Eruditi Fehmi Agani

[kosovar]

Personalitet i integruar dhe koherent

Fehmi Agani u vra tash dy vjet nga kriminelet serbe. Porse, "prapa la vazhden e ndritur q'e hapi me shpirtin fatos", siç do te thoshte Poeti, Ja nje veper qe peshon barabar ne boten intelektuale-shkencore, ne fushat me interes te veçante te shkencave shoqerore, te sociologjise, te sociologjise politike dhe te filozofise se politikes, dhe ne jeten shoqerore, ne reaJitetin tone, ne lirine tone midis veprimeve intensive shoqerore qe ka ushtruar Fehmi Agani dhe bindjeve e ideve te krijuara e te shprehura ne veprat e tij ka ekzistuar nje perputhje e shkalles se larte, madje mund te thuhet se keto dy aspekte te jetes se tij kane qene vazhdimisht te lidhura shume ngushte nder vete,vazhdimisht e kane ushqyer njeritjetrin. Me kete dua te theksoj se Fehmi Agani ishte nje personalitet i integruar e koherent intelektual e njerezor,ne te cilin krijuesi dhe morali bashkeshkriheshin si rralle e tek. Ne jeten arsimore, kulturore e publike shqiptare akademik Fehmi Agani eshte i njohur qysh para Plenumit te Brioneve te vitit 1966. Ai dhe intelektualet jo te shumte te asaj kohe u perpoqen qe energjite shoqerore te çliruara ne ate kthese t'i perudhnin ne rruge pozitive dhe ndertuese. I formuar ne traditat e medha te humanizmit e te mendimit shoqeror,me synim themelor çlirimin e njeriut, profesor Fehmi Agani ngulte kembe ne kerkimin e hapesirave te reja per zgjerimin e te drejtave shoqerore e kombetare te shqiptareve me synim barazimin me te tjeret ne ish-Jugosllavi. Kerkonte rruge per zgjerimin e hapesires se lirise e te ndertimit shoqeror, shpaloste vizionin emancipues, ndertues, çlirues, me largpamjen e perpjekjet per t'i drejtuar veprimet e zhvillimet ne ate fryme e vizion, gjithe duke e ditur se fjala ishte per nje proces. Ndarjet dhe ripushtiet e hapesirave shqiptare nga sllavet e te tjeret ne Lufterat Ballkanike Fehmiu i shihte si nje prej burimeve kryesore per tragjedite, shkaterrimet, gjenocidet e ricikluara ne Kosove dhe ne viset shqiptare te ish-Jugosllavise, burime te pabarazive dhe te padrejtesive te skajshme, te dyfishuara dhe me faktin se edhe me vete shoqeria e imponuar jugosllave ishte e ndertuar mbi pabarazi dhe, permes zhvillimeve per te cilat nuk ishte i huaj diferencimi dhe segreganom etmk, funksiononte, megjithe ndihmat jo te vogla me synim emancipimi nga jashte, si shoqeri qe me shume elemente erftonte abarazi. AjoP P 1 gjendje, sipas vleresimeve te drejta te tij dhe te tjereve, nuk mund te pranohej kurrsesi si zgjidhje. Ishte i bindur dhe optimist se nje zgjidhje me e mire duhej te gjindej dhe do te gjindej, te synohej dhe te krijohej. Konsideronte se, per te arritur aty, duhej nje pune frymegjate e shume elementeve te bashkuar dhe konvergues, duheshin pergatitje. E revoltonte qendrimi i kuazidemokrateve dhe mbrojtesve te arsyeve te imponuara shteterore nga bota, sipas te cilit, megjithe realitetet etnike, kombetare, historike, shoqerore, gjuhesore, demografike, kulturore, shqiptaret e ishJugosllavise duhej te mbeteshin te ndare ne me shume shtete dhe gjithandej pakice. Sa ka shkruar dhe sa kam pare nga bisedat e aferta mbi tridhjetevjeçare, ai mendonte se zgjidhja e çeshtjes se Kosoves paraqet vetem pjesen e luanit te zgjidhjes se ëeshtjes madhore te pazgjidhur shqiptare, e cila eshte nje teresi e nderlidhur dhe me çeshtje te tjera ne Ballkan.

Paralelisht me kerkimin e rrugeve te çlirimit kombetar, kujtoj se per Fehmi Aganin ishte njesoj e rendesishme te çeleshin rruge e hapesira per ~lirimin e njeriut, te individit, per çka punoi, shkroi dhe veproi pareshtur e me intensitet te madh. E thoshte hapur se, gjithe duke qene hap i domosdoshem, çlirimi kombetar dhe krijimi i shtetit nuk jane te mjaftueshem per çlirimin e njeriut. Jepte shembuj e raste eklatante kur neglizhencat ne kete planin e dyte behen fatale per te gjitha llojet e zhvillimeve dhe e rrezikojne drejtpersedrejti dhe çlirimin kombetar. Ne mendjen e tij te dy keto aspekte çmoheshin barabar si thelbesore dhe shiheshin njesoj si çeshtje, prandaj ngulte kembe ne kerkesen per nderrtimin paralel te raporteve demokratike, per selitjen e tolerances dhe funksionimin e shoqerise civile. Po te lihen anash elementet e taktikave te rastit, ai nuk shihte ndonje mundesi te lakmueshme te zgjidhjes se tyre veç e veç.

Ne strategjine e tij te veprimtarise veshtire te ndashme mendore dhe praktike te viteve '70-'80, ingranimi ne jeteri shoqerore te kerkimit te rrugeve per perparim institucional te te drejtave te shqip tareve paralelisht me avancimin e pergjithshem te te drejtave ishte i domosdoshem. Ai vepronte paralelisht per krijimin e klimes politike dhe per avancimin e kerkesave juridike-kushtetuese drejt rritjes se statusit te Kosoves si nje prej rrugeve te mevetesimit dhe te zhvillimit ne harmoni me potencialet e veta. Fehmi Agani ishte nder ata qe e krijuan, e mbeshteten, e argumentuan dhe e ushqyen me tere fuqine e mendjes e te dijeve qe kishin mbledhur ne jeten e tyre kerkesen per krijimin e Republikes se Kosoves te barabarte me republikat e tjera te ishjugosllavise. Duhet te them se per arsye te tilla dhe me shume per arsye te rendit moral, ku ai shkel-qente me altruizmin e pashoq, brezi im ne ate kohe punen dhe veprimet e Fehmi Aganit me shoke i shihte si lufte per ~eshtjen, por edhe si reper, si pike orientuese per sjelljen e te tjereve. Fehmi Aganin e gjejme ne vorbullen e ndertimeve e te veprimtarive institutcionale-shken-core e universitare, kulturore, veprimtar te guximshem per organizimin e kontakteve shkencore-kulturore institucionale me instancat perkatese te Shqiperise, me ndikim vendimtar ne proceset e afrimeve dhe te integrimeve gjuhesore. Mbi te gjitha e gjejme nder ata qe shquheshin per mbroj-tjen e interesave, te kauzes shqiptare, duke kerkuar hapesira te reja veprimi e zhvillimi. Studimet me vlere sociologjike dhe me synime politikologjike, hulumtimi i proceseve shoqerore-politike ne Shqiperi, studimet e historise se mendimit sociologjik, ne dhjetevjeteshin e fundit te jetes s2 tij ndjekin dy vija: 1. te argumentimeve e shpjegimeve politike te te drejtave shqiptare e te Kosoves ne raport me popujt perreth, projektimeve te levizjeve konkrete politike perbrenda shoqerise sone, projektimeve te pavaresise shteterore e shtetformuese te Kosoves dhe te mbrojtjes e perhapjes se ketyre ideve; 2. paralelisht me kete ai shtronte çeshtjet e organizimit te jetes shoqerore, pergjithesisht te organizimit te shoqerise civile e te proceseve te demokratizimit. Veprimtaria shkrimore-shkencoreintelektuale e konceptuar keshtu ne nje teresi jetesore-ekzistenciale ishte angazhimi paresor i Fehmiut, mesi ku shquhej me shume kthjellesia dhe the-llesia e mendjes dhe shpirti i tij krijues. Ashtu siç angazhohej per krijimin dhe selitjen e lidhjeve te shumanshme midis shoqerive perdhunshem te ndara shqiptare, per zgjidhjen e drejte te çeshtjes shqiptare, po ashtu angazhohej per selitjen e lidhjeve miqesore te shqiptareve me popujt perreth. Miqesia me popujt fqinj ne mendjen e tij ishte interes paresor kom betar. Do te doja sot ketu te flisja me gjate per idete e parapelqyera te Fehmi Aganit lidhur me rruget e (ri)ndertimit te shoqerise, te ~lirimit e te mbrojtjes se individit nga pushteti, nga fetishet e nga format e tjera roberuese, per tolerancen, per tolerancen qe na duhet si buka, per nevojat e bashkepunimit nder vete dhe me fqinjte, por lajmet per ecurite lidhur me dokumentin themelor ligjor te Kosoves, ngecjet per ne te pakuptueshme dy vjet pas luftes, me bene te ndalem te nje refleks me i vjeter i Fehmiut, te nje bindje aktuale per jeten tone shoqerore, politike e ekzistenciale. Ne mbeshtetje te vrojtimeve te gjithanshme kombetare, historike, sociopolitike, zhvillimore, Fehmi Agani, ashtu si Gazmend Zajmi e mendimtare te tjere, pavaresine e Kosoves e shihte si zgjidhje me peshe ne rrugen e zgjidhjes se çeshtjes shqiptare. Ne kete rruge e drejta e vetevendosjes i delte çelesi me i pershtatshem. Çeshtjes se vetevendosjes ai i kishte kushtuar nje studim te gjere ne fillim te viteve '90 dhe preokupimit per te nuk i shqitej deri vone. "Vetevendosja, si e drejte e pergjithshme e te gjithe popujve" eshte thelbesisht demokratike, shprehje thelbesore e demokratizimit... ajo eshte e lidhur, gershetohet me te drejtat individuale, njerezore... si e drejte kolektive, e drejte e komuniteteve, nuk mund te reduktohet ne te drejtat individuale njerezore dhe as te shterret me to",- thoshte ai, per te vazhduar: "Qe te mund te realizohet, e drejta e vetevendosjes presupozon shprehjen e lire e te sigurt te vullnetit te popullit perkates. Prandaj, referen-dumet, votimet ose procese te tjera me pjesemarrje te tere popullit, jane parakushte per realizimin e saj." Fakti se shqiptaret e Kosoves, pas gjithe atyre veprimeve paqesore, pas pervojes se gjeno-cidit serb ende jo plotesisht te ndriquar e te ndeshkuar dhe luftes, megjithe incidentet gjithsesi te papranueshme, por te shpjegueshme me peshen e tragjedise se p2suar, jane gati t'ua njohin te drejtat komuniteteve qe jetojne me ta, flet qarte, do te vazhdonte ideja e Fehmiut, per te kuptuarit e tyre te vetevendosjes si te drejte dhe si obligim. Mohimi dhe anashkalimi i kesaj te drejte dhe kompleksit te ~eshtjeve qe lidhen me te nga pushtetet jugosllave/serbe, perkatesisht shtypjet dhe terroret e vazhdueshme shteterore kane qene burimi i reagimeve dhe organizimeve te tjera, nxitja direkte per krijimin e institucioneve vetanake e vetembrojtese, qe dikush po i quan paralele, dhe te rezistences se armatosur me ne fund.

