Abdi Mati

[Kallmeti]

"Jam i martuar me Zaira Hamzaraj e bija e Zihniut njërit prej deputetëve të Vlorës në Kongresin për shpalljen e pavarësisë dhe ngritjes së flamurit më 28 nëndor 1912"

Bashkëshortja e Abdiut jep aprovimin për botimin e shënimeve autobiografike të Gjeneralit dhe gjykimeve të tij mbi situatat që kalonte vendi gjatë shërbimit të tij në Flotë

Abdi Mati, njeriu që themeloi Flotën Detare Luftarake

"Unë rrjedh nga një familje nëpunës i mesëm, Jam lindur në katundin Fullqet të Matit më 23 dhjetor 1919. Kjo datë, duhet të jetë ngatërruar, sepse nëna më ka shpjeguar se ishte shtatzënë në kohë lufte"

Abdiu mbante emrin e gjyshit. Gjysh Abdiu, ashtu si edhe meshkujt e tjerë të familjes së tij, ishte ushtarak i lartë i perandorisë Otomane. Ai kishte gradën e pashait dhe ishte djalë i një pashai. Karjera ushtarake e kishte bërë të punonte anë e kënd perandorisë, duke përfshirë edhe qytetin e Prizerenit e të Prishtinës, sa që i biri në shkollë thirrej Adil Prizereni dhe më pas Adil Prishtina.

Kontaktet me fshatin Fullqet të Matit, ishin të detyrueshme dhe si të tilla mbaheshin të vazhdueshme. Në fshatin e madh të Matit, ishin pronat e familjes si edhe fisi i tyre. Aty ishin familjet Peçi e Shiraj nga të cilat rridhte familja e pashallarëve otoman.

Lëvizjet e vazhdueshme të ushtarakëve për shkak të detyrës, dhe veçanërisht luftrat ballkanike të fillimit të shekullit XX, si edhe fundi i perandorisë Otomane dhe lindja e shtetit të ri Turk, bënë të zhdukeshin gjurmët e kësaj familje të madhe ushtarakësh. I vetmi dëshmitar për atë familje ishte gruaja e Adilit, nëna e Abdiut, e cila tregonte për vjerrin dhe familjen e të shoqit të përhapur anë e kënd perandorisë.

Babai
Quhej Adil Abdi Mati. Ka lindur më 1878 nga martesa e pashait matjan me një grua prej fshatit të tij Fullqet.

Kreu studime ushtarake në akadeinë perandorake. Në familje ka mbetur kujtimi se ai ishte në një shkollë me Ataturkun, gjë të cilën e dëshmon edhe diploma që ruhet ende në shtëpinë e të birit, djalit më të vogël, Petritit. Ai shërbente në trupat perandorake pranë Ministrisë së jashtme Otomane. Aty njihet me Ismail Qemalin, dhe më 1912 kthehet në Shqipëri ku mori pjesë në ngritjen e flamurit në Vlorë. Me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, Adili u fut në rradhët e ushtrisë shqiptare ku shërbeu me gradën e tij kapiten deri në qeverinë e Fan Nolit. Me ardhjen e Zogut në pushtet, ai nxirret në pension dhe si patriot veteran i lidhet një pension i vogël. Vdes në Tiranë më 1927, duke lënë gruan dhe katër djem: Galipin, Abdiun, Ganiun dhe Petritin.

Adili ishte burrë i pashëm, shtatlartë. Vitet e fundit të jetës i kaloi duke udhëtuar në Shqipëri. Shiti disa prona në fshatin e lindjes dhe u vendos në Tiranë në lagjen e quajtur të dibranëve, në një shtëpi me qera. Ishte i dhënë pas pikturës, shëtitjeve me kalë dhe muzikës. Luante shumë bukur instrumentat muzikorë me tela. Sipas gruas së tij, vitet e fundit të jetës, shpirti i tij i dhëmshur i afrohej më shumë atij të një artisti se sa një ushtaraku. Vdiq shumë i ri, nga vdekje e papërcaktuar mirë, në shtrat pranë gruas dhe djemve të vegjël. U varros në varrezat e Bamit në Tiranë.

