Historia e KOASH gjer në vitin 1944

[Albo]

10. Hierarkia e lartë e Kishës Orthodhokse Autoqefale

Si mbyllje të këtij studimi të shkurtër mbi Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë po japim disa shënime të shkurtëra biografike të hierarkëve të Kishës që përbëjnë Sinodhin e Shenjtë.

1. Kr. H. e Tij Imz. Kristofor Kissi, Kryetar i Kishës Orthodhokse Autoqefale, Kryepiskop i Gjithë Shqipërisë, ka lindur në lagjen Kala të Beratit; ka mbaruar Shkollën Theologjike të Halqit (Hejbeli) të Stambollit më 1908. Pas mbarimit të studimeve ka qenë profesor i Gjimnazit të Jovan Bankës në Korçë. Para luftës Ballkanike Kr. H. e Tij është kthyer në Stamboll; ka marrë më 1916 në atë qytet gradën episkopale dhe është emëruar Episkop i Makriqojt të Kostandinupojës gjer në vitin 1923. Më 1923 ështe dërguar në Stamboll prej Qeverisë Shqiptare një komision i posaçëm me autorizimin që të çelë negociata me Patrikanën Ekumenike, të cilat dështuan. Pas dështimit të qëllimeve të këtij komisioni, Imz. Kristofori ka lënë Episkopatën e tij në Stamboll dhe ka ardhur në Shqipëri. Më 1923 është emëruar Episkop i Beratit, më 1934 Episkop i Korçës dhe më 1937 Kryetar i Kishës Autoqefale dhe Kryepiskop i Gjithë Shqipërisë.

2. Kr. H. e Tij Imz. Visarion Xhuvani, Mitropolit i Beratit, është nga Elbasani. Studimet e mesme dhe të larta theologjike i ka kryer në Athinë. Më 1926 është dorëzuar Episkop në Cetinjë prej dy Episkopësh rusë nga të emigracionit. Ka marrë pjesë në lëvizjen për pavarsinë e Kishës. Më 1929 formoi Sinodhin e Shenjtë dhe u bë Kryetar i Kishës Autoqefale. Më 1936 jep dorëheqjen nga Kryesia dhe më 1941 u emërua Mitropolit i Beratit - Vlorës dhe Kaninës.

3. H. e Tij Imz. Agathangel Camçe, Episkop i Korçës, ka lindur në Korçë ku ka kryer dhe Gjimnazin grek. Më 1903 shkoi në Amerikë ku morri pjesë në lëvizjen kombëtare. Më 1919 u dorëzua prift në New York. Shërbeu në Amerikë si meshtar dy vjet, duke shkuar qytet më qytet dhe duke bërë shërbesa fetare në gjuhën shqipe. Më 1921 vjen në Shqipëri. Më 1922 morri gradën e Arqimandritit dhe më 1929 u hirotonis dhe u emërua Episkop i Beratit. Pas 1941-it u transferua si Episkop i Korçës - Përmetit dhe Voskopojës.

4. H. e Tij Imz. Serafimi, Episkop i Prizrenit, lindi në Prizren më 1873 ku kreu shkollën fillore dhe Seminarin. Më 1902 qe dorëzuar prift në Shkodër. Si shërbeu si meshtar në Pejë e në Prizren. Më 1906 shkoi në Rusi ku kreu Akademinë Shpirtërore. Më 1912 u emërua profesor në Seminarin e Prizrenit, më 1914 qe transferuar si i tillë në Gjimnazin e Shtetit në Maqedoni dhe më 1920 qe dorëzuar Episkop i Shtetit. Pas 1929 u transferua në Prizren me titullin: I Rashko-Prizrenit.

5. H. e Tij Imz. Irine Banushi, Episkop i Strugës ka lindur në Shkodër më 1906 ku kreu dhe mësimet fillore dhe gjimnaziale. Pas mbarimit të Seminarit të Cetinës ndoqi Fakultetin e Theologjisë pranë Universitetit të Beogradit nga dhe u diplomua. Më 1938 qe emëruar prej Kryesisë së Kishës Autoqefale profesor i Seminarit dhe njëkohësisht prej Ministrisë së Arësimit profesor i gjuhës Latine dhe i historisë në Liceun Shtetëror të Tiranës. Më 1942 u hirotonis dhe u emërua me vendim Sinodhit Episkop i Strugës - Prespës dhe Caredvorit.

