Kadare: Qe koha te mos kthehet kunder!

[Lioness]

TIRANE – Shkrimtari i madh Ismail Kadare shprehet në një intervistë ekskluzive për “Shekullin” se rotacioni politik ndonëse nuk ishte i versionit më të keq, nuk ishte as i versionit më të mirë. Shkrimtari kritikon sërish politikanët shqiptarë për atë që ai e quan kapardisje të tyre në vendin më të varfër të Evropës. Kadare nuk anashkalon as konfliktin e fundit për Zogun e Zi, diplomacinë shqiptare, çështjen e Kosovës si dhe sulmet atyre që ai i quan “sjemenë” ndaj institucioneve si sidomos ndaj atij të Presidentit.

Z. Kadare viti 2005 sapo u mbyll, si e vlerësoni gjendjen me ardhjen e së djathtës në pushtet?

Mendoj se pavarësisht nga zymtia e kësaj stine të ftohtë, nga problemet e rënda, nervozizmi dhe mërzitë që u kanë rënë mbi krye shqiptarëve, në ndërgjegjet e shumicës së njerëzve, është shtresuar ideja se diçka e mirë megjithatë ka ndodhur. Është kryer një punë, një frymë e keqe ka vdekur përgjithmonë.
Mendoj se shumica e njerëzve janë në këtë mendje. Rrallë mund të gjesh nostalgjikë për atë duhmë të keqe, që vdiq.
Është e kuptueshme që njerëzit të mos e shijojnë dot arritjen. Në të vërtetë, rotacioni ndonëse nuk ishte i versionit më të keq, s’mund të thuhet se ka qenë ai i versionit më të mirë. U shmangën vërtet kacafytjet, por nëpër këmbë na mbetën nervat dhe urrejtjet e tyre, kërcëllima e dhëmbëve, hakmarrja.
Një e vërtetë e madhe është ravijëzuar qartë: ajo gjë e domosdoshme që ndodhi, ai kapërcim, nuk ka qenë kurrsesi një punë e mbaruar. Ai është një proces që kërkon zhvillim, ndryshe do të kthehet kundër të gjithëve.

Keni qenë shumë kritik kundër të dy krahëve të politikës shqiptare. A ka evoluar qëndrimi juaj ndaj politikanëve në përgjithësi? Dihet se nuk i keni kursyer epitetet denigruese.

Së pari desha t’ju them se s’më duket ndonjë trimëri e veçantë të kesh maninë e kritikës për çdo gjë. Dhe as më pëlqen të abuzoj me pozitën komode të kritikuesit. Është shumë e lehtë një gjë e tillë, sidomos për një shkrimtar. Do të doja, sinqerisht të vinte dita që të thoshim fjalë të mira për politikanët. Por, për fat të keq, dita ende s’ka ardhur.
Në portretin në grup të politikanëve shqiptarë, ajo që më së shumti i acaron njerëzit mendoj se është vetëkënaqësia, për të mos thënë kapardisja e një pjese të madhe të tyre. Ky grup politikanësh është në krye të vendit më të mjerë të Evropës, dhe do të mjaftonte ky fakt i trishtuar, që t’ua treste vetëkënaqësinë, e aq më tepër kapardisjen.
Mjerimi i Shqipërisë është më shumë se mjerim. Është nga ato mjerime e ato varfëri që e shëmtojnë dinjitetin e një kombi. Është një kambanë alarmi që bie pa pushim. Që kërkon përgjigje të ngutshme. Ndaj fytyra e vetëkënaqur e politikanëve shqiptarë, rojat, makinat, celularët, batutomania, pozat, qeshjet dhe gogësimat e tyre janë të padurueshme.
Kjo do të ishte faza e parë e ndërgjegjësimit të tyre për thelbin e punëve në këtë vend. Pas këtij ndërgjegjësimi do të shpresonim që ata të bëheshin më të mençur, ndoshta, më të moralshëm.

