Sipas studimeve, adoleshentët përbëjnë grupmoshën që harxhon më shumë
para në Shqipëri. Sociologu: Futini në punë, mësojini t'ua kuptojnë
vlerën parave.Një
palë xhinse të futura brenda çizmeve të qëndisura anash, një pellush
sipër një golfi të ngushtë e, sigurisht, një çantë. Të gjitha të
shtrenjta. Kjo është Mirela, një nga gjimnazistet e “Petro Ninit” në
Tiranë. Një nga ato qindra adoleshente kryeqytetase që e kanë mendjen,
shumicën e kohës, si të vishen sa më bukur. Dhe që u kushtojnë
prindërve të tyre një djall e gjysmë. “Më pëlqen të blej sa më shumë
rroba, të dal me shoqet dhe të shkoj në kinema. Por jam sidomos e dhënë
pas aksesorëve”,-tregon ajo. Nuk gënjen. Një palë vathë të rëndë me
gurë i varen veshëve, në duar ka dy unaza dhe byzylykët i tunden nëpër
kyçe.
Qe adoleshentët shpenzojnë shumë para ose që, në më të shumtën e rasteve
në Shqipëri, ëndërrojnë të shpenzojnë shumë para, nuk është thjesht një
opinion. Mjafton një xhiro e shpejtë nëpër rrugët e Tiranës që kjo të
kthehet në bindje. Shitëset tek rruga “Myslym Shyri”, tregojnë të
kënaqura se nxënëset e shkollave të mesme, janë klientet më të mira. Ja
përse një mesogrua mund të heqë të zitë e ullirit derisa të gjejë një
fustan të përshtatshëm, kurse një adoleshente mund të gjejë gjithçka
brenda një dyqani të vetëm. Fundet e shkurtëra, bluzat e hapura,
këpucët me ngjyra dhe getat e çmenduara, të gjitha janë për to. Mirela
tregon se harxhon të paktën 10 mijë lekë të reja për rroba, çdo muaj.
“Prindërit më japin para të tjera edhe për të dalë me shoqet”,-thotë
ajo. Në të vërtetë është me fat që mund t'ia lejojë xhepi të tilla
shpenzime, kur paga minimale në Shqipërinë që ende s'po del nga
tranzicioni, u vërtitet 12 000 lekëve të vjetra në muaj. “Prindërit e
mi janë të punësuar, babi në një agjensi turistike, kurse mami
parukiere”,-thotë ajo.
Sa i ëmbël
është metropoli për këto 18-vjeçare fatlume, aq i hidhur është për
shumicën e të tjerave, moshatare me to. Me prindër të papunë. Ashtu siç
është i hidhur për shumicën e vetë kryeqytetasve, të cilët vishen me
rroba të përdorura ose në tezgat e tregjeve. Drita Lika, një grua rreth
të 45-ve, thotë se ajo dhe burri i saj mezi mund t'ia lejojnë vetes të
blejnë ndonjë rrobë të re. Ai punon si mekanik, kurse ajo është e
papunë, kanë dy fëmijë, një vajzë 19 vjeçe dhe një djalë 14 vjeç. “Mund
të them pa frikë se pas ushqimeve, dy fëmijët na harxhojnë pjesën më të
madhe të parave. Nuk kanë faj pasi janë në një moshë kur u pëlqen të
vishen bukur, të dalin me shokët. U japim të dyve rreth 10 mijë lekë të
reja në muaj. Nuk është ndonjë shumë e madhe dhe do të donim t'u jepnim
akoma, por nuk mundemi”,-thotë ajo.
Nëse
një shëtitje nëpër dyqane nuk ju bind se adoleshentët janë ata që
harxhojnë më shumë në krahasim me grupmoshat e tjera të popullsisë,
ekziston një mënyrë tjetër për t'jua mbushur mendjen. Studimet e
ndryshme mbi konsumin, sipas grupmoshave të veçanta, që janë zhvilluar
nga institucione dhe shoqata të ndryshme. “Nuk kam parasysh ndonjë
studim të caktuar, nuk më vjen në mendje për momentin, por di që janë
bërë disa të tillë. Dhe përfundimi është ky: adoleshentët janë
konsumatorët më të mëdhenj”,-thotë sociologu i njohur Edmond Dragoti.