Prej vepres se Fehmiut duhet te nxirret mesimi se problemet nuk mund te zgjidhen pa perfilljen e te drejtes themelore per pavaresi te ketij populli dhe pa respektimin e te drejtes per vetevendosje, pa vleresimin e vullnetit te popullit, por, ne te njejeten kohe, keto te drejta nuk mund te realizohen pa ori-entimin tone rrenjesor drejt ndertimit te shoqerise funksionale dhe demokratike, proceseve te mire-kuptimit dhe jetes se mirefillte civile, veprimit shume te nevojshem per uljen e tensioneve ndershqiptare dhe per ndertimin e urave me fqinjet, pa tolerancen. Jam i sigurt se te tilla do t'ishin aspektet e rende-sishme te punes se Fehmi Aganit njeheresh studimore dhe praktike sot.

Pikerisht per permbajtjet kaq relevante per shoqerine dhe jeten tone, ne radhe te pare, por edhe per pietetin ndaj figures se tij, ndaj fiijimeve te tij sublime per ~eshtjen madhore shqiptare e gjithnje me mbeshtetje gjithenjerezore, mund te them se po punohet intensivisht ne pergatitjen per botim te veprave te akademik Fehmi Aganit. Deshiroj qe heren tjeter te mblidhemi me rastin e promovimit te kesaj ndermarrjeje te rendesishme shkencore-kulturore.

[kosovar]

Koha Ditore
5 Juin 1999
(traduit par Fekrije SELIMI)

Les derniers jours de Fehmi Agani - sa femme raconte


Fehmi Agani a été abattu de trois balles dans la tête, parce que sa tête gênait.

La vie de Fehmi Agani du 24 mars au 6 mai, jour de son assassinat, nous a été racontée par sa femme, Mme Sadije Agani, arrivée à Tetovo, dans un état psychique difficile et fatiguée par la douleur, mais gardant la tête haute.
Au moment de la libération de Rugova, des dissensions sont apparues parmi les Albanais. Agani, sachant qu’il jouait un rôle important pour l’union des facteurs politique et militaire, s’est décidé à partir hors du Kosova. Jusqu’alors, il ne voulait même pas entendre parler d’un départ.

Lorsqu’il entendait parler d’assassinats d’albanais, Agani pleurait comme un enfant 24 Mars 1999 : les premiers bombardements de l’OTAN ont fait trembler la Yougoslavie. Le professeur Agani et sa famille se trouvaient à Prishtina. Il n’avait pas voulu sortir de sa maison, ni partir du Kosova. Il pensait que l’OTAN allait intervenir, mais pas que cela durerait si longtemps ! Les trois premiers jours des bombardements, Agani est resté chez lui. Comme le
raconte sa femme Sadije, il a été très difficile de le convaincre de changer d’endroit, alors qu’il risquait d’être arrêté. Il accepta de s’éloigner, mais seulement la nuit. Le jour, il revenait chez lui. Le quatrième matin, lorsqu’ils sont revenus chez eux, un carnage avait eu lieu. Les tirs et les expulsions ont commencé à Dragodan. Un flot important de gens remplit les rues. “Les
policiers sont arrivés. Notre fils Mentor est sorti en premier, Fehmi est sorti dix mètres derrière lui, et moi je suivais en dernier. Par chance, Fehmi avait le dos tourné et les policiers ne l’ont pas vu. Nous avons commencé à marcher, apeurés. A cause de l’inquiétude et du stress, Fehmi prit un cachet de tranquillisant sous la langue. La foule ne savait pas où se diriger. Les gens
ont entouré Fehmi et lui ont demandé : Que doit-on faire, professeur ? Il ne savait pas lui-même” raconte Sadije, sa femme.

Dans le désordre de la rue, la famille Agani décida de changer de quartier, chez Rexhep Ismaili, en pensant que là-bas ils seraient en sécurité. Au contraire, à peine dix minutes plus tard, ils furent à nouveau expulsés. Dehors étaient rassemblés de nombreux policiers. “Au moment où nous sortions, l’un d’eux cria “Camarade, halte!”. Il s’approcha de Fehmi, le frappa aux
épaules et lui dit : “Vous avez voulu une République, voilà, l’OTAN va vous la donner !”. De manière surprenante, nous n’avons pas eu de problème. Alors, nous avons continué à errer”, se rappelle Mme Agani. Elle proposa d’aller chez sa nièce, Afërdita, dont la maison était proche. Du fait de son inquiétude extrême, le
professeur, perdu, demanda quand même si Afërdita habitait dans les parages. “Nous nous sommes décidés à y aller. Dès que nous avons ouvert la porte, à la vue de Fehmi, une voix cria : “Venez voir qui arrive! Le mort est ressuscité!”.
A ce moment-là, nous ne savions pas que la mort de Fehmi avait été annoncée. A sa vue, ils se sont tous mis à pleurer, de joie et de douleur.”

Ils ne restèrent pas plus de trois jours dans cette maison. Les expulsions commencèrent aussi dans ce quartier. Ils se sont alors mis d’accord pour que le professeur Agani mette un foulard sur la tête et un manteau avant d’aller chez son neveu. Sur le chemin ils rejoignirent une longue colonne de gens et purent ainsi arriver chez lui. A cause de l’insécurité, ils n’y restèrent que
jusqu’au soir. Alors ils allèrent chez le beau-père de Shpendi chez qui ils restèrent trois semaines d’affilée. Puis ils déménagèrent à l’étage au-dessus où ils passèrent une semaine.

Ils l’ont emmené juste pour cinq minutes, mais je ne l’ai jamais revu. A la libération de Rugova, les dissensions sont apparues parmi les Albanais. Agani, sachant qu’il jouait un rôle important dans l’union du facteur politique et du facteur militaire, décida de s’exiler. Il était catégorique à ce propos, alors qu’avant il n’avait jamais voulu en entendre parler. Il s’est mis d’accord avec son fils pour partir le jeudi 6 Mai. "A cinq heures du matin, nous sommes partis à pied vers Fushë të Kosovë. A mi-chemin, un autobus s’est
arrêté pour nous prendre et nous a emmenés à la gare. Nous sommes arrivés à Han të Helezit avant dix heures. Nous avons compris là que la frontière était fermée. Nous avons supplié Fehmi de descendre, pour qu’on téléphone à quelqu’un et qu’on vienne nous chercher. Il a refusé. Nous étions dans le couloir du
train, lorsqu’il me dit: “Sadije, je ne suis pas prêt!”. “Comment tu n’es pas prêt ?” “moralement”, dit-il.“Il fallait que je me prépare moralement à ce travail.”"

Le train est reparti à Prishtina. 4 à 5 kilomètres avant d’arriver à Fushë të Kosovës, 50 policiers ont arrêté le train. En criant et en lançant des injures, ils ont fait sortir tout le monde, un par un. Ils ont emmené les gens dans un fossé où ils leur ont ordonné de s’asseoir. Ils ont prévenu que toute personne possédant un document, même un petit morceau de papier, serait fusillée. Ils
ont pris 15 hommes et les ont alignés. Ils leur ont dit qu’ils n’avaient plus que dix minutes à vivre et ils se sont préparés pour l’exécution. Agani ne put le supporter. Il enleva son foulard et son manteau et se leva de manière à être vu. Son fils, Mentor, stupéfait, lui demanda ce qu’il faisait. Agani répondit : “ils veulent tuer ces garçons. Ils ne peuvent pas me tuer. Il vaut mieux
qu’ils me voient, car je suis un témoin important et peut-être que je les sauverai ”. Un des policiers le reconnut et l’appela : “Voyez qui nous est envoyé par l’OTAN !”. Ils ont relâché les quinze hommes sans leur avoir fait quoique ce soit : “Trois autobus sont arrivés. Nous sommes montés dans l’un d’eux sans savoir où il nous emmenait. Alors Fehmi me dit que s’il nous emmenait à
Prishtina, nous irions directement à Dragodan. J’avais tourné le dos à la porte de l’autobus. Soudain je me suis retournée et j’ai vu Fehmi se lever. Un policier l’avait appelé à l’extérieur. Je le suivis. D’un véhicule particulier, un homme est sorti et m’a dit: “Madame, nous voulons seulement discuter cinq minutes, ne vous inquiétez pas.”. Je suis retournée dans l’autobus, en pensant qu’il serait libéré. Mentor dit qu’il avait vu les policiers qui avaient emmené Fehmi parler avec un talkie-walkie. J’ai compté : neuf minutes! Assez pour se mettre d’accord avec leurs centres à Beograd. Ensuite, j’ai vu la voiture partir vers la droite, et à ce moment-là, l’autobus a également démarré.” Madame Sadije, entre-temps, continuait à le chercher des yeux, en vain.
“Jusqu’à ce que nous arrivions au croisement de Lipjani, sur la route menant à Prishtina, je ne savais pas où nous étions.”
Ils arrivèrent à Prishtina. La famille Agani retourna dans le dernier lieu qu’ils avaient habité, mais cette fois-ci sans Fehmi!

