Debati mbi vendlindjen e Gjergj Kastriotit

[Labeati]

SKENDERBEU KA LINDUR NE GUREZ TE MATIT

Ndue Hoti

Afro dy vjet me pare ne muajin Nentor 2003 ne gazeten "Lissalba" te qytetit te Lezhes pata botuar nje shkrim me titullin "Skenderbeu u lind ne Gurez". Disa e kundershtuan, por disa, edhe Nikolle Gazulli thone se po. Gurez quhet edhe trualli brenda Kalase se Krujes, por me 1405 Kastriotet nuk jane aty?!

Duke dashur te paraqes vetem etimologjine e emervendit Gurez, qe ndodhet buzedetit, ne Bregun e Matit te Poshtem, variabel hyri nga ky shkrim Gjergj Kastrioti, femije qe me vone do te rritej, burrerohej dhe do te meritonte permasa europiane.

Studiuesit e meparshem, por dhe keta moderne, e kane anashkaluar Gurzin ne Bregun e Matit, per t"i gjetur nje vendlindje me "dinjitoze" Heroit tone Kombetar, se sa kjo treve e thelle fushore, ne krahun e majte te rruges se vjeter bregdetare Durres-Gurez-Prizren, vendi ku kalojne ushtri qe djegin dhe plackisin, qe mbartin semundje epidemike, ku popullsia eshte e paket, e varfer dhe disa here detyrohet te braktise fushen e te vendoset ne vendet me te larta per t`i shpetuar dhunes se ushtrive te huaja si dhe shfarosjes nga semundjet.Vendet me te larta mund te ishin nga jugu Koder- Rekajt "Kepi i Rodonit ), nga Veriu Mali i Shengjinit dhe ne lindje deri ne Dibren e Poshtme.

Dokumentat me autentike qe vertetojne ekzistencen e Gurzit jane ato te humanisteve Dhimiter Frangu "1443-1525) dhe Marin Barleti "1450-1512), por ky i fundit shton se e ka emrin Fushekuqja, keshtu jo se eshte derdhur gjak, por keshtu e kishte edhe me pare, pra keshtu vertetohet lashtesia e treves se Gurzit, "shen.im, N.H).
Fushekuqja ishte nje lokalitet i vogel bregdetar, qe perfshihej deri vone ne treven e Gurzit ne fushen e vertete te Arberit nga e cila do te merrte emrin Arberia. Xhubleta e gjetur terrakote ne Arapaj te rrethit te Durresit me 1973, qe i takon shek.VI- te pas Krishtit dhe ekspozuar ne M.H.K tetor 2005 "shih gazeta "KJ" dt.28 dhe 29 shtator 2005) tregon per nje vazhdimesi te hershme nga antikiteti, te nje popullsie xhublete-mbajtese, nga Durresi ne Shkoder, ndoshta paralele ose para popullsise zadrimore, edhe kjo vertetuar nga pikepamja arkeologjike ne rrenojat e Durresit. Nese eshte e vertete ne shpjegimet e T. Ippen-it, ""Shqiperia e Vjeter", fq.61), se Progoni "=Prekani, emer i njohur edhe sot) sundues i Arberit v.1190, atehere kemi te bejme me nje dinasti te kahereshme Leke te Fushes.

Qendrimi qe mban Venediku me 3 prill 1407 ndaj nje letre derguar nga i ati i Skenderbeut, ne te cilen Zotnia Shqiptar kerkonte anulimin e nje vendimi te peshkopit te Lezhes, e cila ndodhej nen zoterimin e Venedikut per kalimin ne vartesi te tij te 12 kishave qe i perkisnin peshkopates se Arberit prej 800 vjetesh nuk thuhet se cilat jane keto por mesa kuptoj te pakten 3 jane te Gurezit si; ajo e Shen-Gjergjit buze Matit ne veri, Shen Merise ne Trojet e Gjinazesit ne jug dhe ndonje kish" tjeter, emrin e se ciles "Zoja e Keshillit te Mire", sot e ka Kisha e Bukur e Treves se Gurezit.
Pjesa tjeter e kishave mund te shtriheshin sipas horizontales Fushekuqe-Mat-Diber e Poshtme "Ohri i Vogel) si ne Hotenei, Kastriot, Hotesh, Rec, Gardhi i Poshtem, Sine, Pika Gorre, Prell, deri ne Hotaj "Beshkash- Mat), "lexo: "Mati", R.Ficori, fq. 70, D.Kurti shenime etnografike neper Mat, fq. 269; "Dibra" H.Ndreu, fq 7; A..Perleka "Lura"; T.Ippen "Shqiperia e vjeter ", fq 93; von Hahn, "Udhetim ne viset e Drinit fq. 53"). Ky i fundit shkruan: "Gjate udhetimit tone ne do te ndeshemi gjithashtu ne Dukagjin "Mat) dy vendet e tjera , te cilat pretendojne qe aty ka qene dikur qendra e familjes se Kastrioteve dhe madje ketyre ju duhet shtuar edhe nje i trete qe ndodhet ne Hotenei". Ky toponim sot eshte harruar, por hartografi italian Giovanni Cautelli ne vitin 1689 e ka vendosur ne jug te Selites "Ohri i Vogel).

Nese keta jane malesore "M.Madhe) ne "Ae-Madhja" lind natyrshem pyetja cila eshte Ae-Mathja?! Lumi Mat ia dha emrin apo ky e mori nga "malesi )Ae Madhe?! Atehere si duhet t"i ndajme per t"i studiuar me mire malesoret? Historianet i ndajne psh ne franceze te vjeter " Kelte dhe Gale),dhe ne te rinj "franke dhe normane). A njihen malesore te vjeter anasit dhe te rinj keta te sotmit ne Bregun e Matit? Une po i quaj malesoret e Matit, qe e ndiejne veten "kelmendas" dhe "hotjane", vazhdim i M.Madhe pra, anasit, migrues qe gjendeshin ne cdo mal, por edhe ne fushe deri ne braktisjen e Durresit ne 1501, apo pas renies se Krujes v.1415, "rrjedhimisht edhe Gurezit me 1481) dhe malesore te rinj keta qe njohim sipas regjistrit turk 1467 apo 1583 "lexo: Historia e Skenderbeut, K.Frasheri, 2002,fq 70, dhe H. e Tiranes fq.271, sqarime: Gurezi i Bregut te Matit ose lat. Alcolle- Matia) qe krijojne nje shumice toponimesh ne Dibren e Poshtme dhe antroponimesh te lugines se Matit, te perziera edhe me ato te Fushekuqes e Malesise se Madhe, ku migrojne edhe kastrate "=kastriothe, apo kastriote sipas rregullave te gjuhes latine, mbizoteruese e kohes).

Vertetimi i barazimit kastrate "M.e Madhe), Kastrioth "Gurez), Kastriot "D.e Madhe) eshte i rendesishem, per mendimin tim hipotetik. Jo vetem E.Durham, Miranda Eickers etj, por edhe At Zhan Klod Faveirial "Historia e vjeter e Shqiperise" shkruan ne fq. 282: "familja e tij e kishte prejardhjen nga fisi shqiptar i Kastrateve, prej nga rrjedh dhe mbiemri Kastriotit" Pra, At Faveiriali thote nga fisi dhe jo nga mali i Kastratit. Historianet i meshojne faktit se ata blejne toke ne Dibren e Poshtme, ne Gardhin e Poshtem" i ngjashem me Gradecin = shkallen), dhe Sinje "i ngjashem me Cinnin e Marshejt "Koplik), Nikolle Spathari ,"Malesia e Madhe si e njoha une" fq., 132, permenden si vende historike"

Ne fillim te shekullit XIV-te, Gurezi dhe treva e Bregut te Matit, si gjithe treva Veri-Perendimore i ishin aneksuar Mbreterise Serbe. Milutini jetoi si katolik dhe mbrojti ata te ritit latin per sa kohe jetoi nena e tij Helena katolike, derisa kjo vdiq me 1312.

Nepermjet vete bizantit dhe bastareve epirote u soll riti dhe u diktua skizma greke ne Shqiperine Jugore "At Faveiriali fq 254).Duket se Kastratet ose Anasit e Kastrateve jane ne balle te ketij sulmi bizantin, te mbeshtetur nga Helena katolike deri nen Durres e pergjate Shkumbinit "dhe jo sic thote historiani yne i mirenjohur Kristo Frasheri, "Hist. e Skenderbeut", bot. v.2002, se "Kruja bente pjese ne brezin e demarkacionit kulturor, ku bashkejetonin veriu katolik dhe jugu ortodoks fq. 229") Kjo kuptoht se autori i 99 te mirave fut nje te keqe sic duket i indoktrinuar nga politika e dekades se fundit, pasi dihet se kjo vije shkon sipas Shkumbinit apo ne te deri ne Berat, kur qytetare te Durresit, te detyruar nga termeti akomodohen ne Berat, pårå årdhjes se anzhuineve.

Presioni qe u vjen banoreve te Fushes dhe Kastrioteve ne Gurez nga Bizantinizmi i skajshem i te rese se Helenes, bije e Andronikut II-te, nga veriu, si dhe presioni nga jugu bizantin i Komneneve duket se i detyron te lene Gurezin, fushen bregdetare dhe me perkrahjen e Venedikasve katolike te cajne ne drejtim te lindjes, ne tokat e Balshajve "1326-1421), te privilegjuarve te Car Dushanit nipit bizantin. Malesoret ketu i pershtaten veshjes sipas stilisteve te Arkipeshkvise se Ohrit, te folmen e Gurezit e humben gjithashtu.

Thone se me vone kjo treve jepte shume djem per prifterinj katolike. Ne kete lufte me bizantin sllav dhe grek dallohej me pare njefare Andrea Hoti, me vone Junc "Justin ) Hoti dhe Aleks Kastrati "Pjeter Ivezaj.

Zani i Shna Ndout nr. 69, Tuz 2005 "Vendet tona ne kohen e Kastrioteve" fq. 19 ). Shkruan per trojet e malesoreve se vec Balshajve, Malesine e Madhe e sunduan dhe Gjurashet "mendoj se ky mbiemer nuk ka te beje me Gjuricen dhe as me Gurezin ne veri te saj, shen.im, N.H.),Ne nje shkrim etimologjik te meparshem kam konkluduar se emri i Gurzit, i Krujes mund te kene te njejten prejardhje- Alkuria, forma dhanore," kuries" gje qe verteton ate qe thote K.Frasheri se Kruja ndodhej ne fushe, indirekt edhe Kastriotet ndodheshin ne Gurez. Hipotezen e perkrahin edhe ata qe mendojne se Gurezi e mori emrin nga guracaket e Kelmendit.