Keni folur më parë për nevojën e ngutshme të emancipimit të politikanëve shqiptarë. A shpresoni ju në këtë gjë?

Natyrisht shpresoj. Ne nuk kemi të drejtë të mos shpresojmë.
Çdo akt emancipimi i politikës sonë, kudo që të ndodhë, në cilindo grupim politik, është një gjë e mirë dhe vetëm e mirë për Shqipërinë. Ashtu sikurse çdo gjë e keqe, kudo që të ndodhë, është e keqe dhe vetëm e keqe.
Por, kjo gjë nuk kuptohet kështu në elitën politike. Ajo kuptohet mbrapsht dhe vetëm mbrapsht.
Po përpiqem ta zbërthej thjeshtë: degjenerimi i Partisë Socialiste vitet e fundit solli humbje të dyfishtë. Në radhë të parë i solli humbje asaj vetë, por dëmtoi gjithashtu partinë kundërshtare, demokratët. Ajo e uli nivelin e luftës politike, ajo e degradoi atë, me fjalë të tjera ajo dëmtoi gjithë Shqipërinë.
E djathta fitoi kundër një të majte të sëmurë. Por e djathta do të ishte dyfish krenare të fitonte kundër një të majte normale.
Rrjedhojën e këtij niveli të ulët lufte ne po e përjetojmë të gjithë në këtë dimër të ftohtë, midis të cilit, për turpin tonë, nuk po merremi vesh për asgjë.
Më është dukur normale që e djathta të vinte në pushtet më 3 korrik. Dhe, me sa duket, kështu iu duk shumicës së popullit shqiptar që e solli atë. Ndërkaq, vetëm një veprimtari pozitive, ndërtuese mund ta emancipojë dhe t’i shtojë vlerat një partie. Kurse e kundërta, veprimtaria paralizuese, hakmarrëse, bllokuese, që po e përjeton kohët e fundit gjithë kryeqyteti, është e papranueshme.
Një pjesë e militantëve të partisë fitimtare, nuk e fshehin parapëlqimin për kundërshtarin e rrëzuar Nano. U dukej si një shans për ta. U dukej komod.
Kurse Edi Rama u duket jo komod, i rrezikshëm. Në të vërtetë, në qoftë se kjo është një parti e djathtë ndërtuese, ajo duhej të ndihej më e afërt pikërisht me Edi Ramën sesa me Fatos Nanon. Me Edi Ramën gara do të ishte më e vështirë, por pikërisht nga kjo niveli i gjithçkaje do të ishte më i lartë, dhe Shqipëria do të fitonte. Kështu e kuptoj unë luftën politike.

Për të ardhur në gjëra më konkrete, keni shfaqur mosbesimin tuaj lidhur me diplomacinë shqiptare dhe zgjedhjen e ministrit të Jashtëm. Pas muajve të parë të qeverisjes e ruani këtë mendim?

Mendoj se nuk ndodhi ndonjë gjë që të hidhte poshtë mendimin tim. Përkundrazi ai u ripohua. Ne i dimë të gjitha reagimet e ashpra ndaj deklarimeve të këtij ministri. Ishte një papërgjegjshmëri në seri, nëse më lejohet një shprehje e tillë.
Është me të vërtetë për të ardhur keq që pikërisht në kohën kur Shqipëria kishte nevojë për diplomacinë e nivelit më të lartë, po ndodh e kundërta. Ajo është konfuze, amatoreske, për të qarë hallin. Mjafton të përmendim deklaratën se nuk do të ketë dy shtete shqiptare në Ballkan, për të kuptuar mjerimin e kësaj diplomacie. Më kot u përpoqën avokatët e zellshëm t’i gjenin një kuptim. Me të drejtë njerëzit kishin të drejtë të pyesnin, kjo Kosovë, që të gjithë po e presim të bëhet e pavarur, shteti i kujt do të jetë, i kinezëve, i eskimezëve? E gjithë kjo ka krijuar nervozizëm e ftohje të ndjeshme në Kosovë, çka do të thotë se një e keqe është kryer ndërkaq. Kurse për opinionin e gjerë mbarëshqiptar është e pakuptueshme ose e interpretuar shumë për të keq lënia pa ambasador, më shumë se gjashtë muaj, e aleatit të parë strategjik shqiptar, SHBA-së. E si të mos mjaftonte kjo, pikërisht tani, në vitin vendimtar për Kosovën, Shqipëria vazhdon të jetë pa ambasador në OKB, me fjalë të tjera, të jetë munguese atje ku vendoset fati i gati gjysmës së kombit shqiptar.