Nëna
Nëna quhej Melek, ishte me origjinë turke nga zona evropiane e perandorisë. Grua bjonde me sy të kaltërt, bija një funksionari perandorak. Prindërit e Melekes vdesin shpejt, duke lënë në ngarkim të saj vëllanë e vetëm më të vogël. Kur zhvendoset për në Shqipëri së bashku me burrin, gruaja e re sapo kishte lindur djalin e parë. Me vehte për në Shqipëri merr edhe vëllanë, i cili qëndron në Tiranë deri në fillim të luftës së dytë botërore. Vëllanë e marton me një vajzë nga Skela e Vlorës, nga familja Shehu. Vëllai ishte mekanik dhe në kryeqytet kish hapur një dyqan për shërbim biçikletash. Ai me fillimin e luftës, merr familjen të përbërë nga gruaja dhe tre vajza dhe rikthehet në Stamboll.

Me vdekjen e burrit, shtëpia ra mbi shpatullat e gruas mbetur me katër fëmijë jetim. Me ndihmën e miqve të familjes, Melek-hanmi, siç e thërrisnin bota, arrin të sigurojë bursa studimi për djemtë. Të madhit i akordojnë një bursë studimi për në shkollë ushtarake në Itali, të cilën edhe e përfundoi, specialiteti financë. Të tjerët i shkolloi në gjimnazin e Tiranës.

Melek-hanmi, përballoi jetën e vështirë duke i rritur djemtë sipas standarteve të shtresës së saj të një nëpunësi shteti të mesëm. Ajo ishte shtëpiake e zonja, artizane e aftë dhe njohëse shumë e mirë e historisë së kinematografisë botërore që nga fillesa e saj. Nuk reshti kurrë së interesuari për pasionin ndaj ekranit. Ndonse rrojti gjatë në Shqipëri, në shqipen e saj ndihej theksi i gjuhës turke.

Nga momentet më të vështira të jetës ajo kujtonte gjithmonë lajmin e rremë, në lidhje me vrasjen e djemve në luftë kundër nazifashizmit. Gruaja e fortë nuk e besoi kurrë atë lajm, derisa shkoi në këmbë dhe takoi djemt e saj në Pezë. Pas çlirimit të Shqipërisë, Melek-hanmi martoi djemtë dhe pleqëroi duke vënë në jetë amanetin e të shoqit që të mos largohej kurrë nga Shqipëria.

"E kam amanet nga burri, thoshte Melek-Hanmi, të mos largohem nga Shqipëria për asnjë arsye a rrethanë. Ai si edhe shokët e tij ishin të bindur dhe të vendosur se Shqipëria që ata donin të bënin kërkonte sakrifica. Njëra prej tyre ishte mos braktisja e saj."

Melek-Hanmi vdiq në moshë 86 vjeçare më 1970 në Tiranë e rrethuar nga djemtë, nuset, nipërit. U varros në varrezat e Tufinës në Tiranë pranë të shoqit dhe djalit të parë.

Abdiu
(Autobiografia e major Abdi Adil Mati, shkruar më 1949. Botohet për herë të parë me lejen e bashkëshortes.)

Unë rrjedh nga një familje nëpunës i mesëm, Jam lindur në katundin Fullqet të Matit më 23 dhjetor 1919. (Shënim i më vonshëm: Kjo datë, duhet të jetë ngatërruar, sepse nëna më ka shpjeguar se ishte shtatzënë në kohë lufte, kur i shoqi e shpërnguli nga Tirana për të lindur e sigurtë në fshat. Si datë më e saktë është shkurt 1918).