Gurashet sunduan nga vitet 1421-1496. Autori shkruan se keto dy familje sunduan edhe troje te tjera, pra edhe fushen e Bregut te Matit te Poshtem, pra Andrea Hoti mund te kete jetuar me pare si prijes autokton i fisit. Po keshtu thuhet edhe per Aleks Kastratin.

Ne shek. e XV-te fisi i Hotit "te vjeter apo anas) behet fisi me i forte. Balshajt me 1415 detyrohen nga fisi i Hotit te terhiqen nga trojet e tyre; Kruja pushtohet nga Turqit dhe i ati i Skenderbeut nuk deperton dot ne Kruje, pra ndodhet ne Gurez. Venediku ka marre koncensione ne Durres, por edhe ne veri te tij, ne Gurez, kuptohet pika te rendesishme si; skela e Patokut, ndoshta kriporet e Shellinzave, rindertimin e kalase "Torre di Skanderbeg", hapjen åpo pastrimin e honekeve"kanale- kulluese), rruge pyjore sic eshte ajo e Shtrazes, Shenkoll-Shellinxa qe te conte ne skelen e Potokut, mund te kene rindertuar kishen e Shen Gjergjit buze Mades, dhe ate te Gjinazesit.

Ashtu si Andrea Hotit dhe Gjon Kastriotit Venediku u lidhi pension vjetor.I pari mori titullin "Fisnik" dhe kishte me vete 80 kalores dhe 300 kembesore.Rreth vitit 1432 Skenderbeu eshte ne Edrene, ne Turqi, Junc"Justin)

Hoti eshte ne Dalmaci," ky i fundit eshte i detyruar te largohet nga gjakmarrja per vrasjen e Balshes III "shih Llesh Smajli "Kerkim mbi te verteten" faqe 272, Hotjanet dhe Junc Gege Lazer Keqi lene trojet ,1417.) Me 1434 edhe Junc Hoti eshte zotni in partibus Albania."M.Shuflai "1879-1931), S. +Shqiptaret fq. 153).

Me 1441 J.Hoti kthehet nga Dalmacia, Skenderbeu eshte ne krye t- ushtrise turke neper Ballkan. Mendoj se ashtu si Junc Hoti edhe Skenderbeu duhet te kete marre titull nga Venediku, sepse emri i ri Skenderbeut duket si titull joturk por si titull venedikas "Kont i Arbrit" ose Kont-Arbeu, nga emri i vendit, qe sipas "drejtimit te ri" e mori emrin Ven-era ose anasjelltas Er-vend"=Arben), por edhe ndoshta nga Shen Boreo, te cilin e festojne arbereshet ne Itali.Ndoshta titulli i Junc Hotit u dha njekohesisht me ate te Skenderbeut me 1447, dhe jo me 1434 nga Papa Nikolla i V-te"George Kastrioth shih si Junc Hoth, dominio in Albania ,fq. 151, Historia e Skenderbeut, K. Frasheri, 2002).

Venediku rrezoi te gjithe probizantinet dhe ngriti fisnike jo te pasur por perkrahes te tij. Gjon Kastrioti eshte fisnik dhe me pas i biri eshte i pare mes te barabarteve, me 2 Mars 1444 bashkoi fisniket dhe popullin shqiptar ne flamurin e tij kuq e zi."shqiponja e zeze, nje specie e ka emrin lat. assio-ottus, qe mund te kete dhene shume emra vendesh, nga kjo mund te shpjegohen edhe "H)as, "K)as, dhe az qe permend K.Frasheri "fq.60). Me 28 Nentor 1443 Skenderbeu ngriti Flamurin Shqiptar ne Kruje.

Te pakten Mara, "D)iella, Gjelina, Stake"Nisha), Gjergji, por edhe i ati i tyre Gjon Kastrioti jane emra tipike nga Gurezi-malesor. Mbiemrat Kastrioth, Hoth u kthyen nen ndikimin venecian dhe Kastrioti i Dibres nuk do te thote se aty jetuan patjeter kastrate e anas te tyre, ashtu si hoten ne Hotanji. Selita " Salita), Sinja "Signora) dhe Cillna "ciello), kur e kompozoj me jep nje pajtore sic eshte " ne Gurez. Besoj se ka nje lidhje me ate te Fushes. Gjate ketij viti kam lexuar shume artikuj nga studiues te njohur nga fusha e Historise dhe Kultures kushtuar 600 vjetorit te Skenderbeut, por asnjeri nuk permend ditelindje e as vendlindje te Tij. Ndoshta njerezit e medhenj i lene pa ditelindje ashtu sic ka pasur raste per t"i lene pa dite vdekje?!

Kur Hopf thote se Gjon Kastrioti nuk ka qene kurre ne Kruje, Hahni thote se ai ishte ne Mat dhe ne Diber, "pra njekohesisht ne dy vende nuk mund te jete?!), dhe shton se " nuk ka qene ne Fushen Bregdetare"" Fushekuqe), fq 53. A eshte lindur ne Gurez Skenderbeu?

Tani po shtoj se jo vetem qe mund te jete lindur ketu, por ai lindi mes Shengjergjave, jo sipas kalendarit te vjeter Julian me 6 Maj 1405, sepse familja e tij Kastratase e kishte pranuar kalendarin e ri Gregorian dhe sipas tradites katolike do te merrte emrin e dites qe lindi, pra me 23 Prill 1405 dhe pagezimi i Gjergjit-femije duhet te jete bere pas tre ditesh, ose ne krye te javes qe lindi ne kishen e Shen Gjergjit "sot trojet e Shengjergjit, varreza te braktisura) .
Jo me kot treva e Gurezit e feston festen e famullise tre dite pas Shen Gjergjit te Ri.

Gurezi fsheh nje histori te madhe, te lavdishme. Skenderbeu del per gjyeti ketu, ne lufte kontrollon vendrojet. Pianities-Rubra, sic e shkruan At Barleti vjen nga kohe te vjetra.Pse thirreshin Leke Gurezaket dhe Leke s"do me thane Aleks, por mendoj Arber?! Pse quhen Hanet e Gurezit? Pse ka magjype aty?Arberit nuk i kane shfytezuar kurre vendet e kultit per banesa. Pse bregut te majte te Shellixave ka themele guri ne thellesine deri nje meter? C"eshte Gjini i Fllugave?Vija e Kukalit?Pergjigjen e ketyre pyetjeve le t"na e jape Akademia e Shkencave te Shqiperise.

(Koha jone e 14 tetor 2005)

[Albo]

Rreth emërtimit “Mazrek” të Kastriotëve(1)

Ja tezat shkencore rreth prejardhjes së Kastriotëve

Nga Dr. Shefqet Hoxha

Megjithëse po mbushen 600 vjet nga lindja e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, ende nuk ka gjetur zgjidhje të gjithëpranueshme problemi i origjinës krahinore të Kastriotëve, për të cilën janë shprehur shumë historianë e studiues, duke nisur nga Marin Barleci (1508-1510)1. Po ashtu, ka edhe çështje të tjera të paqarta, ndër to edhe ajo se Kastriotët kanë pasur ose jo edhe një mbiemër tjetër, Mazrek. Sqarimi i këtij problemi i shërben edhe ndriçimit të origjinës së Kastriotëve dhe përcaktimit të vendlindjes së Skënderbeut.

Dëshminë e parë për përkatësinë e mbiemrit Mazrek nga Kastriotët e kemi nga Flav Komneni, një princ shqiptar nga dera e Engjëllorëve të Drishtit dhe të Tivarit (1553)2. Gjenealogjinë e Kastriotëve të këtij shkrimtari të shek. XVI e ka tumirë dhe shpaluar edhe historiani Frenk Dy Kanzhë (Du Cange), në vitin 17293. Sipas asaj dëshmie, stërgjyshi i Skënderbeut quhej “Konstandin Kastrioti” dhe mbante edhe mbiemrin “Mazërek” (Meserechus): Constantinus Castriotus, cognomento Meserechus, Aemathiae et Castoriae Princeps, vel Dominus, memoratur a Flavio Comneno, qui eum obiisse ait anno MCCCXC”4.

Gjenealogjia që na ka lënë Flav Komneni për Kastriotët vërtetohet edhe nga të dhëna të tjera të pavarura, megjithëse Hahni5, Hopfi6 e Historia e Shqipërisë (1959,1967)7 e quajnë autorin “hartues gjenealogjish të fabrikuara”. Kësaj akuze i janë përgjigjur F. Noli8, A. Gegaj9, dhe D. Radeshi10.

Sipas F. Nolit, “Hopfi gabohet trashërisht kur e cilëson (Flav Komnenin) si “të vetëquajtur princ”. Pas dëshmimit të Tivarasit, të anonimëve dhe të Dhimitër Frengut, shtëpia Engjëlli, të cilën s’e përment fare Hopfi, ishte princore dhe nga ato më të vjetrat e Shqipërisë… Nofta ato që e bënë Hopfin ta hedhë në shportë këte gjeneallogji – vijon Noli - janë fjalët Mazaraka dhe Kastria… Po kjo ndreqet lehtë: Castoria dhe Meserachus mund të jenë fshatrat Kastria afër Drinit dhe Mazreku afër Shkodrës, a afër Drinit në Has; pas kësaj, Konstandin Kastrioti del princ i Kastrisë (Kosturit – Sh.H.) dhe i Matit”11.

