Shpjegimi i emrave të qyteteve shqiptare

[puroshkodran]

Këtë desha edhe unë që të respektohej tema : Gjuha Shqipe !

ik mor injorant i klasit te pare. gegnishtja nuk asht shqip? edhe injorant edhe fodull

[alnosa]

Hajde cuna mjaft me ketoaluci ,maloku,labi ,cami etj ,se na coroditet .Derra ka ne c'do vend ne jug ,veri ,perendim e lindje .Klima sa po vjen po behet me e mire per shtimin e tyre .

Ti kthehemi temes..
Nga e ka marre emrin qyteti i Fierit .Mesa lexova une ne fillim te temes Qerimi ka thene nga qe ka qene qender tregetare ,kurse Gabrieli thote e ka marre nag lulja qe quhet 'Fier'.Gje qe kete te fundit e kam hasur dhe une .Cilin version te besojme ti Gjinokastra meqe paske nje nga prinderit Fierak .Edhe kush di te na thote dicka rreth emrit 'Ardenice' .Pse e ka marre kete emer ky manastir .(Me pelqen emri Ardena prandaj po pyes me shume)
.......

Mos u zini eeeee!!!

[Gjinokastra]

Hajde cuna mjaft me keto aluci ,maloku,labi ,cami etj ,se na coroditet .Derra ka ne c'do vend ne jug ,veri ,perendim e lindje .Klima sa po vjen po behet me e mire per shtimin e tyre .

Ti kthehemi temes..
Nga e ka marre emrin qyteti i Fierit .Mesa lexova une ne fillim te temes Qerimi ka thene nga qe ka qene qender tregetare ,kurse Gabrieli thote e ka marre nag lulja qe quhet 'Fier'.Gje qe kete te fundit e kam hasur dhe une .Cilin version te besojme ti Gjinokastra meqe paske nje nga prinderit Fierak .Edhe kush di te na thote dicka rreth emrit 'Ardenice' .Pse e ka marre kete emer ky manastir .(Me pelqen emri Ardena prandaj po pyes me shume)
.......

Mos u zini eeeee!!!

Manastiri i Ardenices

Manastiri i Ardenices shtrihet 10 km në veri të qytetit të Fierit, Shqipëri buzë rrugës kombetare që lidh qytetin e Fierit me atë të Lushnjes ne një pozitë dominuese në kodrat me të njëjtin emër, në lartësinë 237 m mbi nivelin e detit. Manastiri mesjetar mban emrin e Marisë Hyjlindisë, ashtu si shumica e kishave të trevës së Myzeqesë, në të cilën ajo njihet si mbrojtëse e veprimtarisë kryesore ekonomike bujqësore.

Manastiri, edhe pse në pamje të parë të lë përshtypjen e një objekti kulti të zakonshëm fsheh në brendësi të tij vlera mjaft të mëdha. Sa më shumë të futesh në labirinthet e historisë së tij aq më shumë dalin në dritë vlerat e tij, të cilat do t'i rendisim një e nga një në këtë shkrim.



Historia

Mendohet se themelet e këtij manastiri janë hedhur në vitin 1282 me nismën e perandorit Andronik II Paleolog të Bizantit, i cili e ngriti këtë tempull pas fitores mbi anzhuinët në Berat. Shtysë për këtë veprim do të jetë bërë ndodhja në atë vend e kapelës së Shën Triadhës, e ngritur aty shekuj më parë. Ekziston hipoteza se kapela mund të jetë ndërtuar në themelet gërmadhë të një tempulli pagan, i cili ka qenë ndërtuar për nder të hyjneshës Artemisa nga ka rrjedhur dhe emri i sotëm Ardenica. Fare pranë këtij tempulli, në rrethinat e të cilit sot ndodhet manastiri, kalonte dega jugore e rrugës antike Egnatia, pikërisht 1 km në perëndim të tij. Për rreth manastirit shikohen, aty-këtu, ndërtime të vjetra, të cilat të japin mendimin se rreth tij ka patur ndoshta një qendër të banuar. Sipas defterit osman të vitit 1431-'32, në nahijen e Myzeqesë, ndodhej fshati Ardenicë me tetë shtëpi, i cili mund të jetë shtrirë për rreth manastirit. Dëshmi tjetër, për rëndësinë e këtij manastiri është dhe fakti që po zë një vend gjithnjë e më të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë, se në altarin e Kishës së manastirti të Ardenicës, është bërë edhe kurorëzimi i martesës së heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastrioti me Andronika Arianitin. Ceremoniali u bë në mesditën e 21 prillit 1451 nga peshkopi i Kaninës Feliks, në prani të princave shqiptarë dhe ambasadorëve të Napolit, Venedikut, Raguzës. Këtë fakt e përmend për herë të parë në vitin 1940, italiani A. Lorenconi.