Kam mbaruar me bursë 5 vjet shkollë fillore, 2 vjet shkollë teknike dhe mbasi më është prerë bursa, kam vazhduar mësimet në gjimnazin e Tiranës. Me mbarimin e semimaturës, konkurova për të vazhduar studimet në Itali në shkollë ushtarake. Nga viti 1936 deri në vitin 1941vazhdova dhe kreva me sukses tre vjet Kolegjin Ushtarak në Romë dhe tre vjet Akademinë e Marinës në Livorno. Mbasi mbarova akademinë u imbarkova në kryqëzorin italian "Kadorna" në Pola me gradën toger marine. Ky kryqëzor ishte anie shkolle, prandaj unë aty mbarova sipas rregullit dy kurse specializimi: kursin e parë, gjashtë muaj, për artileri marine dhe kursin e dytë, gjashtë muaj, për oficer navigacioni duke hyrë përfundimisht në rangun e oficerëve të shtatmadhorisë të marinës.
Edukimi që kam pasur në familje ka qënë frymëzuar nga dashuria për atdheun. Ky edukim erdhi gjithmonë duke u forcuar edhe nga fakti se unë jam rritur me bursa të shtetit në konvikte.

Në vitin 1935 kam dëgjuar për herë të parë të flitet për komunizmin nga shokët e mi Gani Strazimiri dhe Petrit Radovicka. Karakteri im ishte i predispozuar për ide revolucionare, prandaj unë pranova të studjoj me këta shokë në mënyrë të organizuar, por jo rregullisht, broshura ilegale sidomos Komunizmin Primitiv.

Në vitin 1936 unë shkova në Itali dhe kontaktet me shokët i mbaja vetëm gjatë pushimeve verore si edhe kur edhe ata erdhën për studime në Itali.
Okupimi i Shqipërisë nga Italia fashiste më gjeti krahas studentëve ushtarakë shqiptarë me në krye mikun tim Asim Zeneli, të cilët protestuan publikisht për këtë akt.

Në vitin 1942 ndiqja ngjarjet në Shqipëri të cilat më bënë të vendos të largohem nga rradhët e ushtrisë. Kështu në shkurt 1943, duke përfituar nga leja e zakonshme, të cilën duhej ta kaloja i detyruar në Romë me që e kisha të ndaluar të udhëtoja në Shqipëri, fallcifikova firmën e komandantit të anies sime dhe pata mundësi të mbërri në Tiranë.

Me të mbërritur u vura në kontakt me shokët e mi, të cilët ishin inkuadruar në rradhët e rezistencës së armatosur. Më datën 23 mars 1943 erdhën për të më marrë Kajo Karafili, Pandi Nasho dhe Ali Kubati në kodrat e Saukut në periferi të Tiranës. Prej kësaj dite hoqa rrobat e oficerit dhe u futa si partizan i thjeshtë në çetën e Pezës. Kam qëndruar i tillë pranë Myslim Pezëz dhe Kristo Themelkos deri në fund të korrikut 1943 duke marrë pjesë në aksione të ndryshme si në Rrogozhinë, në luftën e Pezës kundër 14 000 italianëve, dhe prej këndej në Konferencën e Labinotit. Në gusht 1943 jam emëruar komandant i çetës të Darsisë të Peqinit. Në fillim të shtatorit 1943 jam emëruar komandant i batalionit të dytë të grupit të Pezës. Në tetor të po atij viti jam transferuar në Brigadën e tretë si komandant i batalionit të tretë. Ky batalion ishte i përbërë nga partizanë italianë të çetës Mateoti, nga partizanë malazes, armen, afganë të liruar nga kampi i përqëndrimit si edhe nga 40 partizanë shqiptarë. Komisar ishte Hilmi Seiti, nën komandant ishte Ernest Jakova.
Me Brigadën e III kam marrë pjesë në të gjitha aksionet dhe luftimet e operacionit të dimrit. Në luftën e Selbes në fund të Janarit 1944, kam mbrojtur me një kompani kundër forcave gjermano balliste tërheqjen e brigadës drejt Bastarit. Më pas u transferova në brigadën e 24 po me detyrën e komandantit të batalionit. Në tetor të 1944 u transferova përsëri pranë shtabit të Korparmatës së Parë në shërbimin operativ dhe të shifrës. Prej këndej në shkurt të vitit 1945 u emërova shef i degës së Marinës në Ministrinë e Mbrojties Kombëtare, detyrë të cilën e kam kryer vazhdimisht deri më sot.

