A ndodhet ndonje ketu nga Zagoria?

[SERAFIM DILO]

E Shef O Eduard Qe Ka Njeres Qe Din Kush Ka Qene Hanibali O Hanibale Din Kush Kan Qene I Sumeri I Akadi I Babilonezi I Hiti I Kurriti I Aramei I Fenici I Asiri Etj,por Nuk Din,ose Me Mir Nuk Kan Inteligjenzen E Duhur Te Arijn Te Kuptojn Pse E Kush E Vrau Kalopin Ne Sheper.per Historin E Shqiperis O Te Zagoris Eshte Me E Rendesishme Kalopi Dilo Dhe E Verteta. Brari Po Te Duhash Te Dish Historin E Kartagjenes O Te J Cezarit Te Tiberios O Te Kaligoles Pyet Ata Te Gazetes Pseudozagorite Ata E Din Ndryshimin E Fjales Kanibal O Vampir Mbase Kan Dhe Ndonje Dit Feste . Pershendetjeserafimdilo@yahoo.it

[SERAFIM DILO]

E Shef O Eduard Qe Ka Njeres Qe Din Kush Ka Qene Hanibali O Hanibale Din Kush Kan Qene I Sumeri I Akadi I Babilonezi I Hiti I Kurriti I Aramei I Fenici I Asiri Etj,por Nuk Din,ose Me Mir Nuk Kan Inteligjenzen E Duhur Te Arijn Te Kuptojn Pse E Kush E Vrau Kalopin Ne Sheper.per Historin E Shqiperis O Te Zagoris Eshte Me E Rendesishme Kalopi Dilo Dhe E Verteta. Brari Po Te Duhash Te Dish Historin E Kartagjenes O Te J Cezarit Te Tiberios O Te Kaligoles Pyet Ata Te Gazetes Pseudozagorite Ata E Din Ndryshimin E Fjales Kanibal O Vampir Mbase Kan Dhe Ndonje Dit Feste . Pershendetjeserafimdilo@yahoo.it

[Brari]

mua me thua vampir o sero..?

cne?

nejse..
historine e zonjes Kaliopi mir beni ta tregoni tek temat perkatese sepse nje krim ku do qe ndodh eshte ceshtje e te gjithve.. jo vetem e zagorise.. e une vecanerisht jam i ndjeshem ne keto ceshtje..

meqense fatos nano eshte nga treva juaj i shpreh ngushellimet Fatos Nanos.. por dhe juve zagotiteve.. me rastin e humbjes se babait te tij .. thanas Nanos..
per sjelljet e tije te urta konstruktive e anti-luftnxitese ne politiken e ketyre viteve.. sidomos mbas 2005-es.. dua ta ngushelloj fatos nanos.. me kete rast.. por nuk di se si ku qysh e tek..

edilo..

nuk kam asnjehere qellime tjera kur bej vrejtje pervec se atyre dashamirese e shoqerore..

cdo te mire zagoria..

[Jorgo Telo]

I nderuar Edi!