6. Ikonom i Madh Mitrofor At Vasil Marko, anëtar i Sinodhit është nga katundi Borovë e Kolonjës ku ka bërë dhe mësimet e para. I jati i tij Grigor Papa Marku ishte kryetar i Shoqërisë Shqiptare të Sofjes. Për ndjenjat e tij kombëtare u detyrua të largohej nga Bullgaria dhe vajti në Amerikë. Në qytetin Boston, Mass., ndoqi kurset e natës në një shkollë të mesme. Më 1919 qe dorëzuar prift në Saint-Louis dhe më 1921 së bashku me H. e Tij Episkopin e Korçës Imz. Agathangjelin erdhën në Shqipëri ku janë përpjekur për pavarsinë e Kishës. Në Kongresin e Beratit më 1922 qe zgjedhur Kryetar i Këshillit të Lartë. Ka kryesuar komisionin që më 1923 shkoi në Stamboll për tu marrë vesh me Patrikanën për çështjen e Kishës Shqiptare. Më 1929 Kisha Shqiptare për shërbimet që i ka sjellë çështjes kishëtare i dha gradën e Ikonomit të Madh me të drejtën të mbajë dhe mitër pa kryq e të jetë anëtar i Sinodhit.

[Albo]

15 vjet më parë...

Vizita e parë zyrtare në Patriarkanën Ekumenike

Në kuadrin e ciklit të vizitave, që sipas traditës së Kishës Orthodhokse, Fortlumturia e Tij, Kryepiskopi i Tiranës dhe i gjithë Shqipërisë Anastasi do të bëjë në të gjitha Kishat Orthodhokse Autoqefale të botës... nga 21 deri 24 korrik 1995, Ai vizitoi Patriarkanën Ekumenike të Konstandinopojës.
Në këtë vizitë, e para e ciklit, Fortlumturia e Tij Anastasi shoqërohej nga Përfaqësuesi i përgjithshëm arkihieratik Atë Jani Trebicka, Atë Efthim Kallama, dhjakon Sotir Xhaferi dhe teologu z. Dhimitër Beduli.

E premte 21 korrik.

...Në oborrin Patriarkanës Ekumenike kishin dalë për të pritur delegacionin e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë e gjithë hierarkia e lartë, krejt kuadri klerik e laik i saj, si edhe shqiptarë me banim në Stamboll. Të gjithë së bashku, nën tingujt e kambanave, hynë në Kishën Patriarkale të Shën Gjergjit, ku filloi të psalet Dhoksologjia...

Më pas, delegacioni u prit nga Tërëshenjtëria e Tij, Patriarku Ekumenik Vartholomeu I, në prani dhe të anëtarëve të Sinodit të Hirshëm. Tërëshenjtëria e Tij Fort e Hyjshme i uroi mirëseardhjen delegacionit të Kishës sonë, shprehu gëzimin dhe kënaqësinë e tij për punën e madhe që është kryer deri tani për ringritjen e riorganizimin e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, me gjithë pengesat dhe vështirësitë e hasura dhe i bëri një vlerësim të denjë personit të Fortlumturisë së Tij, Kryepiskopit Anastas, për kontributin shumë të çmuar që ka dhënë në fushën kishtare, studimore dhe misionare...

... Kryepiskopi Anastas falënderoi për pritjen jashtëzakonisht të përzemërt që i rezervoi delegacionit, për vlerësimin që i bëri punës së kryer dhe personit të tij modest, duke theksuar, se vizita e tanishme e këtij delegacioni është edhe një shprehje e përzemërt dhe e sinqertë e mirënjohjes dhe e falënderimit ndaj Kishës së Madhe e të Shenjtë të Krishtit, ndaj Patriarkanës Ekumenike, për iniciativën që Ajo mori në kohën e duhur dhe në bazë të së drejtës që gëzon, si i pari fron i Orthodhoksisë mbarë, për zgjidhjen kanonike të problemit të rindërtimit dhe riorganizimit të Kishës sonë Orthodhokse Autoqefale ...

