Ramiz Alia dhe roli i tij në vendosjen e pluralizmit politik në vend

[dardajan]

Ishte nje kohe kur mbi popullin Shqiptar u bene eksperimentet komuniste me ekstreme si ato te marrjes se tokes pronarve dhe dhenies ate fashatarve , pastaj marrjes fshatarve sepse po lindte borgjezia dhe kapitalizmi i vogel dhe dhenies ate shtetit qe ishte gjithkush dhe askushi ne te njejten kohe, pastaj tufezimi i bagetive dhe i njerzve ne kooperativa po po tufezimi i njerzve si bagetit dhe kontrolli i tyre nga te gjitha drejtimet, pastaj shperndarja e tufave dhe e njerzve duke u dhene prap nga nje cop toke nje lope ca bageti te imta dhe disa pula , dhe nga gjith keto eksperimente arriti nje dit kur ata qe na thonishin qe

SE SOTMJA ESHTE E GARANTUAR DHE E ARDHMJA E SIGURT

na thane me gojen e kryeminstrit te tyre Yllit Bufit se kemi vetem


6 DIT BUKE ?????


por harroj te thoshte se edhe tollonat qe kishim neper duar ishin bosh si ato ceqet pa lek ne banke pra nuk kishte as mish as veze as qumesht e as buke as cdo gje tjeter ....

dhe nuk kishin me guxim ti thoshin popullit

oooo popull ne deshtuam falimentuam ne te gjitha drejtimet ekonomi politik socializem komunizem apo ne krijimin e njeriut tone te ri i cili kur mori rruget neper evrop la ko.qen e namit e na nxiu faqen, jjo nuk e thoshin dot se donin te nxirrnin dhjam nga pleshti akoma prandaj dhe filluan ta kthejne pllaken se ju ra by.tha ne uje dhe jo se i morri malli per kapitalizmin apo demokracine por nuk kishte me asnje alternative tjeter.



Por populli INE ishte mesuar me parrullen

C'THOT PARTIA BEN POPULLI

PRANDAJ DHE PRISTE QE PARTIA JON E DASHHUR TE NA NXIRRTE NGA SELAMETI KU KISHIM RENE ME NDONJE PREJ ATYRE MBLEDHJEVE TE PLENUMIT TE SAJ.

dhe keshtu RAMIZI ine filloj dhe mblodhi intelektualet ku ishte Kadareja dhe Saliu Driteroi dhe Pashkoi Bufi dhe Skifteri e ju tha troc se skemi nga ja mbajme do kthejme pllaken se perndryshe do mbitemi te tere brenda prandaj dilni e shkruani qe revulocioni nuk eshte ceshtje dite dhe qe lufta e klasave nuk egziston me te bejme ca parti qe te jemi pluralist
po si i thane ti bejme ja ju tha nje parti te behet ajo e gruas nje ajo e veteranve nje bashkimi demokratik pra te gjitha levat e Partise do ngelen po ato por te ndara me vete e keshtu tju u hedhim atyre dhe te na ndihmojne para se te na coptojne ujqerit e urritur qe vijne rreth bllokut tone.


Por ce do qe te huajt nuk e hengren dhe i kerkuan demokraci te vertet duke liruar disidentet politik dhe ti lejonte te krijonin partite e tyre , dhe ashtu u be por perpara se ata te organizoheshin Ramua ine me shoke organizoj drejtoj dhe perfundoj me sukses krijimin e Partise Demokratike
krijimin e Partise socialiste dhe ate ekologjiste kete e arriti duke organizuar dhe shfrytzuar levizjen studentore nepermjet SALI BERISHES dhe
te ndjerit Azem HAJDARI qe ende nuk e kish kuptuar lojen por qe e kuptoj brenda vitit dhe ne pervjetorin e pare te krijimit te PD ne sheshin demokracia kur liderit e ardhshem flisnin euforik ai qante duke thene se ishte i zhgenjyer .....etj etj

PER ME SHUME RRETH DITEVE TE DHJETORIT LEXONI KUJTIMET E MIA TE ATYRE DITEVE NE POSTIMIN TIM NR 27 DERI TEK 35 OSE NE FORUMIN EMIGRACION TEMA

Te ikim ishte klithme e kohes...

