Identiteti

[Benito Graziani]

Kam pershtypjen se 'humbja' e indetitetit apo shnderrimi ne nje paradigme me shume eshte i kushtezuar nga grada e marredhenieve me 'turmen' eshte cituar me larte nga Rebele.

Jam dakort ,por mos harrojme qe me e rendesishme per individin nuk eshte opinioni i te tjereve,por ajo qe ne kemi ne vetvete. Ajo bote e brendshme shpirterore qe na shoqeron ne jeten e ngushte private,qe askush pervecse Zotit nuk mund te na i jap apo te na i marr. Pra ajo qe jemi (personaliteti yne ) eshte kushti paresor per qenien tone dhe ngjarjet dhe ambjenti i jashtem sado qe mundohen nuk mund ta cenojne.
Ne kete aspekt, vlera e personalitetit mund te quhet absolute.Por shume persona ngatrojne kete raporte(sidomos ne ambjentin shqiptar) duke i dhene me shume perparesi ate qe individi ka(pasurine) apo ate c`fare paraqet para shoqerise(poziten).

[Cupke_pe_Korce]

...in the end, does it really matter?

Ne fund te fundit, a ka rendesi kush je ti apo kush jam une?

[Benito Graziani]

Ne fund te fundit, a ka rendesi kush je ti apo kush jam une? cituar me larte

.
Ndoshta per te tjeret dhe nuk ka rendesi, por per individin njohja e personalitetit te tij eshte fondamentale.Pasi aty individi kupton dhe zgjedh rolin e tij ne kete mekanizem qe quhet "bashkekzistence njerezore".Dhe ne kete menyre "vulos" identitetin e tij. Ndersa kur flitet per nje cift (bashkjetesen ndermjet dy personave te dy gjinive te ndryshme)ky problem behet me i mprehet ,pasi nga njohja ne kohe e karakterit te personit tjeter mund te arrihet nje bashkekzistence e lumtur dhe nje perputhje e plote e interesave per jeten.

[oiseau en vol]

Hmmm... asgje e re nga fronti i perendimit

Ok, le t'i permbledhim pak ata kater "bukuroshet" qe kane folur me siper :

Bergson thote qe nuk ka kushte te njejta, ne nje çast te dhene, per dy njerez te ndryshem, ose dhe nuk ka kushte te njejta, ne çaste te ndryshme, per nje njeri te vetem : me nje fjale, pergjigjet jane krejtesisht te reja ! Vetjake ! Te paperseritshme ! Njeriu krijon vetveten vazhdimisht.

Heidegger na thote qe forca e anonimatit (qe ai e thote nepermjet "dikushit" ne pergjithesi) eshte tejet e madhe saqe menjehere ne biem ne formen "inautentike" te qenies. Ne zhvishemi nga vetja jone ne perfitim te "dikushit".

Jankelevitch thote qe ndergjegja eshte ajo qe nuk i beson as vetes se saj, dmth qe e shqyrton ate vazhdimisht, ose shkurt, ne jemi nen vezhgimin e panderprere te vetvetes.

E Sartre thote qe vetja ime del ne pah vetem nepermjet ballafaqimit me tjetrin. Eshte nga tjetri kjo qe une kuptoj kush jam une. E ne te njejten kohe kuptoj dhe tjetrin.

Shkurt, sipas kesaj çka shoh me lart, njeriu eshte "diçka" e paforme sepse ai eshte perjetesisht ne formim e siper. Dhe askush nuk mund ta dije formen e fundit, per thjesht faktin sepse nuk ka nje forme te tille !
Roli i shoqerise ne kete mes ? Kam frike se Cummings e sheh nga nga nje kendveshtrim sociologjik apo politik dhe jo filozofik. Une nuk e di çfare pervojash ka patur Cummings por me le pershtypjen e dikujt jo dhe aq dashamires ndaj termit "shoqeri" (sidomos ne kuptimin e fundit qe ka marre ky term). Kam pershtypjen qe Cummings e sheh shoqerine si turme dhe jo si diçka ku çdokush ka te drejten e vet, dhe duhet te vere nje tulle per ndertimin e se ardhmes.

Nejse, ndoshta gabohem, por sa i mire eshte gabimi kur ke mundesine te korigjohesh pasandaj...