E shtunë 22 korrik, paradite. Delegacioni i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë pati një takim me një delegacion të Patriarkanës Ekumenike...
Pasdite, delegacioni ynë shkoi në ishullin e bukur turistik të Halkit (Hejbeli), ku mbi një kodër, në qendër të tij, ndodhet manastiri i hirshëm i Shën Triadhës dhe Instituti i Lartë Teologjik. E diel 23 korrik.

Në kohën e Dhoksologjisë u vendosën në qendër të Kishës dy frone. Do të meshonin bashkarisht Tërëshenjtëria e Tij Fort e Hyjshme, Patriarku Ekumenik Vartholomeu dhe Fortlumturia e Tij, Kryepiskopi Anastas, me pjesëmarrjen dhe të gjashtë mitropolitëve, anëtarë të Sinodit të Hirshëm Patriarkal.
...Pjesët e Liturgjisë që i takonin Kryepiskopit Anastas, Atë Janit dhe dhjakon Sotirit, u thanë në gjuhën shqipe. Shqip u tha edhe lutja e Zotit “Ati ynë”, nga z. Dhimitër Beduli.

Pas mbarimit të Liturgjisë Hyjnore, u krye nga Patriarku Ekumenik dhënia e ofiqit të lartë kishtar “Arhont mësues i Ungjillit”, anëtarit të delegacionit të Kishës sonë, z. Dhimitër Beduli, për kontributin e tij të gjatë kulturor-arsimor në dobi të Kishës.....

Ngjallja

[Albo]

[monikal]

3. Lëvizja nëpër Kolonitë Shqiptare të jashtme

Por, hovin më të madh kjo lëvizje e mori nëpër kolonitë shqiptare të jashtme ku shqiptarët gëzonin më tepër liri dhe sidomos në ato të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Këtu mund të themi se u fillua puna me sistem e me gjallëri e zell të madh. Protagonisti i vërtetë i saj qe Fan Noli, i cili më, 8 Mars 1908, pas dëshirës së përgjithëshme të shqiptarëve të atjeshëm u dorëzua prift në Boston prej Mitropolitit Rus të Njujorkut Imz. Platonit, pasi më përpara qe kërkuar dhe qe marrë për këtë akt pëlqimi i Sinodhit të Kishës Ruse. Më 22 të po këtij muaji që ish e diela e Orthodhoksisë, u celebrua në Knight Hall të Bostonit mesha e parë në gjuhën shqipe në mes të gëzimit dhe entuziazmit të të gjithëve dhe në pasdreken e asaj dite u themelua në Phoenix Hall Boston Massachusets Kryekisha e Shën-Gjergjit dhe u zgjodhën pleqësitë ë para kishëtare. Qysh atëherë prifti i ri iu përvesh punës. U përpoq dhe botoi në gjuhën shqipe librat kishëtare më të domosdoshëme, të përkthyera prej tij që kur ish laik(30).[/i]

Një kontribut të madh për krijimin e themeleve të kishës ortodokse shqiptare të pavarur nga shovinizmi grek , luajti Petro Nini Luarasi, i pari emigrant politik shqiptar në ShBA dhe themeluesi i te parave shoqeri ortodokse shqiptare"Pellazgu" e "Malli i Memedheut".
Ja disa indikacione për aktivitetin e tij si besimtar ortodoks i shquar shqiptar ne kurorezimin e FanNolit prift e meshën e pare ku Petro Nini qe psallt ( gjithnjë ortodoks)

Gazeta Kombi, 10 janar 1908
"Zgjedhjet e shoqërisë Besa-Besë ( ku u diskutua edhe per një prift shqiptar)
Folën Kristo Dako dhe FanNoli ...Pas priftit Jakob që bëri të njohur se arkipeshkopi rus Platoni do të ndihmojë, z.Petro Luarasi me një fjalë të shkurtër rrëfeu mirënjohjen që do të kenë shqiptarët në kishën ruse porsa të ndihmojë të fillojë kisha shqip. Kështu mbetën të gjithë të kënaqur e plot gëzim nga kjo.’’