[Albo]

Spiro Dede: Ramiz Alia vepronte kundër pluralizmit, Nexhmija mbronte Stalinin

Luljeta Progni

Rrëfimi autentik i një personazhi që ka çfarë të tregojë dhe që ka folur pak apo aspak, sjell gjithmonë interes për publikun. Është enigmatiku Spiro Dede, dikur ish-sekretar i Komitetit Qendror të Partisë së Punës dhe më tej ish-nënkryetar i Partisë Socialiste të sapoformuar, që ka pranuar t’u përgjigjet pyetjeve të gazetares së mirënjohur të politikës, Luljeta Progni. Duke rrëfyer për herë të parë të gjitha momentet delikate si dhe prapaskenat e themelimit të Partisë Socialiste, një formacion i dalë nga radhët e Partisë së vjetër të Punës, një rrëfim autentik, që në rastin e gazetares së mirënjohur i ka shërbyer librit të saj të sapobotuar “Trashëgimtarët” si një nga gurët më të fortë të themelit. Në intervistë, ish-politikani i pëlqyer i kapërcyellit të historisë më të fundit të madhe të shqiptarëve, rrëfen ngjarjet më të rëndësishme që formatuan dhe vunë në brazdën e saj Partinë Socialiste, protagonistët me gjithë reflektimet e hershme të vetive të tyre, duke mbërritur në përfundimin se jo vetëm Partia Socialiste nuk ka arritur të shkëputet nga e shkuara komuniste.
Progni: Kur është folur për herë të parë për ndryshim, brenda radhëve të PPSH-së?
Dede: Nevoja për ndryshime, apo siç quhej, nevoja për demokratizimin e partisë, është ndjerë shumë më herët se sa viti ‘90. Ne kemi qenë më të vonshëm, se të gjitha vendet e tjera të Lindjes, ku kishin nisur ndryshimet, por nga mesi i viteve ‘80, zhvillimet e brendshme në Shqipëri, po pësonin një “skifo” të plotë, pasi vendi po shkonte drejt rrënimit ekonomik. Mundësitë për të dalë nga ai kolaps ishin shumë të vogla, duke i shtuar këtu edhe qëndrimet gjithnjë e më shtrënguese të Perëndimit, apo të të gjitha vendeve ndaj Shqipërisë. Pra, bëhej fjalë për rritje të embargos në mënyrë të vazhdueshme. Ne ndjenim presionin nga brenda, sepse s’kishte zhvillim. Njerëzit kishin nevojë të punonin për të jetuar normalisht. Situata ekonomike ishte e rëndë. Ndërkombëtarët theksonin gjithnjë e më shumë se në kushtet politike të PPSH-së, pa ndryshuar, nuk do të kishte asnjë ndihmë dhe se do të ndërpritej çdo ndihmë e tyre, që do të thoshte se vendi do të shkonte në një kolaps të plotë.
Pikërisht kjo bëri që në PPSH të fillonte njëfarë ndryshimi, edhe pse ndryshimet ishin shumë të pakta, të vonuara dhe jo largpamëse. Mendoj se kjo vonesë në reagim vinte ngaqë mungonte përvoja. Ekzistonte frika se po rrëzohej pushteti i popullit, por edhe nëse kishte nga ata që e dinin se si duhej vepruar, nuk di arsyet, se pse nuk e bënin këtë ndryshim më shpejt se në vitet ‘85 ose ‘86. Nuk di ta them këtë, sepse asokohe unë nuk isha në rangjet e larta të sistemit komunist. Ishte një udhëheqje shumë e dobët. Megjithatë filluan disa hapa demokratizimi, siç ishte porosia për demokratizimin e partisë në të gjitha strukturat e saj, mbledhjet e hapura të PPSH-së, ku mund të merrnin pjesë jo vetëm komunistët. Pra kishte nisur njëfarë lëshimi.
