Kryetari i Izraelit ne Vatikan

[iliria e para]

KRYETARI I IZRAELIT PËR TË PARËN HERË NË VATIKAN

Qytetërimi botëror debitor i kulturës hebraike

Vizita e Kacavit bërë Vatikanit është hapi i parë, pas dy mijë vitesh, në afrimin e serishëm të dy religjioneve vëllazërore.

Xhoana M. Perkaj

Javën e kaluar, papa Benedikti XVI e ka pranuar në vizitë zyrtare kryetarin e Izreaelit, Moshe Kacav. Është kjo vizita e parë shtetërore që i është bërë Vatikanit nga ana e një presidenti hebraik. Vizita ka zgjatur gjysmë ore dhe me atë rast kryetari Kacav e ka përsëritur ftesën e drejtuar nga kryeministri Ariel Sharon, në muajin korrik, që Papa ta vizitojë Tel Avivin.
Raporti mes Izraelit dhe Vatikanit është shumë më tepër se një raport mes dy shteteve. Sot, kur mendojmë për hebrenjtë, vetvetiu imponohen dy asociacione: Holokausti dhe shteti i sotëm i Izraelit në konflikt të pafund me fqinjët arabë. Armiqësia, herë e hapur, herë latente mes konfesionit të krishterë (të të gjitha riteve) dhe atij hebraik, e përcjellë qytetërimin europian dy mijë vjet. "Hebrenjtë janë vëllezërit tanë më të mëdhenj", ka thënë Gjon Pali II me rastin e vizitës bërë Sinagogës së Madhe në Romë, duke u bërë papa i parë për 2000 vjet të krishterimit, i cili ka hyrë në një sinagogë. Nuk ekzistojnë fjalë më të përshtatshme me të cilat do të mund të shprehej lidhshmëria e gjenezës shpirtërore të dy besimeve.
Andaj, dy mijë vjet të raporteve konfliktuoze duken si një marrëzi e shtrenjtë, marrëzi e cila ka zgjatur tepër shumë.
Është fakt i pamohueshëm se historia e deritashme botërore ka karakter europocentrik. Qytetërimet e larta janë zhvilluar edhe në pjesë të ndryshme të botës, por, asnjë prej tyre nuk e ka pasur një vijë të drejtë dhe të pandërprerë të përpjetëzes si Europa. Kulturat europiane jo vetëm që nuk janë shuar siç ka ndodhur në pjesët e tjera të botës (Sumeri, Egjypti) por, kanë bërë evoluim njëra në tjetrën, duke shkuar përpjetë në skalën e zhvillimit kualitativ. Mjafton të ndiqet vija kryesore e këtij evolucioni, ku kultura antike greke paraqet themelin. Vijnë, pastaj, kultura helenistike dhe ajo romake, por jo si kultura të ndara, por si transmetuese të kulturës greke, në pjesë më të largëta të kontinentit indoeuropian, e cila merr trajta të reja. Kështu arrihet deri te Humanizmi dhe Renesansa.
Në dy mijë vitet e fundit, kultura magjepsëse e periudhës antike vazhdon me kulturën e krishterë. Në këtë mënyrë, tradita dhe kultura shpirtërore hebraike, si pjesë e pandashme e krishterimit, do të hyjë në simbiozë me traditën e lashtë indoeuropiane, duke rezultuar me atë që njihet si qytetërim europian. Hallka tjetër që e lidh qytetërimin europian me hebrenjtë është fakti se predikuesi i besimit të ri, të krishterë, ka qenë Jezusi, nga një familje e varfër hebraike nga Nazareti.
A mund të paramendohet historia e njerëzimit pa Isaac Newtonin ose Albert Einsteinin? Qytetërimi botëror është debitor i kulturës hebraike. Jo vetëm të asaj që është zhvilluar në diasporë, kryesisht në Perëndim, ku hebrenjtë kanë qenë të integruar në strukturat shoqërore dhe politike, por edhe më tepër përmes ndikimit kulturologjik. Në këtë rrafsh mund të veçohen tri komponenta. E para është se shkenca e cilëson judaizmin si "religjion të historisë". Derisa religjionet pagane politeiste kanë një karakter ciklik, duke u përsëritur në kohë dhe hapësirë të paidentifikuar, religjioni monoteist hebraik lidhet me personalitete dhe ngjarje konkrete historike. Komponenta e dytë është identifikimi i kritereve të moralit, për të parën herë në historinë e religjionit. Në rend të parë, ndalimi i flijimit të njeriut për shkaqe religjioze (tregimi për Abrahamin dhe djalin Isakun), parimet rigoroze të moralit seksual dhe monogamisë (tregimi për mbretin David dhe Baatshebën, gruan e Urit). Dhe, komponenta e tretë e rëndësishme është ndarja rigoroze e religjionit nga pushteti laik. Populli që në emrin kombëtar e ka Zotin (Izrael do të thotë "Zoti është i madh) është veçuar edhe në këtë aspekt nga popujt e tjerë të Lindjes, duke u bërë pararendës i rregullimit laik të shtetit, një mijë vjet para erës së re.
Bono Vox nga bandi U2, i njohur për punë humanitare dhe fan i madh i Papës Gjon Palit II ka thënë në mënyrë piktoreske se "Papa ka qenë frontman i të gjithë papave". Guximi me të cilin Gjon Pali i është qasur kapërcimit të tabuve të kota, e dokumenton këtë pohim të Bonos. Vizita e Kacavit bërë Vatikanit është hapi i parë, pas dy mijë vitesh, në afrimin e serishëm të dy religjioneve vëllazërore.

KOHA JAVORE