Kultura i me ka për bazë 17 vite shkolle të cilat i kam kryer rregullisht nga që kam dëshirë të madhe të lexoj dhe të mësoj. Përvehtësoj shpejt lëndët shkencore dhe përveç profesionit tim të oficerit të marinës, kam patur dëshirë dhe ushtroj sportet dhe artin e pikturës.

Kultura ime politike është formuar nga studimi individual si edhe nga leksionet e programeve të Drejtorisë Politike të Ushtrisë. Por në këtë drejtim horizonti është i hapur shumë, prandaj edhe unë kam mungesa të cilat mundohem t'i eleminoj.

Flas shumë mirë italisht, të cilën e kam srudiuar gjatë 8 viteve të shkollës në Itali. Flas gjuhën turke të cilën e kam gjuhën e nënës sime. Flas frengjisht, anglisht dhe gjrmanisht gjuhë të cilat i kam mësuar si të dyta në shkollë. Kuptoj dhe flas pak gjuhën ruse gjuhë të cilën e kam mësuar disi nga qëndrimi im 6 muaj në Leningrad. Kuptoj greqisht, latinisht dhe persisht

Jam antar partie që nga shtatori i vitit 1943, propozuar për antar partie nga celula e Grupit të Pezës. Qënien antar partie e kam pranuar vullnetarisht me dëshirë të madhe dhe me ndërgjegje për detyrat e anëtarëve të partisë. Prej ditës që kam hyrë në parti, jam munduar të zhduk gabimet e mia me anën e autokritikës. Nuk kam marrë ndonjë dënim ose vrejtie nga partia.

Mungesat që kam konstatuar në vehten time:

Dukem shumë i durueshëm dhe gjakftohtë, por në të vërtetë në shumë raste bëhem gjaknxehtë dhe shfryj në çast. Nga gjaknxehtësia nuk kam kaluar kurrë në gabime, por disa herë kam qënë i ashpër më shumë se sa duhej për probleme pune. Jam karakter i heshtur dhe kujtoj se të gjitha gjërat që kam për të diskutuar në organizatë, konferenca dhe gjetkë shokët i dijnë, prandaj nuk kam marrë pjesë shpesh në diskutime. Para se të futesha në parti, nuk mirrja pjesë kurrë në diskutime dhe nuk kam folur para se të pyetesha, por mbasi hyra në parti e kam zhdukur deri diku këtë të metë, por jo fare.
Mbaj dekoratën e Kujtimit, Yllin Partizan kl III, medaljen e Çlirimit dhe urdhërin e Trimërisë.

Jam i martuar me Zaira Hamzaraj e bija e Zihniut njërit prej deputetëve të Vlorës në Kongresin për shpalljen e pavarësisë dhe ngritjes së flamurit më 28 nëndor 1912.

Kam një djalë të sapolindur, Ilirin (19.07.1949).



SHENIM I ME VONSHEM NE AUTOBIOGRAFI

Më pas, lindi djali i dytë Zamiri, më 19.01.1951 dhe vajza Teuta më 29.09.1956
Abdi Mati vdiq më 4 shtator 1992. U varros me ceremoni ushtarake në Tiranë, në varrezat e Tufinës, pranë familjarëve.

EPITAF

Admiral Abdi Mati, komandant i Flotës Luftarake Detare nga fillimi, shkurt i vitit 1945 dhe për gjithë kohërat. Krenari e detarisë shqiptare për aftësitë e pashoqe profesionale, për përkushtimin ndaj armës dhe për karakterin shembullor human.

[Pellazgu]

Kur e lexova artikullin e mësipërm, kam qarë. ishte vërtetë një histori prekëse në shumë pika. Nuk e di pse, por vetë mbiemri Hamzaraj më kujton një shoqe të Shkollës së Mesme Mekanike Bujqësore- Dega Ndërtim -Shkozet, Durrës-Paralelja D e Maturës 1977-1981.
Ajo, Brixhilda Hamzaraj, ndjesë pastë ka ndërruar jetë nga një infarkt në zemër, ditën e mbrëmjes së maturës.
Për kujtim të saj, edhe unë i kam marrë emrin duke ia ngjitur vajzës sime.