Në vitet ’87 – ‘88, në Komitetin Qendror ishte ngritur një komision i drejtuar nga Foto Çami, ku merrnin pjesë intelektualë të ndryshëm, madje ky është dhe momenti kur unë kam marrë pjesë në rangje të larta. Ishte edhe Mehmet Elezi, Ismail Lleshi, Fatmir Kumbaro etj., por merrnin pjesë edhe zyrtarë të lartë të Byrosë Politike. Merrte pjesë edhe Nexhmije Hoxha. Në këto komisione diskutohej pa dorashka, për gjithçka dhe çdo gjë. Filloi të flitej me kritika për Stalinin dhe çfarë qëndrimi duhej të mbahej në vazhdimësi për të. Çfarë qëndrimi duhej mbajtur për çështje të ndryshme.
Ndërkohë vendet e Lindjes po intensifikonin zhvillimet dhe partitë komuniste po binin. Në vitet ’88 – ‘89 filloi të mendohej seriozisht, se partia ka nevojë për ndryshime të thella. Dhe këto ndryshime s’mund të bëheshin vetëm në disa politika të ditës, por edhe në rolin e saj udhëheqës.
A ishte embargoja pikë kyçe e ndryshimeve dhe a u arrit një pikë, kur embargoja ishte absolute nga të gjithë shtetet ndaj Shqipërisë?
Po, patjetër që arriti. Presioni i botës së jashtme ishte në rritje qysh në mesin e viteve ‘80, madje qysh në fillim të viteve ‘80 kishte filluar të ndihej një ndërhyrje e tillë, kryesisht për liritë fetare. Në vitet ‘87 dhe ‘88 u intensifikua embargoja. Bëhej fjalë për një sërë kërkesash nga bota e jashtme, për respektimin e lirive fetare, lirive politike, liritë dhe të drejtat e njeriut, në shkëmbim të heqjes së embargos. Në vitet ‘89 erdhi në Shqipëri Peres de Kuelar dhe ndryshimi kishte filluar të konkretizohej.
Por ndërkohë, pas vdekjes së Enverit, kongresi pasues, u quajt kongresi i vazhdimësisë dhe në mendjen e njerëzve ishte ngulitur fort ky slogan. Pra ishte shumë e vështirë, që të ndodhte demokratizimi, por në vitet ’87-’88, ishte shumë e vështirë të flisje gjithashtu edhe për vazhdimësi. Nuk flitej për vazhdimësi, por për ndryshim. Se sa e aftë ishte udhëheqja e PPSH-së të realizonte këto ndryshime, është tjetër çështje. Por deri në vitin 1988 nuk kemi të bëjmë me asnjë platformë konkrete për ndryshime. Në vitin 1989 kemi të bëjmë me ndryshim, me diskutim konkret dhe përpjekje konkrete për ndryshim. Megjithatë, nuk bëhej fjalë për lënien pas të rolit udhëheqës të partisë. Në këto kohë kemi ato lodrat, apo më saktë hiletë e përdorimit të konceptit të pluralizmit me petkun e Frontit Demokratik, Lidhjes së Shkrimtarëve etj. Por shumë shpejt rezultoi, se ato ishin “skifo”.
Pra, byroistët shpresonin se do të vazhdonin ta mbanin të pacenuar rolin e partisë dhe sistemin monist?
Më shumë sesa përpjekje, medoemos për të mbajtur statusin apo pozitat e veta, të Ramiz Alisë apo edhe të anëtarëve të tjerë të Byrosë Politike, kishim të bënim me shkallë të njohjes të së vërtetës. Me atë kalcifikim të një ideologjie dhe praktike të tërë. Atyre u dukej se po bënin blasfemi, nëse do të pranonin të lëshonin sadopak nga pushteti i partisë. Ishte çështje mangësish në dije.
Po Ramiz Alia, a kishte më shumë dijeni për çfarë ndodhte jashtë kufijve të monizmit shqiptar?