A la recherche de Fehmi Agani- récit à la première personne
J’ai attendu toute la nuit jusqu’à l’aube, peine perdue! Le lendemain, dès six heures du matin, je suis allée à Dragodan en pensant qu’il était peut-être là-bas, mais je ne l’y trouvais pas. De là, je suis allée le chercher au “SUP” (police, NDLT). A part le portier, il n’y avait personne. Je suis alors allée à l’“UDB” (renseignements généraux, NDLT), mais là non plus il n’y avait
personne. Je l’ai cherché partout jusqu’à quatre heures de l’après-midi, puis je suis rentrée, toujours en l’attendant et en espérant qu’il reviendrait. Désespérée, je me demandais où il pouvait être. Il me vint à l’esprit que peut-être il avait été amené chez Rugova. Je voulais me donner du courage. Le lendemain, je l’ai cherché en prison, où on me déclara qu’aucune information
n’était donnée. J’insistais. On me répondit sèchement : “Idi u p...materinu!” (insulte, NDLT). Je suis retournée chez moi. Fatiguée et extrêmement inquiète, je me suis assise pour me reposer. Je ne sais comment me vint l’idée d’allumer la télévision, la chaîne serbe. Je me mis à écouter les informations. Au
moment où j’allais éteindre, on annonça que Fehmi Agani avait été retrouvé mort dans les environs de Lipjan. J'ai alors perdu conscience. A l’aube, j'ai rassemblé mes forces et je suis allée à la morgue de l’hôpital de Prishtina. J’y ai trouvé Fehmi, mort, dans son cercueil. Il n’avait pas été massacré. Il avait été abattu de trois balles dans la tête. Sa tête gênait. J'ai voulu le faire sortir de la morgue, mais en raison de certaines “formalités” et de certaines “règles” de l’hôpital, on ne m’y autorisa pas. Une équipe composée de médecins et d’inspecteurs, dont un “albanais”, Sali Goxhufi, me firent leurs condoléances. Je ne les ai pas acceptées. Je leur ai dit que c’était eux qui l’avaient tué! Ils sont allés jusqu’à vouloir venir à l’enterrement. Je leur ai répondu sèchement : “Hors de question! Il y a des gens pour l’enterrer. Fehmi a une famille, des enfants, des amis, tout le
peuple albanais!”. Entre-temps est arrivé un médecin légiste, à qui il échappa : “Mais cet homme est mort depuis deux jours!”. J’en conclus que Fehmi avait été assassiné le jour de son enlèvement. Le lendemain j'ai réussi à emmener son cercueil. Dan mon malheur, j’ai eu au moins la chance de l’enterrer là où je le désirais : à côté de la tombe de son frère Hilmi. Il a été enterré en présence de quatre personnes seulement : moi, sa soeur, sa nièce et la belle-mère de Shpendi. Il a été enterré en présence de
quatre femmes. Ce qui me fait le plus mal quand j’y pense, c’est qu’il fut mis en terre par quatre gitans, des fossoyeurs...Terrible!

Pour mourir pour le Kosova, il faut vivre pour le Kosova!
Bien que son moral était bas, après tout ce qu’elle avait vécu, Mme Sadije Agani se souvenait de chaque moment particulier de ces jours tragiques. Au dernier moment, elle a ajouté : “J’ai encore oublié de vous dire quelque chose. Au moment de son départ du Kosova, notre fils a dit à Fehmi : “Je veux rester avec toi, père, car il pourrait te tuer”. Alors son père lui a répondu :
“Pars. Ils ne me tueront pas, mais toi ils pourraient te tuer !”. “Ils n’ont qu’à me tuer, père”. “Non, fils, pour mourir pour le Kosova, il faut d’abord vivre pour elle. Moi, ils peuvent me tuer, car j’ai vécu pour le Kosova!”.”

Après notre déportation en Macédoine, nous avons trouvé par hasard dans un sac une lettre manuscrite du professeur Agani. C’était une déclaration, qu’il nous avait donnée lorsque nous étions à Prishtina. Lorsque nous avons voulu la donner à Mme Sadije, elle l'a prise et l'a regardée. Emue, elle nous a dit:
“Regardez quelle belle écriture il avait!.. Prenez-la! Gardez-la comme souvenir de votre professeur!”

Dans cette lettre, le professeur Agani répondait à une question concernant la cause de la désunion politique des albanais. Nous en citerons un passage pour les lecteurs de Koha Ditore : “Les différences et les différenciations dans le mouvement politique albanais sont inquiétantes et globalement néfastes en ceci que les rivalités effrénées et l’exclusivisme des partis, des groupes politiques et des rivalités mènent à l’oubli du but commun”...

[kosovar]

Të sqarohet vrasja e Fehmi Aganit

Shkurt 22, 2002

Në bazë të të dhënave dhe dëshmive me të cilat disponojmë, Fondi për të Drejtën Humanitare ia ka drejtuar kërkesën prokuroit publik repiublikan, Sinisha Simiqit që të ndërmarrë të gjitha masat e nevojshme në mënyrë që vrasja e politikanit dhe e punonjësit shkencor, Fehmi Agani gjatë kohës së intervenimit të NATO-s, të zgjidhet me procedurë penale.

Gjykatësi hetues i Gjykatës së Qarkut në Prishtinë, Danica Marinkoviq aso kohe e ka caktuar paraburgosjen e pjesëtarit të Njësive të Speciale të Policisë, Predrag Pegja Nikoliqit dhe pjesëtarit të Njësive Rezervë të
policisë së Fushë Kosovës, Zoran Djeletoviqit, për shkak të dyshimit të bazuar se më 6 maj të vitit 1999 e kanë vrarë Aganin në afërsi të Fushë Kosovës.

FDH-ja nuk ka njohuri se ku ndodhen shënimet e hetuesisë kundër Nikoliqit dhe Djeletiqit, por nga Prokuroria Publike Republikane kjo mund të dihet. FDH-ja disponon me të dhëna se Fehmi Agani është vrarë në prani të komandantit të RPB të Fushë Kosovës, Radomir Vjeshticës dhe se njëri polic ka refuzuar të shtijë në Aganin. Në Kosovë jeton një dëshmitar okular i vrasjes së Fehmi Aganit, i cili mund të merret në pyetje gjatë procedurës penale.

Fehmi Agani, bashkëshortja e tij, Sadija, dhe djali, Mentori, janë nisur në ora 7 të mëngjesit më 6 maj të vitit 1999 me tren nga Prishtina për në Maqedoni. Në mënyrë që të mos e njoh policia, Agani ka mbajtur një shall rreth kokës dhe mantil të gjatë. Rreth orës 9, treni është ndalur para kalimit kufitar në Blace, sepse Maqedonia atë ditë e ka mbyllur kufirin. Pas pritjes shumëorëshe, treni është kthyer prapa për në Prishtinë. Katër kilometra para Fushë Kosovës, në ora 15 .00, policia e ka ndalur treninn dhe i ka nxjerrë jashtë rreth 500 udhëtarë në një fushë. I kanë rrethuar rreth 50 policë, të cilët, pas kontrollimit të udhëtarëve të veçantë, i kanë ndarë 15 të rinjë. Ata kanë filluar t'i rrahin nën kërcënimin se do t'i pushkatojnë.

Duke i parë se si po i keqtrajtojnë, Agani e ka hequr shallin dhe mantelin në mënyrë që ta tëtheq vëmendjen nga ai vet dhe në një mënyrë t'i mbrojë të rinjtë. Pas 40 minutash, policia i ka lëshuar të rinjtë, i ka sjellur tre autobusa dhe ka kërkuar nga udhëtarët të hyjnë me qëllim që t'i dërgojnë në Prishtinë.

Pasi që Fehmi Agani, me bashkëshorten dhe me djalin, kanë hyrë në autobus, një polic e ka thirrur që të dal jashtë duke thënë se duhet që me të të bëjë një bisedë të shkurtë. Ai polic, pastaj, e ka futur Aganin në një automobil, kurse autobusët janë nisur për në Prishtinë pa të.

Me të arritur në Prishtinë, bashkëshortja e Aganit , Sadija, i është drejtuar stacioneve policore, por askund nuk ka marrë informacion se ku ndodhet burri i saj. Pas dy ditësh, më 8 maj, është thirrur të vijë në morgun e spitalit të Prishtinës ku i është thënë se trupi i burrit të saj ndodhet aty tash e dy ditë.

[kosovar]

Before the Deluge: The Last Interview with Agani
Fehmi Agani, one of the last moderate Kosovar Albanian leaders, granted this interview just days before the Rambouillet accord collapsed. He was assassinated May 6.
by Tony Borden of the Institute for War and Peace Reporting

May 17, 1999

Two weeks before the start of the NATO bombing campaign, Pristina was on a knife-edge. The Albanians were about to sign the Rambouillet accord, and it was clear that all attention would swing toward Belgrade's response -- and the NATO threat.
At moments, it was possible to believe that the Albanians' long struggle to end their repression had been achieved: The monitoring mission of the Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) was staffing up, with ambitious plans for civil development, and Albanians, enjoying unprecedented international attention, were flushed with confidence. But at other moments, the imminence of disaster was palpable in the increasing reports of violence and troop movements, the night shooting in the capital, and a feeling that something had to give.

