Poeti Havzi Nela - martir i fjalës së lirë

[Albo]

34 vjetori i vrasjes së poetit Havzi Nela, Berisha takim me intelektualë dhe të përndjekur



Në 34 vjetorin e vrasjes së poetit Havzi Nela, kryetari i Partisë Demokratike, Sali Berisha do të zhvillojë një takim me qytetarë, intelektualë dhe të përndjekur politik.

‘Miq, ju ftoj të më ndiqni sot, në ora 19:30, në një bashkëbisedim me qytetarë, intelektualë dhe të përndjekur politik në përkujtim të 34 vjetorit të vrasjes së poetit Havzi Nela nga regjimi i egër komunist’, shkruan kreu i PD-së, Sali Berisha në një postim në faqen e tij në Facebook.

Syri

[Albo]

Artisti i fundit i varur nga komunistët e Shqipërisë: një poet disident

Havzi Nela, një poet, mësues dhe disident i përjetshëm, u var në rrugë në vitin 1988 pasi u dënua për veprimtari antishtetërore - poeti i fundit që u ekzekutua nga regjimi komunist i Shqipërisë përpara rënies së tij.



Në disa vende të Evropës në vitin 1988, regjimet komuniste po shkonin drejt kolapsit, por në Shqipëri, një disident i burgosur priste ekzekutimin e tij në një qeli të errët në vapën e gushtit.

Burgu në qytetin e tij të Kukësit në veriperëndim të vendit nuk ishte një eksperiencë e re për Havzi Nelën, sepse në dy dekadat e fundit të jetës së tij ai e kaloi pjesën më të madhe të kohës pas hekurave.

Nëntë muaj më parë, në nëntor 1987, ai mori stilolaps e letër dhe shkroi disa vargje për një poezi të quajtur “O liri, o vdekje”.

“Le të kënaqet hasmi, le të qeshë i marri! Liria më thërret, vdekja nuk më tund.”, thonë vargjet e fundit të poezisë.

Nela, në atë kohë 54 vjeç, u var në rrugën e qendrës së qytetit të Kukësit në mëngjesin e 10 gushtit 1988, pasi gjykata refuzoi apelin ndaj dënimit me vdekje. Ai ishte poeti i fundit që u ekzekutua në Shqipërinë komuniste.

“Unë kam mendimet e mia”

Petrit Palushaj, studiues nga Kukësi, ka kaluar vite të tëra duke studiuar Nelën dhe e ka cilësuar atë si “një kundërshtar të hapur të regjimit komunist”.

Mësues dhe poet, Nela lindi më 20 shkurt 1934 në fshatin Kollovoz të qarkut të Kukësit.

Më 26 prill 1967, së bashku me gruan e tij Lavdien, ai kaloi kufirin për në Kosovë, e cila në atë kohë ishte pjesë e Jugosllavisë, por u arrestuan nga ushtarët jugosllavë dhe u burgosën në qytetin e Prizrenit.

Më 6 maj 1967, jugosllavët i kthyen në pikën kufitare të Morinës si pjesë e një shkëmbimi me disa shqiptarë të Kosovës, të cilët qeveria shqiptare ua dorëzoi autoriteteve jugosllave.

Në kohën e komunizmit në Shqipëri, kur kufijtë ishin të mbyllur për shumicën e njerëzve, kalimi i paligjshëm i kufirit ishte një nga krimet më të rënda dhe konsiderohej tradhti dhe dënohej rëndë.

Më 22 maj 1967 Nela u dënua me 15 vjet burg për kalim të paligjshëm të kufirit dhe iu konfiskua e gjithë pasuria. Gruaja e tij u dënua me dhjetë vjet burg, por ajo kreu vetëm dy vjet.

Nela u dënua për herë të dytë më 8 gusht 1975, ndërsa ai ende vuante dënimin e parë në burgun famëkeq të Spaçit. Aktakuza e akuzonte atë për “agjitacion dhe propagandë” që synonte të minonte partinë në pushtet. Kjo i shtoi edhe tetë vite të tjera dënimit të parë. U lirua më 19 dhjetor 1986, por vetëm për disa muaj.

Më pak se një vit më vonë, më 12 tetor 1987, ai u internua në fshatin e thellë Arrën të zonës së Kukësit.

Dokumentet e përshkruajnë Nelën si një person me mendime të forta kundër regjimit, të cilat ai nuk i fshehu as kur ishte përballë prokurorëve.

“Unë kam mendimet e mia dhe i kultivoj ato, dhe ndoshta janë në kundërshtim me këtë sistem”, tha ai në komentet nga bisedat me shokët e tij të burgosur në burgun e Spaçit, të regjistruara në dosjen e tij.

“Kam thënë se feja duhet të lihet e lirë dhe njerëzit duhet ta shprehin fenë e tyre. Nuk kishte nevojë të merreshin masa kaq të forta dhe të zhdukeshin fetë.”

