A e zhduk përparimi i qytetërimit nevojën për fenë?
A është feja një gjykim i propozuar nga detyrimi për të maskuar çështjet që njerëzit nuk mund t'i shpjegojnë? --------------------------------------------------------------------------------

Armiqtë e fesë pretendojnë se kuptimi i fesë është i sajuar nga njerëzit si një shprehje dobësie ose mirënjohjeje. Gjykimi i tyre mund të përmbidhet kështu: Në gjithësi ekzistojnë disa dukuri që s'ua kuptojmë të fshehtën, që s'i zgjidhim dot me ligjet e kimisë dhe fizikës. Ja, pra, për t'u gjetur një zgjidhje këtyre dukurive të pazgjidhura, ashtu si në kohët e vjetra, edhe sot, i është mbështetur një krijuesi. Jo,jo! Kurrë! Në asnjë mënyrë!
Fjala "din" (fe), një fjalë arabe, ka kuptime të tilla si bindje, ndëshkim, rrugë. Në thelb, këto tri fjalë janë edhe në përkufizimin e fesë. Feja është një rrugë, një rrugë kryesore, një rrugë e madhe. Në të, në rend të ditës, është bindja ndaj Providencës Hyjnore. E prapë në të ka një sanksion të tillë si shpërblimi për të bindurit dhe ndëshkimi për të pabindurit.
Përkufizimi legal i fesë është ky: Feja është tërësia e ligjeve hyjnore që e çojnë drejt të mirave personalisht njeriun që ka mendje.
Feja u drejtohet zotëruesve të mendjes. Në këtë mënyrë, njerëzit krijojnë bindje me vullnetin e tyre. Feja e jep të drejtën e vullnetit, nuk e paralizon atë. Dhe pika ku i bart njerëzit ajo, është e mira absolute. Bëhet fjalë jo për të mirën që e pranojnë disa sipas kuptimit dhe konsideratës së këtij apo atij, por, për orientim kah e mira vetë.
Këtë, së pari feja e trajton nga aspekti i besimit. Ndoshta njeriu mund ta konceptojë ekzistencën e një krijuesi që e ka krijuar atë vetë dhe gjithësinë, vetëm me mendjen e vet. Mirëpo kur të ketë dëgjuar përmendjen e Zotit nga zëri gurgullues i një profeti dhe me një që mbështet pranimin në ndërgjegjen e vet, do të jetë bërë zotëruesi i një dijeje kategorike e i një besimi në formën e domosdoshmërisë që duhet besuar. Në të njëjtën kohë, ai Profet është sjellë me dokumente që tregojnë se ai është ngarkuar me detyrë nga Providenca Hyjnore. Po qe se pranë pranë sa e sa mrekullive që tregon, do të ketë sjellë edhe një libër mrekullia e të cilit do të vazhdojë gjer në kijamet, katastrofë, do të thotë se, më së fundi, nuk ka mbetur hapësirë për dyshim. Në sajë të atij libri, ky njeri do të mësojë se si i duhet besuar ahiretit dhe kaderit, kushtin për t'u besuar edhe sa e sa gjërave të tjera dhe se çështjet e ardhura aty të paqarta, do t'i shpjegojë dhe praktikojë personalisht ai Profet.
Kurse mundësia që një besim i tilllë të mbetet përherë i freskët ndër zemra dhe të mos vyshket, lidhet me adhurimin. Në sajë të adhurimit, besimi mund të mbetet përherë i ri, pa u vjetëruar fare. Ndryshe, tek njeriu pa adhurim, një kohë më vonë, besimi në emër të dashurisë dhe ngazëllimi mbetet vetëm me mburrjen e të parëve atje nën dhe.