Me befasove me e-mailin tend e per mirenjohjen qe me shpreh çilter lidhur me fare pak qe kam mundur te shkruaj për të madhërishmin e deres se Dilanje te Sheperit, gjuhetarin shkencëtar, Ilia Dilo. Ne biblioteken time gramatika e Tij ka vite qe qendron me dinjitet, siç i ka hije nje libri me vlera te veçanta per shqipen tonë.
Meqenese merrem dhe une me studime ne fushen e shqipes, duke admiruar sheperiotet e nderuar, qysh nga gjyshi juaj e mandej: dr. prof. Jorgo Bulo e dr. prof. Vasil Bicin, te dy miq e mi te pazevendesueshem per mua. Bulon e kam pasur pedagog në shkollë, kurse me Bicin e paharruar ishim kolege e se fundi pjesetare te shoqatës "ÇAJUPI" – dega Gjirokaster, kryetar të së cilës kishim të ndjerin Vasil.
Ashtu si dhe ti, Eduard, edhe Vasili e ka vlerësuar me gjithë shpirt jetën, veprimtarine shkencore e publicistike të Ilia Dilos famoz, ashtu siç e meritonte…
Unë jam marrë dhjetra vite të jetës sime me poezi e me prozë, porse në vitet e Diktaturës valonte "Vitamina M" (Kështu i thoshnim mikut të fortë në ato vite, ndaj nuk munda të botoj dot libra, përveç disa krijimeve në faqet e shtypit periodik. U desh viti 1998 të filloj botimet e shkrimeve qe i ruaja me fanatizëm.
Megjithëse i sëmurë e në një gjendje prej invalidi të plotë (pas kater operacionesh fatale qe kam bere ne koke), kam arritur në këto dhjetë vite të nxjerr 12 libra, midis të cilëve 8 për të rritur e 4 për fëmijë. Në rastin më të pare të mundshëm do të t'i dërgoj, por e dua një mendim prej jush, se si e me kë t'i dërgoj, pa nuk kursehem.
Edi, Unë aktualisht jam 63 vjeç. Kam bindjen se të mbaj mend, kur ishe në Sheper. Nga familja dhe të afërnmit tuaj kam njohur drejtpërdrejt të urtin e të mençurin xhaxhane tuaj, mjek veteriner, Mihal Dilon. Madje babai im ate e kish mik. Me dërgoi një ditë, kur isha në moshë të re, në shtëpinë tuaj, ku kërkova te xha Mihali një penicilinë olioze, se babait tim murator i ishin çarë duart nga puna. Ma dha menjëherë.Vetëm ato penicilina, që ndoshta doktorit i vinin me pakicë nga Amerika, i bënë efekt babait tim.
Ne konciotët, kur ishim nxënës në Sheper, shikonim me zili pemishten e shkëlqyer të dilenjve, ku nuk mungonin shumë nga pemët frytore që nuk gjendeshin askund tjetër në Zagori, veç në Konckën tonë, sjellë prej emigrantëve të Amerikës.
Gjithashtu njihja të mençurin largpamës e studjues Qiriako Dilon, të cilin e përshëndesnim përherë me adhurim për qetësinë e tij olimpike ë zgjuarsinë. Dinim që kishte një goxha bibliotekë. Kam njohur e biseduar edhe të shumëvuajturin Koço. Të gjithë ç'kam njohur ng Dilajt e Sheperit, janë fiksuar në memorjen time si persona arsimdashës, me dije e kulturë perëndimore, të pajisur me shpirtin e punës e bujari të dukshme. Nuk më harrohen ecejaket e shumta Nivan – Sheper dhe anasjelltas të vëllezërve të këtushëm: (Mihal, Margarit,Qirjako, Koço, qe ishin njeri me xhevahir se tjetri), Mesuesja e Merituar" - Vitori, per te cilen kam shkruar para disa vitesh ne gazeten "Zagoria"sintetizonte te shpirti I saj gjithe virytet e vyera te dilenjve… Qendrestarja durimmadhe, Ifijeni, mblidhte shpesh në Nivan niprit e mbesat e shumtë. aTAJu ishin gëzimi i saj i jetës deri sa mbylli sytë para disa javësh.
Qoftë e paharruar xhaxhesha juaj që dijti të mbajë lart figurën e shndritshme të burrit e kunetërve e mbi të gjithë figurën e të madhit Ilia Dilo!
Kam njohur edhe ndoshta edhe më kanë njohur të tjerë pinjollë ng dera e Dilanje (Papadilanje) si: Donikën e martuar me Dhimitër Perin nga Ndërani, Etjenin, Gonin, Piron, Rikun, Yllin, Tasen e gjer Elisabetën, të cilën e kam pasur nxënëse në shkollën e mesme të Nivanit. Edhe mund të kem harruar ndonjë. Besoj se më falet kjo harresë për moshën dhe sëmundjen që kam përsipër.