Ai u tha gjithashtu prokurorëve se nuk ishte dakord me kolektivizimin e tokave të fermerëve dhe kodin e rreptë për nxënësit në shkolla.

“Ai përdori fjalën e lirë kundër diktaturës”


Havzi Nela në shkollë të mesme. Foto kortezi: Petrit Palushi

Një bust në nder të Nelës u ngrit në vitin 2018 përballë një shkolle të mesme në Kukës, e cila ka marrë emrin e tij.

Për komunitetin vendas, Nela është një figurë shumë e rëndësishme dhe kujtohet me respekt, krenari dhe pak pikëllim e trishtim, pasi pjesën më të madhe të jetës së rritur e kaloi në burgje dhe kampe internimi.

Gazetari vendas Bekim Leknica argumentoi se historia e tij duhet të përfshihet edhe në kurrikulën arsimore.

“Të dinë sakrificën që ky poet bëri gjatë sistemit komunist se në fund të fundit ai nuk mori armët të luftonte kundër regjimit. Ai përdori fjalën e lirë dhe nuk ishte dakord me diktaturën”, tha Leknica për BIRN.

Në gjyqin e tij të fundit në qershor 1988, i cili zgjati vetëm një javë, Nela u akuzua se u largua nga vendi i burgimit “pa lejen e autoriteteve përkatëse”. Akuzat thoshte se “ai u përpoq të arratisej jashtë vendit, në Jugosllavi”.

Në një dokument të prokurorisë thuhet se Nela në fakt nuk arriti të arratisej, por Palushaj mohoi që ai gjithsesi të ketë tentuar të arratiset për herë të dytë jashtë vendit. “Ai e dinte tashmë se çfarë donte të thoshte nëse përpiqej të arratisej”, theksoi Palushaj.

Gjyqi ishte i shkurtër. “Hetuesia, prokuroria, gjykata duke qenë shumë të kënaqur që kapën një armik të deklaruar, e kapin dhe për 7 ditë ia bëjnë gjyqin dhe merret vendimi me vdekje”, tha Palushaj.

Më 24 qershor 1988, Gjykata e Lartë hodhi poshtë kërkesën e të afërmve të Nelës për t’i falur jetën dhe ai u dënua me vdekje me varje. Dënimi me vdekje u miratua nga Ramiz Alia, kryetari i presidiumit të Kuvendit Popullor, parlamenti i kohës komuniste.

Nela u var në orët e para të 10 gushtit 1988, në mes të qytetit të Kukësit. Trupi i tij u la jashtë për pjesën tjetër të ditës dhe banorët vendas u tronditën kur e panë të varur atje.

Më pas ai u varros vertikalisht në një vrimë të krijuar duke hequr një shtyllë. Palushaj tha se mënyra se si u varros, pa dinjitet, ishte një tjetër fyerje nga shteti.

Përpara se Nela të ekzekutohej, kur të afërmit e tij kërkuan t’i falej jeta, një komision shqyrtoi çështjen e tij dhe vendosi të mos e linte të jetonte. Një nga personat në komision ishte Kristaq Rama, babai i kryeministrit aktual të Shqipërisë Edi Rama.

I pyetur për këtë në vitin 2020, Edi Rama tha se “nuk ishte i bindur për nënshkrimin” në dokumentin e miratimit të ekzekutimit.

Që nga rënia e regjimit komunist në Shqipëri në vitin 1991, asnjë që ka kryer krime gjatë kohës që ishte në pushtet në atë kohë nuk është ndjekur penalisht.

BIRN

[Albo]

Kukësi nderon Havzi Nelën në 37-vjetorin e ekzekutimit nga regjimi komunist



Më 10 gusht, në qytetin e Kukësit, u përkujtua figura e disidentit dhe poetit të lirisë, Havzi Nela, në 37-vjetorin e ekzekutimit të tij nga regjimi komunist.

Më 10 gusht të vitit 1988, Havzi Nela u var publikisht në sheshin “Axhensia” të Kukësit, një akt barbar që tronditi gjithë opinionin publik dhe mbeti një nga dëshmitë më të rënda të diktaturës komuniste në Shqipëri.

Në nder të tij, sot Partia Demokratike, dega Kukës, në bashkëpunim me familjarë dhe ish-të përndjekur politik, vendosën kurora me lule pranë memorialit të poetit.

Ceremonia përkujtimore ishte një akt simbolik për të mos harruar të kaluarën dhe për të nderuar ata që sakrifikuan për fjalën e lirë dhe demokracinë.

Në këtë përvjetor të dhimbshëm, foli edhe Lavdie Nela, bashkëshortja e Havzi Nelës, e cila kujtoi me emocione jetën dhe qëndresën e burrit të saj.