In his favored spot, at the back of a rooftop cafe in the center of Pristina, Professor Fehmi Agani -- Ibrahim Rugova's deputy in the Democratic League of Kosovo and a member of the Rambouillet negotiating delegation who was assassinated May 9 -- gave what would be one of his last interviews to IWPR Executive Director Anthony Borden. With his shock-white hair and a well-pressed suit, speaking in halting but clear English, he assessed the possibilities and the risks of the new period of violence.
IWPR: Are you optimistic that there will be a positive solution in the coming weeks?

AGANI: There are not enough grounds for optimism, but we cannot allow ourselves to be pessimists.

IWPR: What are the problems in the Rambouillet agreement?
AGANI: For the Serbs, the problem is that the agreement will mean the end of all of their pretensions and illusions in Kosovo. They still want Kosovo within Serbia, even though it is no longer really the case and two million people do not want it. Many people in Serbia today cannot understand this. But tomorrow many more will. It is very difficult for Serbia to accept, but it will be more difficult to refuse. That is our hope.
For the Albanians, the difficulty is to accept the integrity and sovereignty of Yugoslavia. Yugoslavia will also have many important powers. And Serbia is present in the constitution. This symbolic recognition is very important, because our intention is independence. We feel there is no future in Serbia or Yugoslavia. So we would have to accept that for a time we were in Yugoslavia. But if people were sure that NATO really would come, they would be ready to accept.

IWPR: What will the Western role be?

AGANI: The agreement is a kind of protectorate, and the only real chance is if there is international power, a NATO force. [Yugoslav President Slobodan] Milosevic says that Serbia and its institutions provide a sufficient framework for implementing the agreement. But without NATO, it will be impossible, because who else will divide the two armies? Who else can impose peace?
IWPR: The possibility remains that, for the first time in many years of hardship, Pristina could soon be a radically different place.

AGANI: Before, especially from 1974-90, we had a good life. Albanians were dominant, because they were in Yugoslavia but only nominally in Serbia. They enjoyed substantial autonomy. Kosovo participated in the federation in the same way as the republics. It had a parliament, constitution, supreme court, constitutional court, and financial independence. The main body was the presidency, and Kosovo was represented there with one person, like Serbia or Croatia. In the parliament, Albanians had the right of veto, so nothing could be decided without them. Kosovo was a kind of stable state.
Now, the situation here is quite abnormal. In education, for example, we have schools, throughout Kosovo, which are totally empty. The Albanians want classrooms, but they are not allowed to enter. We have even asked the Serbs to allow Albanians in for afternoon shifts, but they refuse. Can you image? Sports stadiums, too, are reserved for Serbs. Can anyone understand such an irrational policy? In Pristina you may not feel the discrimination as much because 70 percent of the population or more is Albanian and they live their way of life. But in the administration or the police, all you see are Serbs. So we have an effective occupation, and we cannot be in Serbia anymore. If the agreement is accepted, this kind of situation in Kosovo should become much, much better.

IWPR: But everyone, even the United States, opposes independence.

AGANI: This is understandable, for now. But nobody has the right or reason to oppose our independence.

IWPR: They are afraid of regional instability, Macedonia, the changing of borders . . .

AGANI: But it would not be changing of borders. In Yugoslavia, Kosovo was a constituent element, with a defined border. That Yugoslavia doesn't exist anymore. And as with the other states -- Croatia, Bosnia, Slovenia, Macedonia -- Kosovo should have the right to decide its own status. Our movement is not secessionist. We simply say we do not accept Yugoslavia. Yugoslavia now is a new state, and it is not our state. It is only Yugoslavia by name. In reality, this new state is Serbia.

IWPR: But if there is a hope for change, the reason is the Kosovo Liberation Army (KLA), not the Democratic League of Kosovo (LDK).

AGANI: I don't think so. The real defeat of Serbia was a political defeat, and this was achieved by the LDK. It was not enough, but the KLA emerged at a time when Serbia had already become a strange presence in Kosovo. The ground was prepared for them. So there is a link between the LDK and the KLA periods.
IWPR: What was the political defeat? What was the Albanians' "victory?"

AGANI: Serbia cannot mobilize Albanians into its army. It cannot bring us into its wars. It cannot make a census. Serbia has been reduced in Kosovo to the police and army and force. Politically, it has been totally isolated in Kosovo, and has no support in any stratum of Albanian society.

IWPR: And now, is this the KLA period?

AGANI: In a way, yes. But for a short time. The problem will not be resolved through the KLA, although it has to participate. But the other elements in society, especially the LDK, will also play a role. For example, the LDK has created a system of relatively independent institutions, such as the schools, which will be essential.

IWPR: But young Albanians are radicalized. They say that the LDK failed, and its pacifist strategy was mistaken. Violence has been successful.

AGANI: Yes, but the theory has to be tested. You have to compare the goals and what has been achieved. We have more than 2,000 killed, 5,000 injured, and more than 50,000 refugees. For a period, we had 400,000 internally displaced. We have 40,000 houses burned. This is a big cost. And it has been mainly paid for by ordinary people: Human-rights organizations say that 95 percent of the Albanians killed were civilians and only five percent from the KLA. So I don't want to minimize the result of the KLA. But I am against the euphoria.

IWPR: What, then, is next?

AGANI: The protectorate. If we achieve agreement, we will have real institutions and real politics. If there is no agreement, it is impossible to say -- either staying in Serbia or war, and neither is acceptable. But we have the Yugoslav army, and 20,000 people in the KLA. Without an agreement, sooner or later war is unavoidable.

[Brari]

Kosovari.. kthei ne shqip ato nga frengjishtja kur te jesh me nge.

Agani nderhyn per te shpetuar ata te rinjte e arrestuar nga policia Serbe dhe vritet. Kjo eshte heroizem i vertete.

Agani ishte Babai i Kombit ne plot kuptimin e fjales.

Kam qene femij kur e kam pare per here te pare Aganin ne Shqiperi. Kishte ardhur me nji grup mesuesish te Kosove ne Vizite.
Nji burre babaxhan i qeshur e i embel dhe te gjithe i thoshin profesor profesor..
Grupi i mesuesve shetiten ne disa qytete te Shqiperise dhe besoj pane "nivelet e larta" ku kishte arritur Shqiperia..
Kuptohet ata vinin me dashurine e sinqerte per Shqiperine dhe zemra u a donte ta shikonin me te bukur ..
Agani eshte nga te paret qe vendosen urat e bashkpunimit midis inteligjences Kosovare dhe asaj te Shqiperise..prandaj dhe Agani ishte dhe i nderuar ne te dy anet e Kufirit dhe i pakundershtushem nga asnji pende serioze ketej dhe andej..
Ai ishte atdhetar i madh..dijetar i madh dhe i thjeshte ne kulm..

Kosoves sotme i mungojne shume koloset e kombit..Fehmi AGANI.. Anton Cetta..me shoke..

Lavdi atyre Burrave te Shquar, fisnik e trima te medhenj !


pergezime KOSOVAR per keto shkrime te bukura.

[Dita]

Nga libri „Ditari i luftës“ me autor Zekeria Cana, botim i vitit 1999.