Nga një rekord zyrtar i marrë nga arshiva e zyrës civile Hudson, të botuar më vonë në Kalendarin e botës, 1939
‘’U mbajt një mbledhje tjetër e cila zgjodhi një komision që të kërkojë kandidaturën e një shqiptari për prift. Dhe kandidatë ishin dy: Fan Noli nga Bostoni dhe Petro Luarasi nga Klintoni Mass të cilët u votuan prej delegatëve të Natic-ut,Balboro-it, dhe Hudson-itdhe fitoi Fan Noli që të dorëzohej prift’’

Veterani Guri Sevo, shkruan
“Edhe në çështjen e kishës shqipe që lojti një rol të madh në lëvizjen kombëtare tonës, Petro Nini Luarasi ka qenë flamurtar i parë, jo vetëm në Shqipëri po e po, por edhe në Amerikë. Më 1905 me rastin e refuzimit të priftit grek të Wochester-it,Mass, që të mbulonte një shqiptar të vdekur, shqiptarët iu lutën Petros të bëhej prift...Për hir të çështjes shqiptare edhe prift do të kish pranuar të bëhej Petroja por ai ia lëshoi vendin një shqiptari më ‘’aksios’’ për këtë zyrë të shenjtë Fan Nolit...”
(Guri Sevo, Mësuesi im i shqipes, 1936, f.84-85)

‘’Pasi u dorëzua Fan Noli prift më 25 vmars 1908 nxorri meshën e parë shqip në BostonI vetmi që mund të zinte vendin e psalltit qe Petro Luarasi...natyrisht nuk gjendej psallt tjetër në gjuhën shqipe i përgatitur. Z.Luarasi psallti mirë. Pas ungjillit mbajti një fjalë për këtë çështje dhe provoi dobitë që do të lkish patur atdheu tonëporsa të kish përdorur gjuhën e vet në kishë. Si u mbarua mesha foli Petro Luarasi ërmbi këtë çështje shumë bukur.’’ Shumë shqiptarë porsa dëgjuan se ai (Fan Noli) u urdhërua (prift) prej episkopit rus u bindën se me të vërtetë është ortodoks. Pas kësaj ata që ishin më fanatikë ndjekës të Patrikanës, u bënë më të zjarrtit e kishës shqipe. Kuptuan se nuk është mëkat të përdoret gjuha shqipe në kishë si] u kish thënë dhespoti dhe që të gjitha mallkimet kishin qëllim politik’’ Kombi 22 mars 2008


Guri Sevo shkruan: "Si mbaroi mesha petro sa s’qante nga gëzimi! dikush i tha që prifti shqiptar qenkesh me të vërtetë shumë i zoti.
-përndryshe nuk do të vinte mitron pa vënë kamillafin, iu përgjegj Petro për të caktuar kryelartësinë me të cilën e nxorri meshën e parë prifti i parë shqiptar’’ Guri Sevo, Mësuesi im i shqipes, 1936, f.86)

Mesha në Hudson Mass
Siç dihet në Hudson u fillua shoqëria kishtare ‘’Nderi Shqiptar’’ prandaj pas Bostonit natyrisht vjen Hudsoni. Kjo shoqëri vuri në praktikë idenë e fillimit të një kishe shqip duke mbledhur ndihma dhe duke dërguar priftin Fan Noli në Nju Jork. Pas meshës mbajti një fjalë greqisht Fan Noli (që krijoi keqkuptime ndër dëgjuesit). Pas fjalës së priftit z.Petro Luarasi foli shqip mjaft orë dhe shumë bukur “ kombi, 27 mars 1908
Fan Noli ka shkruar:" Petro Nini Luarasi ishte Paul Reeveri shqiptar, ai qe i pari pionier i lëvizjes kombëtare në Amerikë‘’
--------------
Historia shkruhet mbi fakte, e jo me hamendje

[Seminarist]

Për hir të çështjes shqiptare edhe prift do të kish pranuar të bëhej Petroja por ai ia lëshoi vendin një shqiptari më ‘’aksios’’ për këtë zyrë të shenjtë Fan Nolit...”
(Guri Sevo, Mësuesi im i shqipes, 1936, f.84-85)

Po te krahasojme kete kuote me te dhenat qe na jep Mustafa Kruja, ne leterkembimin e tij me pater Paulin Margjokaj, shohim se ne kete kohe per shume "ortodokse" dinjitet prifteror = koncept politik laik. Kjo eshte nje periudhe PROTO-enveriste qe do conte natyrshem, via diktatures se lehte te Zogut, drejt e ne shtypjen e plote te fese ne 1967.