Mendoj se edhe ai s’dinte shumë. Ai shprehu një qëndrim: “Ne shqiptarët nuk jemi as Lindje, as Perëndim. Jemi këtu ku jemi me qëndrimet tona dhe po të doni të na pranoni kështu siç jemi, na pranoni. Ne s’kemi pse ndryshojmë”. Kam qenë në një mbledhje ku u diskutua pikërisht për kushtet që kishte vënë faktori ndërkombëtar për disa lëshime që duheshin bërë. Por, Ramiz Alia u shpreh në atë mbledhje se lista e kushteve, që ata kërkojnë të plotësojmë është shumë e gjatë, prandaj mendoj që të themi, se ne jemi ata që jemi dhe po të doni na pranoni. Kushtet nuk mund t’i plotësojmë.
Nuk mund të themi se Ramiz Alia dhe anëtarë të tjerë të Byrosë Politike apo KQ, nuk kishin dëshirë të vazhdonin të ruanin pozitën e tyre. Ata e dëshironin një gjë të tillë dhe bënë përpjekje të ruanin pushtetin e tyre, por nuk është ky i vetmi faktor, që ata mundën të vonojnë ndryshimet demokratike në Shqipëri. Në mbledhjen që Ramiz Alia organizoi me inteligjencien, ose intelektualët, ai u shpreh: “Po ikën pushteti popullor që e kemi fituar me gjak e sakrifica”. Dukej si një çudi, që po ikte roli udhëheqës i partisë. Ata ishin mësuar për 45 vite me radhë me rolin udhëheqës të partisë dhe nuk e konceptonin dot, që të vinte një ditë dhe t’ju duhej të pranonin, se nuk kishte më rol udhëheqës të partisë. Nuk mund të pranonin, që të ndodhte rënia e rolit të PPSH-së. Kjo gjë ndodhi vetiu, kur në skenë dolën PD, PR dhe ndërkohë roli i PPSH-së kishte rënë, por byroistët ende nuk e pranonin se kjo kishte ndodhur.
Shqetësimi i madh i tyre ishte se kishin frikë se do të ktheheshin klasat e përmbysura, bëhej fjalë për bejlerët dhe agallarët, pra për ish-pronarët, dhe do të merrnin pushtetin. Mendoj se kishim të bënim më shumë me kalcifikim me dogma të PPSH-së, i cili nuk i lejonte që udhëheqja e kësaj partie të pranonte në kohën e duhur ndryshimin. Një tjetër faktor ishte edhe fakti, se në Shqipëri në atë kohë nuk kishim ekspertë të çështjeve politike. Gjithçka ishte e përqendruar në filozofinë marksiste-leniniste. Ata që studionin jashtë ishin vetëm për shkenca ekzakte, por për shkenca shoqërore s’kishte dhe për pasojë s’kishim ekspertë të politikës. Kontaktet me botën demokratike i kishim tërësisht të shkëputura.
Po me BS?
E shumta që kërkonim të shihnim nga ata ishte Perestrojka, por marrëdhënie nuk kishim. Pra, gjithçka bëhej ishte vetëm për sytë e botës. Bëhej fjalë për një hapje të ngadaltë spontane dhe të paorganizuar. Nuk kishte ekspertë në PPSH, që të mund të çonin më përpara dhe me shpejtësi ndryshimet, madje ky handikap u vu re deri vonë, edhe në partitë e tjera që u krijuan me lejimin e pluralizmit. Është e vërtetë se anëtarët e Byrosë Politike nuk kundërshtuan kurrë ato çfarë propozoheshin për ndryshimin dhe demokratizimin e partisë.
Në plenumin e 9-të të PPSH-së Ramiz Alia filloi të shfaqë shenjat e ndryshimit, duke kritikuar pak nga e shkuara e PPSH-së, por këtë nuk e miratonin anëtarët e tjerë të udhëheqjes. Çfarë po ndodhte në atë kohë në këtë marrëdhënie të udhëheqësit me strukturat? A bëhej fjalë për krijim të palës liberale dhe asaj konservatore?