Arkitektura

Manastiri është i tipit bizantino-ortodoks. Ai, së bashku me konaket që i janë shtuar më vonë, zë një sipërfaqe prej 2.500 m2. Ky monument përbëhet nga kisha e Shën Mërisë, kapela e Shën Triadhës, konaket, mulliri vajit, furra, stalla, etj.. Në qendër të tij ndodhet kisha "Lindja e Shën Mërisë", e cila është ndërtuar pjesërisht me gurë të sjellë nga Apollonia dhe gurë shtufi. Kisha është e tipit Bazilikal. Ajo zë një vëllim të madh dhe është e mbuluar nga një çati druri me tavan të rrafshët. Mjediset që përbëjnë këtë kishë janë: naosi, narteksi, egzonarteksi dykatësh, ku në fund u bashkangjitet këmbanorja e lartë 24 m. Në anën jugore ndodhet portiku i hapur i ndërtuar me kolona dhe harqe. Naosi përbëhehet nga tre pjesë, të cilat ndahen në dy rreshta kolonash prej druri. Naosi ndahet nga altari me anë të ikonostasit. Dyshemeja e kishës është shtruar me pllaka guri, e cila përfshin edhe ambientet e narteksit dhe egzonarteksit.

Në vitin 1743 me nismën e peshkopit të Beratit, Metodit, i cili ishte me origjinë nga Bubullima (Myzeqe), u bënë në këtë manastir punime rregulluese përfshirë edhe kishën e Shën Mërisë. Kapela e Shën Triadhës shtrihet në pjesën verilindore të manastirit dhe ka përmasa 7.50 x 3.70m.

Hyrja e saj është në anën perëndimore dhe është e pajisur me dy dritare të vogla në faqen jugore. Kjo kapelë është ndërtuar me gurë shtufi dhe është e pajisur me një hapësirë, muri gjysmërrethor i së cilës e ndan atë nga një sternë uji. Porta e kapeles është mbuluar me harkë guri, pranë dritares lindore të saj ndodhet edhe një reliev qeramike.

Ikonografia

Kisha e Shën Mërisë është zbukuruar me afreske të mrekullueshme nga veprat e piktorëve Kostandin dhe Athanas Zografi. Këta piktorë korçarë punuan për zbukurimin e këtij tempulli në vitin 1744. Veprimtaria artistike e ateliesë së piktorëve Zografi është shpalosur në bazilikat e Voskopojës, Vithkuq, në Myzeqe dhe në malin Athos në Greqi, ku shkuan disa herë dhe shfaqën talentin e tyre të fuqishëm, nëpër kishat dhe manastiret e atjeshme.

Piktura e Zografëve cilësohet nga specialistët si vazhdim i traditës më të mirë të pikturës kishtare në vendin tonë. Tematika pasqyron ngjarje nga Dhjata e Vjetër dhe Dhjata e Re, dogmatika, liturgjia, jeta e shenjtorëve, etj.. Disa nga skenat janë "Festat e Virgjëreshës", skenat nga "Jeta dhe vuajtjet e Krishtit", "Fjetja e Shën Mërisë", "Zbutja e shpirtit të shenjtë tek apostujt", etj..