E shtunë, 8 maj


Mbrëmë u godit ambasada kineze në Beograd, hoteli Jugosllavia ku ishte shtabi i „tigrave“ të Arkanit, godina e shtatmadhorisë „jugosllave“ dhe caqe të tjera.
Herët në mëngjes, siç më tregon Longari (ai rri zgjuar gati deri në mëngjes), Televizioni Podgoricës ka njoftuar se Fehmi Agani është gjetur pa jetë afër Lipjanit. Ai i referohej agjensisë Tanjug, e cila provoi ta mbulojë këtë krim të policisë serbe duke ia veshur UCK-së. Lus zotin që ky lajm të mos jetë i vërtetë, po ashtu si informata e Dojçe Velles dhe e agjensive të tjera sa isha në Tophane të Prishtinës. Ndërkohë, lajmin e zi e konfirmojnë disa radiostacione të huaja. Stepem. Kalojnë dy-tri orë të mira derisa e marr veten. Hedh disa rreshta për shokun e fëmijërisë, që të mbesin si një skicë in memoriam.
Familja Agani, e njohur në Gjakovë si Mullagani, vjen nga Plava. Dy vëllezërit qenë hoxhë. I ati i Fehmiut shërbeu si imam në Rahovec dhe aty vdiq, kurse xhaxhai, Bajrami, në Gjakovë. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore ai iu bind regjimit komunist dhe u bë kryetar i Bashkësisë Islame në Prishtinë. Vëllezërit Sitki, Hilmi dhe Fehmi mbetën jetimë shumë herët bashkë me të dyja motrat. I rriti e ëma me dërrasën e vekut, si shumë nëna të tjera skamnore, derisa Sitkiu iu bë krah si nëpunës i vogël komune, pas luftës si mësues i gjuhës serbokroate dhe njëri nga bashkëpunëtorët e parë të Rilindjes dhe të radio Prishtinës. Ishte kryefamiljar shumë i përkushtueshëm, njeri i tërhequr, pa shokë. Hilmiu ndoqi mësimet në Normalen e Prishtinës. Më 1944 doli në mal, u rreshtua në Brigadën IV partizane, të formuar në Krumë të Hasit, por në rastin e përurimit të saj jetoi dëshpërimin më të madh të djalërisë, sepse së pari u ngrit flamuri jugosllav dhe pastaj flamuri shqiptar. Këtë barrë ankthi e bajti tërë jetën. Ai i takon brezit të parë të maturantëve të gjimnazit të Prishtinës të vitit 1948 dhe gjeneratës së parë të Degës së albanologjisë në Beograd. U mor me tregime. Disa vite shërbeu si profesor në gjimnazin e Gjakovës dhe më pastaj në Prishtinë. Iu kushtua studimeve në fushën e gjuhësisë. Ligjëroi në Fakultetin filozofik, pa u ngatërruar aspak në politikë dhe pa lakumar poste. Dukej shumë i mbyllur, por po të rrije me të me një gotë përpara, hapej në bisedë dhe e bënte ndejën të lezetshme me atë humorin e lehtë me një fije sarkazmë. Ankohej nga sëmundja e zemrës nga e cila edhe vdiq.
Fehmiu ishte dy ose tre vjet para meje. Si fëmijë loznim me top dhe ai na fliste për fitoren e sigurtë të aleatëve mbi boshtin Romë-Berlin-Tokio. Pas „çlirimit“ të vendit ishte shumë aktiv në organizatën e pionierëve dhe të BURAJ-t, po me zgjuarsi dhe maturi. Shok më të dashur kishte Sami Bashotën (djalin e hallës sime), qoftë në gjimnazin e Prishtinës, qoftë në Beograd ku mbaroi studimet për filozofi. Jepte mësim në gjimnazin e Gjakovës dhe nuk ngjiti asnjë shkallë të karierës politike. Me daljen e Rilindjes si gazetë e përditshme, zuri të punonte në rubrikën e jashtme të saj dhe të jepte mësim me honorar në normale. Kreu studimet pasuniversitare në Beograd në degën e shkencave politike dhe filloi të ligjërojë në Fakultetin filozofik të prishtinës. Ngritja e tij filloi pas Pleniumit IV të Brionëve (1966). Nga kjo kohë shoqërohet me Ali Hadrin dhe u bënë miq të pandashëm. fill pas nxjerrjes së vendimit për rithemelimin e Institutit albanologjik (1967) u emërua drejtor i tij dhe punoi me përkushtim për ngritjen e kuadrit të ri shkencor. Ndërkohë përgatiti tezën e doktoratës mbi temën e marrëdhënieve jugosllavo-shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore të cilën e mbrojti para Ali Hadrit, po nuk e botoi kurrë. I afërt edhe me Gazmend Zajmin, sidomos pas hapjes së debatit publik rreth ndryshimeve kushtetuese dhe avancimit të statusit të Kosovës. Treshja Hadri-Agani-Zajmi plotësonin njëri-tjetrin dhe konsideroheshin kreu i inteligjencisë shqiptare shumë të angazhuar, e cila si kryeobjektiv veprimi kishte pavarësimin e Kosovës.
Në qoftë se Fehmiu nuk u rreshtua menjëherë në lëvizjen politike të vjeshtës së vonë të vitit 1989, pas formimit të LDK-së u bë shtyllë e fortë e saj. Kryetari Rugova nuk kishte njeri më të aftë dhe më të sigurtë se atë, por edhe sot e kësaj dite nuk e kam të qartë përse nuk e afronte edhe më shumë duke i hapur rrugë veprimi. Sikur e mbante në distancë angleze. Kur e pyesnin Fehmiun ç’mendon dhe ç’bisedon Rugova me delegacione të ndryshme nga bota e jashtme, ai përgjigjej: më së miri e di Adnani (Merovci) dhe nuk e çonte më tej. Komenti ishte i tepërt.
I afërt me studentët dhe me brezin e ri të intelektualëve, prandaj edhe aq i adhuruar prej tyre, shumë komunikues me këdo, zemërgjerë dhe i tolerueshëm, i përzemërt dhe gojëmbël, mbi të gjitha i stolisur me virtytin e bukur të njerëzisë, modestisë dhe përvujtnisë. Janë këta vetëm ca rreshta për figurën e ndritshme të Fehmiut, që po i shkruaj në gjendje pikëllimi të thellë, në strofullën tjetër që është shtëpia e Enver Berishës, ku kalova sot paradite.

[Arb]

I.Rugova: Sot gjithë Kosova ndiehet krenare me profesor Aganin

Prishtinë, 6 maj - Katërvjetori i vrasjes së Fehmi Aganit, sot në Teatrin Kombëtar të Prishtinës u shënua me një akademi përkujtimore, në të cilën merrnin pjesë personalitetet më të larta të institucioneve të vendit, aktivistë të LDK-së dhe qytetarë të shumtë që kishin ardhur nga mbarë Kosova për të nderuar me dhembje e pietet të madh figurën e profesorit të paharruar, Agani.

Fillimisht nga Kori i burrave të Gjakovës u këndua Himni Kombëtar dhe ai "Kur n'Kosovë ra kushtrimi" nga nxënësit e Gjilanit, dhe më pas me një minutë heshtje u nderua profesori i ndjerë Fehmi Agani.

Presidenti i Kosovës Ibrahim Rugova, duke e përshëndetur këtë akademi përkujtimore tha:
"Sot të gjithë ne, gjithë Kosova ndiehet krenare me profesor Aganin, me veprën dhe figurën e tij. Profesor Agani ishte Burrë i madh i Kosovës. Njeri me mendje dhe zemër të madhe, siç e njohim dhe siç e dimë të gjithë. Profesor Agani ishte dhe do të mbetet Heroi i Kosovës. Tërë jetën dhe veprën ia kushtoi lirisë dhe pavarësisë Kosovës", theksoi në fjalën e tij Presidenti i Kosovës, duke përshëndetur këtë akademi përkujtimore kushtuar profesorit të dashur dhe kujtimit të tij.

Gjithashtu Presidenti Rugova falenderoi organizatorin, FR të LDK-së dhe Kryesinë e LDK-së dhe qytetarët e Kosovës, por edhe artistët, studentët që e madhëruan profesor Aganin me programin e tyre.

Duke përmbyllur fjalën e tij presidenti Rugova tha se është një thënie e njohur se profesorët nuk vdesin kurrë, sepse i lanë pas njerëzit e gjallë, nxënësit e tyre.

Presidenti Rugova njoftoi me këtë rast se vitin e ardhshëm do të ndahet për herë të parë Çmimi Fehmi Agani, i themeluar para dy vjetësh. Ky çmim do t'u ndahet çdo tri vjet personaliteteve të shqura kombëtare dhe ndërkombëtare.

Zoti e bekoftë Fehmi Aganin, zoti e bekoftë familjen Agani, zoti e bekoftë Kosovën, tha në fund Presidenti Rugova.
Ndërkaq Rexhep Ismajli, kryetar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës tha se në opinionin shkencor e kulturor shqiptar, figura e akademik Fehmi Aganit njihet për veprimtarinë e tij shkencore, kulturore, shoqërore e politike, gjerësisht emancipuese.

"Krijimtaria e tij intelektuale është shtrirë më konkretisht në fushat e sociologjisë, të sociologjisë politike dhe të filozofisë së politikës, të raporteve shoqërore, të lëvizjeve çliruese dhe çlirimtare, të grupeve dhe partive politike, etj.

Studiuesit dhe specialistët e këtyre fushave e kanë shquar cilësinë dhe thellësinë e studimeve dhe të ndihmesave të rëndësishme të akademik Aganit, në shkallën e vlerësimit 'në fushat e dijeve sociologjike dhe politike, kontributi i Fehmi Aganit zë vendin më të spikatur në kulturën shqiptare të pjesës së dytë të shekullit të kaluar", tha akad.Ismajli.

"Nga fillimet e deri në fund të jetës së tij është konstante vija e angazhimit intelektual në drejtim të argumentimit të njësisë historiko-shoqërore shqiptare megjithë ndarjet arbitrare dhe kufizuese shtetërore.

Paralelisht me shkrimet që kanë impakt të drejtpërdrejt në jetën tonë shoqërore, ai ka botuar një bllok studimesh me vlerë sociologjiko-politike për proceset e participimit të punëtorëve në vendimmarrje, pastaj për proceset shoqërore-politike në Shqipëri gjatë Luftës II Botërore, për veprimtarinë e partive politike.

Historia e mendimit sociologjik është një nga fushat që e preokupoi gjatë Fehmi Aganin. Më pastaj vëmendjen e tij krijuese e tërhiqte hapësira e madhe e shoqërisë civile dhe e raporteve të demokratizimit", nënvizoi Rexhep Ismajli.

Ndërkaq duke folur për veprimtarinë politike të prof.Aganit, Rexhep Ismajli tha: "Interesimet intelektuale dhe shkrimet e akademik Aganit përqëndrohen në argumentimet dhe shjegimet serioze politike të të drejtave shqiptare dhe të Kosovës, në projektimet e lëvizjeve konkrete politike, në projektimet dhe argumentimet e pavarësisë shtetërore e shtetformuese të Kosovës dhe përhapjen e këtyre ideve; tashmë është thënë se akademik Aganit i detyrohet shumëçka në fushën e krijimit, mbarështrimit dhe nyjtimit të argumenteve dhe të diskursit argumentues konsistent mbi të drejtën e vetëvendosjes për Kosovën dhe rrugët e realizimit të këtij qëllimi; ana tjetër gati paralele me këtë ka të bëjë me çështjet e organizimit të jetës shoqërore, me organizimin e shoqërisë civile dhe me proceset e demokratizimit".

Në vazhdim akad. Ismajli foli për veprimtarin e akademik Aganit dhe rolin e tij të rëndësishëm themelvënës, në punën e tij si veprimtar universitar dhe si studiues: në proceset e mëvetësimit të Universitetit të Prishtinës, në zgjerimin e rrjetit studimor dhe institucional të arsimit të lartë, në drejtimin e fakulteteve, në themelimin e Institutit Albanologjik, në themelimin dhe drejtimin e Degës së Sociologjisë-filozofisë, në drejtimin e revistave Studia humanistica, Thema, etj.

Është me rëndësi të theksohet, tha akad. Ismajli, këmbëngulja e profesor Aganit në gjetjen e formave dhe në krijimin e rrethanave për integrimet shqiptare, duke cekur si sukses simbolik e konkret të tij nxitjen dhe organizimin e Konsultës Gjuhësore të Prishtinës të vitit 1968.