Le të themi se një besimtar do të shesë një mall për të cilin duhet të thotë të metën që ka. Mirëpo, po ta bëjë një gjë të tillë, do t'i pakësohet fitimi, ose do të dëmtohet. E ja, pra, njeriu që, megjithatë, e tregon të metën e mallit, ndjen në vetvete një lehtësim, një kënaqësi që buron nga bindja ndaj Zotit të vet. Më pas, kur të drejtohet në namaz në audiencën e Zotit të tij, ky lehtësim në vetvete do të ndikojë pozitivisht mbi begatinë që do të përfitojë në namaz e kështu, edhe ai vetë do të jetë kah e ruan freskinë e gjallërinë e besimit të vet. Ja, këto janë pretekste që na çojnë tek Zoti. Fundja, vetë Ai Personalisht na urdhëron që të kërkojmë pretekste. I Dërguari i Allahut, duke përshkruar gjendjen e tre vetëve të mbyllur në shpellë na tërheq vëmendjen për rëndësinë e preteksit.
Njëri nga ata ka bërë pretekst për vetë sjelljen e njerëzishme ndaj prindërve, tjetri virtytin dhe tjetri, respektimin e së drejtës dhe janë lutur e kështu është hapur edhe guri që mbante mbyllur gojën e shpellës. Jo vetëm në veprime e sjellje, po të na vijë për dore, ne përpiqemi t'i ngjajmë te Dërguarit të Allahut duke nisur që nga ndërtimi ynë fizik. Po, kush nuk dëshiron të zotërojë si ai syun, veshin, hundën, gojën! Po qe kështu, duke kaluar nga forma pamundësisht për t'u përngjarë tek forma mundësisht për t'u përngjarë, do t'i hyjmë zellit për t'ia përshtatur plotësisht atij moralin tonë dhe mënyrën tonë të jetesës. Do të përpiqemi të hamë si ai, të vishemi si ai, të biem si ai, të ngrihemi si ai, madje edhe detyrën tonë si robër të Zotit ta kryejmë si ai.
Po i pati thënë Providenca Hyjnore faizit (kamatës) haram, e keqe, e ndaluar, ne do t'i ruhemi asaj e do të ikim. Përballë të gjitha mëkateve të mëdha e të vogla që do të na dalin nesër përpara në formën e një flake e të një thëngjilli të ndezur, qëndrimin tonë do ta kemi të njëjtë.
Ajo çfarë kuptohet nga të gjitha këto, është: Feja është një e tërë, ajo s'pranon ndarje në pjesë e copëtim. Ose, me një shprehje tjetër, nuk i thuhet fe asaj që pranon pjesëtim e copëtim. Feja është si një pemë. Çështjet përkatëse të besimit janë rrënjët e saj, veçoritë lidhur me besimin-degët dhe filizat, veprimet-lulet e saj, ndëshkimet-mbrojtësi, veçori të tilla si lutjet dhe këndimet-elemente që e ushqejnë atë pemë nga poshtë e nga lart. Ja, pra, feja që aspiron një tërësi dhe unitet të tillë, është vënë nga Allahu dhe është njoftuar e zbatuar nga profeti.
Ndërgjegjja e çdokujt, duke kaluar në marrëdhënie me Zotin e vet, mund ta merrte shpirtin e fesë prej Tij pa ndërmjetësim. Mirëpo është e pamundur që çdokush t'ia arrijë kësaj, për ç'shkak edhe Providenca Hyjnore zgjodhi Profetin e nderuar. "Allahu zgjedh të dërguar prej engjëjve dhe prej njerëzve… "(Kur'ani, Haxh:75). Detyrën e shpalljes Allahu e realizon me anë të një grupi të zgjedhur prej engjëjsh ose prej njerëzish.
Profeti ynë dhe të gjithë profetët e tjerë qenë të detyruar t'u vini gjoksin çdo lloj vuajtjeje e shqetësimi në shërbim të shpalljes së fesë dhe, natyrisht që në duar s'patën asgjë që i përkiste kësaj bote. Madje, Profeti ynë, po të hiqte dorë nga kauza e tij, edhe shumë i pasur do të bëhej, edhe do t'i shtoheshin përpara të gjitha ato gjëra që i dëshironin e u shkonin prapa të tjerët. Do të martohej me femrën më të bukur të zonës dhe do të bëhej udhëheqes i Mekës- ndërmjet gjithë premtimeve të tjera. Ç'nevojë vallë, kishte i Dërguari i Allahut t'i shihte e të pajtohej me të gjitha këto? Duke lajmëruar fenë, ç'përfitim apo frikë e vinte në lëvizje atë?