Më tepër për jetën e veprimtarinë e Ilia Dilos më ka folur Vasil Bici, para disa vitesh, kur ishim ulur të dy në ballkonin e tij, duke kundruar një pjesë të mirë të Gjirokastrës me pamje fantazmagorike përqark kesaj Kështjelle gjigande plot histori…
Vasua fliste me pasion per Sheperin, fëmijërinë e tij, për familjen, prindërit, të afërmit e sidomos për Papadilajt, në Parnas të të cilëve vinte "MËSUESIN E POPULLIT" ILIA DILO –GRAMATIKANIN.
Vasoja me thoshte se per Ili Dilon kish organizuar në Universitet një Konferencë përkujtimore të posaçme, ku u mbajtën mjaft kumtesa me sens shkencor e ku spikasnin sidomos studimet e Vasilit, mjaft gjuhëtarëve të Universitetit, studjuesit Evien Peri e të tjerëve. Isha dhe unë i ftuar në atë mbledhje, por shëndeti i lig nuk më la të shkoja. Megjithatë unë e përshëndeta Konferencën me baladën kushtuar Ilia Dilos, . Këtë poezi e recitoi para gjithë pjesëmarrësve Aktorja e talentuar sheperiote dhe ish nxënësja ime e tetevjeçares, Eli Bici. Këto të dhëna i lexova te gazeta "Zagoria".
Per te madhin Ilia me thoshte kujtime dhe nje ish nxenesi i tij, kur ishte ne Normalen e Elbasanit nga Lunxheria, ku une kam qene mesues.
Mjaft shkrime te Vasil Bicit e gjejne veten ne libra te ndryshem: ne nje permbledhje te Lidhjes se Krijuesve "Pegasi" dhe sidomos ne monografine e posacme "JETARI", dedikuar Vsil Bicit, ku dhe une jam paraqitur me dy poezi të gjata, të cilat do të t'i dërgoj t'i lexosh, i nderuar EDI!
Permes ketij e-maili, qe e zgjata ca e per kete te kerkoj ndjese, nuk mund te rri pa thene dicka edhe per te gjoren Kaliopi:
Atë e njihja më tepër nga takimet e pershendetjet njerezore në rrugën afër shtëpisë e sidomos nën hijen e arrës së madhe në mes të rrugës. Tek unë ajo grua butake, por me shumë brenga në shpirt, përfaqësonte gruan tipike zagorite me tërë gamën e virtyteve brilante që përmbante në vetvete. Te trupi, fytyra dhe shpirti i të ndjerës Kaliopi koncentroheshin cilësitë më të vyera të një gruaje, gjysheje, nëne të denjë si smbolikë e sheperiotes plot mençuri i sqimë, plot bujari e punëdashëse. E dalluar si amvisë, si bahçevane, si gojëmjaltë, si pastërtore e grua me gusto të lartë në veshje,në fjalor e në komunikim me të tjerët, ajo ishte vetvetja e papërsëritshme dhe e pazëvendësueshme për familjen e fisin…
Sa mora vesh për ndodhinë ato ditë janari të vitit 1991, u nisa me ngut drejt Sheperit. Isha tok Me Arqile Puravelin nga Ndërani e të tjerë konciotë, nivaniotë e sheperiotë.
Më shfaqen pamjet makabre si tani e po më rrënqethet trupi, teksa po e kujtoj:
Të ndjerën Kaliopi të mbuluar me një rrobë mu përpara derës krysore të shtëpisë në oborrin e shtruar me kapakë guri, më ngjan se në ngjyrën gri.
Pupu, ç'pamje vrastare, more Edi! Acidi i kish lënë vetëm kafkën, që edhe pse pa mish e lëkurë, pa shaminë e zezë karakteristike, prapë tregonte se ishte një kafkë e formatuar bukur nga mëma natyrë. Mjerisht kishim përballë syve një kufomë të pajetë, qe ish torturuar më ligsht se në inkuizicionet mesjetare. Se nga mbinë ato hijena vampire, vetëm katilët e rregjur mund ta dinë. Nuk do vonoje e ndëshkimi i Zotit do bjerë mbi ata Antijetë. Si guxuan të vinin dorë me medota drastike mbi një grua-engjëll?! Duke kërkuar shenja e mjete krimi unë e disa të tjerë, te përroi më tej gjetëm dhe një si dru-kopaçe, me të cilën, sipas gjykimit tonë, konkluduam se ishte bërë goditja e parë e gruas së gjorë në kokë pabesisht e shtazërisht. Atë dajak, e morën si mjet prove të ardhurit nga Gjirokastra, si ekspertë, sishte e ngjyer me gjakun e saj me fije floku...
Kur u rikthuyem pranë kufomës, që e fotografonin ekspertët, rastësisht sytë mua dhe Aqrqilesë na vanë brenda një gardhi ndanë onborrit, ku gjendeshin protezat e së ndjerës. U drithëruam gjer në palcë nga ajo pamje.
Më fal, Edi, për dhimbjen që po të shkaktoj këto çaste...!
Ishte një akt mjaft i dhimbshëm rrallë i ndodhur në krahinën tonë më parë.
Kishim degjuar qe Ndreko Dhaskalin (mikun e A. Z. Cajupit) ne Koncke e kishin theruar dhe e kishin hedhur si te ishte pleh ne lume. Ketu e 100 vjet me pare, por jo ne fund te shekullit XX, si ky rast absurd e paradoksal ne Sheperin e traditave te pasura njerezore…!
Dhimbjen tek i madh e tek i vogël e shumëfishonte një faktor mjaft domethënës: I ishte shkaktuar vdekje e dhunshme një njeriu të pafajshëm e pa kurrfarë motivesh të shpjegueshme. Për para e florinj? Rezultoi se e ndjera vetëm 2-3- mijë lekë kishte prapa një kornize fotografish në mur. Atëherë ç'kërkonin maskarenjtë e pashpirt?
Ç'u bëri ajo grua e urtë? Kë kish trazuar ajo ndonjëherë? Askënd. Kush nuk e kish dëgjuar një fjalë të ëmbël prej saj? Gjithkush.
Nuk mjaftoi vetëm ngjarja dhe humbja, por hajde të duroje ato muaj e vite edhe heshtjen e zgjatur të kapsodrejtësisë shqiptare. Cili ishte rezultati? Nuk morëm gjë vesh sakllam, se koha bën të vetën e synon t'i kalojë gjërat në harresë.
Por ja që nuk harrohet lehtë një dhimbje e madhe. E këtë dhimbje, pas halleve të mia shëndetësore e pashë dhe e shoh të sintetizuar tek ajo strofë brilante në ballinën e atij lapidari përkujtimor poshtë shtëpisë, nën hijen e arrës…
Fajtorët meritonin dënimin sipas ligjit Amerikan e jo siç mund të jenë dënuar osë siç manovruan kriminelët e asaj bande, që njollosi një fshat e një krahinë të tërë.
E vërteta nuk fashitet përgjithmonë dhe "Fjala e fundit i takon popullit" – ka thënë Orakulli i Delfit.
I paharruar qoftë kujtimi i Kaliopi Dilos! U prehtë qetesisht larg botes se maskarenjve shpirti i saj në Parajsë!
Në ferr e ne ziftin e zjarrte përfundofshin banditët !
Jeta vazhdon. Shpirti nuk harron. Toleranca e fisit tuaj u shfaq shembullore, duke rrezatuar shpirtmadhësi e durimsi të jashtëszakonshme në mjaft fusha të jetës e të veprimtarisë së gjithë krijesave të këtij fisi të madh e të lavdishëm, qe si vello nuserie e perkujtimi mbajne jonet e embela te kengeve te Rovena Dilos e te vargjeve poetike te Angeles.
Edhe njëherë të kërkoj ndjesë për zgjatjen.
Me shpresë se mund të takohemi e duke ju falënderuar përzemërsisht për e-mailin tuaj, të fala zagoritëve të mirë që njeh e që më njohin! Le t'i sherbejme per sa te mundim Zagorise sone qe na ka dhene kete emer te mire brenda trojeve shqiptare! Me pas deshiroj te shkembejme dhe fotografi per kujtim te ndersjellte. Po shfletoj per ty ne internet... Dhe gjej goxha gjera qe te perfaqesojne denjesisht.
Qofshi mirë vetë e familjarisht!
Përshëndetje miqësore!
Gjirokaster, 19.05.08
Jorgo S. Telo
(JORZAGORITI)
Mob: 0692430034
Website: www.jorgotelo.tk