Po fillonte të dënohej e kaluara dhe po fillonte një ndryshim konkret, edhe pse shumë i ngadaltë. Filloi të lejohej feja dhe në të gjitha këto lëshime unë nuk kam parë, që të kundërshtohej nga Byroja Politike apo KQ asnjë pikë e lëshimeve që po kryheshin. Ata që quheshin konservatorë, dhe bëhet fjalë për një kategori të madhe të Byrosë Politike dhe KQ, quheshin të tillë, sepse ishin të paditur. Ishin marrë nga nivele të ulëta, nuk ishin inteligjentë dhe në atë kohë ndryshimesh ishin tërësisht të paqartë dhe nuk pranonin dot që roli udhëheqës i partisë të binte menjëherë. Por nuk bëhet fjalë për krah konservator dhe liberal, nuk kishte një ndarje të tillë. Nuk u ngrit asnjë anëtar i Byrosë apo i KQ, që të kundërshtonte Ramiz Alinë në ato lëshime të ngadalta që ai deklaronte herë pas here. Ato kundërshtime mund t’i dëgjoje në fshatra, sepse u gjendën të papërgatitur dhe çuditeshin kur shikonin, se po lejohej feja. Në komisionin e ngritur pranë Byrosë, që thashë më lart, thuhej hapur se partia ka gabuar dhe po gabon. Por në këtë komision ishte edhe Nexhmije Hoxha, e cila ishte e palëkundur në qëndrimin e saj, se partia dhe Enver Hoxha janë të pagabueshëm. Diskutohej një rast për Stalinin dhe qëndrimin që duhet të mbanim. U tha aty se gjithë bota e ka dënuar politikën e tij dhe vetëm Shqipëria ka mbetur në mbrojtje, ndaj dhe duhej gjetur mënyra të dënohej figura e Stalinit. Nexhmija nuk pranonte në asnjë mënyrë. Ajo thoshte, se s’mund të dënohej Stalini, s’mund të thuhet se partia është e gabueshme, se shoku Enver ishte i gabueshëm. Ata ishin, sipas saj, të pagabueshëm. Megjithatë, në atë kohë filloi të flitej hapur për gabimet e së shkuarës.
Nexhmije Hoxha duhet të ishte patjetër aty? Kush e propozoi të ishte në këtë komision?
Nexhmija ishte drejtore e Institutit të Studimeve Marksiste-Leniniste, institut që përpunonte ideologjitë dhe s’mund të përjashtohej nga ky komision. Ishte Nexhmija, por ishim shumica të rinj. Në këtë diskutim ne ishim pjesa, që kërkonim të njiheshin gabimet e së shkuarës, por Nexhmija ishte pengesë e madhe, sepse ajo as që lejonte të vihej në diskutim kjo gjë. Nuk është se ne e kundërshtuam aq shumë, por e vërteta është se aty ajo nuk lejonte asnjë diskutim.
Po qëndrimi i anëtarëve të Byrosë Politike, cili ishte përballë Nexhmije Hoxhës?
Në këto kohë, unë zëvendësova Anastas Kondon, i cili ishte në komitetin Qendror për ideologjinë, dhe ishte larguar nga detyra. Unë kam qenë në mbledhjen ku diskutohej të vijë apo jo në Shqipëri Peres de Kuelar, sekretari i përgjithshëm i OKB-së, i asaj kohe. Ishte mbledhje e Byrosë Politike dhe në atë mbledhje ministri i Jashtëm, Reiz Malile, paraqiti kushtet, që Perëndimi kishte vënë për Shqipërinë në mënyrë që të anëtarësohej në disa struktura ndërkombëtare, për aq sa partia kishte vendosur të hapej me botën. Po ju them, se shumë prej anëtarëve të byrosë politikë nuk jepnin asnjë mendim. Për katër vitet e fundit, kishte nga ata që si dëgjova zërin, se si e kanë. Nexhmia kishte të drejtë të diskutonte, por jo të votonte. Në atë mbledhje u diskutua për kushtet e vëna nga ndërkombëtarët dhe u vendos, që të kërkohej nga ata, që Shqipëria të përfitonte anëtarësim në disa organizma pa bërë ndryshime të mëtejshme. Në këtë kohë, ende nuk bëhej fjalë, që të bëheshin ndryshime radikale, që do të thotë të vihej në diskutim roli udhëheqës i partisë, PPSH. Gjithçka që bëhej në Shqipëri, miratohej më parë në Byronë Politike. Pyetja bëhej, cili organizëm do të miratojë vendimet e qeverisë, në se bie roli udhëheqës i partisë. Ishte një marrëzi.