“Për Hopfin e Hahnin Flav Komnen Engjëlli është një “fabricant de fausses généalogies” - ka shkruar A. Gegaj. Shënojmë, ndërkaq, se për emrin “Mazrek” (Meserechius) ai nuk gabon – thotë ai.12

D.Radeshi mendon se “duhet bërë një dallim. Kur prejardhjen e fisit të tij Engjëlli e nxjerr si pasardhës i perandorëve të Kostandinopojës, kjo mund të jetë fantazi, por përsa i përket fisit të Kastriotëve, nuk na gënjen, nuk është “fantazist”dhe s'kish pse ta bënte këte. Engjëlli na thotë se gjyshi i Skënderbeut ishte “Konstandin Kastrioti, i mbiquajtur Mazëreku, princ dhe zot i Matit (Aemathiae) dhe i Kosturit (Kastoriae), vdekur më 1390”. Duke u nisur se Kastriotët sundonin në fillim në Has, mbiemrin e dytë, Mazëreku, ata mund ta kenë marrë në fshatin Mazrek të Hasit. Këtu, në Has, gjindet edhe fshati Kostur që ishte edhe pronë e Kostandinit…”13

Si të dhëna të pavarura që mbështesin dëshminë e Flav Komnenit (1553), kemi disa akte noteriale të shek.XV që i ka zbuluar e bërë të njohura G.Schiro.14 Këto akte, regjistruar “në motin e Skënderbeut” dëshmojnë se me mbiemrin Mazërek është quajtur ai vetë dhe nipi i tij, Gjergji, i mbiquajtur “Skënderbeu i Ri”:

-“… me anën e një letre janë rekomanduar pranë nesh Pjetër Manushi i Privatës, Zahari Gropa, Pjetër Kuqari dhe Pal Manushi, fisnikë shqiptarë dhe epirotas, farefis me të famshmin dhe të pathyeshmin kapedan Gjergj Mazerek Kastriotin Skënderbeun… erdhën për strehim në këte mbretëri. Dhënë më Barkinomi, më 18 tetor 1467”;14

-“Gjergj Mazerek Kastriotit, Dhimitër Kuqa Reresit dhe Pjetër Bider Laskarit të Palas Adrianit, dioçezit të Palermos të Mbretërisë së Sicilisë, shëndet dhe bekim apostolik. Me qenë se të parët tuaj, princa të Epirit dhe të Shqipërisë, mbasi tokat e tyre u pushtuan nga turqit, erdhën në Sicili për të ruajtur fenë katolike… konfirmojnë të gjitha liritë…”. Dhënë, Shën Pjetër, 13 maj 1515.15

Në një dokument tjetër që mban datën 1 shtator 1448, thuhet: “pro quorum remuneratione, actua antiqua nobilitate, quae ex clarissima familia Masrek Castriota Epirotarum principe originem traxit” (“Sipas kujtimeve të tilla të familjes suaj fisnike [familja e Giorgio Reres. Sh.H.], e keni origjinën nga familja e shumë të shkëlqyerit Mazrek Kastriotit, princ epirotas).16

Më 8 tetor 1467 janë regjistruar dy akte noteriale. Në njërin shënohen “Constantinus Masrechius Castriota Epiri et Albaniae Reguli” dhe “Georgü Masrechij Castriota Scanderbegh…”; në tjetrin “Georgij Masrechij Castriota Scanderbegh Albaniae et Epiri Principis…”.17

Një dëshmi tjetër e pavarur mund të jetë edhe një e dhënë e M.Beçikemit, sipas së cilës një kapedan me emrin Mazrek, ndoshta njëri nga djemtë e Gjon Kastriotit, që ndodhej në ushtrinë serbe, rrethoi Shkodrën, me që gjatë viteve 1419-1422 Gjon Kastrioti ishte aleat i Stefan Llazareviqit.18

Në mbështetje të ekzistencës së çiftit mbiemëror Mazrek-Kastriot vijnë edhe pohimet e Piskosë, Barbarikut, Nolit, Gegajt, A. Budës, D. Radëshit, D. Kurtit e ndonjë tjetri.

Pisko ka shkruar se mbiemri i parë e familjes Kastrioti ka qenë Mazrek dhe ky fshat ndodhet pranë Shkodrës.19

E. Barbarich thotë se “Kastriotët duket të jenë me origjinë prej Mazrekut, fshat që gjendet mbi kodra në faqen e malit të Cukalit. Ka të ngjarë në fakt që Mazreku të ketë qenë emri më i vjetër i kësaj familjeje shumë fisnike shqiptare, siç dëshmojnë Du Cange e Flav Komneni…”.20

F. Noli është shprehur se duke mbledhur dëshmimet e ndryshme, këto mund t’i pajtojmë kështu: “Kastriotët rrjedhin nga katundi Kastriot i Dibrës ose nga një fshat i quajtur Kastria, që ndodhej a në Mat, a në Mirditë, a në Has (Mirditën dhe Hasin i kishte Gjon Kastrioti, po Barleti s’ua përment emrat fare dhe i përmbledh në emrin e përgjithshëm Aemathiae), a pranë Mazarakut, a në Kastrat, sidomos në malësitë afër Drinit…”.21

Ndryshe këtyre, A.Gegaj thotë prerasi se “Mazreku ndodhet në Has. Emri më i vjetër i Kastriotëve, Mazrek ishte i panjohur nga kronikanët bashkëkohorë. Ai u zëvendësua më vonë nga mbiemri Kastriot. Familja Kastrioti e ka sjellë mbiemrin e parë nga fshati Mazrek, që gjendet në krahinën e Hasit…22

Në zërin “Kastriotët” të Fjalorit Enciklopedik Shqiptar (1985), A. Buda është shprehur se “Kastriotët ishin me prejardhje nga Hasi dhe kishin atje fshatrat me emër Mazrek, Kostur…23, pra le të nënkuptuar emërtimin “Mazrek” që e kishin pasur ata.24

Dilaver Radeshi në punimin “Principata e Kastriotëve”25 të vlerësuar nga A. Dyselje,26 rimerr në analizë gjenealogjitë e Kastriotëve të Engjëllit (Flav Komnenit), të Muzakës dhe të Hopfit; parapëlqen atë të parën, sepse – sipas tij – kujtimet e Muzakës nuk janë të sakta, ndërsa ajo e Hopfit quan stërgjysh të Skënderbeut Branilon e Vlorës të vitit 1368, pra një sllav.27 Ndërkaq, Engjëlli – siç kemi thënë – i mbiquan Kastriotët “Mazrekë”. Dhe, me që Kastriotët sundonin në fillim në Has, mbiemrin e dytë mund ta kenë marrë nga fshati Mazrek i kësaj krahine, sepse këtu gjendet edhe fshati Kostur që ishte pronë e Konstandinit, gjegjësisht e Kastriotëve.28

Edhe studiuesi matjan, D. Kurti, pasi rreket të gjejë dëshmi për ekzistencën e një toponimi dhe patronimi Mazrek në Mat, përfundon duke thënë se ato janë “prova” që mbështesin të dhënat dokumentare e bibliografike dhe motivojnë mbajtjen e mbiemrit Mazreku – Kastrioti nga Kastriotët.29

Po kundër të gjitha këtyre të dhënave provuese se mbiemri i parë i Kastriotëve ka qenë Mazrek, është shprehur historiani Kristo Frashëri. Në veprën “Skënderbeu-Jeta dhe vepra”,30 në funksion të tezës së tij se “Kastriotët e kanë pasur origjinën nga familje shqiptare nga Dibra e Poshtme”, autori rrjeshton disa argumente mohuese që po i analizojmë më poshtë.







Shënime:

1) M. Barletius, Historia de Vita et Gestis Scanderbegi Epirotarum Principis… Impressum Romae per RV S.a (1508-1510). Shih edhe përkthimin në shqip nga S. Prifti, Skënderbeu, Tiranë, 1964, 1968.

2) Angelo Andrea, Genealogia d’Imperatori Romani et Constantinopolitani et de regi, principi et Signori…, Roma, 1553.

3) Da Cange, Historia Byzantina Dublici Commentario Illustrata, Part I, Familiae Augustae, Arna et Insignia, Venice, Bartolemeo Javarina, 1729 (Gjenealogjinë e Kastriotëve e ka në faqen 270).

4) Në shqip: “Konstandin Kastrioti, me mbiemrin Maserek, princ ose zot i Matit dhe i Kastorisë, kujtohet prej Flav Komnenit, i cili thotë se vdiq në vitin 1390”.

5) J.G. von Hahn, Reise durche die Gebiete des Drin und Wardar, Vienna, 1867

6) Ch. Hopf, Chroniques Gréco-Romanes, Berlin, Weidmann, 1873

7) Historia e Shqipërisë, botim i Universitetit të Tiranës, vëll.I. Hartuar nga Selim Islami e Kristo Frashëri, Redaktorë përgjegjës: A. Buda, S. Pollo, Tiranë 1959. Ribotuar më 1967.

8) Historia e Skënderbeut (Gjergj Kastriotit) Mbretit të Shqipërisë 1412-1468. Prej Peshkopit Theofan (F.S.Noli). E botuar prej Shoqërisë Korchare “Arësimi”, Boston, Shtypshkronja e Diellit, 1921.

9) L’Albanie et l’Imvasion Turque au XV-e siécle, Université de Louvaine, Paris, 1937, p. 33, shën. 2.

10) D. Radeshi, Principata e Kastriotëve, në BUShT, SSHSH, 4, 1961, f.28-29.

11) F. Noli, po aty, f. 65, shën.2.

12) A. Gegaj, po aty.

13) D. Radeshi, po aty.

14) G. Schiro, Gli Albanesi e la questione balcanica, Napoli, 1904, f. 199, 216-218, 400, 599-600

15) Po aty, f. 400; D. Radeshi, po aty, f.30, shën.2

16) Po aty, f.201; D. Radeshi, po aty, f.30, shën.3

17) Po aty, f. 199; A. Gegaj, po aty, f. 33, shën.2

18) Shih rev. Leka, nr.67, 1938, f.344, shën.7; D. Radeshi, po aty, f.30, shën.15

19) J. E. Pisko, Skanderbeg, Historische Studie, Wien, 1894, f.126; A. Gegaj, po aty, f.34, shën.1

20) E. Barbarich, L’Albania, Roma, 1905, f.177, shën.2; “I Castrioti sembrano originari di Maserek, villaggio posto sui colli alle falde del monti Zuccali. Sembra infatti che Maserek sia stato il nome piu antico di questa nobilissima famiglia albanese, come attestano Ducange e Flavio Comneno…”; F. Noli, Historia e Skënderbeut… 1931, f. 66, shën.2

21) F. Noli, po aty, f.67

22) A. Gegaj, po aty, f. 33-34: “Leur nom le plus ancien, Mazreku, etait inconnu des chroniqueurs contemporains. Il fut remplacé plus tard par celui de Castriota. La famille des Castriota a emprunté son premier nom au village de Mazreku, situé dans la region de Hasi”.

23) Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiranë, 1985, f. 460.

24) Në punimin “Fytyra e Skënderbeut në dritën e studimeve të reja, në “Buletin i Institutit të Shkencave”, nr.3-4, Tiranë, 1951, A. Buda përmend të dhënën e A.Gegajt se Kastriotët rrjedhin nga një katund Mazrek në Has.