Adresa: LAGJA "18 SHTATORI"

GJIROKASTER - ALBANIA

[EDilo]

mua me thua vampir o sero..?

cne?

nejse..
historine e zonjes Kaliopi mir beni ta tregoni tek temat perkatese sepse nje krim ku do qe ndodh eshte ceshtje e te gjithve.. jo vetem e zagorise.. e une vecanerisht jam i ndjeshem ne keto ceshtje..

meqense fatos nano eshte nga treva juaj i shpreh ngushellimet Fatos Nanos.. por dhe juve zagotiteve.. me rastin e humbjes se babait te tij .. thanas Nanos..
per sjelljet e tije te urta konstruktive e anti-luftnxitese ne politiken e ketyre viteve.. sidomos mbas 2005-es.. dua ta ngushelloj fatos nanos.. me kete rast.. por nuk di se si ku qysh e tek..

edilo..

nuk kam asnjehere qellime tjera kur bej vrejtje pervec se atyre dashamirese e shoqerore..

cdo te mire zagoria..

"Brari", duket qe jeni shume i ndjeshem , teper i sakte dhe dashamires, (nga tronditja), nderrimin e jetes se Th. Nanos e dergoni ne faqen e Zagorise! Sikur Fatosi te jetonte ne vendin e origjines se tij, Zagoritet qe ti i porosit duhet te kaptonin malin e t'ja shpinin fjalet e ngushellimit...

[EDilo]

Z. Jorgo, te falnderoj per orgjinalitetin e pershkruar te masakres se ndodhur ne truallin t'one, ku akoma, ne ate oborr, ne ate prag shtepie, ne ato troje , jane te pa thara pllangat e gjakut te nje Nene qe kerkon vetem DREJTESI, JO HAKMARRJE!

[Jorgo Telo]

Krekosuni o ju te Zagorise ....


Pirro Loli Athinë, nëntor 2003-2004


INDET E BUTA



Ndërsa thashë se atë "çikë Zagorie" e kanë mbajtur njerëzit e punës që kanë jetuar atje, Zagorien "E madhe", atë me emër e histori, atë që na detyron të gjithëve të jemi nostalgjikë e krenarë, e kanë mbajtur e lartësuar njerëzit e mençur, inteligjenca, njerëzit e gojës e të penës , indet e buta,çuditërisht vitalë në ato vende të egra. Kjo është dhe krenaria e saj në të gjitha kohrat e kjo krenari ka marrë krahë jashtë vendlindjes e shpesh jashtë atdheut. Them se pikërisht këta i kanë dhënë lavd e ndere Zagories, jo e kundërta.. e siç jam shprehur më sipër, prioritet ka qytetari jo vendlindja e tij, madje as atdheu.

E kam të vështirë të përmend emra, por e pamundur pa ta. Duke u përqëndruar tek ndonjëri, që me kontributet intelektuale, patriotike, shkencore e kulturore ka rrezatuar në vlera kombëtare, ndjehem krenar për ta, për të gjithë intelektin e shquar zagorit e njëkohësisht ndjej përgjigjësinë të shpreh edhe një sërë probleme që lidhen me ta.

Nuk ka fushë të sferës materialo-kulturore në rang kombëtar që të mos jenë edhe emrat e zagoritëve, madje nëpër majët e saj. Renditja këtu është e rastit dhe u kërkoj të falur edhe atyre që për arësye njohjeje e kujtese nuk po i përmend këtu. Në majat e patriotizmit shqiptar janë Andon Zako Çajupi, Mihal Haritua e Aristídh Ruci. Të pamohueshme janë kontributet e zagoriteve në luftën kundër fashizmit, një popull i lidhur 100% me luftën në altarin e dëshmorëve ndritin emrat e komisar Themo Vasit e komandant Pano Xhambollas. Nga Zagoria kanë dalë ministra të shquar si Kastika e Ngjela, ekonomistë me zë në administratën e lartë shtetërore si Manteo Gjoni, Thoma Semi, Fori Bici, Spiro Spiri, Kiço Kapedani etj. Ushtarakë të lartë në karierë si Llukan Garo, Irakli Çokollari etj. Mendimi socialojuridik zagorit ka bërë ferk me emrat e Jorgji Çakos, një nga avokatet e shquar në perandorinë osmane, kulmon me gjykatësin e talentuar Klanthi Koçi, i njohur jo vetëm si kryetar i gjykatës së lartë dhe i shoqatës kombëtare të avukatëve por dhe në organizma juridike evropiane, për të ardhë te Thunjo Kondi, aktualisht kryetar i gjykatës së lartë shqipëtare, prokuror Dhame Kulo e avokati i mirënjohur në rang kombëtar Spartak Ngjela, deputet e politikan karizmatik e autor romanesh. Nga Zagoria kanë qenë ambasadorët Pirro Bita, Pirro Vito e. Muzha; rektorë universiteti si Ylli pango e Jorgo Mandili, shefa arësimi si Sotir Bita e Tito Idrizi, mjekë të nderuar me kontribute kombëtare si Emil Qirko, Hektor Peci, Qirjako Lesho deri te Koço Andoni, Virgjini Çela, Vangjelika Ristani etj, etj.