Allahu (xh.sh.) ndaj të cilit ne jemi robër, është i plotësuar me gjithçka. Ai s'ka nevojë për fenë dhe punët tona fetare. Ne jemi ata që kemi nevojë për të qenë robër të Tij.
Po, ne kemi nevojë për fenë. Po qe se njerëzit do të mund të dinin nevojat e tyre të vërteta, po qe se do të bëheshin të vetëdijshëm se janë kandidatë për lumturinë e amshuar e po të arrinin në pikën e aktivizimit të të gjitha ndjesive sublime, ndonëse do të shpreheshin ndryshe, me kërkesën e njëjtë, do të thoshin kështu: Allahu ynë! Na dërgo një sistem, na qeveris me sistemin tënd, na shpëto pa ecur nëpër vende të gabuara, pa mbetur ngulur larg (Teje), pa shkuar sa andej-këtej të turbulluar!
Edhe filozofët më të mençur kanë ecur bjer e ngrihu, kanë rënë e mbetur diku dhe të vërtetës nuk kanë mundur t'ia arrijnë. Mirëpo, edhe më i padituri ndër ne nën rrezet ndriçuese të rrugës së Muhamedit, nuk ka hedhur bosh asnjë hap dhe në çdo fushë të jetës ka jetuar si njeri dhe ka respektuar të drejtat e njerëzve të tjerë. Në prespektivën e tij është miratimi i Allahut, kurse përpara ka një pararojë të tillë si i Dërguari i Allahut e kështu ai çdo çast të jetës e përdor si një kalli që jep një mijë kokrra për një.
Feja nuk është produkt i mendjes së njeriut si pasojë e rrethanave shtrënguese ose, siç thonë ata, diçka e sajuar. Dukja e saj diçka e detyruar, është në natyrën e fesë dhe në ekzistencën e ndjenjës së fesë në krijimin e njeriut. Njeriu është krijuar mes nevojave ndaj urdhërave fetare dhe ai është gjithmonë nevojtar ndaj fesë.
Vetëm në sajë të fesë, njeriu e mëson të drejtën dhe të vërtetën, në besimin e tij, adhurimin dhe aktivitetin e tij, dhe prapë në sajë të fesë sillet në gjendjen e një qenieje të merituar për Parajsën. Njeriu i formuar duke shkrirë e duke u shkrirë në poçen e fesë, përfton një cilësi të tillë që, pas kijametit, katastrofës, nën Flamurin e Profetit, të njihet nga Profeti e të kapet për dore.
I Dërguari i Allahut, i pyetur se si do ta njohë bashkësinë e vet, përgjigjet se do ta njohë nga shkëlqimi i organeve të abdesit nga pastërtia. Dhe vazhdon: Siç e njihni ju kalin tuaj mes kalorësisë prej ballit të stolisur me nishane, edhe unë ashtu i njoh njerëzit e bashkësisë sime. Prandaj ne jemi nevojtarë për frymëmarrjen që na jep feja.
Feja ka ardhur me parimet më pozitive që e përmbledhim gjithë jetën. Quajtja e saj si e pamjaftueshme është shprehje e qartë e pamjaftueshmërisë së njohjes. Ata që përpiqen ta vënë në raft fenë, një ditë do ta kuptojnë gabimin e tyre në tërë tmerrin e vet dhe do të pendohen një mijë herë për ç'kanë bërë.
Ka ardhur dita, më në fund, që të pohohen këto gabime të bëra në Lindje e Perëndim. Feja ka një metodë, ka edhe një degëzim.
Në metodë kurrë nuk mund të diskutohet për ndryshime. Nga pikëpamja e metodës, midis fesë së Ademit dhe fesë së sotme, nuk ka ndonjë ndryshim.Në të gjitha fetë qiellore fundamentet njerëzore janë të njëjta.