Po Ramiz Alia, ç’rol luante në këtë situatë?
Ramiz Alia e ndiente se ndryshimet duheshin bërë. Por i mungonte qoftë largpamësia, qoftë aftësia për të thyer atë guaskë, në të cilën ishte mbyllur vizioni i së ardhmes. Këtë ai nuk e bëri dot, por bëri lëvizje hap pas hapi, duke vonuar ndryshimet e mëdha, dhe mendonte se çfarë do ndodhte, në se do ta thyente menjëherë atë guaskë të regjimit, që kishte qëndruar deri atëherë e pacenuar. Deri në vitet ‘90 ai ishte i vendosur që, pavarësisht nga çfarë do të ndodhte në Shqipëri, pasi ishin dhënë sinjalet e ndryshimit, roli udhëheqës i PPSH-së nuk do të binte kurrë. Gjithçka bënte Ramizi, i bënte në funksion të këtij qëllimi, që PPSH-ja të vazhdonte të udhëhiqte. Shumë vonë u kuptua se nuk mund të bëhej ndryshimi me hapa të vegjël.
Ramiz Alia nuk bënte hapa konkretë dhe as nuk përpiqej të merrte përvojë nga jashtë. Pra, deri në këtë kohë, në vitet ’90, nuk mund të flitej, se kishte një mendim për përmbysje të sistemit. Nuk pranohej kurrsesi një gjykim i tillë, as që diskutohej. Në të vërtetë, përmbysja e sistemit erdhi nga faktorë të tjerë. Pikë së pari nga presioni i jashtëm, nga zhvillimet e jashtme, dhe jo se u krijua një grup, i cili të kishte një mendim aq të qartë që të përmbysej sistemi. Dhe të mos harrojmë që jemi në vitin 1989, kur në të gjitha vendet e Evropës Lindore po ndodhte përmbysja. Nuk ka pasur asnjëherë një platformë të qartë për ndryshime brenda PPSH-së. Gjithnjë synohej që në varësi të situatës, të kërkoheshin zgjidhje brenda sistemit.
Do të thotë, se nuk kishte liberalë brenda radhëve të PPSH-së?
Ramiz Alia e kishte stofin e liberalit, por ky stof ishte vjetruar nga praktika 45-vjeçare në udhëheqjen e lartë të partisë. E kishte të vështirë të ndryshonte. Ishte një stof liberal, që aq shumë ishte vjetruar, sa pak po ta prekje, mund të shkërmoqej, si puna e atyre mumieve, që po t’ua hiqje atë cipën, shpërbëheshin në moment. Nuk kishte më liberalizëm te Ramiz Aia. E kishte humbur nga përvoja 45-vjeçare. Ramiz Alia ishte shumë fleksibël brenda vijës së PPSH, por jo jashtë saj. Nuk ishte tip diktatori dhe i dorës së ashpër, siç mund të flitej për të tjerët.
Kush ishte i dorës së ashpër?
Pas Enver Hoxhës nuk kishte më të dorës së ashpër. Edhe më përpara, veç Enver Hoxhës, ishte edhe Mehmet Shehu, por të tjerë s’kishte të kësaj natyre diktatori. Ishte Enver Hoxha diktator dhe politika e tij shtrihej në të gjithë jetën e vendit, ndaj dhe dukej se të gjithë ishin diktatorë. Tani mund të thonë se ç’faj kishte Enveri që ekzekutoheshin njerëz në një zonë të largët, apo tjetër, por ishte pikërisht dora e tij e ashpër, që përcillte vijën e tij në të gjithë jetën e vendit. Gjithçka ndodhi varej drejtpërdrejt nga Enver Hoxha. Pas viteve ‘85 nuk kishte diktatorë në Shqipëri. Byroja Politike ishte e ndryshme nga Enver Hoxha. Ata bënin vetëm çfarë thoshte Ramiz Alia. Unë kam marrë pjesë në mbledhjet e Byrosë Politike dhe të Komitetit Qendror për dy vitet e fundit dhe nuk kam dëgjuar një herë të hapë gojën, p.sh., Lenka Çuko. Pra kishim të bënim me rol tërësisht pasiv.