Pa dyshim, puna e vërtetë intelektuale, është e shkruara, ajo që mbetet e transmetohet në breza si kulturë shkencore, artistike etj. Nga Andon Zako Çajupi deri sot, arrita të numëroj mbi 250 libra nga Zagoria. Do veçoja punimet shkencore në fushën e filologjisë të gjuhëtarit shkencëtar Ilia Dilo Sheperit, të akademikut Jorgo Bulo, librat e Gjergj Zhejit shkrimtar dhe kritik i njohur, kontributin poetiko-shkencor e publicistik të Spiro Dedes e me radhë me përmbledhjet poetike të Kristaq Shalanit, Jorgo Telos, Vasilika Vasit, kleanthi Caces, Kristofor Llames, Stavri Milës, Eftimi Milës, Peço Kagjinit, Alma Bicit, Jorgo Dhespes etj.

Punime interesante ka realizuar intelekti zagorit edhe në fushën psiko-pedagogjike, historike e filozofike. Janë të njohur emra të tillë si Kleanthi Zoto, Ylli Pango, Apostol Pango, Entien Dilo,Dhimitër Pango, punime metodiko-pedagogjike nga Stefan Bulo,Alqi Jani,Llukan Saqellari, etj botime të ndryshme nga Irakli koçollari, Vasil Bici. Nga Zagoria janë profesorët e njohur të fizikës Kristian Bukuroshi e Temo Mandili; Regjizoret dhe folëset në radiotelevizorin kombëtar si Vera Zheji e Amalia Dhamo. Do veçoja talentet e spikatura në fushën e rregjizurës si Kiço Londo (drejtor aktual i teatrit kombëtar), regjisorët Artur Zheji e Pluton Vasi; aktorët e talentuar të filmit dhe teatrit Teli Stefani, Fane Bita e Eli Bici, gazetarët e njohur Sotir Populi e Violeta Duri (plus të gjithë ekipin botues të gazetës "Zagoria" ku spikatin emrat e Arqile Vasit, Evjen Perit, Llukan Saqillarit… Ndërsa Petro Zhejin për mendimin tim, i njohur si filolog, do ta rreshtoja me emrat e përkthyesve të talentuar në gjuhën shqipe. Veçoj vëllimin e II-të të "Don Kishotit", që jo vetëm konkuron Fan Nolin (vëllimin e parë) por me atë fjalor aq të pasur zagorit, me atë frazelogji, teknikë e sintaksë shprehjeje të veçantë,i ka ngritur një monument gjuhës shqipe. Zagoritet (me përjashtimin tim) dallohen në përvetësimin e gjuhëve të huaja, e për shumë talente në këtë fushë si: Ilia Dilo, Ristani e

E gjithë kjo vepër, fjala e shkruar them se ka krijuar një Zagorie filologjike, një vendlindje tingëllore me një kontribut modest, por të merituar në kulturën shqiptare. Ndoshta s'është e rastit që fillesat e skenës shqipe (komedisë) i kemi nga Çajupi, dhe nga

dy autorë modestë nga Zheji (Petro Garo e Gaçe Meçi) me librat "këtu Këtje" dhe "Byreku i krushkës" që në fillimmin e viteve 1900.

Është detyrë e studjuesve për të hedhur dritë edhe mbi piktorin zagorit Dhimo Dhima që paska arritur të zgjidhet deri në Akademionë e Arteve të Parizit e kam dëgjuar se deri von, mjediset e Bashkisë së Athinës, ishin zbukuruar me pikturat e tij. Këtë mund ta bënte më mirë piktori tjetër i merituar zagorit, Ksenofon Dilo. E gjithë kjo panoramë modeste, do të ishte e mangët pa përmendur atë armatë mësuesish e pedagogësh me kontribute jo të vogla pedagogjike kryq e tërthor Shqipërisë. Që nga "Mësuesi i Popullit" Ilia Dilo Sheperi, "Mësuesit e Merituar" Stefan Bita, Stefan Bulo e Alqi Jani, dhjetra e dhjetra të tjerë zagoritë, një jetë të tërë, kanë punuar si mësimdhënës që nga Veriu e në jug të Shqipërisë. Kujtoj me të vjetrit, Andrea Kostandin Micin, Vasil Deçkën, Qirjako Papulin, Koli Kistaren, Seve Ngjelen. Me respekt mësuesin tim të parë, Jorgo Saqillarin që më mësoi a-në e b-në, e po kështu, të respektuarit e mi të veçantë Vangjel Kason, Andon Golemin, Thimjo Pecin, Trifon Dushin, Evjen Perin e shumë e shumë të tjerë, para e pas meje.

Zagoria ka meritat e veta edhe në ndërtimin e kishës Autoqefale Shqiptare me Stathi Kondin e veçanërisht me Dhespotin e Hoshtevës, siç shkruan Spiro Gjika: At Eftimiu ka shërbyer në administratën më të lartë të kishës Korçë, Durrës etj. "Ky burrë është diamanti i diamanteve për të gjithë shqiptarët",është shprehur për Fan Nolin. Ndërkohë kemi inxhinierë të zot në fushën e ndërtimeve si Harito Koso, Kiço Haxhi, Dhimitër

Dervishi, Andon Pango etj;arqitektë si , në farmaceatikë si Viktor dervishi, Napoleon Semi etj, etj.