Si në besim, edhe në adhurim, fetë janë të njëjta. E thënë ndryshe, nuk ka asnjë fe të vërtetë pa adhurim. Ç'e do se forma e adhurimit ka aspiruar ndryshime në çdo epokë. Njeriut të çdo epoke Providenca Hyjnore i ka ngarkuar një adhurim sipas vetëdijes së epokës dhe kapacitetit të njeriut përkatës. Forma mund të ndërrojë, vetëm prania e adhurimit, si metodë, nuk ndryshon.
Për shembull, në të gjitha fetë është besimi i jetës së përtejme, gjë që është e domosdoshme. Pavarësisht nga ndryshimet në parashtrim dhe në thelb, çdo profet i ka folur për jetën e përtejme bashkësisë së vet. Fundja, po të mos ishte një besim i tillë për jetën e përtejme që të pengonte të keqen e të nxiste të mirën, feja do të mbetej vetëm një ndër sistemet shoqërore-ekonomike ose, me një shprehje tjetër, do të mbetej një identitet i tyre. Duke u nisur nga një pjesë e madhe e feve, feja i ngre urdhërat mbi parimin e ringjalljes pas vdekjes.
Po të mos ishte besimi në jetën e përtejme, nuk do të kishin asnjë dobi për njeriun as adhurimet, as vuajtjet e hequra, ankthet dhe sakrificat, madje as një lloj besimi. Sigurisht, është besimi në jetën e përtejme ai që na shtrëngon të jemi të virtytshëm, sepse besojmë pa u lëkundur fare se një ditë do të na dalin para gjithë ç'kemi bërë qoftë e vogël edhe sa një molekulë.
Në lidhje me hollësitë e çështjeve, profetët, duke anulluar një ligj paraardhës, mund ta shfuqizojnë atë. Ndryshime të tilla kanë ndodhur gjithmonë. Kjo ka lidhje edhe me pjekurinë dhe përsosjen e njeriut. Në epokën e Ademit njerëzimi jetonte fëmijërinë e vet. Kurse Pejgamberi ynë ia përngjan veten diellit të pasdites. Kjo do të thotë se njeriu i epokës së tij jetonte moshën e pjekurisë e të përsosjes. Në atë epokë dallohej qartë bestytnia nga e vërteta dhe njerëzit i lidheshin ngushtë të Vërtetës që vinte pas bestytnisë. Edhe hollësitë e fesë së ardhur ishin përshtatur në përmasat e këtij mendimi dhe kësaj logjike. Në fakt, prapë Allahu është Gjykatësi që e bën këtë. Në të gjitha format e adhurimit të kësaj feje ka me qindra synime. Si të thuash, format e adhurimit te ajo është në përshtatje me një bashkësi njerëzish të formuar. Kurse fetë e tjera, në periudhat e mëpastajme janë korrigjuar dhe i kanë humbur cilësitë origjinale. Edhe sikur të kishin ruajtur gjendjet e para, nuk mund të ishin të vlefshme për sot, sepse Allahu ka përcaktuar si fe atë ndaj së cilës do të miratonte dhe këtë e ka quajtur Feja Islame.
Dua ta përmbledh çështjen me një fjali.
Feja është tepër larg të qenit e lindur prej natyrës së njeriut siç kanë thënë Rusotë. Feja është një revistë ligjesh hyjnore, një komunikim hyjnor; ajo përfaqëson lumturinë materiale dhe shpirtërore të njerëzve.
Qetësia dhe lumturia e këtushme janë të lidhura me të.
Mbetja lidhur ndaj kuptimit të së drejtës është e mundur vetëm me të. Edhe në jetën e pastajme, arritja e Parajsës dhe e Bukurisë së Zotit, do të jetë në sajë të fesë.
Sado që të përparojë qytetërimi, nuk do të jetë i mjaftueshëm për ta lumturuar as jetën e kësaj bote për njeriun. E ku mund ta zërë ai vendin e fesë!