Problemi është i rëndësishëm dhe do të donim mendimin tuaj nga vjen kjo? Ka qenë tradicionalisht e dobët diplomacia jonë apo ka arsye të tjera?

Natyrisht që diplomacia jetëshkurtër shqiptare (kam parasysh vitet 1920-1939), s’mund të kishte ndonjë traditë të shkëlqyer. Pas kësaj, gati për gjysmë shekulli diplomacia komuniste u kthye në një njollë të zezë e në një turpëri që s’mund t’i gjendej shoqja në gjithë Evropën. Është vështirë të gjesh cilësime përçmuese për një antidiplomaci të tillë, e cila qëllimin kryesor kishte izolimin e vendit, pra mbytjen e tij.
Në vitet e tranzicionit, ne jemi dëshmitarë se diplomacia jonë, qoftë ajo e qeverive të majta, qoftë e atyre të djathta, nuk tregoi ndonjë shkëlqim. Diplomacia shqiptare ishte pjesë e krizës morale, që i ra si mallkim Shqipërisë në këto vite. Vërshimi në politikë, në media e në diplomaci e një aradhe njerëzish të formuar në një kohë të çoroditur, do të sillte frytet e veta të hidhura. Keqkuptime tragjike, injorancë, kapërcime groteske nga retorika pseudopatriotike në shterpësi kozmopolite, kapardisje katundareske, që rreken të fshehin kompleksin e inferioritetit, këto e të tjera si këto e futën në gjendje zvetënimi të plotë këtë diplomaci. Dezertimet e diplomatëve, madje të ambasadorëve, ishin një nga turpet e saj. Nuk ka shembull të ngjashëm në historinë e Evropës. Ky turp i ushtrisë diplomatike i vuri njollë Shqipërisë më shumë se banditët dhe prostitutat shqiptare aq shumë të përfolura. Por më e padurueshme se vetë dezertimi ishte pranimi i heshtur i tij prej qendrës, Ministrisë së Jashtme. Madje, kur Presidenti i Republikës, zoti Alfred Moisiu, e ngriti i pari, me të drejtë, këtë shqetësim, nervozizmi kundër tij i zyrtarëve sejmenë, të majtë apo të djathtë, ishte i atypëratyshëm.

Mendoni se kjo ka luajtur rol në gjithë këtë gjendje të sotme?