***

Kjo panoramë e shpejtë do ishte e cunguar pa përmendur ata burra, mendimtarë e luftëtarë, tregtarë të zot, poliglotë e intelektualë klasi, mbaruar në Evropë, bredhat e lartë të ajkës zagoritë, të etikuar si armiq të klasës, të harruar e të persekutuar, të sekuestruar të dënuar e nëpërkëmbur jo vetëm si përsona, por edhe si familje e farefis. Dilejtë, Haritejtë, Garulet, Nikajt.. e pa dyshim Aristidh Rucin Spiro Ballon, Sokrat Dervishin, Jani Dilon, Vangjel Leshon për të mos përmendur kulakët "e nderuar" Rako Pina, M. Nika, Th. Haxhi e Foto Puleshi që më së paku ishin njerëz punëtorë e të ndershëm por "fatkeqë" se pak më të pasur se të tjerët.

Intelekti është medalioni më i ndritshëm i zagoritëve. Nuk e teproj të them se krahasimisht me numrin e vogël të popullsisë, Zagoria zë vendin e parë në Repuplikë, jo vetëm për njerëzit me shkollë të lartë por, siç thamë për kontribute intelektuale në rang kombëtar.

***

Këtë medalion s'ka përse t'ia varim në qafë vetëm vendlindjes. Nuk është si cilësia e tokës që, fjala vjen, rriten pemë apo zarzavate të mira. Është lufta për ekzistencë, për tejkalimin e atyre kushteve tepër të rënda për të jetuar në Zagorie, është vullneti dhe aftësia e njeriut zagorit për të dalë nga ato gryka e qafa të egra në vende më të buta për të jetuar, është dhe tradita e kurbetit që ka rrezatuar kulturë dhe dashuri për dijen. Asnjë laborator, kabinet, katedër a universitet s'ka patur atje, por zagoriti, i kalitur e buzëplasur, i është qepur të përpjetës thikë të dijes e kulturës duke bërë sakrifica të shumta.

Mbaj mend Kristian Bukuroshin me gjysëm dore ngiste parmendën e punonte me bel e natën studjonte me vullnet të pashoq. E profesor Bukuroshi arriti të drejtonte katedrën e fizikës në universitet e të drejtonte me kompetencë e korrektesë prej shkencëtari insitutin e studimeve Matematike. Dhe sot rreth 70 vjeçar, punon si profesor në universitetin e Torontos në kanada; Kështu intelektualë si Kleanthi Zoto apo Viktor Dervishi (pamvarësisht nga fate të ndryshme) e kështu të gjithë ata zagoritë që bëjnë ferk në sektorin e tyre. Kur u nisa unë për shkollë nëna më tha dy porosi: "Të kem kujdes të mos ftohem dhe të gjitha vajzat t'i dua si motra". Por për mësime, s'po më thua gjë?, i thashë… "Jo, tha, atë ti e di vetë", ndërsa babai: "Po të mos mbarosh universitetin, mos u kthe i gjallë në fshat"… Unë u ktheva i gjallë dhe pas fakultetit e pas një viti pasuniversitar, u mërzita shumë kur një sekretar partie S.K. nuk më la të mbaroja dhe juridikun "Ik, ore, më tha me të qeshur ne s'kemi asnjë, ti dashke tre?!" Neise… intelektual nuk të bëjnë as pesë shkolla të larta, por aftësia për të fituar nga libri… dhe libri ka qenë dhe është sheshit…

Por,

Edhe në këtë dukuri pozitive, le të jemi më realistë dhe, meqë bëjmë fjalë për vlera në rang kombëtar, duhet të pranojmë që ka pak talente e pak krijues të mirëfilltrë; ka plot poetë, fjala vjen, por shumë pak poezi, ka libra e botime e tekste deri të nivelit universitar e akademik (natyrisht në kushtet shqiptare), por shumë pak zbulime e risi me vlera kombëtare të qëndrueshme e afatgjata, të krahasueshme me më të mirat e llojit të vet. Unë, duke i respektuar të gjithë, nuk sugjestionohem nga profesorë e doktorë kushdo qofshin ata dhe kam mendimin se, shkenca jonë, kultura, gjuha, letërsia, arti, kritika, psikologjia historia…, ka nevojë për plugime të thella. Në shumicën e botimeve të derivonshme, kemi të bëjmë me pershtatje,adaptime nga tekste te huaja me plot moçalishte ideologjike dhe antiartistike. Nga zagoritet e mi p.sh, nuk kam parë asnjë punim serioz që t'i kundërvihet, fjala vjen, Realizmit socialist, si një metodë krijuese plotësisht e idealogjizuar dhe antiartistike tashmë, katerciperisht e vërtetuar si metoda më e dështuar në letërsinë botërore,madje dikush ka një jetë të tërë që nderohet e paguhet duke u rëne trumbetave të vlerave të RS; ose, nuk kam parë asnjë historian me sy kritik që t'i kundërvihet historisë sonë, të mbushur tej e mbanë, jo vetëm me ideologjinë leninisto-enveriste, por edhe rëndshëm të falsifikuar. Titujt dhe nderet, kolltuqet në sferat e dijes e të kulturës, nuk mund të kenë status nderi, pa sensin kritik dhe dyshimin e aq më tepër s'mund të të ndihmojnë gjatë të ecësh për inerci. Në këto fusha çdo "majë" e arritur, të nesërmen s'është "majë". I them këto sepse kudo jemi tepër të vonuar, sepse kemi një eufori tepër të dukshme për t'i fryrë gjërat e të krijohet përshtypja se pa kontributin e zagoritëve nuk do të kishim as gjuhësi, as letërsi, as gazetari, mjekësi, arësim, gjykatë apo guzhinë turistike. Ndaj mua më bëhet zemra mal kur dëgjoj për talente të reja, fjala vjen, për regjisoret e talentuar (Londo, Zheji, Vasi) apo për Rovena Dilon, që me zërin e saj pretendon trofe të reja në muzikën shqiptare, apo (thjesht për ilustrim), për Spiro Deden që si drejtor i "Albinit" (tashmë jashtë politikës) ka kontribute të çmuara në fushën e botimeve, apo për Apostol Pangon që po merret edhe me botimin e enciklopedive zonale..Sidoqoftë qilizma për të gjetur vlerat e vërteta ,drenazhime të thella për të kulluar moçalishtet aktuale në çdo fushë,nuk ka.Çdo vonesë është me pasoja,ndërsa çdo harresë e ndërgjegjëshme nga ata që mbijetojnë për inerci,është katastrofike.