[Veshtrusja]

Ok, meqense oiseau en vol ka permendur disa filozof, edhe une po sugjeroj te lexoni te pakten dy qe me pelqejn mua :

John Locke dhe ne vecanti "Of Identity and Diversity" nga Essays Concerning Human Understanding

dhe

David Hume, ne vecanti "Of Personal Identity" nga A Treatise on Human Nature

Te dy sqarojne, ne menyren e vete, se si e shohin ata Identitetin Personal. Besoj do ju pelqejn shkrimet e tyre po ti lexoni. (Dhe sidomos sepse i japin Identitetit nje kuptim te ndryshem nga njeri tjetri.)

Sa per te then pak:

Locke diskuton Personal Identity duke e lidhur ate me vetedijen apo koshiencen (consciousness). "Consciousness makes personal identity", thot ai. Ose: "Koshienca e bene identitetin personal". Por per te kuptuar identitetin personal duhet te dime cfare eshte nje "person". Dhe ai e fillon shkrimin e tij duke sqaruar se, per te, "person" do te thot te mendosh, do te thot se ke te besh me nje qenie inteligjente qe mund te arsyetoj dhe reflektoj. Por gjithashtu, ke te besh me nje qenie qe mund ta konsideroj veteveten si vetevetja ("can consider itself as itself", thot ai). Dmth, si e njejta gje (edhe pse ne kohe dhe vende te ndryshme). Dhe kjo e tera ndodhe nepermjet koshiences. Koshienca eshte e pandare nga mendimi, eshte e detyrueshme per mendimin.

Dmth, koshienca apo vetedija (me korigjoni nese po perdor termet e gabuara) gjithmone "ecen me" mendimin, apo te menduarit, dhe eshte pikerisht kjo ajo qe bene cdo njeri te jete cfare ai quan "vetja" duke e dalluar veteveten nga te tjere.

Kaq per tani se ngordha per gjume.... Neser ndoshta do te shkruaj me teper ne lidhje me Locke dhe Hume dhe mendimet e tyre mbi Identitetin. Gjume te embel befshi per sonte.

[Veshtrusja]

Locke vazhdon me tej te shpjegoj se per aq sa vetedija jone mund te zgjatet mbrapsh (ose ecen, shkon mbrapsh ne kohe) deri ne nje akt apo mendim ne te kaluaren, atehere aq arrin identiteti i nje personi. Kemi te bejme me te njejten vete ("self") tani sic ishte atehere. Dhe eshte nga e njejta vete qe ishte atehere me ate te se tashmes qe tani reflekton mbi ate (vete te athershme), qe ajo veper (akt apo mendim) eshte kryer. Perderi sa nje qenie inteligjente mund te perserisi idene e nje vepre te se kaluares, thot ai, me te njejten vetedije qe kishte kur e kryeu ate, dhe me te njejten vetedije qe kryen nje akt tani ne te tashmen, atehere kemi te bejme me te njejten vete personale. Eshte vetem nga vetedija (koshienca, "consciousness") qe ajo qenie ka te mendimeve dhe veprave tani qe ajo eshte vetja per veteveten tani. Dhe, keshtu, eshte e njejta vete, per aq sa e njejta vetedije mund te zgjatet te veprat e se kaluares apo atyre qe do te vine ne te ardhmen. Eshte e njejta koshience qe i lidhe ato vepra te se kaluares ne te njejtin person.

Pastaj vazhdon te diskutoj "substance"-n. Ketu fillon dhe komplikohet me shume. Eshte e mundur, thot ai, qe substanca qe perben veten personale ne nje kohe, te varioj (te ndryshoj) ne nje tjeter kohe pa ndryshuar identitetin personal. Por puna eshte: a eshte e mundur per te njejten substance, qe mendon se ka ndryshuar, te jete i njejti person? Kjo smund te zgjidhet, sipas Lockut, vecse nga ata qe e njohin cfare lloj substance menduese jane...