25) Botuar në Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës, SSHSH, 4, 1961

26) A. Dyselje, Dalja në det e principatës së Kastriotëve prej fundit të shek.XIV deri në vdekjen e Skënderbeut, në “Konf. e Dytë. Stud.Alb.”, I, Tiranë, 1961, f.121.

27) Po aty, f. 28 (pra i sllavizon Kastriotët).

28) Po aty, f. 29.

29) D. Kurti, Mbi prejardhjen e familjes së Kastriotëve, në “Konf. e Dytë e stud.Alb.”, vëll.I, Tiranë, 1969, f. 624

30) K. Frashëri, Skënderbeu – Jeta dhe vepra, Tiranë 2002.




Mazreku ndodhet në Has

A.Gegaj thotë prerasi se “Mazreku ndodhet në Has. Emri më i vjetër i Kastriotëve, Mazrek ishte i panjohur nga kronikanët bashkëkohorë. Ai u zëvendësua më vonë nga mbiemri Kastriot. Familja Kastrioti e ka sjellë mbiemrin e parë nga fshati Mazrek, që gjendet në krahinën e Hasit…

Në zërin “Kastriotët” të Fjalorit Enciklopedik Shqiptar (1985), A. Buda është shprehur se “Kastriotët ishin me prejardhje nga Hasi dhe kishin atje fshatrat me emër Mazrek, Kostur…, pra le të nënkuptuar emërtimin “Mazrek” që e kishin pasur ata.

Në mbështetje të tezës Mazrek-Kastriot

Një dëshmi tjetër e pavarur mund të jetë edhe një e dhënë e M.Beçikemit, sipas së cilës një kapedan me emrin Mazrek, ndoshta njëri nga djemtë e Gjon Kastriotit, që ndodhej në ushtrinë serbe, rrethoi Shkodrën, me që gjatë viteve 1419-1422 Gjon Kastrioti ishte aleat i Stefan Llazareviqit. Në mbështetje të ekzistencës së çiftit mbiemëror Mazrek-Kastriot vijnë edhe pohimet e Piskosë, Barbarikut, Nolit, Gegajt, A. Budës, D. Radëshit, D. Kurtit e ndonjë tjetri.

“Konstandin Kastrioti, i mbiquajtur Mazëreku”

Engjëlli na thotë se gjyshi i Skënderbeut ishte “Konstandin Kastrioti, i mbiquajtur Mazëreku, princ dhe zot i Matit (Aemathiae) dhe i Kosturit (Kastoriae), vdekur më 1390”. Duke u nisur se Kastriotët sundonin në fillim në Has, mbiemrin e dytë, Mazëreku, ata mund ta kenë marrë në fshatin Mazrek të Hasit. Këtu, në Has, gjindet edhe fshati Kostur që ishte edhe pronë e Kostandinit…”


Publikuar tek gazeta Tema,
9 tetor 2005

[Albo]

Rreth emërtimit “Mazrek” të Kastriotëve(2)

Edhe një herë për Konstantin Kastriotin, princ i Kosturit dhe i Matit

Dr. Shefqet Hoxha

Me që historianët Ch. Hopf e J. G.Hahn e kanë cilësuar Flav Komnenin fallsifikator gjenealogjish, si rrjedhim – sipas Kristo Frashërit – edhe njoftimi i mbiemrit të dyfishtë Kastriot-Mazarek ose Kastriot-Mazarak nuk është i saktë. Është kjo një logjikë e pamend. Sepse historianët i kanë sqaruar dyshimet e ngritura ndaj personalitetit të Flav Komnenit, familjes dhe pohimeve të tij.31 Në se Flav Komneni ka gabuar duke e nxjerrë derën e Engjëllorëve pasardhëse të perandorëve të Kostantinopojë, për fisin e Kastriotëve ai nuk gënjen, nuk është fantazist dhe s’kish pse ta bënte këte.32 Nga ana tjetër, as Hopfi, as Hahni nuk mund të merren si etalon i së vërtetës; edhe ata kanë gabuar, sepse i kanë nxjerrë Kastriotët me origjinë të huaj, gjegjësisht sllave, siç kanë bërë edhe shumë të tjerë. Por edhe Muzaka duhet marrë me rezervë, sepse kujtimet e tij, duke u rikopjuar e riprodhuar gjatë shekujve, mund të kenë pësuar ndryshime – siç kanë menduar Hopfi33 – dhe D. Radeshi.
Ndërkaq, çështja në se ka qenë apo nuk ka qenë Konstandin Kastrioti stërgjysh i Skënderbeut34, kjo nuk mund të hedhë poshtë faktin se Kastriotët mbanin edhe një mbiemër të dytë, Mazrek, siç e dëshmuam më sipër me të dhënat që sollëm.
Një çështje tjetër që – sipas K. Frashërit – vënka në dyshim ekzistencën e mbiemrit të dyfishtë Kastriot-Mazrek (a Mazarak), na qenka mungesa e dëshmive dokumentare që do të provonin edhe se Kastriotët kanë qenë princa të Matit e të Kosturit (të Hasit – Sh.H.): “Constantinus Castriotus, cognomento Meserechus, Aemathiae et Castoriae Princeps…” Mungesën e dokumentave, pasi e ka konstatuar për fundin e shek. XIV, e shpjegon kështu A. Dyselje (Alain Ducellier): “Sidoqoftë, varfëria e dokumenteve përsa i përket familjes së Kastriotëve në këte kohë flet qartë. Kjo varfëri e ka burimin pa dyshim, së pari, te rëndësia e paktë që kishte kjo familje, sepse, duke u ndodhur thellë në brendësi të vendit, ajo nuk kishte asnjë lidhje me fuqitë, arkivat e të cilave janë baza e pothuaj të gjitha njohurive tona për këto treva: me Venetikun dhe Raguzën”.35
Megjithate – vijon historiani francez – nga fundi i shek.XIV zotërimet e Kastriotëve kanë pamjen e një principate thjeshtë tokësore. Të dhënat e Ndre Engjëllit (Flav Komnenit – Sh. H.)36, Frang Bardhit37 dhe të kronistit raguzan Lukari38, provojnë në mënyrë të pamohueshme se kjo familje kishte në dorë një territor modest, që shtrihej nga treva e Hasit (Mazrek dhe Kostur) në atë të Matit”.39 Por ate që s’e bëjnë dokumentet e fundit të shek.XIV, e kanë plotësuar historianët. “Mirditën dhe Hasin i kishte Gjon Kastrioti, po Barleti s’ua përment emrat dhe i përmbledh në emrin e përgjithshëm Aemathiae” – thotë F. Noli.40
Në një dokument që ka botuar Radoniqi, dëshmohet se tokat që zotëronte Gjon Kostrioti në 1320 shtriheshin nga Shufadaja afër Lezhës e deri në Prizren.41
Edhe dyshimet e tjera që hedh K. Frashëri mbi mbiemrin (Mazrek) të Kastriotëve (aktet noteriale të botuara nga G. Schiro janë të vona dhe të dyshimta; se Skënderbeu dhe pasardhësit nuk e kanë përdorur ndonjëherë vetë mbiemrin “Mazrek”) nuk kanë aq peshë sa të çonin autorin në përfundimin e gabuar se “kur bëhet fjalë për familjen e Skënderbeut, mbiemri Mazarak (pra Mazrek) nuk duhet të merret në konsideratë”: Përkundër këtij mendimi të paargumentuar, duhet ta themi açik se autori mbron një tezë të paramenduar dhe jo të një rrjedhe logjike. Dhe dihet se konkluzionet e paravendosura t’i errin sytë.
Meqë më sipër ne pohuam edhe një herë se mbiemri “Mazrek” ka ekzistuar krahas atij Kastriot, madje para këtij (A. Gegaj: “Il fut remplacé plas tard par celui de Castriot) dhe këte familja e Kastriotëve e ka pasur nga fshati me të njëjtin emër që ndodhet në Has dhe fare pranë Drinit; fshatrat tjerë me emrin Mazrek që ndodhen në vise të tjera (Shkodër, Mat, Dibër, Çamëri) nuk kanë pasur lidhje me Kastriotët.
Pra – siç ka shkruar Noli – Konstantin Kastrioti ka qenë princ i Kastrisë (Kosturit) dhe i Matit dhe llagapin Mazrek e ka shtuar për të treguar katundin a fisin të cilit i përkiste.42

Po ku gjendej Mazreku, prej të cilit kanë pasur tedelin Kastriotët?

Në defterët kadastrorë osmanë të fundit të shek.XVI (1571, 1591) është regjistruar edhe fshati Mazrek, si timar i Hysenit, birit të Mehmet Beut, me 27 shtëpi, një çift dhe 8 beqarë, një vendbanim relativisht i madh për kohën, i cili bënte pjesë në nahijen e Domeshtiçit.43 Ky fshat është njejtësuar nga S. Pulaha me Mazrekun e sotëm të Hasit të Gurit, në të djathtë të Drinit të Bardhë dhe fare afër këtij lumi.44 Këte qendër të banuar e gjen edhe Sh. Gjeçovi në Bajrakun e Madh të Hasit45 dhe pas tij edhe M. Vokshi, i cili ka shpaluar edhe një gojëdhënë për të.46 Edhe unë, që në vitin 1968, kam kumtuar se edhe një lagje e vjetër e fshatit Vranisht në Has të Brinjës quhet Mazrek47, por kjo nuk del e regjistruar në kadastrën osmane të shek. XVI48 . Përndryshe fshati Vranisht (më 1571: Ivranishta), në fundin e shek.XVI, bënte pjesë në nahijen e Pashtrikut.49
Dëshmia se një lagje e sotme e fshatit Vranisht të Hasit mban po emrin Mazrek nuk është pa interes. Duket se kjo vjen nga tradita e hershme e malësive, të cilat, pse i nënshtroheshin procesit të tramundancës, kishin dy qendra banimi, njërën për verë (bjeshkën) dhe tjetrën për dimër (vërrinin). Me kohë edhe vendbanimet verore shndërroheshin në qendra të përhershme, pra formonin lagje e më vonë edhe fshatra më vete. Kështu duket ka ndodhur edhe me Mazrekun buzë Drinit (të Bardhë) dhe Mazrekun e Vranishtit, por për këte nuk kemi të dhëna gojore,50 të cilat, përndryshe, na thonë se banorët e sotëm të këtij vendbanimi kanë ardhur nga Sakati i Iballës, dhe aty kanë pasë shkuar nga Sakajani i Spasit. Të ardhurit në vendbanimin e ri në Has u quajtën Mazrekë, pse ashtu emërtohej qendra ku u ngulën.51
Sipas një gojëdhëne të botuar nga M. Vokshi,52 Mazrekët e Hasit janë fisi më i vjetër në atë krahinë. I pari i tyre, Mazi i Rrekut, banonte heret në Voksh të Madh. por më vonë qenë vendosur në Has, ku dy vëllezër krijuan vendbanimet e njohura me emrin Mazrek.
Nga Hasi mazrekasit janë shpërndarë nëpër vise të Kosovës, në Gjakovë, Pejë, Podrimë (Mamushë, Optorushë, Retijë, Hoçë), në Prizrend etj. Në shek.XVII e më pas, prej Mazrekëve të Prizrenit kanë dalë prelatë e meshtarë katolikë të njohur, më i shquari syresh, Pjetër Mazreku, arqipeshkëv i Tivarit, na ka lënë disa relacione e një fjalorth dygjuhësh. (1633)
Si përfundim, mund të themi se në Has, prej nga dihet se e kanë pasur origjinën Kastriotët (Flav Komneni, 1553; Lukari (1605); Fr. Bardhi (1635); Fermenxhini, 1892, (që ka botuar një kodeks boshnjak të shek.XV), A. Gegaj, A. Buda; K. Biçoku etj. gjenden fshatrat Kostur, Mazrek, Kastrat të lidhur historikisht me të parët e Skënderbeut, të cilët kanë bartur dy mbiemra, Mazrek e Kastriot: të parin e kanë marrë nga fshati Mazrek, të dytin nga fshati Kastrat; si ndodhi kjo do ta lnorim në një punim tjetër.