Në brezin e fundit, ndërmjet figurave të shenjtorëve është pikturuar muzikologu i shquar bizantin nga Durrësi Johan Kukuzeli. Në narteks, në të gjithë faqen lindore paraqitet skena e madhe që titullohet "Gjyqi i Fundit".

Krahas afreskeve një vend të rëndësishëm në dekoracionin artistik zë edhe ikonostasi i gdhendur në dru, i polikromuar me ar, i cili mban dy radhë ikonash të mëdha dhe të vogla. Zbukurimi i ikonostasit me ikona është realizuar në vitin 1744, ku kanë ndihmuar edhe esnafët e bakërxhinjve dhe muratorëve vozkopojarë, ç'ka tregon lidhjen e tyre shpirtërore me këtë trevë. Ikonat janë vepër e piktorit më të mirë miniaturist të shekullit të tetëmbëdhjetë, Kostandin Shpataraku. Disa nga ikonat janë: "Lindja e Shën Mërisë", "Krishti në Fron", "Shën Mëria me Krishtin", "Johan pagëzori", "Mbledhja e kryeengjëjve", "Kryqëzimi", etj.. Interesant është fakti se si në ikonën e Shën Gjon Vladimirit, në një nga ndarjet e cilklit të saj është pikturuar princi shqiptar i shekullit të katërmbëdhjetë, Karl Topia, me kurorë mbretërore në kokë dhe skeptër në dorë, që piktori e quan mbret të Shqipërisë.



Klerikët

Këtij manastiri nuk i kanë munguar asnjëherë klerikët e përkushtuar. Për t'u përmendur janë shumë prej tyre po ne po prekim vetëm dy. Njëri prej tyre, Igumeni, Nektar Terpo me origjinë nga Voskopja, shkroi në vitin 1731 një lutje të shkurtër në formë afresku. Lutja është shkruar në katër gjuhë: latinisht, greqisht, arumanisht dhe shqip. Është i rëndësishëm fakti se ky tekst përmban shkrimin e parë të shqipes të shkruar në shkollë nga grekët, teksti shqip i shkruar në alfabetin grek është i tillë: "Vigjin dhe mame e Perendis uro pren fajt orete" në fund të tij ndodhet nënshkrimi i autorit, Hieromonah - murgu, Nektarit. Ky murg ka shkruar edhe librin me përmbajtje fetare "Besimi" (Pistis), i cili u botua në Venedik në vitin 1773.

I dyti klerik që përmendet në historinë e kishës Ortodokese, është prifti Marko, i cili është ai që gjeti kufomën e shenjtit Kozma të hedhur në lumë nga suvarinjtë turq. Ja ç'thuhet në "Martirdogun" Shën Kozma Etollosit të përshkruar nga Shën Nikodhimi: Pas tri ditësh një prift i pëkushtuar i quajtur Marko që shëbente në manastirin e Ardenicës, pranë fshatit të Kolkondasë hipi në një trung bëri kryqin dhe shkoi të kërkonte. Gjatë ecejakeve të tij me barkë përgjatë lumit Seman ai gjeti trupin e të shenjtit, i cili qëndronte mbi ujë sikur të ishte i gjallë. Pasi e nxori nga lumi ai e veshi kufomën me rrasën e vet dhe e varrosi atë në kishën e Shën Mërisë së Kolkondasit, ku vite më vonë Ali Pashë Tepelena do të ngrejë manastirin e Shën Kozmait, si qendër të rëndësishme të kristianizmit në Myzeqe. Në fund të viteve 60 të shekullit të XX, në këtë manastir kaloi vitet e fundit të jetës edhe krypeshkopi i kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, Imzot Irene Banushi, një nga figurat më të shquara të klerit ortodoks.