Duhet te kemi parasysh ketu qe, per Locke, nje njeri ("man") nuk eshte njesoj me nje person. A eshte ai njeri qe po kalon para meje tani i njejti njeri me te cilin fola dje? Kjo varet ne qoftese ka nje "vazhdimesi kafsherore" (animal continuity) qe lidhe ate njeri te se djeshmes me ate te te sotmes. Por, sipas Locke, qe personi qe po kalon para meje tani te jete personi me te cilin fola dje varet te nje "lidhje mendore" (mental link) qe nuk eshte e lidhur konceptualisht me vazhdimesine kafsherore. Edhe nese eshte i njejti njeri, mund te kete qene dy persona. Kryesore per identitetin personal eshte qe te kete unitet (unity) ne vetedije.

Locke e trajton personin duke e konsideruar nepermjet tip "faza personesh". Por Hume, e trajton cdo faze personi si disa pjese "subpersonal"e te permbledhura. Hume krijon nje mendje qe qendron gjat kohes, se pari, duke ndertuar fazat mendore (ndersa Locke fillon, se pari, me nje qenie inteligjente menduese) nga "percepsionet" dhe pastaj duke ndertuar mendjet nga fazat mendore.

Ne lidhje me percepsionet, Hume fillon duke diskutuar "impresionet". Duhet te kemi nje impresion qe eshte shkaku i cdo ideje reale, thot Hume. Por, vetja ose personi nuk mund te jete vetem nje impresion, por ajo e cila perdor si reference disa impresione dhe ide. Ne qoftese impresioni krijon iden e vetes, atehere ai impresion duhet te vazhdoj i njejte gjat kohes dhe jetes. Por, nuk ka ndonje impresion qe eshte konstant dhe i pandryshueshem. Atehere, sipas ksaj, ideja e vetes nuk mund te formohet nga impresionet.

Por si jane percepsionet te lidhura me veten? Kur hyj ne ate cfare quaj "vetja ime", thot Hume, gjithmone ndalem te nje percepsion. Por asnjehere smund ta kap dot "veten time" kur percepsionet mungojn (ashtu sikur kur fleme gjume), per deri sa nuk jam ne djeni te "vetes time"...

Pavaresisht nga identiteti qe ne mund t'i japim mendjes njerezore (pavaresisht si e imagjinojm ne ate), Identiteti eshte thjesht nje cilesi qe ne i atribuojm percepsioneve tona, thot Hume.

Cupke, Hume diskuton edhe imagjinaten ne shkrimin e tij. Por kam pershtypjen se mund ti kuptoni me mire po ti lexoni vete se sa nga interpretim/perkthimet e mija te dobeta.

Gjithashtu ju sugjeroj edhe nje tjeter filozof qe ka perkrahur disi konceptin e Locke mbi Identitetin Personal: H. P. Grice.

Lexim te kendshem dhe diskutim te mbare.

[Rebele]

Jam dakort ,por mos harrojme qe me e rendesishme per individin nuk eshte opinioni i te tjereve,por ajo qe ne kemi ne vetvete. Ajo bote e brendshme shpirterore qe na shoqeron ne jeten e ngushte private,qe askush pervecse Zotit nuk mund te na i jap apo te na i marr. Pra ajo qe jemi (personaliteti yne ) eshte kushti paresor per qenien tone dhe ngjarjet dhe ambjenti i jashtem sado qe mundohen nuk mund ta cenojne.
Ne kete aspekt, vlera e personalitetit mund te quhet absolute.Por shume persona ngatrojne kete raporte(sidomos ne ambjentin shqiptar) duke i dhene me shume perparesi ate qe individi ka(pasurine) apo ate c`fare paraqet para shoqerise(poziten).

Ok, dmth une qenkam nje cope figurine ... me nje vrime, me dy vrima- s'ka rendesi. Aq sa me ka dhene Zoti. As veten s'e griskam dot dreqi ta haje. Te pakten s'do me digjka kur te m'i shajne vrimat te tjeret.

Cupke, it only matters if you make it matter. Po deshe te shkosh ne lufte, shko.