***

Nuk e marr plotësisht të vërtetë thënien e Ernesto Sobatos se "një komb matet me njerëzit e tij të shquar". Po të ishte kështu Shqipëria e Kosova do të rreshtoheshin midis vendeve të zhvilluara të Evropës e Zagoria, patjetër, do ish një oaz i mrekullueshëm zvicerian diku në cep të Gjenevës…, por jemi fundi. Shqipëria ka mbetur provinca më e prapambetur e Evropës, ndërkohë që historia jonë është e mbushur me tullumbace e mburrje se u paskemi dhënë të tjerëve perandorë e kryeministra, gjeneralë e vezirë të mëdhenj… e s'na pëlqen të themi se shumica e tyre, s'kanë dashur të bëjnë asgjë për Shqipërinë e jo rrallë e kanë harruar, nënvleftësuar duke fshirë nga kujtesa edhe genin e vendlindjes. Kjo, jo vetëm për faj të tyre. Për një bimë të shëndetshme s'ka rëndësi vetëm geni por, kryesisht toka dhe elementët e tjerë që i duhen për të lulëzuar e dhënë fruta. Fara, edhe elitare të jetë, humbet nëse bie në shkreti. Tek ne dimrat janë të ashpër dhe era e egër e ato, farat elite gjithmonë janë sulmuar nga farat bastarde, të huaja dhe "Made in Alb.Turko-sllavo-komunist"…




***

Karakteristikat e zagoritit shpesh marrin përmasat e absurdit, si ndjenja e punës deri në kafshëri, mençuria dhe çmenduria, të vërtetat dhe gënjeshtrat, mikpritja dhe mosmikpritja, besa dhe pabesia, ndershmëria dhe pandershmëria. Krenaria historike, (përse?), kryelartësia (përse?) për të mos thënë mburrjet, shpesh mgrihen në karakter… në karakterin mbrujtur me sllogane sepse malet tona.., klima…, ujët e ftohtë… patriotizmi… zagoria jonë e kuqe… Dhe njëkohësisht ikim totalisht prej saj. E, përgjithësisht, ikja është bërë kaq akute dhe e domosdoshme sa njeriou çan male e dete e rrezikon edhe me jetën e tij e të fëmijëve.. Rastet s'janë më raste dhe dukuria s'është më zagorite, por mbarëkombëtare. Dhjetra herë kam takuar në Greqi djem e vajza (dhe zagorite) që kishim udhëtuar grykë më grykë e mal më mal, 15-20 ditë më këmbë drejt Athinës, që tabani i këmbëve u ishte nxirë e bërë me flluska gjaku..e kur i pyet .., të këputin shpirtin e, pa një pa dy të thonë: po atje s'ka punë, vëlla, s'ka dritë, s'ka ujë dhe askush nuk e çan kokën për ne…

Kjo është akuzë që penalizon atdhera e vendlindje të paqena.

Sepse s’mund të ketë atdhe e vendjindje,pa qënie,pa kushtet minimale të ekzistencës.

***

Shume mire i ke servirur keto te dhena per Zagorine, more Piro vellai!
Po shoh se nuk e ke harruar emrin tim, meqe ne i njohim njeri-tjetrit dhe zorret e barkut e jo me c'kemi kontribuar per krahinen tone, per fshatin, per njerezit gjithkund qe gjenden e jane gjendur. Mire i ke kapur zagoritet qe kane bere emer me mendjen e tyre, duke i rritur vlerat edhe vetes edhe vendlindjes, qe pret e pret perhere e me teper per nje rilindje te vertete te shume e shume traditave te mrekullueshme njerezore...
"Qan shpata per nje burre... " - thuhej per Skenderbene.
"Perhidhet Zagoria ne denese te perlotur per dasmat qe po harrohen, per djepet qe po kalben streheve te shtepive te mbetura pa njerez apo vetem me pleq e plaka; per cicerimen e zerave feminore, per shkollat qe mbijetojne me nxenes sa gishtat e nje dore...
Megjithate sikur po duket ne fund te tunelit nje dritezim xixellonje per rikthim te mendjes zagorite e te zemrave tek trojet, tek rrenjet...
FLASIN SHUME FAKTE: Mjaft sheperiote po ringrene shtepite e braktisura. E njeja gje ndodh ne Nivan, nderan, Hoshteve e gjetke
Ndertime jane bere ne Topove: U rindertua kisha me gjithe kambanoren prej bijve topovite (Thoma e Edmond Dilo e me ndihmesen edhe te bijve te tjere te saj)
E rindertoi shtepine e vet pensionisti KLeanthi Gjika ne Koncke. E meremetoi shtepine po ketu edhe Foto Dova qe eshte me banim ne Tirane. Thoma Loli vit per vit ka vene dore ne shtepine e vet te lindjes. kurse vellai tjeter i Pirros, Filipi, sapo ndgriti nga themelite nje shtepi te re e te bukur perbri shtepise-trung. Ia shtoi lezetin fshatit kjo shtepi qe dallohet dujkshem dhe permes hartes satelitore ne "Google Erthe"