Ja kuota e Mustafa Krujes per Nolin:

Fan Noli, ........., - shpirtnisht i lame prej fejet - me gjithe qi prift e kryetar Kishe per oportunitet politik -, ......

Nuk eshte rastesi qe Katoliket i shpetuan kesaj lloj "Feje" te perzier haptazi me ateizem, nenshtrim ndaj politikes laike, apo komunizem, sikurse ndodhi me ortodokset gjate gjithe shekullit 20.

[ilia spiro]

Pas kësaj ata që ishin më fanatikë ndjekës të Patrikanës, u bënë më të zjarrtit e kishës shqipe. Kuptuan se nuk është mëkat të përdoret gjuha shqipe në kishë si] u kish thënë dhespoti dhe që të gjitha mallkimet kishin qëllim politik’’ Kombi 22 mars 2008

Mendoj se kjo nuk eshte gjuhe e nje te Krishteri Orthodhoks, pasi Patriarkana ka qene eshte dhe do te jete Nena jone e Madhe, pa te cilen nuk do te ekzistonte Kishe Orthodhokse. Levizjet kane qene ne kohe te caktuar dhe ne kushtet e pjekura.

Edhe shpallja e Kishes sone Autoqefale dhe perdorimi i gjuhes shqipe u shpall me Tomos-in prej Patriarkanes.

[monikal]

Mendoj se kjo eshte gjuha e nje te krishteri ortodoks shqiptar i cili i ka vuajtur ne gen disa gabime te renda te Patriarkanes dhe kshes ortodokse greke ne ate kohe (disa thone se ishte e njejta strategji, por nuk po merremi me supozime por me fakte). Meqe po merremi me historine e krijimit teKishesOrtodokse Autoqefale Shqiptare analizohen edhe shkaqet, edhe pasojat dhe nuk na ngelet neve te ribejme ngjarjet per hir te interesit e politikave te sotme qe mund te ndryshojne sipas konjukturave. Hajani ortodokseve shqiptare buken, por mos ua permbysni kupen se ju ze syte.

[Seminarist]

Monikal, mendoj se per ty prononcime te tilla nga njerez serioz dhe qe e deshen Nolin, si Mustafa Merlika Kruja, nuk perbejne problem. Per mua PO!

Leterkembim 1947-1958, fq 73

Fan Noli s'kishte vokacjon shpirtnuer, kishte leme orthodoks dhe urrente kishen greke thjesht nga pikpamja politike si Shqiptar.

[monikal]

Monikal, mendoj se per ty prononcime te tilla nga njerez serioz dhe qe e deshen Nolin, si Mustafa Merlika Kruja, nuk perbejne problem. Per mua PO!

Leterkembim 1947-1958, fq 73

Fan Noli s'kishte vokacjon shpirtnuer, kishte leme orthodoks dhe urrente kishen greke thjesht nga pikpamja politike si Shqiptar.

Tek ana juaj kam dègjuar shumè prononcime "serioze" ndaj Fan Nolit por ky qe dhate tani qenka "shume, shume serioz". Mustafa Kruja tè gjykojè Fan Nolin ...dhe per politike?
Seminarist nga histori qenkeni bernut. Njeri qe dhe mbeti demokrat, tjetri nga demokrat u kthye nè fashist. Sa pèr nivel kulturor pastaj, bir o bir... Sa per ato fillimet ne Konare po por pastaj ...aman, aman. E ku i honepste Fan Noli kameleonet profashiste!

[ilia spiro]

Mendoj se kjo eshte gjuha e nje te krishteri ortodoks shqiptar i cili i ka vuajtur ne gen disa gabime te renda te Patriarkanes dhe kshes ortodokse greke

Une postoj ne mbrojtje te KOASH-it dhe nuk merrem me cenimet personale te kurrkujt. Dhe as marr persiper te korrigjoj historine...sot eshte kohe e ringritjes teresore te Kishes Orthodhokse ne Shqiperi, e cila nuk do te ekzistonte pa Patriarkanen. Te rrebelohesh ndaj Patriarkanes, do te thote te mos jesh orthodhoks.