Qendër arsimi dhe kulture

Manastiri i Ardenicës ka qenë mjaft i përmendur për pasurinë e bibliotekës së tij. Deri nga Greqia vinin në Ardenicë murgj dhe priftërinj për të studiuar në këtë bibliotekë. Kjo u pasurua me një fond të madh librash gjatë shekujve XVII - XVIII, sidomos nga ndihmat e shoqërisë voskopojase "Shoqata e Manastirit të Ardenicës", e cila i sillte librat jo vetëm nga Evropa Perëndimore, por edhe nga Hungaria e Polonia. Kjo bibliotekë, që ishte një thesar i çmuar kulturor me 32.000 vëllime, u dogj nga zjarri në vitin 1932;?! Qysh prej vitit 1780, në Manastirin e Ardenicës u hap edhe një shkollë e tipit të ulët në gjuhën greke. Qëllimi i saj ishte përgatitja e klerikëve të thjeshtë, për nevojat e kishës ortodokse. Lëndët bazë ishin Bibla, Liturgjia dhe greqishtja. Gjatë rilindjes kombëtare shkolla e Manastirit të Ardenicës do të bëhet një nga vatrat e mësimit të gjuhës shqipe, nga ku do të dalin një brez i tërë shkollash. Në vitin 1817, shkolla e ulët në manastirin e Ardenicës u shndërrua në gjimnaz, i cili ishte pajisur edhe me konvikt, shkak ishin lëndët bazë të kësaj shkolle. Nga bankat e saj dolën edhe priftërinj që u ngritën në karrierë, si për shembull: Peshkopi i Beratit, Josifi.

Mbishkrimet

Në dokumentet historike, manastiri "Lindja e Shën Mërisë" së Ardenicës, përmendet për herë të parë në vitin 1715, ndërsa vetë ky objekt kulti na ofron disa mbishkrime, të cilat janë të gjithë në gjuhën greke. Më i vjetri në kohë, është ai i datës 1 maj 1477. Ky mbishkrim gjindet mbi hyrjen qëndrore të Manastirit. Një mbishkrim tjetër nodhet në brendësi të Naosit mbi portën kryesore të tij dhe na jep datën 1743 - '44 që është edhe periudha e pikturimit të kishës së Shën Mërisë nga vëllezërit piktorë Kostandin dhe Athanas Zografi. Në manastir ndodhen edhe dy pllaka me data të ndryshme që i përkasin shekullit XVII. Njëra pllakë, me datën 1754 ndodhet në pjesën perëndimore të hajatit të kishës, ndërsa tjetra që mbart datën 1770 ndodhet në një nga harqet e furrës. Datimet ndodheshin edhe në kambanat që përdorte manastiri.

Vend turistik

Kodrat e Ardenicës ndodhen në jug të fushës së Myzeqesë së madhe me një pozitë dominuese që shihet nga të gjitha anët me një lartësi 237m mbi nivelin e detit. Kjo pozitë si ballkon, ku nga këmbanorja e tij shihen Kruja, mali i Dajtit, Tomorri, deti Adriatik, laguna e Kravastasë e deri në jug malet e Labërisë, e bëjnë Ardenicën një vend të vizituar nga turizmi shplodhës dhe argëtues, vlerat e të cilit ia shton edhe pylli halor dhe ullishtat që ndodhen në bregoret për rreth manastirit. Gjithashtu vlerat që zotëron ky tempull, për të cilat folëm më sipër, e bëjnë atë një nga qendrat më tërheqëse të turizmit studimor. Në këtë drejtim ndikon dhe fakti që pellgu i Myzeqesë, në sajë të pozitës kyçe dhe të privilegjuar ka patur gjithmonë një nivel të lartë zhvillimi ekonomiko-kulturor. Dëshmi për këtë janë një sërë manastiresh të mesjetës së hershme si forma refleksesh të këtij zhvillimi. I tillë ka qenë dhe mbetet edhe manastiri "Lindja e Shën Mërisë" së Ardenicës.

ARTEMISA = ARDENICA !