"Në fillim të viteve të '90-ta akademik Fehmi Agani është në kreun e lëvizjes së madhe politike për pavarësinë e Kosovës, kreator i ideve e nxitës i proceseve përtej suazave partiake", theksoi z.Ismajli, duke shtuar se profesor Agani gjatë ktyer viteve është i pranishëm në manifestimet e ndryshme, në kontaktet intensive me gazetarë e diplomatë të huaj, i dhënë pas shpjegimit, argumentimit të arsyeve për pavarësinë e Kosovës.

"Dora e tij hetohet qartë në hartimin e dokumenteve për lëvizjen politike në Kosovë në dekadën e fundit. Njëkohësisht ai ngulte këmbë në selitjen e lidhjeve miqësore të shqiptarëve me popujt përreth", tha akad.Ismajli, për të vazhduar:
"Refleks i drejtpërdrejtë i ideve të Aganit për këto çështje më duket kërkesa që në këtë proces të ndërlikuar të shoqërisë sonë të mos krijohen kuazidilema si ato lidhur me epërsinë e realizimit të standardeve para statusit ose e kundërta. E qartë, njëra dhe tjetra duan ndërtuar paralelisht, madje në mënyrë të ndërthurrur".
Në përmbyllje të fjalës së tij akad. Rexhep Ismajli tha se "vepra e akademik Fehmi Aganit përmban në vete gjithnjë ide dhe mendime aktuale e të gjalla dhe ky është një prej dimensioneve që atë e bëjnë një nga figurat më të rëndësishme shkencore, kulturore dhe shoqërore të Kosovës dhe të botës shqiptare". "Figura e tij shkrinte në një mendimtarin humanist dhe intelektualin e angazhuar, për të krijuar kështu vizione dhe horizonte".

"Përtej rezultateve me peshë në fushën e dijes, akademik Fehmi Agani do të mbahet në mend për breza e breza edhe për rrezatimin njerëzor që buronte nga mendja dhe sjellja e tij krejtësisht e veçantë".

Në vazhdim të akademisë përkujtimore, aktorët e Teatrit Kombëtar interpretuan një lojë shumë impresive skenike me motive të qëndresës, të përcjellë me një muzikë shungulluese kushtuar profosor Aganit, në regjinë inventive të Selami Tarakut, me interpret kryesor, balerinin veteran, Ahmet Brahimaj.

Ndërkaq aktorët Dibran Tahiri dhe Edona Reshitaj deklamuan pjesë të deklaratave, fjalimeve dhe intervistave të profesor Aganit.

KIC

[SKAI]

Analiza e vrasja se Fehmi Aganit simbas "Notizie Est- Balcani" te dates 10-5-1999

Fehmi Agani politiku kosovar qe u lajmerua si i vrare ne fillim te prillit, dhe per te cilin nuk dihej asgje per jave u gjete i vrare rreth 30 km nga Prishtina. Kete here lajmin e ka dhene te paret ata qe sigurisht jane edhe vrasesit e tije, zyrtaret serbe. TANJUG( kontrolluar nga ministria e informacionit serb) shkruan se Fehmi Agani deri para bombardimeve te natos ishte nje nga liderat me te medhenje te LDK-se mbas Rugoves, u vra nga UCK pa dhene asnje gje te detajuar, sikurse nuk tregon asgje ne menyren se si u vra. Informacione jepen nga familja e Aganit, ne menyre te vecant nga djali i tije, i shperngulur ne Maqedoni: Agani u rrembye te enjten ne 6 maje nga policia serbe ne afersi te Lipjanit ne nje tren te mbushur me te shperngulur qe u kthyen mbrapsh nga autoritete Maqedonase dhe qe ktheheshin ne Prishtine. Agani 66 vjecar e ndane nga gruaja dhe djali duke e marre me vete policia. Te premten nje pjestar i familjes qe shkoje per te marre informacion ne polici per fatin e Aganit i thane se e gjeten te vrare. Nje tjeter intelektual Kosovare qe eshte strehuar perkohosishte ne maqedoni Ismaili thot se ka qene per disa jave i fshehur se bashku me Aganin nga data 29 mars diten qe policia serbe beri nje operacio te gjere ku arrestoi shume persona ne Prishtine. Ne kete dite ne rremujen qe mbizotronte ne qytet u dha dhe lajmi i vrasjes se tije. Ismaili konfermon se javen e kaluar Agani kishte vendosur te kthehej ne banesen e tije duke hequr dore te shkonte ne Mqoedoni sic beri vet Ismaili. Ne fakt javen e shkuar Natasa Kandic e organizates per te Drejtat e Njeriut ne Beograd kishte konfirmuar ne nje intervist dhene gazetes malezeze "Monitor" qe Agani ashtu si edhe Demaci u rishfaqen ne apartamentet e tyre ne Prishtine mbas nje kohe ne klandestinitet. Zhdukja e Aganit u komunikua edhe nga agjensia shqipetare e Maqedonise "Albapres" e cila lajmeroi te premten ne 7 maje ne mengjes perpara se TANJUG te komunikonte vrasjen e tije, lajmin se Agani "u arrestua nga policia serbe dhe u nda vecas nga familja e tije ne momentin qe donte te largohej nga Prishtina". Ne baze te Kosovapress agjensia e UCK-se, Agani u vra nga policia serbe sepse ne kundershtim nga Rugova kundershtoi te kryente bisedime me autoritetet serbe, dhe keshtu po te largohej jashte Kosoves do te deklaronte pozicjonin e tije. Ne baze te komandantit te UCK-se Thaci i intervistuar nga Retuers , Aganin e vrane autoritetet serbe per te shkatrruar procestin e bashkimit te forcave shqiptare. Thaci ishte ne te kaluaren nxensi i Aganit me te cilin kishte nje raporte shume te mire.

Lajmi i vrasjes nuk mund te mos lexohet ne fakt ne baze te zhvillimeve te ditve te fundit, qe shikon nje ndarje te brendshme ne levizjen shqiptaro Kosovare, per shkak te tentativave te fundit per te ifiltruar grupe te armatosura te FARK te kontrolluara nga kryeministri ne emigrim Bukoshi, pozicjoni i te cilit eshte afer Rugoves dhe Berishes qe nuk shikohet mire nga perndimi kohet e fundit. Brenda levizjes politike shqiptare, Agani, profesor i sociologjise, megjithse bente pjes ne LDK-ne e Rugoves, por ishte i vetmi politikan moderator qe ishte dakort me nje djalog me UCK-ne fal simpatise qe gezonte nga te gjitha forcat kosovare. Vrasja e tije heq nga skena nje nje figure lidhse te rendesishme per djalogun ndemjet forcave politike shqiptare, ne nje moment ne te cilin, duke pare tentativat pe te arritur nje solucion diplomatik mbi lekuren e popullit kosovare, nje cfardo forme te unitetit politik midis forcave shqipetare do te ishte e rendesishme per te mbrojtur interesat e tyre. Per fat te keq nuk u morrvesh kurre se cila ishte pozicjoni i Aganit ne krahasim me ate te Rugoves per te djaloguar me MIloshevicin, por e sigurt qe nje zgjidhje e provokoi carje te thella brenda LDK-se. Nje gje eshte shume e qarte se vdekja e tije i interesonte si Beogradit dhe te tjerve.

Ne fund nuk mund te mos kuptosh diferencen efatit te Aganit, qe u detyrua te largohej, maskuar ne nje tren te mbushur me te shperngulur dhe te kthyer ne kufi, sekuestruar nga policia serbe dhe ekzekutuar, dhe fati i Rugoves, qe u largua ne nje menyre te rehtshme ne nje xhet te sherbimeve te fshehta italjane ne Rome, fale ndihmes se pergjegjsit te masakres se popullit Kosovar, Miloshevicit, dhe nje nga sponsorat me te medhenje te ketije te fundit Dinit, tani ndodhet ne nje vile luksoze ne Rome dhe i pritur nga te fuqishmit e gjysmes se botes. Rugova e pa te arsyshme te djalogonte me Miloshevicin, Milutinovicin& co, por ne menyre te dukshme nuk levizi nje gisht per te ndihmuar nje si Agani qe kishte qene krahu i djathte i tia per shume vjet, por u braktis ne fatin e tije. Ashtu sic u braktisen edhe Flora Brovina, presidentja e Lidhjes se grave shqiptare te Kosoves, sekuestruar nga policia dhe paramilitaret serbe ne 22 prille dhe Albin Kurti, ish president i Bashkimit Studentor te Prishtines dhe zedhenes i Demacit dhe ai i sekuestruar se bashku me babane dhe vllane qe te gjthe rezultojne "deseparesidos"

Burimi i lajmit: Ruters 8 maje 1999; albapress, 7 maj 1999, TANJUG 7 maj 1999 " "monitor" maj 1999

[inan]

Dr.Ibrahim Rugova,President i Kosoves:
Profesor Agani për një decenie të tërë ishte njeriu më aktiv në lëvizjen tonë për liri, pavarësi e demokraci. Ai ishte gjithmonë në vijën e parë të veprimit në planin publicistik, diplomatik dhe të veprimit në terren. Ishte ndër profesorët e rrallë që kishte pranuar të punonte me studentët e tij dhe me të gjithë njerëzit për të mirën e vendit të vet. Ishte i palodhshëm dhe gjithmonë i gatshëm për të gjetur zgjidhje për çdo problem të veprimit shtetëror e politik si dhe për çdo çështje të veprimit të përditshëm duke ndërtuar dhe mbrojtur lirinë dhe pavarësinë, objektivin tonë madhor. Me këto cilësi Profesor Agani jepte kontribut të madh në formimin e kulturës politike, shtetërore e njerëzore të vendit tonë.