Ku janë shpërndarë mazrekasit?

Nga Hasi mazrekasit janë shpërndarë nëpër vise të Kosovës, në Gjakovë, Pejë, Podrimë (Mamushë, Optorushë, Retijë, Hoçë), në Prizrend etj. Në shek.XVII e më pas, prej Mazrekëve të Prizrenit kanë dalë prelatë e meshtarë katolikë të njohur, më i shquari syresh, Pjetër Mazreku, arqipeshkëv i Tivarit, na ka lënë disa relacione e një fjalorth dygjuhësh.

Mazrekët në defterët kadastrorë osmanë

Në defterët kadastrorë osmanë të fundit të shek.XVI (1571, 1591) është regjistruar edhe fshati Mazrek, si timar i Hysenit, birit të Mehmet Beut, me 27 shtëpi, një çift dhe 8 beqarë, një vendbanim relativisht i madh për kohën, i cili bënte pjesë në nahijen e Domeshtiçit.43 Ky fshat është njejtësuar nga S. Pulaha me Mazrekun e sotëm të Hasit të Gurit, në të djathtë të Drinit të Bardhë dhe fare afër këtij lumi.

Përfundimet e gabuara të Kristo Frashërit

Në një dokument që ka botuar Radoniqi, dëshmohet se tokat që zotëronte Gjon Kostrioti në 1320 shtriheshin nga Shufadaja afër Lezhës e deri në Prizren. Edhe dyshimet e tjera që hedh K. Frashëri mbi mbiemrin (Mazrek) të Kastriotëve nuk kanë aq peshë sa të çonin autorin në përfundimin e gabuar...


Shënime:
1) Shih, në mes tjerësh, Pouqueville, Notice sur la filiation de la famille des Anges, p.13-19. Sipas tij, ende në shek.XVI, Engjëllorët mbanin titullin “duces Drivasti”.
“Pas dëshmimit të Tivarasit, të anonimëve dhe të Dhimitër Frangut, shtëpia Engjëlli, të cilën s’e përmend fare Hopfi, ishte princore dhe nga ato më të vjetrat e Shqipërisë” – thotë Noli (Hist. e Skënd., 1921, f.65, shën.2). Athanas Gugaj (vep. e përm. f.34, shën.2) ka shkruar: “Hopf et Hahn se trompent aussi pour la famille d’Ange (Angelus, Angelo, Ejlli), qui étnit d’origine princière. Tous les chroniqueurs contemporains de Scanderbeg l’affirment. Les Ange portaient encore au XVIe siècle le titre de duc: “duces Drivasti” (=Hopfi e Hahni gabohen se familja Engjëlli nuk ishte me origjinë princore. Të gjithë kronikanët bashkëkohorë të Skënderbeut, përkundrazi, e pohojnë këte. Engjëllorët mbanin ende në shek.XVI titullin “duk” (duces Drivasti)
2) Shih D. Radeshi, po aty, f. 28.
3) Ch. Hopf, po aty, f. XXXIII-XXXV.
4) Muzaka dhe Hopf mbajnë si gjysh të Skënderbeut një Pal Kastrioti, që kish pasur si prona vetëm dy fshatra, Sinjën dhe Gardhin e Poshtëm në Dibër të Poshtme.
5) A. Dyselje, po aty, f.121
6) Pohimi i Flav Komnenit: “Constantinus Castriota cognomento Meserechius, Aemathiae et Castoriae princips” (1553), në “Angelo Andrea, Genealogia d’Imperatori Romani et Constantinopolitani et de regi… Roma, 1553
7) Pohimi i Frang Bardhit: “Duhet të dimë se është një pjesë e vogël e Epirit apo e Arbërisë që sot në kohën tonë quhet zakonisht nga epirotët dhe bashkëvendësit tanë “As”. Pranë këtij vendi janë vendosur e ndodhen pulatasit dhe dukagjinasit, popullsi të Arbërisë. Përmes këtyre popullsive dhe përmes maleve shumë të larta rrëshqet lumi i shënuar dhe shumë i shpejtë Drin. Në këte pjesë të Epirit, ndërmjet vendeve malore të asaj krahine, ngrihet një fshat i vogël i quajtur prej Askolëve Kastrat… (F. Bardhi, Skënderbeu (Apologji), Tiranë, 1967, f.116-117.
8) Pohimi i Lukarit: “Giovanni Castriota signor di Crui, la qual famiglia usci da Castrati, villa nella guiridistione in Az in Albania, poco discosto dal fiume Drilon” (P. Luccari, Copioso ristretto degli Annali di Rausa. In Venetia, 1605, p.86.
9) A. Dyselje, po aty
10) Historia e Skënderbeut (1921), f. 67, shën.1.
11) 25 shkurt 1420: “… Dhe kështu, pra, u dha besa se çdo njeri që do të vijë në tokën time në Shufadajë, në rast se do të pësojë ndonjë dëm dhe fatkeqësi nëpër tokën time deri në Prizren, do t’ua paguaj unë, zoti Gjon me djemtë e tij”, D- Radeshi, po aty, f.32, shën.29.
12) Historia e Skënderbeut (1921), f. 65, shën.3
13) S. Pulaha, Popullsia e Kosovës gjatë shek.XV-XVI, Tiranë, 1984, f.211-212.
14) Po aty.
15) Gjurmimet. At Gjeçovit (At Shtjefën K. Gjeçov) për rreth vendlindjes së Bogdanit, në “Hylli i Dritës”, vëll.V (1930), f.699.
16) M. Vokshi, Fisi Vokshi, Tiranë, 1931, f.40-41.
17) Sh. Hoxha, Rreth gjurmëve të Kastriotëve në rrethin e Kukësit, në “Konferenca e Dytë e Studimeve Albanologjike”, vëll.I, Tiranë, 1969, f.629-631.
18) Shih, S. Pulaha, po aty, f. 226.
19) Ky fshat kishte në vitin 1571 30 shtëpi të krishtera e 8 beqarë; 24 çifte, 9 binakë, 3 beqarë myslimanë.
20) Sh. Hoxha, po aty: “Lagjja Mazrek e Vranishtit ndodhet në krye të fshatit në rrëzë të bjeshkës me të njëjtin emër (Bjeshka e Mazrekut). Ngjitur saj, në krahun verior, ka qenë lagjja Kastrat e Krumës, sot e braktisur. Në kufirin midis dy bjeshkëve (të Mazrekut e të Kastratit) kemi toponimet Xhytetes e Kështeli që dëshmojnë një periudhë historike të caktuar.
21) Po aty.
22) M. Vokshi, po aty.


Publikuar tek gazeta tema,
10 tetor 2005

[Albo]

Mbi debatin për origjinën e heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu

Skënderbeu nuk mund të privatizohet lehtë

Nga Fatos Daci

Këtë muaj, në kuadrin e “Vitit të Skënderbeut” është zhvilluar një veprimtari sesionare në Mat. Më datat 8, 9-10 tetor 2005 në gazetën “Tema” janë botuar artikuj studimorë për Skënderbeun. Të gjithë këto veprimtari janë ndere të merituara për Heroin tonë Kombëtar, por të bën përshtypje se në këto veprimtari diku nën zë , diku me gjysmë zëri dhe diku me zë të plotë është aluduar se Skënderbeu ka preardhjen ( dhe vendlindjen) në Has a në Mat dhe vetë veprimtaritë, për këtë shkak, duket se janë konfiguruar si përpjekje për të privatizuar këtë Hero, duke harruar se ai nuk mund të privatizohet lehtë. Gjurmimi rreth të vërtetës për origjinën dhe vendlindjen e Heroit nuk duhet shndërruar në një qëllim më vete, për t’ia “dhënë” atë një krahine apo për t’ia “rrëmbyer” një krahine tjetër.
Skënderbeu është i të gjithë shqiptarëve. Skënderbeu nuk ishte vetëm princ i Matit dhe Kostorit (Hasit), siç dëshiron ndokush, sepse këto krahina ishin skajet e principatës së Kastriorëve, e cila shtrihej në një territor të gjërë, nga Deti Adriatik në derdhjen e lumit Erzen, Kepin e Rodonit, Skelën e Shufadas dhe shkonte deri në derdhjen e lumit Mat në det dhe përfshinte krahinat e Dibrës, Matit, Kurbinit, Krujës, Tiranës, Mirditës, Hasit, Lumës dhe Zhurin e Dragashin në krahinën e Prizrenit. Ndërsa në një dokument të shkurtit vitin 1445 Stanisha dhe Gjergji janë zotër të Dibrës dhe të Matit. , ndërkohë që në Dibër përfshihej edhe krahina e Rekës, ndërsa në vitin 1426 , Kastriotët i japin Radostushën dhe Trebishtin manastirit të Hilandarit. Më 1467 në Dibrën me shtrirje të madhe territoriale u formuan dy vilajete. Sipas rregjistrit turk të vitit 1583 u formua Kazaja e Dibrës që përfshinte Dibrën e Sipërme, Dibrën e Poshtme, Zhupën, Rekën, Gollobordën, dhe Çermenikën. Dibra në kohën e Turqisë ka qenë një nga 5 prefekturat e Vilajetit të Manastirit. Në atë kohë, Dibra si prefekturë kishte tre nënprefektura: Dibrën e Poshtme, Rekën dhe Matin. Edhe pas vitit 1913, kur pjesë të Dibrës etnike mbetën jashtë kufirit shtetëror, Dibra, deri më 30 dhjetor 1955, ka patur një autoritet administrativ shumë të gjërë, ka qenë qëndër e prefekturës dhe e qarkut, ku Mati ishte nënprefekturë e Dibrës, së bashku me territore të Mirditës, si Kthella, Kurbeneshi e Selita, e deri në fshatin Rrëshen . Edhe pas vitit 1992 Dibra është njësia e madhe administrative, qark dhe prefekturë, ku përfshihet edhe Mati. Kjo vërteton se, si sot dhe asokohe, Dibra ka qenë qendra dhe brenda saj është përfshirë edhe Mati; edhe Hasi në kohën e principatës së Kastriotëve.