(Disa zagorite qe shkruajne ne kete nen forum s'eshte nevoja ne na e zbehin dhembshurine per krahinen, duke vene ne dukje vetem rrepirat e perrenjve, por te evidentojne dukshem resurset e shumta te saj e sidomos natyren e mrekullueshme, ajrin e ujin qelibar, qe i ka te rralla edhe bota e qyteteruar. Shume e bukur e domethenese nisma e hoshteviatit Arqile Hila: Nuk e percmon vendlindjen. Perkunder i qemton dhe i evidenton bukurisht bukurite natyrore dhe njerezore qe ka pasur dhe ka zAGORUA aktualisht. Ate qe Pirro Loli e arrin me anen e penes, Arqileja e realizon me vedeot dhe fotografite mjaft terheqese e te lakmueshme per t'i pare e cnmallur edhe dite per dite... Te lunmte, Arqile!Mos e ndalc nismen e bukur! Keshtu ndikon shume ne ngrohjen e shpirtit zagorit per trojet e themelite e vendlindjes...)

Shtepi te re ngriti dhe emigranti i ri dhe i sapomartuar Vangjel Gjici.
Kthehen mjaft konciote nga emigracioni i brendshem dhe i jashtem per t'u cmallur cdo mesgusht, ne diten e Shen Marise.
Vetekuptohet pritet dicka me teper edhe per fshatin ne pergjithesi sic ka vepruar dhe Topova, sidomos per vendin e grumbullimit ne gusht, per mirembajtjen e rruhgeve. Me sa dime vetem te gurra eshte vene aktualisht dore nga pleqesia e fshatit me ndihmesen e Komunes edhe dicka per mjediset e shkolles.
Forca vitale ka shume Koncka, por varet se ku harxhohen keto forca. Me e dukshme prirja eshte per ikje se sa per kthim. Dukuri te tilla ka pothuaj ne gjithe fshatrat e krahines, por shkrova me teper Koncken, pra per ate qe njoh me mire.
Sikur shteti te hedhe dore persembari per rregullimin perfundimtar te rruges kryesore automobilistike qe lidh Zagorine me zonat urbane e me ME POGONIN E VENDIN FQINJ, me siguri qe perspektiva do jete me optimiste per mosshuarjen e kesaj krahine e te mos na shkoje kurre mendja ters te nje shnderrim e saj ne vend te shkrete... Pupu, sa mekat do ishte per kete brezni zagoritesh e sidomos per brezin e ri, qe te jep pershtypjen, se as ia ndjen per vendin e te pareve!...
Na takon ne qe frymemarrim ende, te ndikojme sadopak e gradualisht ne mbjelljen ne zemrat zagorite te njoma te dashurise e dhembshurise per emrin, te cilin mbajme e me te cilin krenohemi me te drejte...
E vazhdova kete teme per ta perforcuar edhe me shume te tjere zagorite, se "Indet e buta" (sic i cileson zagoritet me vlera Pirro LOLI) nuk kane per te shteruar kurre.
JORZAGORITI (Jorgo S. TELO)
GJIROKASTER

[labi i maleve]

Pershendetje Zagoria dhe ne vecanti pergezime te perzemerta zotit dhe shkrimtarit Jorgo Telo qe na mbush shpirtin me shkrimet qe dergon ne forum,por edhe me trajtimin shume objektiv qe i ben ceshtjeve.Respekt Jorzagoriti.

[SERAFIM DILO]

Kush Eshte Ky Studjues Qe Ve Bashk Klanthi Kocin E Ngjelen Me Duket Qe Duhet Te Kthehet Ne Shkolle Se 8 Vjecarja Naten Thonin Qe Kishte Ca Difekte Te Vogla . serafimdilo@yahoo.it

[SERAFIM DILO]

Shoku Brari,ke Nje Pseudonim Qe Te Le Pa Frym,sic Duket Nga Treva Juaj Perdorin Pseudonimet E Kryetareve Te Kooperativave Te Dal Ne Pensjon.shoku Brari Faleminderit Per Saktesin Dhe Precizimin E Fjales Dhe Te Historis Se Hanibale E Kartagena,nuk E Dija Si Do Tja Dilja Mbane,dukesh Qe Studjon Se Di Dhe Emrin Dhe Treven E Nanos,mund Ta Botosh Kete Studim Tek Gazeta E Shkenzave Zagoria Se Ata E Njohin Trevat E Traditat E Komunizmit. serafimdilo@yahoo.it