[Cupke_pe_Korce]

[....]eshte kaq e padobishme te pretendosh se gjithe-te-tjeret dhe vetvetet jane te ngjashme. Gjithe-te-tjeret jane me pak te ngjashem me vetvetet sesa rrenja katrore e minus njeshit. Ti dhe une jemi qenie njerezore; gjithe-te-tjeret jane snobet.
Psh, merr rastin e te lindurit. C'fare do te thote "te lindesh" per gjithe-te-tjeret? Katastrofe e paimagjinueshme. Revolucion social. Aristokrati i kulturuar, shkulur prej super-pallatit te tij ekskluzivisht ultraluksoz, dhe hedhur ne nje kamp perqendrimi, tmerresisht vulgar, qe zjen me c'do specie te imagjinueshme te organizmit te padeshiruar....nese gjithe-te-tjetet do te lindnin nga dy here, ata padyshim qe do ta quanin vdekje--nese ti dhe une nuk jemi snobe. Lindjet tona s'jane kurre mjaft. Ne jemi qenie njerezore, per te cilet lindja eshte nje mister kaq i mirepritur, misteri i te rriturit, misteri qe ndodh vetem dhe kur ne jemi besnike ndaj vetes. Ti dhe une mbajme veshur pasigurine e rrezikshme te mallkimit dhe kjo na ben ekzistente. Jeta, per te perjetshmit "ne" eshte "tani"; dhe "tani" eshte shume e zene me te qenit pak me shume se gjithcka per tu quajtur dicka, perfshi ketu dhe katastrofike.
Jeta, per gjithe-te-tjeret, thjesht nuk eshte. Psh, merr rastin e te ashtuquajturit standart-i-jeteses. C'fare kuptojne gjithe-te-tjeret me "jetese?" Ata nuk kuptojne te jetuarit. Ata kuptojne te fundit dhe me te aferten afersi te shumsit me njejesin e pasivitetit te cilin shkenca, me mencurine e saj te fundme por te pandalshme, ja ka dale mbane shitjes se grave te tyre. Nese shkenca do te deshtonte, nje mal eshte nje mamal. Grate e gjithe-te-tjereve do te shquanin nje iluzion te vertete te embrionit te gjithepushtetshem menjehere, dhe nuk do te pranonin asnje zevendesues.
-per fat te mire, per ne, nje mal eshte nje mamal. [...]
Mrekullite jane duke erdhur. Me ju po le nje kujtim te mrekullive: ato jane nga dikush qe eshte ne gjendje te dashuroje dhe te rilinde vazhdimisht, nje qenie njerezore, dikush qe u tha atyre prane, kur gishtat e tij nuk ishin ne gjendje te mbanin nje penel "ma lidhni ne duar" - asgje qe provon, apo e semure, apo gjysmake. Asgje false, asgje e veshtire, apo e lehte, apo e vogel, apo kolosale. Asgje e zakonshme apo e pazakonshme, asgje plot apo bosh, reale apo ireale, asgje e dobet apo e njohur, apo e hallakatur dhe hamendje [.....] asgje e besuar apo e dyshuar, truri mbi zemren, siperfaqja, askund urrejtje apo frike, hije, mendje pa shpirt [....] kurre te mos pushosh, kurre te mos kesh: vetem te rritesh. Gjithmone pergjigjen e bukur atij qe pyet pyetjen me te bukur.

[e.e.cummings mbi poezite e tij]

[EXODUS]

Pikspari, s'rri dot pa thene se kam shume respekt per Cummings dhe ato cka ka shkruar, nga ato pak sa kam lexuar. Thene ndryshe, eshte nder i madh te marresh pjese apo debatosh rreth shkrimeve te nje NJERIU te tille.

Ne lidhje me temen, Cummings shkruan (apo mendon) ne kuadrin e "kontaktit" me kete shoqeri. Eshte pikerisht kjo shoqeri e cila e identifikon ate si qenie "më vete." Prej ketu rrjedh se SOT eshte (ekziston) shoqeria pa jemi ne edhe pse kjo mund te tingelloje disi kontradiktore per ndokend. Pjesa tjeter e ceshtjes ka te beje thjesht me vendimin (karakterin) e sejcilit prej nesh ne lidhje me "shkrirjen ose jo" (apo braktisjen) te identitetit tone "te sapozbuluar" me (ose prej) ate te shoqerise. Dikush mund ta quaje ate lufte, dikujt tjeter nuk i ben pershtypje etj. Ne kete pike cdo gje varet nga botkuptimi i analizuar i sejcilit per veten, jeten, boten perreth perballe kesaj shoqerie dhe.....dihet perfundimi.
Sipas vetë Cummings: (nder temat qe ai trajton ne nje pjese te krijimtarise se tij si prozator) "Nje individ vlen sa njeqind shoqeri te pafytyra."