Skënderbeu nuk lindi as më Mat e as në Has

Origjinës dhe vendlindjes së Skënderbeut nuk i janë kushtuar vetëm studiuesit që dikush i ka për “zemër”, si Flav Komneni, Hopf, Hahn, A. Dyselje, A.Gega, etj, por janë marrë seriozisht edhe Marin Barleti, Fan Noli, Kristo Frashëri, Luan Malltezi, Maliq Hoshorva, Haki Stërmilli, Haziz Ndreu, Rakip Sinani, Flamur Hidri, Ali Hoxha, etj. Referimi edhe tek këta është i domosdoshëm për të mos manipuluar a tymnuar . Autori i artikujve “Ja tezat shkencore rreth prejardhjes së Kastriotëve” (“Tema” datë 8.10.2050) dhe “Edhe një herë për Konstandin Kastriotin, princ i Kostorit dhe i Matit” (“Tema”, datë 9-10.10.2005), në katër faqe gazete, me 51 referenca, miclohet që të gjejë origjinën krahinore të Kastriotëve, të gjej edhe se Kastriotët kanë patur edhe një mbiemër tjetër (Mazrek-Mazarek a Mezërek) krahas mbiemrit Kastrioti, se kjo gjë “ndiçon dhe origjinën e Kastriotëve” dhe “të përcaktimit të vendlindjes së Skënderbeut”. Në fund të studimit të tij, autori vë “vulën”, shkon aq larg me inusiatat e tij, sa shkruan: “ Si përfundim mund të themi se në Has, prej nga dihet (kur dihet, pse u lodh kaq shumë) se e kanë prejardhjen Kastriotët...” se “të parin (mbiemër-Mazreku-F.D) e kanë marrë nga fshati Mazrek, të dytin (mbiemrin Kastrioti-F.D.) e kanë marrë nga fshati Kastrat” (i largohet mbiemrin të saktë Kastriot dhe parapëlqen një mbimër të sajuar Kastrat). Ndërkohë, që K. Frashëri thotë se Hasi përfshinte 25 fshtra dhe për qëndër kishte Krumën dhe se në Has nuk kishte fshat me emër Kastriot (qoftë dhe Kastrat) . Kastrati edhe sot është lagje fshati ( jo fshat), emër që e mban një fis.
Për të “zgjidhur” këtë enigmë autori i referohet Flav Komnenit por nuk vë tekstualisht fjalët e citimet e drejtpërdrejta të tij, thotë se” Kastragjyshi i Skënderbeut, quhej Konstandin Kastrioti dhe mbante edhe mbiemër Mazërek. Përsa i takon problemit se ai mbante edhe një mbiemër të dytë Mazrek, Mazarek, apo Mazërek, këtë gjë nuk arrin ta vërtetoi. Bile, për t’i shkuar idesë së vet deri në fund, për t’ia përngja “mëzin pelës” autori lodhet për të na gjetur dhe dy Mazrekë në Has, një në zonë malore (për verë) dhe një në zonë kodrinore (për dimër), që të bëj diversion me përcaktimin shkencor të derisotëm se Kastriotët kishin zotërime Sinën dhe Gardhin e Poshtëm, të cilat gjenden vetëm në Dibër. Ndërkohë, asqë merr mundimin për të argumentuar përse Kastriotët mbanin dy mbiemra. Principata e Kastriotëve, atëherë dhe sot, nga dokumentat dhe trashëgimia gojore, quhet Principata e Kastriotëve dhe jo e Kastratëve a e Mazrekëve. Princërit e kësaj principate quheshin kastriotas (jo kastratas e jo mazrekas) dhe asnjëherë nuk është pranuar prej kastriotasve ( siç pohon edhe vetë autori i shkrimit) se ata mbanin edhe një mbiemër të dytë. Atëherë, përse duhet besuar kjo hamendje, aq më shumë kur vetë autori përdor fjalën “ndoshta” dhe jo “kështu është !” ?
Për t’i shkuar deri në fund idesë së tij, autori i shkrimeve të sipërcituara, bën shumë citime, të cilat nuk kanë askurrgjë të përbashkët me origjinën dhe vendlindjen e Skënderbeut. Duke cituar një dokument, me numër reference 15, për të na mbushur mendjen për mbiemrin e dyfisht Mazrek, Mazerek apo Mezërak, citon ” Gjergj Mazerek Kastrioti”. Në kontekstin origjinal “Mazrek, Mazarek apo Mezërek është shfaqur si atësi e Gjergjit dhe jo si mbiemër, mbiemri është i qartë Kastrioti dhe gjithkush e çmon lehtësisht se Gjergji në fjalë del i biri i Mazrek Kastriotit. Diku tjetër, duke cituar referencën numër 16, shkruan “e keni origjinën nga familja e shumë të shkëlqyerit Mazrek Kastrioti”. Edhe ky citim, për këdo , shkon kundër asaj që përpiqet të argumentoi autori. Në këtë rast Mazrek përsëri është emri ( jo mbiemri i njëfisht apo i dyfisht) i personit me mbiemër Kastrioti. Dhe pse të mos pranojmë se mund të ketë patur ndër Kastriotët edhe një person me emër Mazrek? Edhe në Dibër, në Begjunec, ka një fis Mazari. Po të ishte puna për afri, atëherë, pse të mos themi se Mazaret e Dibrës shkuan në Has dhe u bënë Mazrek?! Pastaj Mazreku i vërtetë është në Muhur, shumë afër Sinës dhe shumë afër Drinit, siç dëshmojnë edhe burime dokumentare, kur përmendin Mazrekun.
Në paragrafin e tretë, të kolonës tretë, citimi u autorit, bile në korsiv, është: “…farefis me të famshmin dhe të pathyeshmin kapedan Gjergj Mazerek Kastrioti”. Dhe në këtë rast nuk sjell argument pro tij, por kundër idesë së tij, sepse fjala Mazerek është shfaqur në formën e një atësie të pakontestueshme. Dhe, përsëri, asgjë për të vertëtuar se Kastriotët mbanin dhe mbiemrin Mazrek apo Mazarek, apo Mezërak.
Më pas autori sjell një të ashtuquajtur “dëshmi’ të M.Biçekemit, kur ai flet për një kapedan me emrin (jo mbiemër) Mazrek që, “ndoshta është njëri nga djemtë e Kastriotit”. Edhe në këtë rast vetë i cituari thotë “ndoshta”, ndërsa autori i shkrimit thotë “po, kështu është”, aq më shumë kur edhe ky burim bën fjalë për një person me emër Mazrek dhe me mbiemër Kastrioti dhe jo një Kastriot me mbiemër Mazrek.
Autori, duke cituar Piskon, thotë se “mbiemri i parë i familjes së Kastriotëve ka qenë Mazrek dhe se ky fshat ndodhet pranë Shkodrës”. Pra, as burimi i cituar nuk thotë se gjendet në Has, siç pretendon autori i shkrimit, as në Tropojë e as në Lumë, por vetëm në Shkodër. Ndërkohë, Piskon e mbështet edhe citimi tjetër, për llogari të E.Barbarich, të cilin autori i shkrimit e beson të ketë thënë se” Kastriotët duhet të jenë me origjinë prej Mazrekut, fshat që gjendet mbi kodra në faqen e malit të Cukalit”. Në këtë rast autori është hapur kundër idesë ( a dëshirës) së tij, se së pari burimi i cituar thotë “duhet të jenë” dhe jo “janë” dhe së dyti përcakton fshatin që gjendet “mbi kodra në faqen e malit të Cukalit” . Po, gjithkush e di se mali i Cukalit (1722 metra mbi nivelin e detit) gjendet në Shkodër, vetëm pak km. në VL të qytetit, (qindra kilometra larg vendit që i intereson autorit) dhe jo në Has e në Lumë, e as në Dibër.
Duke iu referuar Nolit, autori i shkrimeve përmend fjalët e tij “ Kastriotët rrjedhin nga katundi Kastriot i Dibrës së Poshtme ose nga një fshat i quajtur Kastria, që ndodhej në Mat, a në Mirditë, a në Has”. Pra, edhe Noli tekstualisht thotë se (Kastriotët-F.D.) rrjedhin nga “katundi Kastriot” dhe pastaj me mënyrë dyshuese le të hapur edhe mundësinë se (Kastria) ndodhet në Mirditë, Has a Mat. Atëherë, përse autori merr si të vërtetë mënyrën dyshuese të Nolit dhe nuk merr për të vërtetë mënyrën përcaktuese të Nolit? Thotë edhe se Matin dhe Hasin nuk i përmend fare dhe për t’i vënë “vulën” idesë së vet, autori citon dhe beson si të vertetë absolute “dëshminë” “prerazi” të A.Gegës (trashëgimi gojore e mbledhur në zonat e Shkodrës !), se “Mazreku ndodhet në Has”. Se kë beson e kë jo autori, kjo është punë e tij, por për besueshmëri të idesë së tij, ai duhet të citonte edhe burimet dokumentare në të cilat e mbështet këtë konkluzion vetë A.Gega. Edhe në se e marrim të mirëqenë atë që thotë A.Gega, nuk mjafton për të vërtetuar lidhjen Mazrek –Kastrioti. Gega vetëm thotë se në Has ka një Mazrek, dhe nuk thotë gjë se ky Mazrek na ka pjellë Kastriotin, atë që don autori. Bile, për t’i shkuar idesë së tij deri në fund, autori është i mendimit se Kastriotët sundonin në fillim në Has, por nuk merr mundimin të bind lexuesin me burimet e kësaj të dhëne.
Autori citon Kristo Frashërin të ketë thënë se Hopf dhe Hanh e quajnë Flav Komnenin si faksifikator gjenologjish, ndërsa vetë shton “Nga ana tjetër as Hopf e Hahn nuk mund të merren si etalon i së vërtetës, dhe ata kanë gabuar, i kanë nxjerr Kastriotët me origjinë të huaj, gjegjësisht sllave, siç kanë bërë me shumë të tjerë. Por edhe Muzaka duhet marrë me rezervë, sepse kujtimet e tij , duke u rikopjuar e riprodhuar gjatë shekujve, mund të kenë pësuar ndryshime-siç kanë menduar Hopfi -dhe D.Radeshi.” Atëherë, farë thjeshtë, autori beson vetëm në Flav Komnenin, sikur çelsi i botës enigmatike të ishte vetëm në dorën e Flavit.
Më poshtë autori kundërshton mendimin e Dilaver Radeshit, se mungojnë dokumentat që do të provonin se Kastriotët kanë qenë princa të Matit e të Kostorit (Hasit) dhe për të sjellë argumenta përballë kësaj i referohet përsëri A.Dyseljes: “ Të dhënat e Ndre Engjëllit (Flav Komnenit-Sh.H.) Frang Bardhit dhe të kronistit raguzian Lukari, provojnë në mënyrë të pakundërshtueshme se kjo familje kishte në dorë një territor modest që shtrihej nga Treva e Hasit (Mazrek dhe Kostur) në atë të Matit”. Edhe këtu nuk thotë asndonjë gjë, kur thotë se dy skajet e principatës ishin Hasi dhe Mati, kur dihet se në mes tyre janë Dibra dhe Mirdita, me të tjerë. Autori i referohet edhe Nolit të madh, sipas të cilit Mirditën dhe Hasin i kishte Gjon Kastrioti dhe më tej citon edhe një dokument tjetër që thoshka se “ tokat që zotëronte Gjon Kastrioti, më 1320, shtriheshin nga Shufadaja afër Lezhës e deri në Prizren”. Përsëri, edhe në është kështu, asgjësendi nuk vërteton origjinën e Kastriotëve nga Hasi e nga Mazrekët e Hasit. Autori, drejtpërsëdrejti, i bën karshillëk Kristo Frashërit. Për të vërtetuar atë që nuk e vërteton dot duket se të gjithë “inatin” e ka me të, si një nga historianët që ngulmon se Gjergj Kastrioti lindi në Sinë të Dibrës. Bile, autori i shkrimeve të botuara në gazetën “Tema”, thotë qartë e haptazi “Duhet të themi açik se autori (Kristo Frashëri-F.D.) mbron një tezë të paramenduar dhe jo të një rrjedhe logjike dhe dihet se konkluzionet e paravendosura t’i errin sytë”. Se “tezat e paramenduara” dhe “konkluzionet e paravendosura” t’i errin sytë, jemi dakort. Po, ç’paramendim e paravendosje kishte Kristo Frashëri, kur ai nuk ishte as nga Dibra, as nga Mati e as nga Hasi; kur për të të gjitha këto treva, si dhe të tjerat, janë njësoj? Edhe sikur të mendosh se autori kërkon “të bëj petulla për vete”, nuk është për t’u çuditur.
Edhe ata që pretendojnë se prejardhja e Skënderbeut është nga Mati nuk kanë argumenta në favor të tyre. Ata citojnë kithtazi vetëm Marin Barletin kur thotë se “krerët e fisit të Kastriotëve kanë rrjedhur nga Ematia (ex Aemathia), prej një dere fisnike”. Duke cituar Barletin, ata, thonë se Emati është Mati. Por nuk është kështu. Emati, në këtë formë nuk ka kuptimin e Matit. Vetë Barleti, në raste të tjera, Emati quan trevë të Maqedonisë. ”Shkurt, -shkruan K.Frashëri- kur Barleti thotë se Kastriotët janë nga Emati, ka parasysh jo Matin, por provincën e dikurshme të Maqedonisë, ku bënin pjesë dhe trevat dibrane”