[labi i maleve]

Emra me origjine sllave:

Velipoje (Veliko polje) - fushe e madhe

gradishte (grad-)- qytet i vogel (Fier)

Gora (mal)-krahine mes Korces dhe Skraparit

Zagoria (Za-gora)-pas malit-krahine ne juglindje

Sa i lumtur ky tipi kur tregon emrat mbeturinabe sllave.... haha

[labi i maleve]

Emile Isambert, duke u mbështetur tek historiani i vjetër romak Tit Livi në veprën e tij i kundërvihet dy herë anglezit Leek, i cili del me hamendje se: "Gjirokastra është Argia e dikurshme"(87). Sepse në fakt Argia ndodhet afër Ballshit. Aty rrjedh edhe një lum i vogël, i cili quhet Lumi i Argias e që derdhet në Vjosë. Të njëjtin qëndrim si Emil Isambert mban edhe Dr. Milan Shufflaj(88) në veprën e tij "Serbët dhe Shqiptarët", ai flet për gjurmët e familjes së dëgjuar të Arianitasve. "Përmes mjaft dokumenteve del se kjo familje ka qëndruar në afërsi të fshatit të sotëm Aranitas, ku kalon edhe një lum i vogël i quajtur Argias"(89). Kjo gjendet edhe në greqisht e shkruar. Te vepra e Emile Isambert, afirmohet edhe një herë se Gjirokastra është Pirrokastra e dikurshme, siç e shkruanin më vonë grekët.

Në mesjetë, Pyrrho-Castra e humb rëndësinë e saj. Historia e saj përzihet me pjesën tjetër të Epirit. Emërtimi i ri Gjirokastër u ndie nga fundi i shek. XIV. Dihet historikisht që pas vitit 1375 në këtë qendër banimi shtrihej principata e Gjin Bue Shpatës. Pas vitit 1385 sundimtari i saj ishte Gjin Zenebishi. Duke u nisur nga tradita e njohur e pagëzimit të qytezave-kështjellë me emrat e sundimtarëve të dëgjuar, për nder të udhëheqësve të lartpërmendur, kjo qytezë-kështjellë u quajt me emrin Gjinokastër. U quajt kështu sepse të dy prijsat e saj mbanin emrin e pastër shqiptar Gjin. Me fjalë të tjera u quajt; Qyteza-kështjellë e Gjinit(90).

Me kalimin e kohës Gjinokastra u kthye në Gjiro-Kastra, si rrjedhim i veprimit të dukurisë gjuhësore të rotacizmit, që tingulli (n) shndërrohet në (r). Vë në dukje emërtimin e hershëm grek Argjiro-Kastra, të huajtë që duan t'u japin nga një kuptim emrave të qyteteve Gjirokastrën e quajtën "Chateau d'Argent" (Kështjellë e Argjentë), duke u nisur nga pamja që japin gurët e bardhë radhorë me të cilët është ndërtuar ky qytet. Aty jo vetëm muret, por edhe kulmet janë mbuluar me rrasa guri të holla dhe të bardha që ndrijnë natën si argjent nga hëna dhe ditën nga dielli. Me emrin Argjirokastra këtë qytet e quajnë vetëm të huajt(91).

Sikurse që u pa më lart, për të ashtuquajturën Princesha Argjiro-Monoviza, nuk ekziston asnjë dokument. Është vetëm një legjendë. Ndërsa për Gjin Bue Shpatën dhe Gjin Zenebishin ka dokumente të mjaftueshme. Dinastia e Argjirës është vetëm manovër greke për të mbuluar pikësynimet e tyre grabitqare kundër kësaj krahine të stërlashtë shqiptare.

