si kritik. Midis shokëve të tjerë, gjatë kësaj periudhe ai shoqërohej dhe me Édouard Manet (1832-83), punimet e së cilit ishin refuzuar vazhdimisht nga juria e “Sallonit të Parisit” (Salon de Paris – ekspozita zyrtare e arteve të bukura në Paris). Pas ekspozitës të vitit 1845, Baudelaire parashikoi në një farë mënyre në lidhje me Manet, duke u shprehur : "Ai do të jetë piktori i vërtetë i cili do të mund të nxjerrë në pah anën epike të jetës së përditshme dhe do na bëjë të kuptojmë se sa të mëdhenj dhe poetikë jemi, të veshur me gravatat dhe këpucët e llustruara.”
Edicioni më i vonshëm i librit “Lulet e së keqes” u publikua në 1868. Ky edicion përmbante mbi 25 poema të papublikuara më pare. Essetë e Baudelaire mbi artin janë publikuar nën emrin ‘Curiositès esthètiques” ndërsa ato mbi letërsinë dhe muzikën janë publikuar në përmbledhjen “L’art romantique”. Baudelaire e urrente poezinë filozofike (1846) sepse sipas tij ajo i përkiste një zhanri të fallcifikuar.

Në 1862 Baudelaire pësoi një infakt në zemër dhe problemet me shëndetin u shtuan, kjo si pasojë dhe e përdorimit të opiumit, hashashit dhe alkoolit. Po në 1862, Manet pikturoi portretin e Jeann (e dashura e Baudelaire) titulluar 'La Maïtresse de Baudelaire'. Në 1866 Baudelaire u kthye në Paris, pas një qëndrimi të gjatë në Bruksel, ku kish jetuar në hotelin Le Grand Miroir. Gjatë kësaj periudhe ai vizitoi Mechelen, Antwerp, Ghent, dhe Liège. Por më pas ai u sëmur rëndë dhe ju desh të qëndronte në sanatorium. Inatin e tij në lidhje me Belgjikën dhe belgët e shprehu në pamfletin “Pauvre Belgique!”. Baudelaire mallkonte dhe urrente gjithë Belgjikën dhe belgët në veçanti qytetin e Brukselit, gratë e tij, burrat, fëmijët, ushqimin, politikën etj Ai nuk mundi ta mbarronte librin me përmbledhje mallkimesh për Belgjikën, por materiali i tij është shtypur në disa edicione.

Vitet e fundit të jetës së Baudelaire ishin të mbushura me probleme financiare dhe shëndetsore. Ai vdiq në krahët e së ëmës, në 31 Gusht, 1867, në një klinikë në Paris. Në një letër drejtuar së ëmës Baudelaire shprehet : “Siç duket na ishte shkruar ta donim njëri tjetrin me sinqeritet dhe butësi të madhe, deri në fund të jetëve tona. Por duke pare veten dhe pozitën tonë, jam i bindur se njëri nga ne do të vrasë tjetrin.”



Publikimet:

• Salon de 1845, 1845
• Salon de 1846, 1846
• La Fanfarlo, 1847
• Les Fleurs du mal, 1857
• Les paradis artificiels, 1860
• Réflexions sur Quelques-uns de mes Contemporains, 1861
• Le Peintre de la Vie Moderne, 1863
• Kuriozitete aestetike 1868
• Arti romantik, 1868
• Le Spleen de Paris/Petits Poémes en Prose, 1869
• Oeuvres Posthumes et Correspondance Générale, 1887-1907
• Fusées, 1897
• Mon Coeur Mis à Nu, 1897
• Oeuvres Complètes, 1922-53 (19 vols.)
• Pasqyra e artit 1955
• Thelbi i së qeshurës, 1956
• Curiosités Esthétiques, 1962
• Piktori i jetës moderne dhe esse të tjera, 1964
• Baudelaire si kritik letrar, 1964
• Artet në Paris 1845-1862, 1965
• Shkrime të zgjedhura për artin dhe artistët, 1972
• Letra të zgjedhura të Charles Baudelaire, 1986
• Kritika arti dhe muzike, 1992


Materiali u përgatit dhe përkthye nga Fiori

[shigjeta]

Lugati

Posi ëngjëll me zjarr në syt',
Unë do të vij te shtrati yt
Të shtrihem pranë pa shamatë
Bashkë me hijet nëpër natë

Puthje do t'jap moj lozonjare
Akull si hëna të ftohta fare
Do t'ledhatoj, moj mbasandaj
Si nepërka te vrima e saj

Kur të tretet nata n'agim
Do gjesh të zbrazur vendin tim
Që gjer ne muzg do jetë i ftoht'

Të tjerë të japin ëmbëlsirë
Tek u fal jetën dhe rininë
Unë, me ligësinë do t'bëhem zot!

përktheu Mihal Hanxhari

[Calvero]

Ja dhe nje variant tjeter i poezise "Toute entière" qe e kam perkthyer une. Eshte me afer origjinalit.