Sipas tij ende nuk është bërë një studim i mirëfilltë mbi paratë dhe
adoleshentët, por janë bërë studime për konsumatorët sipas grupmoshave.
Për çfarë harxhojnë adoleshentët më shumë? “Për
gjithçka, për mallra dhe shërbime. Kërkesat e tyre për veshjet janë të
larta, si për shtrenjtësisë, ashtu edhe për cilësinë. Adoleshentët
përbëjnë grupmoshën që njëkohësisht kërkon edhe më shumë shërbime, nga
më të ndryshmet, shumë më shumë se të rriturit. Pastaj ekziston edhe
një lloj harxhimi parazitar: kafenetë, që po frekuentohen gjithnjë e më
shumë prej kësaj grupmoshe”,-thotë Dragoti.
user posted image Gjeni,
po mundët një adoleshent pa celular! Në Tiranë zor se mundeni.
Njëkohësisht pedagog në Fakultetin e Shkencave Sociale në Tiranë,
Dragoti flet prerë mbi këtë temë delikate. Dhe thekson se varësia e
adoleshentëve ndaj parave është njëlloj si ajo e një të fiksuari pas
drogës. “Mendoj se janë disa faktorë që ndikojnë në raportet që kanë
ata me paratë. Dhe njëri prej tyre, ndoshta më i rëndësishmi, është
edukata familjare, mënyra se si prindërit i edukojnë që të trajtojnë
paratë. Një pjesë e prindërve janë të shtrënguar, kurse një pjesë janë
shumë tolerantë. U japin vazhdimisht para fëmijëve të tyre dhe këta të
fundit mësohen gjithnjë e më keq. Sa më shumë u japin, aq më shumë
duan, derisa arrijnë në një raport varësie ndaj tyre. Dhe kjo rëndohet
më shumë nga fakti se adoleshenca është nëj moshë e tillë kur nuk
vlerësohet dhe njihet krejtëisht realiteti, kur nuk ka një përfytyrim
të saktë të gjërave, të vlerave dhe shkëmbimit”. Në
këtë pikë, familjet shqiptare lënë shuëm për të dëshiruar. Dragoti
thotë se pothuaj të gjithë adoleshentët varen financiarisht nga
prindërit. “Kjo shpjegon edhe faktin përse adoleshentët shqiptarë,
ndryshe nga bashkëmoshtarët në vendet e tjera, janë konsumatorët dhe
shpenzuesit më të mëdhenj të parasë, krahasuar me pjesën tjetër të
popullsisë. Ata nuk e njohin vlerën e saj të vërtetë sepse nuk kanë
punuar për ta nxjerrë vetë. Në vendet e tjera, nxënësit e shkollave të
mesme futen në punë, i nxjerrin vetë shumicën e të ardhurave të tyre
dhe rrjedhimisht, duke u lodhur dhe u mësuar vlerën e vërtetë, i
shpenzojnë shumë më me përgjegjshmëri paratë. Në Shqipëri ndodh
ndryshe. Fëmijët nuk futen në punë pa mbaruar shkollën e mesme,
prindërit mendojën për të gjitha, edhe për shpenzimet e tyre. Duke mos
ua ditur vlerën e vërtetë parave, duke mos u lodhur për t'i nxjerrë
ato, adoleshentëve nuk u dhimbsen dhe harxhojnë më shumë”. Dragoti
shton se prindërit shqiptarë nuk kanë besimin e mjaftueshëm tek fëmijët
e tyre adoleshentë për t'i futur në punë. Nuk besojnë se “të vegjlit” e
tyre do të mund t'ia dalin. Mendojnë se është tepër shpejt dhe
vazhdojnë t'i mbajnë ata nën tutelën e tyre të gjithanshme. Dhe sidomos
financiare. Një këshillë për t'i