Natyrisht që ka luajtur rol. Nga një trup diplomatik me moral të thyer vendi nuk mund të presë asgjë. Kur morali rrëzohet, korrupsioni e ka rrugën të hapur, dhe nga korrupsioni në diplomaci tek shitja e interesave të vendit nuk ka veçse një hap.
Ushtria e diplomatëve e ka të detyrueshme besnikërinë ndaj shtetit. Pas ushtrisë, policisë dhe shërbimeve të fshehta, ajo është trupa e katërt që ka një pakt të detyrueshëm besnikërie me shtetin e vet. Kur ky pakt thyhet, gjithçka e ka marrë lumi.
Zvetënimi, si çdo sëmundje ka ecjen e vet. Shikoni se ç’po ndodh me konceptin e “mitit” ose më saktë të “çmitizimit”. Në parim procesi i çmitizimit, i pastrimit të mendjeve, të historisë nga rrangallat e vjetra, të rrejshme e të panevojshme, është një proces i shëndetshëm i çdo kombi. Dhe në botën shqiptare ka dhe do të ketë ende të tilla. Miti i kapardisjes racore, i virtyteve kinse superiore, i partisë (dje, i partisë komuniste, sot i partive të ndryshme), i burracakërisë të shitur si trimëri (prita pas krahëve), këto e të tjera si këto, sa më shpejt të shkulen nga jeta shqiptare, aq më mirë do të jetë për të. Por, për fat të keq, këtu nisin keqkuptimet. Goditja nuk bie mbi to, por mbi personazhe e simbole që, ashtu si në jetën e gjithë kombeve të qytetëruar, kanë luajtur rol në ngjizjen dhe formatimin e kombit shqiptar. U bënë modë sulmet kundër Gjergj Kastriotit, figurës më evropiane të Shqipërisë, pikërisht kur Shqipëria kërkon integrimin në demokracinë evropiane. Kanë filluar talljet me pavarësinë e Shqipërisë nga perandoria otomane, pikërisht kur Kosova kërkon pavarësi. Në radhën e miteve, në kuptimin e miteve të rrejshme, vihet gjuha shqipe! Në këtë logjikë nuk është çudi që të shpallet mit sovraniteti i vendit edhe vetë liria.
Kjo turbullirë, ka gjasë që të shpjegojë gjendjen e papërgatitur të politikës shqiptare përpara çështjes së pavarësisë së Kosovës. Është me të vërtetë mëkat, sepse një shans i tillë si ky i Kosovës i vjen një vendi një herë në qindra vite.

Për statusin e ardhshëm të Kosovës flitet dhe do të flitet edhe më shumë në të ardhmen. Cili është mendimi juaj?

Çështja e statusit të Kosovës nuk mund të trajtohet jashtë kuptimit universal të lirisë. Duam apo s’duam ne, duan apo s’duan faktorët që merren me të, ajo prek bazat mbi të cilat ngrihet sot qytetërimi demokratik evropian.
Nuk mund të ketë dy lloje lirish për popujt. Liria është një. Populli shqiptar nuk ka ndonjë mungesë për të patur, ndryshe nga të tjerët, një liri të cenuar. Një liri e cenuar për të, një liri e dorës së dytë, ndonëse nuk thuhet me zë të lartë, lihet disa herë të nënkuptohet.
Për të mos bërë filozofi, shikoni shumicën e deklarimeve për Kosovën. Shpeshherë problemi numër një, problemi kryesor, gati-gati i vetëm, ngrihet ai i pakicës serbe. Thua sikur arsyeja e të qenit të Kosovës është kjo pakicë. Thua se dy milionë shqiptarët, janë një popullsi virtuale, me probleme virtuale.
Që të jem i qartë për të gjithë (duke përfshirë natyrisht spekulantët, ata që s’mungojnë kurrë), dua t’ju kujtoj se kam dënuar përherë me shumë ashpërsi çdo dhunim të serbëve prej shqiptarëve. E kam shprehur qartë se vetëm një popull me moral të dobët, vetëm një popull burracak mund të sillet keq me një pakicë që e ka ndoresh. Kam shtuar se populli shqiptar do ta marrë këtë njollë në qoftë se bie në këtë turp.
Kam përsëritur me ngulm se një Kosovë që ka brenda edhe serbët, bashkë me shtëpitë, kulturën dhe krishterimin e tyre, është pa asnjë dyshim më e vërtetë, më e drejtë, më e natyrshme dhe më e fortë. Ajo është, mbi të gjitha, më e lirë dhe më njerëzore.
Ndërkaq, duhet thënë se zëra të tillë, që janë të shumtë në anën shqiptare, gjenden rrallë ose aspak te serbët. Dhe ky është vërtet problem themelor. S’mund të ketë mirëkuptim, e aq më pak miqësi, në qoftë se ato nuk janë të dyanshme. Asgjëkund nuk janë të pranueshme standardet dyfishe, e aq më pak këtu në Ballkan. Në qoftë se duhet që Ballkani të ndryshojë, ai duhet të ndryshojë në themel. Dhe ndryshimi në themel kryhet kur shpëlarja e së keqes ndodh gjithkund. Ballkanasit duhet të çlirohen nga kompleksi se kanë diçka më shumë se tjetri. Për treqind e ca vite shqiptarët ia kishin mbushur mendjen vetes se qëndronin më lart se serbët. Pastaj u erdhi radha serbëve që për njëqind e ca vite të kujtonin të njëjtën gjë ndaj shqiptarëve. Në të vërtetë asnjëra palë s’ka patur kurrë asgjë më shumë se tjetra përveç budallallëkut që ka kujtuar se ka patur më shumë.