Ajo theksoi se “Havziu nuk u përkul kurrë, as para litarit, as para diktaturës. Ai vdiq si poet, por jeton si simbol i lirisë”.

I pranishëm në këtë aktivitet ishte edhe deputeti i Partisë Demokratike, Klevis Balliu, i cili theksoi rëndësinë e mbajtjes gjallë të kujtesës historike dhe nevojën për dënimin moral të komunizmit.

Ndërsa Rraman Demaj, kryetar i PD-së, dega Kukës, vlerësoi figurën e Havzi Nelës si një nga simbolet më të forta të rezistencës antikomuniste në Shqipëri.

Ceremonia përfundoi me një minutë heshtje dhe vendosjen e kurorave me lule.

ORA NEWS

[Albo]

Sot është 37-vjetori i martirizimit të poetit të shquar e disident Havzi Nela



Nga Sali Berisha

Të dashur miq, letrat shqipe dhe mbarë kombi shqiptar përulen sot me nderimin më të thellë, mirënjohjen më të pakufishme para veprës së pavdekshme, sakrificës sublime të martirit të lirisë, poetit të pavdekshëm, disident Havzi Nela.

37 vjet më parë, më 10 gusht të vitit 1988, me firmën e xhelatëve të diktaturës hoxhiste, Ramiz Alia dhe Kristaq Rama, babait biologjik të Edi Ramës, u ekzekutua me varje në sheshin kryesor të qytetit të Kukësit, për t’u bërë përjetë i pavdekshëm poeti i shquar e disident Havzi Nela.

Varja publike e poetit, kolosit të pamposhtur të lirisë, me urdhër të xhelatëve Alia dhe Rama, vetëm një vit para shembjes së Murit të Berlinit, ishte çmimi që ai pagoi për guximin e tij që t’u thurte vargje kushtruese lirive dhe të drejtave të njeriut, frymës së Helsinkit dhe Kosovës së pushtuar.

Varja publike e Havzi Nelës, ky akt makabër, tronditi mbarë opinionin publik shqiptar dhe botëror dhe dëshmoi përsëri fytyrën e vërtetë mizore të diktaturës hoxhiste dhe xhelatëve të saj, Ramiz Alia dhe Kristaq Rama.

Akti kishte synim kryesor jo vetëm hakmarrjen primitive të regjimit ndaj kundërshtarit politik, por edhe terrorizimin e popullatës në tërësi dhe inteligjencës shqiptare në veçanti, si dhe të vriste pa lindur, pa dalë nga goja çdo varg apo fjalë të lirë.

Por sot Havzi Nela prehet i qetë në panteonin e lirisë së kombit shqiptar, kurse kasapët që urdhëruan varjen e tij në litar dergjen në galerat e krimit politik dhe turpit të historisë.

Nderim përjetë poetit disident Havzi Nela.

Këtu më poshtë keni ripublikimin e një poezie të poetit Havzi Nela dhe një status për Edi Ramën, të birin e xhelatit Kristaq Rama, që së bashku me diktatorin Ramiz Alia firmosën 36 vjet më parë varjen në litar të poetit disident.

Poezia “Fryma e Helsinkit” – Havzi Nela

Kështjella feudale tundet e lëkundet

Si nji varkë e thyeme mbi valët përkundet;

Tirani mizor me detin sot po mundet

Thellë, gjithnji ma thellë n’mes dallgëve po futet.

Fryma e Helsinkit u derdh porsi era

Na përkëdheli zemrat, çeli si pranvera;

Këtu në votrat tona futi gaz e shpresë

Na zgjoi afsh e vrull, ndoshta, nuk do të vdesë!

Sot është një ditë që mund të bëheshe njeri!

Edvin! Sot është 37-vjetori i varjes në litar, në sheshin qendror të qytetit të Kukësit, me firmë të xhelatëve Ramiz Alia dhe Kristaq Rama, babait tënd biologjik, të poetit disident Havzi Nela.

Sot është një ditë që Edi Kristaq Xhelati mund të “varë” brenda vetes çnjerëzoren e neobllokmenit dhe të tregojë, qoftë edhe për pak çaste, një grimcë ndërgjegjeje të njeriut të qytetëruar; të dënojë krimin mizor të të jatit të tij xhelat dhe të kërkojë ndjesë publike familjes dhe së paku botës së letrave për varjen, me firmën e Ramiz Alisë dhe Kristaq Ramës, të poetit disident Havzi Nela.

Këto pak rreshta nuk i shkruaj për politikë, sepse Edi Rama sot ndjek rrugën e etërve mizorë për një Shqipëri pa opozitë, me liderët e opozitës dhe kundërshtarët politikë të arrestuar në burg dhe procese politike. Por këto rreshta i shkruaj si një apel për ngadhënjimin e njeriut mbi antinjeriun!

Syri