[inan]

MBI VEPRIMTARINË E FEHMI AGANIT

Shkruan Rexhep ISMAJLI



Sot është e natyrshme të pyesim: cila është trashëgimia krijuese dhe mendore që na la prapa Fehmi Agani? Pa qenë në gjendje të jap përgjigje me vlerë, po jap këtu disa shënime, gjithë duke ditur se do të vijnë të tjerë për t‘i ndriçuar çështjet.
Duke pasë studiuar për filozofi, specializizuar në shkencat sociologjike dhe politike, doktoruar në këto shkenca, F. Agani, pas një përvoje si arsimtar i filozofisë dhe i lëndëve të afërta në shkollat e mesme të Prishtinës, kishte vazhduar si gazetar dhe komentator i politikës së jashtme në gazetën Rilindja, për t’iu kthyer sërish arsimit - tani në rrafshin universitar si ligjërues, docent e profesor i sociologjisë dhe i sociologjisë politike, po edhe i lëndëve të afërta me to, duke u bërë njëherësh dhe themelues i Degës së Filozofisë e Sociologjisë në Universitetin e Prishtinës, po edhe një nga ndërtuesit kryesorë të Universitetit në tërësi.

Veprimtarinë e frytshme prej arsimtari universitar Fehmiu e kishte nisur para Plenumit të Brioneve, që shënoi kthesë në zhvillimet politike në ish-Jugosllavi dhe sidomos në Kosovë. Pikërisht në atë kohë të çlirimit të energjive krijuese të shqiptarëve shquhet roli i grupit të intelektualëve që përpiqeshin që ato energji t‘i kanalizonin në drejtime pozitive. Fehmiu ishte ndër ata që shquheshin posaçërisht qoftë sa i përket angazhimit për demaskimin e shtypjes barbare të ushtruar mbi shqiptarët, qoftë edhe më shumë në kërkimin e hapësirave të reja për zgjerimin e të drejtave shoqërore dhe kombëtare të shqiptarëve me synim barazimin me të tjerët në ish-Jugosllavi. Gjurmët e angazhimit të tij hetohen në disa drejtime:

1. Në drejtimin politik - në kërkimin e rrugëve për përparim institucional të këtyre të drejtave, krijimin e klimës politike dhe pastaj edhe të kërkesave juridike-kushtetuese për avancimin e statusit të Kosovës në kuadër të federatës jugosllave. Dhe pikërisht në ato vite (1967) artikulohet nëpër mbledhje kërkesa për krijimin e Republikës së Kosovës të barabartë me republikat e tjera të Jugosllavisë. Fehmiu ishte ndër ata që jo vetëm e mbështetën këtë kërkesë, por e argumentuan dhe e ushqyen me tërë fuqinë e mendjes e të dijeve që kishin mbledhur në jetën e tyre. Për brezin të cilit i takoj unë Fehmiu dhe 2-3 shokët e tij vlenin për njerëzit që e ushqenin vazhdimisht idenë e Republikës së Kosovës, ashtu siç ushqehet një krijesë e vetja. Është e qartë se në lëvizje të tilla ata nuk kanë mundur të jenë të ndarë nga realitetet politiko-shoqërore. Besoj se shumë shpejt do të dalin raste dhe njerëz të tjerë për të folur me saktësi për këto gjëra. Mendohet, porse, që pas demonstratave të vitit 1968, pikërisht për arsye si ato që u përmendën më sipër ndër të parët në thumb të sulmeve prej arsimtarëve të Universitetit u gjet Fehmiu.

2. Një prej rezultateve të lëvizjes së atëhershme ishte se Kosova objektivisht rrëmbeu një hapësirë politike brenda së cilës të drejtat e popullatës së saj dhe të drejtat e shqiptarëve duhej të ngriheshin në një nivel tjetër dhe kjo hapësirë mund të bëhej reale nëse mbushej me zhvillimin e veprimtarive instiutcionale, politike, administrative, kulturore, shkencore e të tjera. Në të gjitha këto drejtime të veprimit Fehmi Aganin e gjejmë diku në radhët e më shpesh në ballë. Dhe në të gjitha ato veprimtari, jo vetëm për brezin tonë, po edhe për shumë para nesh, reagimi i Fehmiut dhe i disa prej shokëve të tij kishte rëndësi jo vetëm për efektet që krijonte tek institucionet politike e administrative, po në radhë të parë për rolin e reperit, të pikës orientuese për sjelljen e të tjerëve në rrethanat kur informimi dhe çdogjë tjetër ishte e dirigjuar.

3. Në ndërtimin e mëtejmë të rrjetit të shkollave të larta dhe të fakulteteve, për të kaluar në organizim universitar me mësim të plotë në gjuhën shqipe. Ne që kemi marrë pjesë si studentë në jetën e fakulteteve në ato vite e mbajmë mend mirë luftën prej luani që bënte ai për çdo vend pune, për çdo orë mësimi shqip, për çdo të drejtë specializimi të të rinjve në qendra të tjetra. Është e sigurt se angazhimi i tij ashtu me tërë qenien dhe mendjen arrinte të mobilizonte të gjitha energjitë që ndodheshin në fakultet atëherë për të hapur rrugën dhe për të arritur më shpejt synimin themelor: të ndërtohej rrjeti i fakulteteve deri në shkallën e nevojshme për themelimin e universitetit të pavarur nga Universiteti i Beogradit dhe njëherësh për mbushjen e tërë hapësirës me mësim në gjuhën shqipe.

4. Në themelimin dhe ngritjen e institucioneve shkencore. Më 1967 Fehmi Agani qe emëruar drejtor i Institutit të sapothemeluar Albanologjik në Prishtinë (Instituti Albanologjik ishte themeluar më 1953 dhe ishte mbyllur më 1955). Tani çdogjë duhej të fillonte nga e para.

5. Në angazhimin për hapjen e komunikimit të shqiptarëve të ish-Jugosllavisë me shqiptarët e tjerë, posaçërisht me Shqipërinë. Fehmi Agani ka luajtur një rol të dorës së parë në kërkimin dhe gjetjen e rrugëve jo shumë të lehta në rrethanat e atëhershme politike për komunikim midis shqiptarëve ngado që të jenë. Nuk mund të harrohen ndihmesat dhe angazhimet e tij të guximshme për organizimin e kontakteve shkencore-kulturore me instancat përkatëse të Shqipërisë. Është posaçërisht me rëndësi të theksohet këmbëngulja e tij në gjetjen e formave dhe në krijimin e rrethanave për integrime shqiptare, çka nuk ishte gjë krejt e lehtë, jo vetëm për shkak të qëndrimeve antishqiptare të shumëkujt në Jugosllavi, po edhe për shkak të hezitimeve, apo bindjeve që ishin krijuar ose po krijoheshin edhe ndër shqiptarë në anë të ndryshme të kufirit. Si sukses me vlerë posaçërisht të madhe simbolike, po edhe konkrete, mund të konsiderohet nxitja dhe organizimi i Konsultës Gjuhësore të Prishtinës të vitit 1968, që u mbajt me organizim të Instiutit Albanologjik dhe të Katedrës së Gjuhës Shqipe të Fakultetit Filozofik, e që në mënyrë konkrete dhe faktike e legalizoi vendimin për një gjuhë të vetme letrare për të gjithë shqiptarët. Ky ishte hapi më i madh konkret që ishte bërë në drejtim të integrimeve shqiptare. Në diskutimet dhe nxitjet krejtësisht pa imponim të Fehmiut binin në sy qysh atëherë dhe në kontrast me mentalitetin dhe ideologjitë sunduese ndër ne kërkesat që shtronte ai për procese demokratizimi, poaq sa për unitetin e kulturës kombëtare pavarësisht nga ndarjet dhe kufijt.

6. Në situatën e re të Kosovës në federatën jugosllave, pas Amendamenteve kushtetuese dhe Kushtetutës së vitit 1974 Fehmiut dhe një numri gjithsesi të vogël intelektualësh shqiptarë u binte barra e shpjegimit dhe e mbrojtjes së interesave, të kauzës shqiptare, duke kërkuar hapësira të reja, sidomos në raport me botën shqiptare dhe botën tjetër. Në vargun e angazhimeve të tilla që kërkonin dhe shumë guxim intelektual e tjetër mund të përmendet angazhimi i tij vendimtar për pengimin e laurimit të krijuesit të projekteve gjenocidale kundër shqiptarëve akademik Vaso Çubriuloviqit me çmimin e AVNOJ-it. Si për ironi, më vonë kjo kërkesë e shovinistëve serbë u realizua pikërisht në kohën kur në krye të Jugosllavisë ishte një shqiptar.

7. Pas themelimit të Universitetit të Prishtinës dhe krijimit të një rrjeti minimal të institucioneve themelore shkencore Fehmiu dhe grupi i intelektualëve që kishin merita të posaçme në këtë drejtim veprimtarinë e tyre e përqëndruan në rritjen e infrastrukturës së brendshme të këtyre institucioneve dhe të cilësisë e gjerësisë së punës brenda tyre, çka reflektohej drejtpërsëdrejti në rritjen dhe përhapjen e nevojave dhe të kërkesave për pavarësim, për akumulimin e argumentimit të pabarazisë së gjendjes ekzistuese, pra edhe për krijimin e vetëdijes për nevojën e ndryshimit të gjendjes. Pas Demonstratave të vitit 1981 në institucionet e Universitetit Fehmi Agani shquhet me argumentimet kundër vlerësimeve zyrtare jugosllave për karakterin e Demonstratave dhe kundër represionit policor-ushtarak mbi studentët dhe rininë. Angazhimet e tilla ishin baza për ndëshkimin që i dha pushteti partiako-policor duke e larguar nga mësimi dhe duke e mbajtur në vështrim të përhershëm policor.