bërë fëmijët tuaj të mos harxhojnë me të dyja duart? “Futini në punë,
mësojini me punën. Mësojuni rrugët që duhen përshkuar për të fituar
paratë. Kështu do ta kuptjnë se sa mund duhet për t'i nxjerrë ato. Dhe
do të mësojnë të harxhojnë më pak”,-këshillon sociologu. Fëmijët e kujt janë më të rrezikuarit? Kush
është më i rrezikuar nga keqpërdorimi i parave: një adoleshent që ka
prindër të varfër, të pasur, apo me gjendje finaciare të mesme? “Ai që
ka prindër të pakujdesshëm”-përgjigjet sociologu. Dorëlëshuarit,
ata që s'mund t'i thonë kurrë fëmijës së tyre “jo”, për asnjë tekë, ata
që duan t'ua plotësojnë të gjitha, ata që shpejtojnë t'u blejnë
menjëherë këpucët e modës (edhe pse sapo u kanë dhuruar një palë dhe
vetë përdorin këpucët e blera vite më parë)”, ata janë prindërit “më të
rrezikshëm”. Nuk i duan fëmijët e tyre më shumë se ata që e bëjnë
“zemrën gur”, se ata që nuk ua plotësojnë fëmijëve çdo kërkesë. Për
këtë të jeni të sigurt. “Prindërit
e pakujdesshëm nuk dinë t'u japin fëmijëve të tyre adoleshentë paratë
në mënyrën e duhur. Nuk ua mësojnë vlerën e vërtetë, as kulturën e të
nxjerrurit para”. E pra, fëmija i këtyre prindërve është më i
rrezikuari për t'u bërë një “plangprishës” i vërtetë. Dragoti
shton se, nga kepërdorimi i parave, nuk janë shumë të rrezikuar fëmijët
me prindër të varfër. “Ata janë më të rrezikuar nga paaftësia e të
nxjerrurit para, nga modelet e munguara”,-thotë ai. Kurse fëmijëve me
prindër të pasur “u kanoset” nëj tjetër rrezik. “Atyre mund t'u duhet
një kohë më e gjatë për të mësuar vlerën e vërtetë të parasë, ose edhe
për t'u futur në punë”,-thotë ai. Përse në këtë moshë? Blejnë
vazhdimisht dhe nuk ngopen kurrë. Përse “dashuria” për paranë nis
vrullshëm mes moshës 13-19 vjeç tek shqiptarët? Përse, në vend që të
harxhojë më shumë para babai, shpenzon djali i tij adoleshent? “Sepse
ai ka filluar të rritet dhe t'i pëlqejë konsumi. Por ndryshe nga babai
dhe moshatarët e huaj, nuk punon. Harxhon, pa ua kuptuar rëndësinë,
paratë e babait, jo të tijat. Prandaj shpenzon më shumë. Ndryshe nga
adoleshentët e vendeve të tjera, që në përgjithësi punojnë, shqiptarët
e fitojnë më vonë shprehinë e të vlerësuarit për paranë”,-thotë Edmond
Dragoti. Më shumë shpenzojnë kryeqytetasit Sociologu
Edmond Dragoti thotë se sipas studimeve mbi shpenzimet, adoleshentët
kryeqytetas harxhojnë më tepër se bashkëmoshatarët e tyre të rretheve.
“Kjo ndodh ngaqë në Tiranë ka më shumë shërbime dhe mallra. Nga ana
tjetër, në kryeqytet harxhohet më shumë, ka më shumë anonimat të
individit (mund t'i prishësh paratë pa të njohur kush, pa u ndjerë i
gjykuar nga të tjerët) dhe rrjedhimisht më pak përgjegjësi në harxhimin
e të ardhurave nga të adoleshentët”,-shpjegon ai.
Përgjigju Duke Cituar
Postuar më parë nga DeuS
Krijoni Kontakt