Jam dakord me prejardhjen e emertimit te gytetit te Gjirokastres deri ne momentin e qe thuhet se rrjedh nga emri i prijesit mesjetar shqiptar Gjino Bue Shpata.
Sa i takon Pirro Kastres edhe nese ka dokumenta per te nuk besoj se kane lidhje me Gjirokastren pasi nga kerkimet arkeologjike ne qytet rezulton se pjesa me e hershme e qytetit eshte kalaja e cila daton rreth shekullit VIII pas krishtit dhe si e tille nuk mund te kete shume lidhje me emra prijesish te lashte si Pirroja.
Gjithesesi deri nga fillimi i shekullit XIV nuk kishte nje emertim per Gjrokastren pasi ajo funksiononte vetem si fortifikim luftarak i zones dhe jo si qender e banuar madje deri nga fundi i shekullit XVII Gjirokastra mbetej mbrapa per nga rendesia si qender banimi ne lidhje me dy qytetet me te aferta Delvinen dhe Kardhiqin.
Megjitheate sic thash nga fillimi i shekullit XIV fillon popullimi jashte mureve te kalase dhe degjohet ne te dhenat historike edhe prijesi i pare faktik qe quhej Gjino Bue Shpata dhe arsyeja dhe llogjika ta do qe ashtu si ne qytete te tjera mesjetare qe lindnin ne keshtjella , te merrte emrin e ketij prijesi goxha te fuqishem per kohen.
Me pas u pasua nga zoterimi mbi qytet i ZeneBisheve dhe ketu kisha nje korigjim , ky prijes nuk quhej Gjin perseri por quhej Depe Zenebishi.
Pra keto jane ato cka njeh te dokumentuara historia.
Pastaj perallat me Argjiro dhe Argjend jane shume te vona nuk kane qarkulluar ne gojdhenat popullore por jane injektuar me forma te ndryshme nga prifterinjte apo shtypi etj.
Historia njeh vetem prijesin e pare dhe pasuesit te cilet ne cdo rast ishin Arber ose Shqipetar madje edhe ne shumicen e periudhes se pushtimit otoman qyteti eshte zoteruar kryesisht nga shqiptaret dhe eshte banuar gjithmone nga shqiptaret.

[miran.euro]

miran raifi ferizaj

[Kreksi]

S(H)-KODRA dhe KODRINA.

Me beri pershtypje diçka interesante ne librin e Johann Albert Fabricius(Lipsia, 11 nentor 1668 – Hamburg, 30 prill 1736) me titull :"Bibliotheca græca: sive, Notitia scriptorum veterum græcorum ..., Volumi 11-12"

Ku nder te tjerash sjell nje emertim disi interesant lidhur qytetit te Shkodres ku pikerisht e quan "CODRINAE=KODRINA"
Mos valle kemi te bejme me nje fjale te paster shqipe lidhur emertimit te Shkodres? Mos te anashkalojme faktin qe si emertim (S-CODRENSIS apo S-CUTARENSIS , e ndeshim si toponim te pakten qe ne shek. VI si dhe ky qytet i lashte eshte pikerisht ndertuar mbi nje Koder...Burimi nga Mallakastrijoti https://picasaweb.google.com/lh/phot...eat=directlink

[thirsty]

Fieri nga vien?

disa thone qe vjen nga nje fjale latine por nuk e di forte mire


ose emri mund ta jet marre nga nje barishte

Fierz (jo hidrocentrali ) ose dicka e tille, e harrova...

[vajz]

disa thone qe vjen nga nje fjale latine por nuk e di forte mire


ose emri mund ta jet marre nga nje barishte

Fierz (jo hidrocentrali ) ose dicka e tille, e harrova...

po eshte nje bime qe quhet fier - eshte e larte rreth 1 meter, ka shume dege qe dalin nga dega kryerore dhe keto dege kane shume gjethe, dhe vete gjethet kane shume gjethe me te vogla se di si ta shpjegoj

[_Mersin_]

Gjinokaster ose Gjirokaster

Eshte bashkimi i Emrave Gjino(Jo ai i Marigose) dhe emrit kaster origjina e fjales kastravec.Me pak fjale Gjino kastraveci.

Ishte shaka


Fjala Gjirkaster vjen nga fjala Argjiro ne kuptimin Agjerim lol hahaha

Prape shaka

Argjiroja ishte nje vajze qe u hudh nga mali ne gjirin e kastravecave prandaj u quajt Gjirikastravecave.

Mos e merrni seriozisht po sec kam disa nota humori se di.