Diskutohet mjaft për qëndrimin e Shqipërisë në këto çështje. Mendimet janë të ndryshme.

Siç u tha më lart dhe siç besojnë shumica e njerëzve këtu, mendimi shqiptar nuk ka shkëlqyer. Vizioni i këtushëm ka qenë shpesh i turbullt dhe me këtë nuk ka sjellë aspak kthjellim në vizionin e Evropës.
Është lehtë të habitesh se si mund të ketë dy shtete shqiptare në Ballkan (habia nxitet nga vetë diplomacia jonë infantile), por përpara një gjëje të tillë, duhet të habiteshe (ose të ishe habitur, skandalizuar, tmerruar), nga prania e një kolonie në mes të Evropës. E pra, kjo koloni me shqiptarë, në Evropë dhe aspak në Afrikë, ka vazhduar të ekzistojë me dhjetëra vite.
Ata që ishin të verbër ndaj saj, nuk kanë të drejtë të habiten aq fort nga dy shtete të mundshme shqiptare. Në fund të fundit, janë dy liri përballë një robërie.
Në çështjen e Kosovës, ashtu si në çdo çështje në Ballkan, Shqipëria duhet të eksportojë, siç thuhet, stabilitet. Asnjë vend në gadishull nuk ka jetë jashtë mirëkuptimit me fqinjët. Por as mirëkuptimi, as stabiliteti, nuk arrihen duke mbyllur sytë përpara asaj që ndodh. Shqipëria, më mirë se kushdo, e di atë që ka ndodhur në Kosovë. Më saktë se kushdo ajo i di përmasat e tragjedisë, madje atë pjesë mizore të saj (është fjala për përdhunimet masive), për të cilën shqiptarët, të penguar nga sedra tradicionale nuk flasin, por e ndrydhin si një skëterrë brenda vetes... Ndaj Shqipëria nuk mund të hiqet mënjanë kur flitet për Kosovën. Ajo është gjithmonë aty. Natyrisht me përgjegjësi të madhe. Dhe asnjëherë në emër të urrejtjes, përkundrazi.

Mendimet tuaja për shmangien e tribalizmit patën jehonë në shtyp. Ç’mund të thoni tani për to?

Mendoj se ajo ç’kam thënë për tribalizmin është kuptuar në nivelin primar, atë më të thjeshtin, siç është krahinarizmi. Po të ishte kështu, tribalizmi do të ndreqej lehtë.
Çështja është më e thellë, më e ndërlikuar. Tribalizmi ballkanik sot është mbeturinë e luftës së njohur midis qyteteve dhe feudalëve. Kjo luftë, që shekuj më parë e emancipoi Evropën, në Ballkan u ndërpre nga pushtimi otoman.
Për t’i rënë shkurt, tribalizmi është një mendësi dhe një mënyrë veprimi. Është kundër shtetit ligjor, kundër institucioneve, kundër frymës evropiane. Tribalizmi është i larmishëm, i transferueshëm. Një pjesë e partive politike shqiptare sot mendojnë dhe veprojnë si tribu. Institucionet demokratike janë të bezdisshme për tribunë. Tribuja njeh vetëm shefin e klanit dhe sejmenët.
Shikoni tek ne pozitën e presidentit Moisiu. Ai është bërë shqetësues për të dy palët e politikës shqiptare, pikërisht për arsyen që u përmend më lart.
Është një shenjë shumë e mirë që, në shtypin tonë, kanë dalë zëra intelektualësh dhe analistësh të shquar, në mbrojtje të institucionit të presidentit. E theksoj, në mbrojtje të institucionit.