No replies pls!

Hasta la vista!

[oiseau en vol]

Çupke, e lexova dhe nje here me vemendje pjesen e cituar, nga anglishtja nuk perfitova shume, frengjishtja eshte ku e ku me racionale, zberthyese, qartesuese, dmth per qorra si puna ime, por... s'kemi ç'bejme, sipas kokes festen...

Me sa pashe aty, Cummings mbetet nje individualist ekstrem. Aty kapa nje aluzion ndaj se ashtuquajtures "makuteri e perjetshme" e Çifuteve (ndonese ai nuk e thote drejtperdrejt por ama ndihet nje si lloj "mllefi" - madje fakti qe ai kishte qene i afert me Ezra Paund, nje çifut fashist ). Sidomos ideja e krematoriumeve te kampeve te vdekjes eshte paksa e tepert. Une nuk ia di historine ketij poetit nese ka patur apo jo historira me Çifutet.

Nje diçka qe kapa me duket me vend : the noworld of the mostpeople (jo-bota apo mos-bota e shumices, pak a shume ne shqip). Me duket se e ka inatin me popullacen, me turmen. Ketu mund te pajtohem me te, gjithmone sipas mendjes sime te vogel treçerekshe.

Gjithashtu, mund te jem ne nje mendje me te persa i perket perkufizimit te artistit :

Artisti eshte "nje kompleksitet i perjetshem qe ofron" : nje individ me ndjeshmeri pa kufinj qe lumturia e te cilit eshte per te tejkaluar vetveten dhe te cilin çdo fatkeqesi e ben te rritet.

Por ajo qe nuk kuptoj eshte : a ka artisti nje mision ? Nese po, cilin ? Nese jo, atehere ai eshte i vetemjaftueshem ne veten e vet.

Çka po shoh diçka tjeter eshte qe ky i versulet keqas njerezve (atyre qe jane ne mostpeople, opinioni me nje fjale) per qe ata te levizin dhe te marrin frenat e vetes se tyre ne dore. Por si ? Vetem duke qene vetvetja ? Anarkizmi ? A thua te jesh vetvetja eshte detyrimisht te jesh anarkist ? Nuk mendoj keshtu. Ka dhe menyra te tjera per te qene vetvetja, qofte edhe duke bere leshime, sepse tekefundit ne (dmth secili) nuk jemi sfera krejt te rrumbullakta pa pikeprerje me asgje tjeter. Ose ose... ne ngjajme me keto sfera (ndergjegja jone eshte unike) por sfera te krisura (te çara) nga ku marrim sinjalet e sferave te tjera. A eshte tjetersuese kjo gje ? Dmth, a na ben kjo te mos jemi me vetvetja jone ? Ndoshta, por ama une jam ai qe jam vetem ne syte e tjetrit. Nese Cummings nuk do te kishte botuar asnje poeme ne te gjalle te tij (madje do te kishte qene i vetmi qe do t'i kishte lexuar ato çka shkruante) atehere po ! mund te themi se ky zoteri ishte nje ishull i paster ! Por, nqs ai ka bere qe dikush te lexoje qofte dhe nje poeme te tij, kjo me jep te mendoj qe edhe ai ishte nje sfere e krisur nga ku dilnin dhe hynin sinjale (ndonese per te mund te kete qene ne nje nivel me te paket).

Dhe nga fundi kur thote qe kurre te mos pushosh, te mos kesh por vetem te rritesh, kjo eshte diçka qe filozofet nuk reshtin se shprehuri. Shih kater filozofet me lart, sidomos Bergson dhe Jankelevitch. Jam shume dakort qe folja "te jesh" duhet te mbizoteroje ne krahasim me foljen "te kesh". Por "te jesh" nuk eshte nje folje ne kohen e tashme : ne kohen e ardhshme ajo shnderrohet ne "te behesh", dhe "te behesh" percjell tek "te rritesh" (per analogji, ndonese pa lidhje, fraza e Nietzsches "Nje komb qe nuk rritet, zhduket".)

Kaq Çupke, munda te kap, megjithate them se ne lidhje me perkthimin mund te kishe bere me mire (verejtje krejt miqesore ) dhe jo ta lodhesh zogun ne kete fare feje...