Gazeta Tema,
17 tetor 2005

[Albo]

Mbi debatin për origjinën e heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu(2)

Skënderbeu lindi dhe luftoi në Dibër

Fatos Daci

Me historinë e Kastriotëve dhe të Skënderbeut janë marrë edhe shumë historianë të mendimit ndryshe me autorin e shkrimeve të botuara te “Tema”, të cilëve ai nuk denjon t’u referohet.
Shumë përfundime të kohëve të ndryshme duken sajesa të mirëfillta. Fillimisht u hodh mendimi se emri Kastriot vinte nga emri Kastrat, se Skënderbeu kishte lindur në Kastrat dhe se emri Kastriot ishte transformim i emrit Kastrat. Po, pse duhet të merremi me përqasje apo transformime fjalësh, gjë që ngjason sikur të merresh me gjurmën e ujkut, kur para ke “vetë ujkun”, ndërkohë që prej shekujsh është e dokumentuar ekzistenca e fshatit Kastriot në Dibër?!
Pse duhet të sajojmë dy Mazrek të paqenë në Has, kur kemi Sinën dhe Gardhin që janë vërtet fshatrat ku ka lindur Skënderbeu? Pse duhet të kërkojmë toponime të përafërta, të cilat mund të jenë emra fshatrash, krahinash e territoresh, kur ne kemi toponime të pastra që vërtetojnë origjinën e familjes së Kastriotëve dhe që kanë lidhje direkte me vendlindjen e Skënderbeut?
Është fakt historik se Skënderbeu, u kthye në Shqipëri nga beteja e Nishit, më 3 nëntor 1443, me 300 dibranë! Përse nuk mori matjanë a hasjanë? Nga Nishi, për të ardhur kudo në Shqipëri, ai duhej të vinte patjetër në Gostivar. Dhe, erdhi. Nëse ai kishte prejardhjen nga Hasi dhe vendlindjen e kishte atje, pse nuk mori rrugën për në Has (si kushdo që kthehet i përmalluar nga dheu i huaj dhe që së pari kërkon të shmallet me vatrën e tij, fshatin e krahinën e vet; si kushdo që kur bie në nevojë, së pari kërkon ndihmën e të vetëve), duke kaluar nga Dragashi dhe pastaj, o të hynte nga Prizreni, o nga Kukësi, për të dalë në Has, kur kilometrat ishin të njëjta? Pse nuk kaloi Dibrën të shkonte në Mat, në se dikush pretendon se ai e kishte prejardhjen nga Mati? Pse nuk hyri as nga rruga Gostivar-Qafëthanë-Tiranë, kur kilometrat ishin përsëri njësoj, por hyri drejt e në Dibër? Pse kërkoi mbështetjen e dibranëve dhe me to mori, dhe dibranizoi, edhe Krujën?! Pse vetëm në Dibër Skënderbeu zhvilloi plot 17 beteja të përgjakshme me turqit, në të cilat la në fushën e betejës 15 mijë luftëtarë dhe asgjësoi plot 108 mijë ushtarë turq, nga 28 beteja që zhvilloi gjithsej? A mund të thotë ndokush se Skënderbeu zhvilloi qoftë një betejë në Has a në Mat? Ata që thonë e shkruajnë se Skënderbeu kishte prejardhjen (vendlindjen) në Mat a në Has le të “numërojnë” sa gjeneralë a kapedanë kishte Skënderbeu në ushtrinë e tij nga Hasi apo nga Mati, ndërkohë që të gjithë gjeneralët dhe bashkëluftëtarët historikë më të zotë dhe më të afërt i kishte nga Dibra (Bile shumicën nga Çidhna, ku bën pjesë dhe Sina), si Pal Kukën, PaL Maneshin, Zaharia Gropën, Moisi Golemin, Vladan Gjuricën, etj.. Le të thonë pretenduesit, qoftë edhe një toponim në Has a në Mat, që mban emrin e Skënderbeut, kur në Dibër ka, përveç plot të tjerëve, edhe dy Monumente të Kulturës, që u shpallën të tilla në fund të janarit të vitit 1963, si Kalaja e Skënderbeut (Petralba) në fshatin Guribardhë dhe Qyteti i Skënderbeut në Qafë-Murrë. Përse sulltani, në vitin 1466, e bëri masakrën në Çidhën (ku vrau dhe masakroi 8000 burra, gra e pleq) dhe nuk e bëri në Has e në Mat? Masakroi Çidhnën sepse Çidhna ishte e Skënderbeut dhe vetëm aty ai hakmerrej keq ndaj tij. Pra, Skënderbeun me Dibrën dhe dibranët, e lidhnin njëmijë e një fije të fuqishme, si lidhjet shpirtërore e lidhjet gjakësore. Kjo është logjika dhe logjika është çelësi për të shkuar tek provat.
Fjalori Enciklopedik Shqiptar, botim i Akademisë së Shkencave të RPSSH, veçmas Aleks Buda: “Më vonë (Kastriotët e Hasit –F. D.) i shtrinë zotërimet drejt J, ku Pal K., gjyshi i Skënderbeut, zotëronte fshatrat Sinë dhe Gardh i Poshtëm dhe mandej dy Dibrat”. Mirë, thotë se kastërgjyshi ishte prej Hasi dhe kaq. As që i shkon ndërmend të thotë se vendlindja e tij ishte Hasi, si bën autori i shkrimet e tij. Në se do të merreshim vetëm me prejardhjet për të përcaktuar vendlindjet, mbase llogaria do të na i nxirrte edhe shqiptarët si japonezë, kinezë apo indianë të Amerikës.
Po në këtë fjalor, Pipi Mitrijorgji, kur shkruan për fshatin Kastriot, thotë: “Fshati Kastriot, në shekullin e XIII ishte pronë e Kastriotëve”, d.m.th., kur nuk kishte lindur as Skënderbeu, për të cilin pretendohet se vitlindja e tij është 1405. Pra, Skënderbeu ka lindur qyshkur fshati Kastriot, Sinat, Gardhi dhe e gjithë Dibra ishin të Kastriotëve. Tjetër: po ky fjalor citon “Kufijtë e së cilës (Principatës së Kastriotëve-F.D.) u shtrinë që nga bregdeti e Kepi i Rodonit mbi fushën bregdetare (pa Krujën) deri në afërsi të Lezhës, mbi Mat e një pjesë të Mirditës, mbi dy Dibrat dhe Rekën, deri në afërsi të Prizrenit në VL. ” Pra principata e Kastriotëve shtrihej edhe në Hasin që gjendet në mes të këtyre territoreve që u cilësuan, por çështja nëse kjo principatë shtrihej edhe në Mat e në Has nuk vërteton assesi, që prejardhja dhe vendlindja e Skënderbeut janë Mati dhe Hasi, siç pretendon autori.
Marin Barleti, duke përshkruar ardhjen e Skënderbeut nga Nishi, shpjegon shumë qartë se cilat ishin lidhjet e forta shpirtërore të Skenderbeut me Dibrën: “dhe në fshehtësinë më të madhe (pasi braktisi fushëbetejën e Nishit, më 3 nëntor 1443) në të shtatën ditë arriti në Dibër”, se “atë vend e njihte dhe e donte shumë Skënderbeu për besnikëritë dhe trimëritë e shumta dhe të shënuara që banorët kishin treguar për hir të mbretërisë së t’et, Gjonit, kur atij i binte në qafë otomani” prandaj “pothuaj e gjithë rinia sikur të mos kujdesej për gjë tjetër i kishte rrëmbyer armët dhe po i shkonte pas Skënderbeut dhe e quajtën “shpëtimtar të tyre”.” Sipas këtij burimi Gjoni kishte jetuar dhe kishte luftuar së bashku me dibranët dhe jo me të tjerë.
Gjon Muzaka, mik dhe bashkëluftëtar i Skënderbeut, në kujtimet e tij, shpjegon bindshëm se Gjon Kastrioti kishte patur zotërime të tij vetëm Sinën dhe Gardhin dhe se aty, e askund tjetër, nuk lindi Skënderbeun: “Ta dini se zoti i gjyshit Skënderbej quhej Pal Kastrioti, i cili nuk kishte zotërime të tjera veç Sinës e Gardhin dhe prej tij lindi Gjon Kastrioti dhe prej tij zoti Skënderbej”.
Haki Stërmilli, për historinë e Kastriotëve, rreshton gjithë ato argumenta bindëse përse Skënderbeu ishte dibran:
"Vetë fjala "Kastriot" që është emri i kësaj familjeje, flet për origjinën e fisit të Skënderbeut. Me që historianët nuk e kanë dijtë se katundi Kastriot gjendet në Dibër, 8 km në Veri të Peshkopisë, kanë gabuar përcaktimin e origjinës së familjes "Kastrioti".
Ndër argumentat e H. Stërmillit janë edhe toponimet. Kështu ai evidenton gojëdhënat për shtrirjen e dikurshme të qytetit të Kastriotit me 8000 shtëpi, si dhe për toponimet "Pusi i Gjonit" e "Kopshti i Gjonit" në fshatin e sotëm Kastriot, për fortesën në këtë vend, për "Tempullin e Kastriotit" në fshatin e vogël "Shëngjergj", për lisin e "Terzishtes", për fshatin me emrin "Kukaj" dhe për të provuar se familja Kastrioti e ka origjinën nga fshati "Kastriot" i Dibrës rreshton këto argumente:
“1.N'asndonjë vend tjetër të Shqipërisë nuk ka ndonji katund tjetër që të ketë emrin Kastriot.
2.Gjyshi i Skënderbeut, Pal Kastrioti, kishte në zotërimin e vet katundet Sinë e Gardh i Poshtëm. Sina gjendet në të majtë të Drinit të Zi, rranxë bjeshkës që mban emrin Pllajë. Sina ndahet në dy lagje: Sina e Epër dhe Sina e Poshtme. Këtu është edhe Gardhi. Kujtojmë se ky katund do të jetë Gardhi i Muhurrit. Kuptohte vetiu pra se gjyshi i Skënderbeut nuk mund të kishte në zotërim katunde që s'ishin afër Kastriotit. E Sina dhe Gardhi janë afër Kastriotit.
3.Tashmë, asht fakt historik se kur u kthye Skënderbeu në atdhe, erdh në Dibër dhe, pa u nis për Krue, deshi të provonte besnikërinë e dibranëve.
4.Dibra, sikundër vërtetohet nga dokumente të ndryshme, ka qenë pricipatë e Kastriotëve dhe dibranët, subjektet ma besnikë dhe ushtarë efektivë të familjes Kastrioti.
5.Gojëdhana mbi "Derën" e Kastriotit e sidomos mbi Skënderbeun asht e pasur në Dibër sa n'asnjëndonji krahinë tjetër".
H. Stërmilli, në pjesën e pestë të librit “Dibra në Praga të Historisë” flet për fortesat që dispononte Skënderbeu në Dibër, si: 1.Kështjelli e Sfetigradit, sot e quajtur Kalaja e Koxhaxhikut; 2.Kështjelli e Modrisës (sot Modriç) afër katundit Modriç, mbi një kodër strategjike në bregun e majtë të Drinit, në rranxë maleve të Jabllanicës, ballë për ballë me Koxhaxhikun; 3.Kështjelli i Grazhdanit në rrugën Dibër-Peshkopi; 4.Kështjelli i Homeshit në lindje të katundit Homesh, në krah të majtë të Drinit dhe në breg të lumit të quajtur Zall; 5.Kështjelli i Steluzit në Mat (juridiksion i Qarkut të Dibrës-Hilmi Sadikaj); Kështjelli i Petrablës në Mat, asht ndërmjet katundit Fshat dhe Gurit të Bardhë mbi një majë mali (juridiksion i Qarkut të Dibrës-Hilmi Sadikaj. Tregojnë se Kastriotët kanë qenë qysh me shekullin XIV banorë të Çidhnës në përgjithësi dhe të Sinës në veçanti, derisa aty nga shekulli XVII ose XVIII humbasin përfundimisht gjurmët e tyre.
K.Frashëri: ”Në vitet e para të shekullit të XV: ”duket se familja e Gjon Kastriotit banonte herë në Kastriot e herë në Sinë”.
Përsëri humanisti shkodran, Marlin Barleti, thotë: "se jo vetëm Skënderbeu, kur u kthye nga Nishi, në Dibër, i njihte dibranët, por edhe dibranët e njihnin Skënderbeun. Prandaj ai u kthye në Dibër pa luftë, si në shtëpinë e tij dhe qysh të nesërmen, në mëngjes, ai u shoqërua nga qindra dibranë për të marrë me dredhi Krujën”.
Ndërsa Xhelal Ndreu në librin e tij "Nuk ka qetësi në Lisivalle", shkruan: "I përmenda këta si cekët se edhe në Dibër kanë dalë trima legjendarë, qysh prej princit të vet, Skënderbeut, siç e quante veten Prici i Dibrës dhe Zot i Krujës…".
Haziz Ndreu, studiuesi dhe mbrojtësi fanatik i idesë se Skënderbeu pa asnjë dyshim është dibran, në librin e tij "Dibra në udhën e historisë", shkruan: “I ati i Gjergjit, Gjon Kastrioti, doli më vonë nga Sina dhe u vendos në Kastriot, ku i kishte mundësitë për t'u zgjeruar më shumë me zotërimet e tij. Në krye të fushës së Kastriotit ndërtoi kullën që përmendëm më sipër. Si më i aftë, Gjoni, filloi menjëherë të fusë në dorë tokat përreth, të zgjerojë pronat e tij, ndërsa familjen vazhdonte ta mbante në Sinë. Më vonë, ashtu siç thuhet edhe në histori, ai e shtriu sundimin e tij në krahinën e Dibrës, pastaj edhe në atë të Matit. Këtë e arriti duke përfituar nga dobësia e principatave shqiptare në kohën kur turqit depërtuan thellë në tokat e Shqipërisë.
…Për Gjergj Kastriotin, të birin e Gjonit, populli thotë se lindi në Çeliasë… Ashtu si babai i tij që zotëronte krahinën e Dibrës dhe të Matit, edhe Skënderbeu i mbajti këto gjer në fund.
Rakip Sinani: ”Princi Gjon Kastrioti kishte shtëpi banimi në Sinë, kullë në Kastriot dhe vendbanim në kështjellën e Varoshit, të Gurit të Bardhë dhe në Krujë”.
Flamur Hidri, Prishtinë: “pikërisht në lagjen Shërgjerth të fshatit Sinë, lindi më 1405 Gjergj Kastrioti Skënderbeu, i cili sipas traditës popullore u rrit në lagjen Çeliasë të fshatit Kastriot”.


Vendlindja e Skënderbeut në Dibër është e zyrtarizuar

…Dhe, si për t’ua vënë vulën këtyre hulumtimeve shkencore, në vitin 1985, në Dibër u ngritën Muze të Skënderbeut në Kastriot, Muhurr dhe në Sinë. Kjo gjë nuk u bë as në Mat e as në Has. Me datën 2 nëntor 1985, me rastin e 580 vjetorit të lindjes së Heroit Kombëtar, Skënderbeut, në qytetin e Peshkopisë është zhvilluar një sesion Shkencor “Për origjinën e Kastriotëve”.
Në këtë sesion, përveç shtetarëve të lartë të asaj kohe, morën pjesë edhe autoritete të larta shkencore të Institutit të Historisë dhe të Akademisë së Shkëncave, si Prof. Stefanaq Pollo (i cili bëri dhe konkluzionet e sesionit shkencor), Luan Malltezi, Selami Pulaha, Maliq Hoshorva, etj..
Po me datën 2 nëntor 1985 këto autoritete të larta shtetërore e shkencore përuruan edhe “Muzeun e Kastriotëve” në fshatin Sinë të Çidhnës së Dibrës, duke përcaktuar e zyrtarizuar prejardhjen dhe vendlindjen e Heroit tonë Kombëtar, Skënderbeut; ndërsa në vitin 2004, brenda 2-3 ditëve, qytetarët e Dibrës së Madhe mblodhën rreth 40 mijë dollarë dhe i bënë Skënderbeut shtatoren e merituar në qytetin e tyre të lashtë. Kështu, djalin e tyre, Skënderbeun, dibranët e kanë bërë të pavdekshëm midis tyre.
Ja si shkruante një kronist që përcolli përurimin e “Muzeut të Kastriotëve” në Sinë: “Këtu, nga Sina, dallohen vende të tilla historike si djepe të Kastriotëve, si Mazrekat (Pra Mazreku është Muhurr, afër Çidhnës) e Gardhi në Muhurr, qyteti i Çidhnës, fshati Kastriot me kullën e Gjonit, Kalaja e Skënderbeut”.

Fund


Gazeta Tema,
18 tetor 2005