E dua të tërën

Djalli i urryer pranë shtratit tim,
Erdhi të më shoh sot në mëngjes,
Dhe duke dashur të më kapi në gabim,
Më tha : Do të desha të më rrëfesh

Midis të gjitha gjërave të përkryera,
Nga të cilat magjia e saj përbëhet,
Midis të gjitha pjesëve të shkëlqyera,
Që trupi i saj i hijshëm formohet

Si mendon, kush ka më tepër famë ?
O Perëndi, iu përgjigje ti me neveri,
Meqë tek ajo gjithçka është diktamë, (1)
Nuk mund të preferoj asgjë në veçanti

Mua tek ajo, gjithçka më mahnit,
Dhe nuk e kuptoj se ç’pjesë më pëlqen
Ajo më verbon si agimi plot drit’
Ajo më ngushëllon si nata me hënë

Harmonia që gjithë trupin e saj rregullon
Eshtë shumë e përsosur, linjat vijojnë
Sa që një analizë e pafuqishme nuk dallon
Akordet e panumërta që aty ekzistojnë

O e shenjta metamorfozë hyjnore
E të gjitha shqisave që natyra bashkon
Frymëmarja e saj ka nota muzikore
Ashtu siç zëri i saj më parfumon

(1) - Nga greqishtja diktamnon : Lule aromatike që besohej se zbuste dhe lehtësonte dhimbjet morale.

Pershendetje Calvero

[veletini]

Une po sjell ketu dy poezi te miat kushtuar Bodlerit,qe edhe eshte nje prej idoleve te mi ne lemin e letersise

MBROJTJA E BODLERIT
Nga c`fryme ngritet arti nuk eshte dhe te thuhet
U ngrit si u ngrit vec t`ngritet mrekulli
Ne eshte per t`u thene,t`themi,mendja dbuhet
Dhe,e dbuar mire,e pjell nje mendesi.

-Po kjo eshte heretizem qe e prek hyjnoren!-
Ngrituni ju tash thuani sic i thate Bodlerit,
Po,thuani!Se as qe u jep kush doren.
S`i pret e paturpshmja kurre dot rrugen nderit.

Njeqind vjet Bodleri jeten e enderroi art
Po kaq kohe ky art u pa me ironi
Me art jo pak art,artisti i ngrit lart
Mbrapa nga te gjore mbeteni u sheh ky gjeni.

Arti cenoka hyjnoren?!Po ju s`jeni n`mend!
Dhe ai cinizem juaji ne stilin Ky?!He!
Dijeni!Bodleri ngritur ne me te lartin vend
U she dhe u sheh sikur s`i thate gje.

[veletini]

Ja edhe poezia ime tjeter per Bodlerin:

MJERIMI OSE VDEKJA E BODLERIT

Vijne perdredhjet vijne si nje ere ne fushe
Me vone dicka bie dhe plaset si qelq
Fjala qe eshte shuar pushke e mbushur n`gushe
Dore shtrihet n`mendje tmerre te terheq.

Fushes ku loz mendja ngritet bota terr
Ne ethe shumezon veten balli uje ne flake
Kudo qe fut thiken vetem veten herr
Pastaj si papritmas sillet si n`shuplake.

Kumbon dicka n`terr dhe kumbon e qeshur
Guriu perreth vetes gjarperinjsh miklohet
Reshqet tani nata n`pupla korbi mveshur
Det i dallgezuar qe as mund t`qetesohet.

Mendja me s`eshte lule hapet e zeze n`terr
Kurrgje me nuk shihet ne ate fund vere
E pi me fund veten e aq i pasherr
Jam thote ne parajse e s` di se eshte n`ferre.

Dhembi i helmte kafshon sa e kalon cdo mase
Koka si e gezuar pehatet si ne varje
Si ende e paderdhur me fund ne te zezen derrase
Eshte mbylltesi qe bluan per cdo gje sharje.

S` dihet me rrjedh gjak a helm neper vena
Mendja ben gjelle trupin ate e ha ngapak
Buza rreshqet n`qeshje ku nis lulezon rrena...
Qeshur preket fundi dhe ku me s`i rrjedh gjak.