Flitet për këtë kohët e fundit. A mundet një shtjellim më i gjerë?

Është mirë që flitet, natyrisht. Presidenti Moisiu është i pari në historinë shqiptare i zgjedhur me konsensusin e dy forcave kryesore politike: pozitë-opozitë. Mbi të u vu një besim i madh. Mendoj se ai e ka përligjur thelbin e këtij besimi, atë të qëndrimit mbi partitë politike, pra, misionin për ruajtjen e unitetit të kombit.
Pikërisht kjo nuk u ka pëlqyer, me sa duket, forcave kryesore të politikës. Herë njëra palë, herë tjetra e kanë shpallur këtë mospëlqim. Më kujtohet, kohë më parë, arroganca e një zëvendësministri socialist, fjalët e tij, që pak a shumë ishin: po nuk i pëlqeu kjo gjë, presidenti le të ikë. Më kujtohen të tjera ngjarje, gjer te karshillëket e kohëve të fundit.
Qytetarët e lirë të këtij vendi që mëton të jetë demokratik, kanë të drejtë të pyesin: nga vjen kjo arrogancë sejmenësh?
Përgjigjja është e qartë: ajo vjen nga mendësia e tribusë. Sejmeni nuk njeh as shtet, as institucion, ai njeh veç kryezotin e vet feudal, si në Mesjetë.
Sejmenët partiakë kanë guxim kundër presidentit ngaqë iu duket i parrezikshëm. Iu duket i tillë ngaqë ai nuk shfaqet si hakmarrës. Njeriu me mendësi tribale nuk ka frikë nga njeriu demokrat. Ai ka frikë vetëm nga tribali. Kjo është një fatkeqësi e njohur jo vetëm në historinë shqiptare.
Dua të shtoj se presidenti nuk është aspak i pakritikueshëm. Ai është i kritikueshëm si të gjithë, por i kritikueshëm demokratikisht dhe jo sejmenërisht. Do të thosha të njëjtën gjë për dy personazhet kryesore të politikës, shefin e qeverisë dhe shefin e opozitës. Dhe natyrisht për të tjerët.
Nga gjithë cilësimet përçmuese që mund t’i bëhen një vendi, cilësimi si “vend jo serioz”, mendoj se është më dëshpëruesi. Për fat të keq, vendi ynë ka gjasë të tregohet me gisht si i tillë. Sepse i tillë ngjan një vend, ku nga mëngjesi në darkë presidenti quhet matuf, kryeministri egërsirë, shefi i opozitës horr, ministrat banditë, deputetët zuska dhe zuzarë.
Më 1938, kur gazetari i shquar amerikan i “Neë York Times”, Cyrus Sulzberger, shkeli për herë të parë në Shqipëri, fjalët e para në reportazhin e tij lidheshin me “Hamletin”, të cilin, sipas tij, Shekspiri, për shkak të gjakmarrjes, mund ta kishte vendosur në Shqipëri.
Sikur Sulzberger të ishte gjallë, për të kryer sot, më 2006, një udhëtim tjetër në vendin tonë, kishte gjasë që atij t’i kujtohej prapë “Hamleti”, më saktë, fillimi i tij, por këtë herë në kah tjetër. Tabloja e zymtë, me horra e zuzarë, që përmenda më lart, të kujton vërtet përshkrimin e Danimarkës, prej vetë Hamletit: vend horrash, pabesish politike, kurthesh, shthurjeje morale dhe pasigurie. Si të mos mjaftonin këto, si një ogur i keq, si shëmbëllim i Fantazmës, shfaqet çështja e Zogut të Zi, që i mban frymën pezull kryeqytetit. Le të shpresojmë që politikanët shqiptarë t’i thërresin mendjes, për të mos shkaktuar fatkeqësi. Ajo do të jetë e rëndë dhe ajo nuk do të harrohet.