Është e vërtetë që Ramiz Alia deklarohej nga njëra anë për nevojën e ndryshimeve dhe, nga ana tjetër, u kërkonte anëtarëve të Byrosë t’i kundërshtonin ato nëpër organizata?
Duhet të theksoj një detaj. Ramiz Alia fliste me ne dhe na thoshte se duhet bërë kjo apo ajo gjë, por fliste nga pozitat e kryetarit të shtetit dhe thoshte ma kërkon Perëndimi.
Aty nga fundi i funksionimit të PPSH-së u doli nami disa anëtarëve të Byrosë si konservatorë, por e vërteta është ndryshe. Vërtet bënin ca veprime të çuditshme. Foto Çami ishte një njeri liberal, një njeri demokrat, një njeri me komunikim shumë të mirë dhe ai s’kishte pasur kurrë të bënte me dënime. Ka qëndruar gjithmonë larg këtyre veprimeve dhe nuk është solidarizuar. Unë nuk e di se ç’qëndrim ka mbajtur në plenumet ku dënoheshin njerëzit, por për sa kohë kam qenë unë, ai nuk ishte i ashpër dhe kur ishe kundër tij. Ai ishte komunikues dhe të dëgjonte e mirëkuptonte. Por diçka nuk po shkonte normalisht dhe pak më vonë e mora vesh. Kur Ramiz Alisë i tërhiqte vëmendjen bota jashtë që të bënte lëshime për fenë, apo për liri të tjera, ai ishte i detyruar, që t’i thoshte si deklarata në mbledhjet e Byrosë, apo diku tjetër, sepse ishin vënë kushte për të hequr embargon. Por, nga ana tjetër, ai u thoshte anëtarëve të Byrosë, që të shkonin në organizata bazë të partisë, që të bënin të kundërtën e asaj që kërkonte Ramiz Alia si president, si kryetar shteti. Ai fliste si kryetar shteti dhe ishte i detyruar, por Partia Komuniste ishte tjetër gjë. “Partia Komuniste ishte ndriçuesja e mendjes dhe zemrës së popullit”, thoshte Ramizi dhe i kërkonte partisë dhe anëtarëve të Byrosë të ngriheshin në organizata dhe të thoshin atë çfarë mendon partia, luftë kundër fesë, luftë kundër pluralizmit etj. Ramizi e linte këtë detyrë, si detyrë partie dhe e argumentonte shumë qartë. Lenini, thoshte ai, në kohën e pararevolucionit të tetorit, kur ideologjia zyrtare e Carit ishte ndryshe, bënte të kundërtën në Partinë Komuniste. U mbushte mendjen njerëzve për të kundërtën e asaj që kërkonte Cari, ndaj dhe ju duhet t’i mbushni mendjen njerëzve, që feja është opium për popujt. Foto Çami e të tjerë, shkuan në Kinostudio e në Institutin e Arteve, madje në institut i kishin nxjerrë përjashta. Edi Rama e kishte nxjerrë jashtë Foto Çamin. Por Foto mendonte se po mbronte politikën e partisë dhe nuk arrinte të kuptonte se ku po katandisej. Për mendimin tim ata vepruan me një bindje të verbër ndaj partisë. Pra, ata nuk është se ishin më konservatorë se të tjerët. Mirëpo Ramizi u thoshte tjetër gjë të nesërmen. Për disa muaj unë zëvendësova Foto Çamin në Komitetin Qendror dhe më ka ndodhur edhe mua kjo, që i ndodhi Fotos me Ramizin. Një ditë ai ngrihet dhe flet për ato që kishte detyrë si kryetar shteti dhe më thotë mua, shko në organizata dhe