8. Në fillim të viteve ´90 Fehmiu është në kreun e lëvizjes së madhe politike për pavarësinë e Kosovës, në udhëheqjen e ngushtë të LDK-së (nënkryetar dhe kreator i shumë ideve dhe nxitës i proceseve larg përtej suazave të LDK-së), në manifestimet e ndryshme dhe sidomos në kontaktet intensive me gazetarë dhe diplomatë të huaj tërësisht të dhënë pas shpjegimit, argumentimit të arsyeve për pavarësinë e Kosovës dhe pas krijimit të lidhjeve e të miqësive që do ta ndihmonin këtë proces. Eshtë e çuditshme ku e gjente gjithë atë energji që edhe pas të gjitha këtyre të arrinte të merrej deri në detaje me projektimin, organizimin dhe efektuimin e kësaj lëvizjeje, duke lënë kështu gjurmë të pashlyeshme. Eshtë poashtu e çuditshme aftësia e tij krejtësisht e rrallë që përkrye të gjithave të mbante kontakte jashtëzakonisht të gjera me njerëz dhe shtresa nga më të ndryshmet.

9. Në hartimin e të gjitha dokumenteve të rëndësishme për lëvizjen politike në Kosovë në dekadën e fundit, sidomos në hartimin e atyre dokumenteve që kanë peshë dhe vlerë ndërkombëtare, etj.

10. Në ndërtimin dhe selitjen e raporteve sa më të afërta midis grupeve dhe partive në Kosovën e viteve ’90, etj.

Me një fjalë, veprimtaria intensive në kuadër të proceseve shoqërore gjithnjë në vorbullin kryesor dhe shumë shpesh në prijë të proceseve mori një pjesë të madhe të energjive krijuese të Fehmi Aganit për 4 dekada me radhë.

Veprimtaria e shkruar

Si njeri që ka pasur privilegjin ta njihte nga afër mënyrën e punës të Fehmiut dhe që është në situatë të shohë tash në mënyrë rekapitulative gjithë ç‘ka lënë Fehmiu në veprimtarinë e tij të gjerë intelektuale të shkruar, të botuar ose jo, pa pretendime për të bërë klasifikime valide, mund të them se ai ka lënë prapa një vepër të rëndësishme intelektuale-shkencore në fusha me interes të veçantë për ne si shkencat shoqërore në përgjithësi, sociologjia, sociologjia politike dhe filozofia e politikës në veçanti. Përkrye angazhimeve tejet të mëdha dhe shterruese që u përmendën më sipër, arrinte gjithnjë të shkruante dhe të botonte studime, diskutime dhe ndërhyrje me vlerë. Dhe nuk mund të mos vihet në pah harmonia midis veprimeve të tij shoqërore-politike dhe bindjeve e ideve që dalin nga studimet dhe mendimtaria e tij.
Nga ato që kam arritur të shoh deri tash rezulton se përqëndrimet kryesore të Fehmi Aganit në veprimtarinë e tij të gjatë intelektuale e shkencore mund të paraqiten kronologjikisht si vijon:

- Nga fillimet e deri në fund të jetës së tij është konstante vija e angazhimit intelektual me shkrime dhe tekste serioze në drejtim të argumentimit të qenësisë njësore etniko-shoqërore shqiptare përtej ndarjeve të padrejta shtetërore, duke theksuar sidomos mëvetësinë dhe veçantinë e shoqërisë shqiptare në konturat shtetërore-shoqërore jugosllave, për të kaluar te shquarja e idesë për realizimin konkret të kësaj mëvetësie si pavarësi e plotë. Në këtë fushë Fehmiu ka lënë shumë shkrime me cilësi të lartë intelektuale dhe ato mund të përbëjnë ndoshta dy vëllime të përmbledhura.
Paralelisht me shkrimet që kanë impakt të drejtpërdrejtë në jetën tonë shoqërore, në vitet ´60 Fehmiu ka shkruar një bllok studimesh me vlerë sociologjiko-politike për proceset e participimit të punëtorëve në drejtimet e ndërmarrjeve (Mitbestimmung) në Gjermani. Ato studime, që përbëjnë një tërësi dhe vëllim më vete, janë botuar serbokroatisht nëpër revista shkencore të atëhershme dhe janë vlerësuar nga specialistët.
Nga viti 1967 e tëhu bie në sy përqëndrimi i Fehmiut në veprimtarinë hulumtuese-shkencore për proceset shoqërore-politike në Shqipëri gjatë Luftës II Botërore, sidomos në studimin e veprimtarisë së partive politike. Në këtë kohë ai kishte hartuar disertacionin e doktoratës për Partitë dhe grupet politike në Shqipëri gjatë Luftës II Botërore, që përbën një monografi të gjerë dhe shumë serioze si për hulumtimin kompleks politik e sociologjik, ashtu dhe për guximin intelektual, shkencor e politik për të folur publikisht për ato probleme.
Pas vitit 1970 mbisundojnë shkrime më ngushtësisht sociologjiko-teorike, përfshirë dhe tekste për nevoja të shkollave, të hartuara qoftë vetëm, qoftë bashkë me autorë të tjerë.
Në vitet ´80, sidomos pasi iu mohua e drejta e mësimdhënies më 1983, Fehmi Agani ishte përqëndruar në projektin e rëndësishëm të studimit të historisë së mendimit sociologjik. Rezultat i pjesërishëm i kësaj pune është libri me vlerë të posaçme dhe gjithnjë i vetëm i atij lloji ndër ne Në rrjedha të mendimit sociologjik i botuar më 1990.
Në vitet ´90 interesimet intelektuale dhe shkrimet e Fehmiut përqëndrohen në dy trasa kryesore: në argumentimet dhe shpjegimet serioze politike të të drejtave shqiptare dhe të Kosovës në raport me sllavët e jugut përreth, në projektimet e lëvizjeve konkrete politike përbrenda shoqërisë sonë, në projektimet dhe argumentimet e pavarësisë shtetërore dhe shtetformuese të Kosovës dhe në mbrojtjen dhe përhapjen e këtyre ideve; ana tjetër dhe gati paralele me këtë ka të bëjë me çështjet e organizimit të jetës shoqërore, përgjithësisht me organizimin e shoqërisë civile dhe me proceset e demokratizimit. Prodhimi intelektual i Fehmiut në këto dy fusha mund të përmblidhet në më shumë se dy vëllime serioze.
Në vitet ´80 Fehmiu ka shpenzuar energji intelektuale dhe krijuese në ndihmë të mekanizmave shoqërorë shqiptarë për t‘u mbrojtur nga sulmet dhe shtrembërimet e kampanjës antishqiptare të drejtuar nga qarqet policore. Në këtë fushë ndër dorëshkrime kam gjetur gati në tërësi librin rreth 200 faqesh të hartuar për nevoja të instancave shqiptare.
Polemikat e ndryshme me karakter shoqëror, ku spikat nervi i tij për të hetuar problemet por pa e prekur personalitetin e atij me të cilin polemizonte, të hartuara qoftë shqip qoftë serbisht, pikërisht pse janë të tilla dhe shpjegojnë çështje, ashtu si dhe për disa veçori stili, mund të përbëjnë një vëllim të veçantë.
Trajtim më vete dhe në vëllim të veçantë duan intervistat e Fehmi Aganit për shtypin dhe mediumet shqiptare, të ish-Jugosllavisë dhe ndërkombëtare të periudhës 1990-1999, në të cilat poashtu vend qëndror zënë çështjet që lidhen me proceset shoqërore dhe politike ndër shqiptarë dhe në Ballkan, çështja madhore e pavarësimit të Kosovës, rrugët e ndërtimit të shtetit të pavarur, etj.
Një vlerë më vete paraqesin përkthimet që ka bërë Fehmi Agani në fushat e sociologjisë dhe të filozofisë, duke dhënë kështu një ndihmesë të shquar në krijimin dhe në stabilizimin e termino-logjisë, po edhe në fokusimin e vëmendjes së opinionit në këto fusha.
Prodhimtaria shkencore-intelektuale e Fehmi Aganit është shkruar për pjesën më të madhe në gjuhën shqipe. Për një pjesë ajo është hartuar serbisht, por ka dhe shkrime që janë ruajtur në përkthim anglisht. Edhe vetë kam qenë i habitur kur dorëshkrimin e tezës së tij të doktoratës e gjeta të hartuar në dy gjuhë - shqip dhe serbisht. Një prej miqve të tij, që i njihte më mirë rrethanat në vitet ´70, më shpjegoi se ai kishte qenë i shtrënguar të vepronte ashtu për shkak të temës dhe të fushës në të cilën po punonte dhe të rrethanave komplekse në të cilat po mbrohej disertacioni.

Në gjendjen që është trashëgimia shkencore, mendimore dhe publicistike e Fehmi Aganit dalin të ne-vojshme dhe të ngutshme disa veprime. As në Akademi e as gjetiu, për fat të keq, deri tash nuk kam gjetur një bibliografi të përgjithshme dhe të përdorshme për botimet e tij. Mbledhja dhe sistemimi i shkrimeve të tij është detyra e parë që shtrohet para atyre që duan të merren me këtë vepër në mënyrë të organizuar. Me tej del e nevojshme të hulumtohet nëpër materialet që i kanë shpëtuar luftës dhe të rindërtohen dorëshkrimet eventuale, apo të zbardhen fragmentet, copat, idetë dhe skicat me të cilat ishte gjithnjë plot kjo kokë e madhe jona.
E përmbledhur dhe e sitemuar veprimtaria e gjerë shkencore-intelektuale e Fehmi Aganit do të jetë (in)formative edhe për shumë kohë për lexuesin tonë. Përkrah gjallërisë së tij të jashtëzakonshme në veprimtaritë shoqërore, veprimtaria e tij shkrimore-shkencore-intelektuale e thekson edhe më shumë përmasën e kthjellësisë dhe të thellësisë së mendjes, shpirtin krijues, në përgjithësi intelektualin e kalibrit krejtësisht të veçantë në hapësirën shqiptare.


--------------------------------------------------------------------------------