Si pyetje të fundit duam të dimë mendimin tuaj se çfarë do t’i sugjeronit shoqërisë shqiptare, në radhë të parë elitës politike, për vitin 2006 e në vazhdim. Dhe a keni besim për të ardhmen?

Mendoj se shpreh një mendim të përgjithshëm nëse shoqërisë së sotme, qeverisë që drejton vendin dhe qeverive që do të vijnë më pas, do t’ju kujtoja një gjë themelore: Pas gjysmë shekulli diktature të pashembullt populli shqiptar është ende i traumatizuar në këtë fillim shekulli. Mund të thuhet pa frikë se ndërgjegjja e tij kolektive ngjason me atë që cilësohet si “ndërgjegje tragjike”. Nervozizmi i tij, kriza shpirtërore dhe humbja e drejtpeshimit e dëshmojnë këtë dhe janë, pa dyshim, pasoja të saj.
Në kushte të tilla, rikthimi, qoftë edhe në një trajtë të zbehtë i spikamave të epokës që ai ka varrosur tashmë, do të jetë me rrjedhoja fatale.
Ndër tiparet e epokës së dënuar, dy janë më të këqijat: E para, mjerimi ekonomik, ai që përmenda më lart, e sidomos mjerimi i qëllimshëm, ai që regjimi komunist shqiptar e përdori si rrallëkush, për të vënë në gjunjë Shqipërinë. E dyta, klima e terrorit, kësaj makine monstruoze, ingranazhet e së cilës, lufta e klasave, përjashtimi i tjetrit, kërcënimet e pasiguria, u përdorën nga i njëjti regjim për të paralizuar vendin.
Për fatin tonë të keq, por më shumë për turpin tonë, të dyja këto reflekse, këto shenja të murtajës, janë shfaqur përsëri gjatë këtyre 15 vjetëve të tranzicionit. Me sa duket, qeverisësit shqiptarë, njëri pas tjetrit, nuk i shpëtuan dot reflekseve të rendit komunist, domethënë tundimit të mbrapshtë, që, shijen e pushtetit ta përjetojnë kryesisht si shije të sundimit.
Ajo që duhet të dinë qeveritë shqiptare dhe gjithë klasa politike e vendit, është se ajo që është duruar dikur, kurrsesi nuk do të durohet më.
Lidhur me pyetjen tuaj për besimin, po ju them pa mëdyshje se unë kam besim të plotë se punët e Shqipërisë mund të shkojnë në kahun që duhet dhe se ky vend e ky popull i kanë sot më shumë se kurrë të gjitha kushtet, të gjitha shanset, për t’u kthyer në një vend për së mbari.
Kjo që thashë nuk duhet marrë kurrsesi si një optimizëm përmbyllës, aq shumë i njohur sot. Dhe as si njëfarë rrumbullakosjeje e gjërave në mbarim të një takimi në TV, kur kundërshtarët i shtrëngojnë duart njëri-tjetrit. Kur shfaqet besimi se Shqipëria mund të kthehet në një vend të mbarë, kjo nuk e lehtëson, përkundrazi, e rëndon klasën politike, rëndon përgjegjësitë e saj dhe rëndon, sidomos, llogarinë që do t’i kërkohet kur ora e llogarisë të bjerë. Dhe ora bie gjithmonë në histori.

[Qerim]

Mendoj se eshte shkrim i mire i Kadarese.Mundohet te veje ne dukje defektet e qeverisjes se tanishme pa cenuar faktin se eshte kunder apo pro kesaj qeverie.
Duhet te jete e qarte nga te gjithe se te kritikosh qeverine per gabimet e saj ,nuk do te thote se patjeter je kunder saj apo se je i majte.Thjesht patriotizmi te ben te jesh i vemendshem.