thuaj të kundërtën, sepse është detyrë e partisë që të luftohet feja etj. Unë i thashë se ju jeni udhëheqës shteti dhe s’më shkon mua që t’ju kundërshtoj, ndaj dhe unë do të kujdesem, që të ecin porositë e tua dhe jo t’i pengoj ato. Pra, ne duhet t’i avancojmë më tej porositë e tua. Ai më tha: “E ke gabim, se roli i partisë është që të shkosh të mbrosh vijën e saj. Mua më kërkohet nga rrethanat e brendshme dhe të jashtme, që të kërkoj hapjen e vendit ndaj botës demokratike, por ju duhet të kërkoni këtë tjetrën, që të ruhet roli udhëheqës i partisë, që t’i tregojmë botës së jashtme, se populli shqiptar do partinë e tij në krye. Të njëjtin qëndrim mbajti edhe me Ismail Lleshin.
Kur Ramiz Alia u detyrua të shpallte pluralizmin, cila ishte situata?
Diskutohej shumë për pluralizmin dhe mund të dukej se çfarë do të bëhej. Ramizi kishte mendimin se me shpalljen e pluralizmit bëhej kiameti, sikur çfarë do të ndodhte etj. Madje edhe liderët e tjerë të partive të tjera asokohe, të njëjtin mendim shprehnin, se populli nuk ishte ende i përgatitur për pluralizmin. Edhe Berisha, edhe Kadare këtë thoshin, se populli shqiptar nuk ishte i përgatitur për pluralizëm. Ndodhën ato grevat e demonstratat dhe Ramizi thirri studentët në takime. Mbaj mend atë ditë që u bë plenumi për të shpallur pluralizmin, që mua më duket një budallallëk i madh. Çfarë pune kishte PPSH-ja të shpallte pluralizmin. Ishte shteti që duhet ta bënte këtë lëshim, të shpallte pluralizëm. Pse duhej PPSH në plenum, të shpallte pluralizmin. Atë mëngjes unë shkova në Qytetin Studenti. Unë kisha mik Berishën dhe kisha dëgjuar për Azem Hajdarin, por nuk e njihja. Vajta të shikoj se çfarë bëhej. Në orën 11 ishte plenumi. Aty ishte një atmosferë e nxehtë dhe mu lëshuan me të bërtitura. Takova Saliun dhe i thashë se dua të takoj Azem Hajdarin. Vajtëm atje dhe e takova. Ishte i lodhur e pa gjumë, siç ishin të irrituar.
Me cilin status të takoi Berisha?
Ishim miq, ai atëherë ishte ndër organizatorët kryesorë. Ishte vënë në krye të lëvizjes studentore, por nuk e kishte dërguar atje Ramiz Alia, siç thonë, se e çoi Ramizi që të krijonte PD-në. Saliu ishte i përgatitur, sepse prej kohësh e dinte se po ndodhte përmbysja. Kur shkova në mbledhjen e plenumit, u thashë se kisha qenë në sheshin e protestave. Më pyetën dhe u thashë se ishin të acaruar dhe të zemëruar dhe kërkojnë medoemos pluralizmin. Kishte mendim nga anëtarët e Byrosë dhe KQ se protestuesit ishin grupe armiqësore të përgatitura. Unë u thashë atyre në plenum se ata protestues në shesh, ata studentë, ishin djem e vajza komunistësh dhe djem shumë të mirë. Nuk kanë as një qëllim që të kthejnë klasën e përmbysur, por thjesht duan pluralizëm, që të krijojnë partinë e tyre. Vazhduan diskutimet.
Njëri foli më shumë nga të tjerët, tha se kemi hyrë në borgjezi, në kapitalizëm dhe s’ka më diktaturë proletariati. Ishte zëvendësministri i Punëve të Brendshme, quhej Zylyftar Ramizi. Kjo u pranua nga të gjithë dhe u shpall pluralizmi. Por po ta shikosh hollë-hollë, ç’punë kishte PPSH të shpallte pluralizmin.

21 janar 2009.

Panorama
(vijon nesër)